ТРАСЕКА ва буюк ипак йули транспорт йулаклари ва уларнинг келажаги - Transport - Referatlar

ТРАСЕКА ва буюк ипак йули транспорт йулаклари ва уларнинг келажаги

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

113.5 KB

Ko'chirib olish

ТРАСЕКА ва буюк ипак йули транспорт йулаклари ва уларнинг келажаги Режа: 1. ТРАСЕКА лойиҳаси Ўзбекистон Республикаси учун стратегик аҳамияти. 2. ТРАСЕКА лохйихасидаги темир йул трассалари. 3. Буюк ипак йули лойихаси. Таяч сузлари: денгиз пароми, темир йул узели, худуд, экспрот-импорт юклари.

ТРАСЕКА лойиҳаси бошчилигида йўналиши Ўрта Осиё Республикалари учун биринчи навбатда, Ўзбекистон Республикаси учун стратегик аҳамиятга эга бўлиб қолди, чунки у мавжуд муқобил йўналишлардан қулай, қисқа ва арзон ҳисобланади. Шундай қилиб, 1996 йилдан 1998 йил бўйича Ўзбекистоннинг ўтказган экспорт-импорт юкларининг ҳажми қарийб 660 минг тоннани ташкил этди. Каспий денгизи орқали паромда олиб ўтиш асосидаги бошқа йўналишлардан ҳам фойдаланиш ишлаб чиқилмоқда. Бунга: Қозоғистон портларидан Эрон, шунингдек Озарбайжон йўналиши киради. Транскаспий йўналиши: бундай йўналиш кўп йиллардан бери мавжуд бўлган бевосита Арманистон чегаралари атрофидан бошланадиган эски турк йўли бўйича Арманистон орқали Бокугача борилар эди. Қозоғистон (Дружба) Хитойгача (Урумчи) 1992 йилда қурилган янги темир йўл шохобчаси Хитойнинг Тинч уммони қирғоқларига тўғри чиқиши имкониятини беради. Ҳозирги вақтда Дружбанинг қайта юклаш қуввати бир йилда 1 млн. тоннага яқинлашади, аммо афсуски, 1993 йилда ушбу натижага эришилмади, лекин Қозоғистон темир йўллари маъмурияти ушбу кўрсаткични бир йилда 12 млн. тоннагача кўпайтиришни режалаштирмоқда1, бироқ бунга уларнинг маблағи етмаяпти (Дружбада 1435мм кенгликдаги ғилдиракларни Қозоғистон, МДҲда фойдаланиладиган кенглиги 1520 мм тизимга алмаштирадиган ускуналар мавжуд). Эроннинг Форс кўрфазига ва Туркияга янги темир йўл шахобчаси 1996 йилда ётқизилди, Хитойга транспорт шохобчасининг бориши ҳақиқатга айлангач, эндиликда қадимги Ипак Йўлининг қолган барча қисмларининг яратилиши зарурдир. Марказий Осиё темир йўл тармоқларининг Эрондаги йўллар тармоқлари билан бирлаштирувчи охирги қисмидаги ишлар тугалланди. Туркманистоннинг Саракс чегара шоҳ бекатида МДҲ андозасидаги

ғилдираклар базасини Эрон ва Европа андозаларига алмаштирадиган узел ўрнатилган. Туркия ва Эрондаги мавжуд темир йўл тармоқлари яқин келажакда Истамбул ва Ўзбекистон ўртасидаги алоқаларни кейинчалик эса, амалдаги тармоқлардан фойдаланган ҳолда Хитой билан ҳам тўлиқ таъминланиши мумкин. Форс кўрфазидаги Мешхеддан Теҳрон орқали Бендар-Аббос портига борадиган охирги қисми расмий равишда 1995 йилда очилди. Мешхеддан ушбу портга борадиган янада тўғри йўлни яқин беш йил мобайнида қуриш кўзда тутилмоқда, бунинг билан Ўзбекистон Республикаси томонидан Форс кўрфазига чиқиш имконияти сезиларли даражада ортади. Ўзбекистон учун ушбу йўналиш узунлиги тахминан транскаспий йўналишининг Тошкентдан 2950 км атрофида узоқликдаги Батумигача бўлган масофага тенгдир. Карочига борадиган йўналиш турлари: биринчи Ғарбий Эрондан Покистонга темир йўл йўналиши фаол ишлаб чиқиш жараёнида турибди. Бу ерда Захедандан Керманагача янги темир йўл қурилиши талаб этилади, у тугатилгандан кейин Ўзбекистоннинг Эрон орқали Покистонда қабул қилинган андозага қўшимча мослаштирилгач Карачи порти билан тўғридан боғланиш имконияти вужудга келади. Ўзбекистондан Карочига янада қисқа йўналиш бўйича бориш мумкин бўлади, агарда Афғонистон орқали темир йўл қуриладиган бўлса. Юқорида кўрсатилган муқобил йўналишлар ТРАСЕКА лойиҳасининг келажакдаги элементлари ҳисобланади. Юқорида қайд этилганидек, Буюк Ипак йўли ҳозирги пайтда яна ўзининг қадимий аҳамиятини тикламоқда. 1993 йилнинг май ойида Брюсселлда бўлиб ўтган, Ўрта Осиё минтақасига кирувчи 8 давлатнинг (Марказий Осиёнинг 5 та республикаси ва 6 та Кавказорти республикаси) савдо ва транспорт вазирлари иштирок этган конференцияда техникавий ҳамкорлик дастурини амалга оширишга қарор қилинди. Марказий Осиёга чиқишни кўзда тутган ҳолда

Европадан Ғарб-Шарқ йўналиши бўйича ТРАСЕКА транспорт йўлагини (Европа, Кавказ, Осиё) ривожлантиришга қаратилган ушбу дастур Европа ҳамжамияти томонидан маблағ билан таъминланмоқда. Дастурнинг асосий мақсадлари биринчидан, республикаларнинг муқобил йўналишлари бўйича Европа ва жаҳон бозорларига чиқишимкониятларини оширган ҳолда уларнинг сиёсий ва иқтисодий мустақиллигини қўллаб қувватлашдан иборатдир. Хусусан, Ўзбекистон тўғрисида сўз юритадиган бўлсак, у шу пайтгача Қозоғистон, Россия ва Беларусь орқалигина Европага чиқиш мумкин эди. Илгари фойдаланилган ва ушбу мамлакатлар орқали ўтадиган транспорт йўлагининг афзаллиги уларнинг ўзлаштирилганлигида эди. Яъни, уларда бир хил божхона, йўл қоидалари ва тартиблари амал қилар, турли хил йиғимлар ва божлар йўқ эди. Бироқ кунда мазкур йўналитш бўйича халқаро ташувларни амалга ошириш шарт-шароитлари анча ўзгарди. Янги йиғимлар ва божлар(йўллар, кўприклар ва тонеллардан ўтганлиги учун, ёнилғи учун ва ҳоказо), транспорт воситаларининг вазни ва габарит ҳажмлари бўйича чекловлар жорий этилди, шунингдек, йўлдан ўтишга рухсат олиш тизими ва кўплаб бошқа чекловлар жорий этилмоқда (Қозоғистон, Туркманистон, Польша, Россия ва бошқа мамлакатлар). Буларнинг барчаси халқаро ташувларни қийинлаштиради, юкларни манзилга етказиш муддати ва ташув баҳосини оширади, энг асосийси эса Ўзбекистон Республикасини бошқа мамлакатларга боғлиқ қилиб қўяди. ТРАСЕКА дастурининг иккинчи мақсади республикалар ўртасиданги минтақавий ҳамкорликка янада кўмаклашишдан иборатдир; Учинчи мақсад эса Халқаро Молия Муассасалари ва хусусий инвесторлар маблағларини жалб қилиш, шунингдек ТРАСЕКА йўналишини Транс-Европа транспорт тармоқлари билан боғлашни кўзда тутади.

Ушбу дастур Ўзбекистон Республикаси Хукумати томонидан қўллаб қувватланмоқда, зеро таклиф этилаётган транспорт йўли денгизга чиқувчи энг қисқа йўлдир. Айнан шунинг учун Ўзбекистон ушбу дастурни амалга оширишда фаол иштирок этмоқда. Чунончи республикамиз ташаббусига кўра Озарбайжон Республикаси, Грузия, Туркманистон ва Ўзбекистон Республикаси раҳбарлари томонидан 1996 йил 13 майда Серахс шаҳрида «Темир йўл транспортини мувофиқлаштириштўғрисида шартнома» ва «Аъзо давлатлар ўртасида транспорт ташувларини тартибга солиш соҳасидаги битим» имзоланди. Ўзбекистон шунингдек, имзоланган солиш тўғрисидаги шартнома» имзоланди. Ўзбекистон ба шартноманинг 3 моддаси ташаббускори бўлди. Унга мувофиқ томонлар транзит юк ташиш чоғида бир-бирларига амалдаги тарифнинг 50 фоизи миқдорида имтиёзли тарифлар белгилайдилар. Агар бу шартнома шартлари амалда бажарилса, ушбу йўлак бўйича юк ташиш Ўзбекистон фойдаланаётган бошқа йўналишларга нисбатан энг арзон бўлади. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов таъкидлаганидек: «Ўзбекистон ва Марказий Осиёдаги қатор давлатлар денгиз транспорт коммуникацияларига бевосита чиқиш имкони бўлмаган аҳволга тушиб қолишнинг нақадар қийинлигини жуда яхши ҳис қилмоқдалар. Баъзан экспорт қилинаётган маҳсулотни ташиш учун кетадиган харажатлар маҳсулот нархидан ҳам ошиб кетади, бу эса экспортни иқтисодий жиҳатдан бесамара қилиб, ҳаёт кечириш учун ўта зарур бўлган маҳсулотларни импорт қилишни мушкул қилиб қўяди. Шунинг учун лойиҳани амалга ошириш нафақат денгизга, трансевропа ва трансосиё транспорт тармоқларига чиқиш имконига эга бўлмаган давлатларга янада мустаҳкамроқ бўлган муқобил йўл очиб беради, балки транспорт йўлларини қисқартириб, экспорт қилишни кенгайтириш, лойиҳа иштирокчилари бўлган давлатлар ўртасида ўзаро фойдали ташқи саывдо фаолиятини жадаллаштиришда янги истиқболлар очади. Айни пайтда

лойиҳани амалга ошириш ўз товарларини Ўрта Осиё ва Кавказортининг улкан бозорларига киритиш, ушбу минтақалардаги ўз иштирокини кучайтиришдан манфаатдор бўлган Европа давлатлари учун ҳам фойдалидир. Лойиҳанинг энг асосий афзаллиги, унинг жозибадорлиги ҳам шунда. Ўзбекистон каби давлатлар учун - бу улкан Марказий Осиё минтақасини анклав ҳолатидан халос қилиш, унинг жаҳон ва Европа бозорлари билан алоқасини таъминлаш муаммосини ҳал этишнинг энг мақбул ва қулай усулидир. Бугунги кунга келиб TRACEKA дастури 22 та Техникавий Ёрдам тадқиқотларини (30 млн. ЕВРО миқдорида) ва инфраструктурани таъмирлашга доир 5 та инвестиция лойиҳасини (20 млн. ЭКЮ миқдорида) молиялаштирди. Аъзо давлатлар раҳбарлари Янги йўналиши Европага чиқиш учун муқобил транспорт йўлини очишда стратегик аҳамиятга эгадир, деб ҳисобламоқдалар. Зеро, бу йўналиш анъанавий бўлиб қолган ва кўп ҳолларда ҳаддан зиёд банд бўлган Россия орқали ўтувчи йўлга рақобат қила олади. Янада узвий ҳамкорлик ва ҳукумат вакиллари ўртасидаги мулоқот дастур натижалари бўлди. Бу эса ўз навбатида транзит божларини рақобат талаблари даражасида сақлаб туриш тўғрисида; транспорт воситалари билан чегарани кесиб ўтишни янада осонлаштиришга кўмаклашиш тўғрисида; савдо қоидаларини осонлаштириш ва аъзо давлатлар ўртасида божхоналар ҳамкорлигини такомиллаштириш тўғрисидаги битимларнинг имзоланишига олиб келди. Шунингдек, Янги йўналиши бўйлаб катта миқдордаги янги юкларни жўнатиш тўғрисида битимга эришилди ҳамда ушбу йўналиш Марказий Осиёдан жаҳон бозоига хизмат кўрсатувчи, чуқур сувларда суза олувчи денгиз кемаларига чиқиш учун энг қисқа, энг тез ва энг арзон йўл, деб тан олинди.

TRACEKA орқали кўрсатилган техникавий ёрдам халқаро молия муассасаларининг анча катта миқдордаги маблағларини жалб қилишга ёрдам берди. Жумлаан, Европа тикланиш ва тараққиёт банки (ЕТТБ) янги йўналишидаги портлар, темир йўллар ва автомобиль йўлларига доир капитал лойиҳаларни жами 200 млн. АҚШ доллари ҳажмида молиялаш мажбуриятини олди. Бу йўналишни Қора денгиз минтақаси ва Транс-Европа транспорт тармоқлари билан боғлаш имкониятини ўрганиш учун Европа Ҳамжамияти 1997 йил апорел ойида Грузиянинг Тбилиси шаҳрида транспорт вазирлари иштирокида конференция уюштирди. 16 та аъзо мамлакат вазирлари ва Қора денгиз қирғоғи давлатларини Транс-вропа тармоғига қўшиш истагини билдирдилар. Иштирокчилар ушбу ғояни амалий ишлар ва лойиҳалар орқали ривожлантириш мақсадида Ўрта Осиё ва Қора денгиз иқтисодий ҳамкорлиги давлатларининг яқиндан ҳамкорлик қилишларга розилик бердилар. Бир неча давлатлар эса (Болгария, Руминия ва Украина) имкониятдан фойдаланиб, Серахс шаҳрида имзоланган ҳамда транспорт соҳасида ягона сиёсат юрииш мақсадида Грузия, Озарбожон, Туркманистон ва Ўзбекистон ўртасида тузилган битимга қўшилиши ҳақида баёнот бердилар. Конференцияда аниқ лойиҳалар ишлаб чиқиш учун вазирлар даражасида Қўмита ташкил этилди, шунингдек, шунингдек конференция 16 та давлат учун 1997 йил 16 июнда Хельсинки шаҳрида ПанЕвропа Транспорт конференциясини ўтказиш учун асос бўлиб хизмат қилди. Натижада, Зельсинки Конференцуияси Қора денгиз ҳудудини ПанЕвропа Транспорт ҳудуди (ПЕТҲ) сифатида белгилади. Мазкур ҳудуд келгусида ТрансЕвропа Транспорт тармоқларининг Шарққа чиқишини ривожлантиради. Қора денгиз ҳудудини ПанЕвропа Транспорт ҳудудига қўшиш ғоясига мазмун бахш этиш учун Европа Ҳамжамияти Ильичевск (Украина) портида Ро-Ро русумли паром терминалини таъмирлаш ва Поти (Грузия) портида Ро-Ро

русумли паром терминали қуриш лойиҳаларини маблағ билан таъминлашга розилик берди. Ушбу лойиҳаларни (қиймати 5 млн. ЕВРО) амалга ошириш 1998 йилда бошланган бўлиб, уни 1999 йилда якунлаш режалаштирилган. Ишчи гуруҳнинг тўртинчи учрашуви лойиҳаларига доир таклифлар қўшимча равишда жами суммаси 10 млн. ЭКЮдан иборат бўлган 2 та Техникавий ёрдам лойиҳаси ва 2 та инвестиция лойиҳасига киритилди. Шуни қайд этиш лозимки, Грузияда ва Украинада ушбу лойиҳаларни амалга ошириш Ўзбекистоннинг экспорт-импорт товарларини жаҳон бозорига чиқаришга ижобий таъсир кўрсатади. TRACEKA доимо Халқаро Молия Ташкилотлари билан узвий ҳамкорликда ишлаган ҳамда Жаҳон Банки, Европа Тикланиш ва тараққиёт банклари билан кўплаб битимлар тузган. Улар қуйидагиларни ўз ичига олади: 0,75 млн. ЕВРО миқдоридаги техникавий ёрдам доирасида Туркманистонда шоссе йўллар қуриш. Мазкур қурилиш икки шоссе йўлини лойиҳалаштириш ва Техник-иқтисодий асослашни тайёрлаш учун Европа Ҳамжамияти томонидан молиялаштирилмоқда, кейинчалик ушбу қурилишни амалга ошириш учун Европа Тикланиш ва тараққиёт банки томонидан 8 млн АҚШ доллари ажратилади. 1,5 млн. ЕВРО миқдоридаги техникавий ёрдам доирасида Боку портини таъмирлаш. Мазкур маблағ Европа Тикланиш ва тараққиёт банкининг 50 млн. АҚШ доллари ҳажмидаги қарзи ҳисобига таъмирланиши лозим бўлган паром терминалини лойиҳалаштириш ва техник-иқтисодий асослашни ўтказиш учун Европа Ҳамжамияти томонидан ажратилади. 1,5 млн ЕВРО миқдоридаги техникавий ёрдам доирасида Туркманбоши портини таъмирлаш. Мазкур маблағ Европа Тикланиш ва тараққиёт банки томонидан 50 млн. АҚШ доллари миқдоридаги маблағ билан таъминланадиган паром терминали бўйича лойиҳалаштириш ишларини олиб бориш ва тендер ҳужжатларини тайёрлаш учун Европа Ҳамжамияти томонидан ажратилмоқда. 0,75 млн ЕВРО

миқдоридаги техникавий ёрдам доирасида Арманистоннинг автомобиль йўлларини такомиллаштириш. Мазкур маблағ 40 млн АҚШ доллари миқдорида техник ривожлантириш пакетини бериш мақсадида Европа Ҳамжамияти томонидан ажратилмоқда. 0,45 млн ЕВРО миқдоридаги техникавий ёрдам доирасида Потида Дон терминалини қуриш. Мазкур маблағ Европа Ҳамжамияти томонидан ажратилган бўлиб, терминал концессиясига доир ҳуқуқий масалалрни ҳал қилишга йўналтирилгандир. Дон терминали ва Европа Тикланиш ва тараққиёт банкининг 15 млн АҚШ доллари ҳажмидаги қарзи олинганидан сўнг қуриб битирилади. Умумий тусдаги юкларни жойлаштириш бўйича паром терминаллари ва инфратузилмасини қуриш масласини олдиндан келишган ҳолда Европа Ҳамжамияти томонидан ажратилган 1,5 млн ЕВРО миқдоридаги техникавий ёрдам пакетидан кейин ажратиладиган Европа Тикланиш ва тараққиёт банки инвестициялари ҳисобига Грузия портларини қайта жиҳозлаш. Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати томонидан маъқулланган режаларга кўра, ОТБ умумий узунлиги 350 кмни ташкил этувчора-тадбирлар Тошкент ва Бухоро ўртасидаги темир йўлнинг айрим участкаларини таъмирлаш учун 70 млн АҚШ доллари миқдорида маблағ ажратади. Туркманистон чегараси билан Бухоро ўртасидаги М-37-сонли автмобиль йўлини таъмирлаш учун 50 млн АҚШ доллари ажратилади. ОТБ шунингдек, Учқудуқ - Қизилўрда йўлини такомиллаштириш лойиҳасига 200 млн АҚШ доллари миқдорида инвестиция сарфлаш ниятида. Япония Ҳукумати пойтахт Тошкентни Фарғона водийси билан боғловчи А-373-сонли йўлнинг давон қисмида автомобиль йўли аҳволини яхшилаш учун грант ажратди. Ушбу грант бўйича 1997 йилда умумий суммаси 8,5 млн АҚШ долларига тенг бўлган машина ва ускуналар сотиб олинди. ОТБ йўл секторини институционал жиҳатдан ислоҳ қилиш жараёнида техникавий ёрдамни

таъминлаш учун 750 минг АҚШ доллари ҳажмида грант ажратмоқда1. Шунингдек, Бухородаги «Пахтани тақсимлаш маркази» инвестиция лойиҳаси учун Европа Ҳамжамияти томонидан 2 млн АҚШ доллари ажратилди. TRACEKA лойиҳаси доирасида амалга оширилаётган инвестиция лойиҳалари Ўзбекистоннинг транспорт тизимини ривожлантиришда аниқлашда муҳим роль ўйнайди. Уларнинг айримларини кўриб чиқамиз. Транспорт соҳасида менеджментга ўқитиш - бу Ўзбекистон Республикасидаги транспорт соҳаси ходимлари ва раҳбарлари таркибининг халқаро савдо ва транспорт амалиёти борасида бевосита кам тажрибага эгалигини бартараф этишга қаратилгандир. Мазкур раҳбар ходимларнинг Ўзбекистонда мос келувчи тизимлар жорий этиш ва Европалик шериклар билан самарали иш олиб боришларига имконият яратиш учун уларни Европа транспорт ва савдо қонунчилиги, услублар, тизимлар ва тижорат амалиёти билан таништириш лозим эди. Ялпи мақсад - фойдаланиш хизмати соҳаси ходимларини имкони борича кўпроқ Ўзбекистонда қўллаш мумкин бўлган бозор тизимлари ва маъмурий тартиб-қоидалар билан яқиндан таништиришдан иборатдир. Бунга маркетинг стратегияси, талабни сегментлаш, бизнес концепциялари ва талаб бошқариб бораётган, бизнесни ривожлантириш каби масалалар бўйича ўқитиш киради. Дастлабки талаблар таълим, ўқув материаллари лойиҳаларини тайёрлаш, ўқув жиҳозларини сотиб олиш ва ташиб келтиришга эҳтиёжни аниқлаш, транспорт ва яшаш шарт-шароитларини ташкил этиш ҳамда номзодлар танлаб олишдан иборат эди. Таълим рақобатбардош трансп тармоғини ривожлантириш, ҳаракат, талаб ва тариф даражаси ўртасидаги боғлиқликни ва ташув вақтларини тахминлашда муҳим омилдир. Ўзбекистон Республикаси вакиллари ва ўқитувчилардан ҳам иборат 122 кишилик гуруҳ 10 кун давомида Алмати шаҳрида таълим олдилар, кейин эса ушбу гуруҳ ичидан танлаб

олинган 35 кишилик гуруҳ Евопада ўқиб қайтди. Улар у ерда транспорт компаниялари, ўқув муассасалари ва ҳукумат идораларига ташриф буюрдилар. Дастур жараёнида ва ундан сўнг фойдаланилаётган материалларнинг таъсирини аниқлаш учун баҳолаш ўтказилди. Гарчи баҳолар деярли ҳар доим ижобий бўлган бўлсада, дастур бироз ўзгартирилди. Ўқув дастури ва ўқув сафарлари тугаганидан сўнг айрим иштирокчилар дастур борасида ўз фикр- мулоҳазаларини билдирдилар. Лойиҳа ноу-хоуларни ўзлаштириш каби ижобий сифатлардан ташқари TRACEKA аъзолари бўлган давлатлар ўртасида кучли жамоа руҳини ҳам шакллантирди. Бу эса келгусида ҳам бир-бирлари билан ўзаро ахборотлар ва ғоялар алмашишни давом эттиришга имкон беради. Лойиҳа халқаро транспорт ва савдо амалиётининг кўпгина қирралари тўғрисида умумий билимларни тарқатди. Бу ўқувчиларни ўз тармоқларида қонунчилик ислоҳоти ва реструктуризациялашни ўтказишга доир мураккаб масалаларни муҳокама қилишга тайёрлади, зеро илгари улар бунга мутлақо тайёр эмас эдилар. Келгусида таълимни бир неча йилга давом эттириш эҳтиёжи туғилади. Учта лойиҳа бевосита «Ўзбекистон темир йллари» давлат акциядорлмик темир йўл компанияси иштирокида амалга оширилади. Булар қуйидагилар: «Ҳаракатдаги таркибдан фойдаланиш», «Темир йўлларда техникавий ёрдам кўрсатиш инфраструктураси» ва «Темир йўлда юк ташишни бошқаришга доир ахборот тизимларини жорий этиш». Ушбу лойиҳаларнинг барчаси бўйича тадқиқотлар ўтказилган ва тавсиялар ишлаб чиқилган. TRACEKA лойиҳасининг «Автойўлларга хизмат кўрсатиш» лойиҳасига материаллар, асбоб-ускуналар ва андозалар (стандартлар), қишда хизмат кўрсатиш, йўлларини қоплаш ва кўприкларни тест синовларидан ўтказиш каби масалаларда техникавий ёрдам кўрсатиш, шунингдек, дастлабки Техник- иқтисодий асолашларни тайёрлаш, хусусан мавжуд «Тошкент-Ўш-Саритош- Қашқар» автойўлини қайта таъмирлаш соҳасида шундай ҳужжатларни

тайёрлаш ҳамда «Андижон- доирасида «Улуғчат-Иркештам» автомобиль йўлининг Хитой Халқ Ре ҳудудидаги қисмини қуриш ва «Иркештам» божхона шохобчасини очиш тўғрисида қарор қабул қилинди. Ўзбекистон билан Қирғизистон ўртасида автомобил йўлларини қуриш, улардан фойдаланиш ҳамда транспорт ва транзит ташувлари соҳасида ўзаро ҳамкорликни янада кучайтириш тўғрисида икки томонлама Битим имзоланди, шунингдек Тошкентда Ўзбекистон, Қирғизистон ва Хитой ўртасида «Андижон-Ўш- Қашқар» темир йўлини қуриш тўғрисида меморандум имзоланди. Ушбу лойиҳа ПРООН ЮНКТАД ёрдамида ва кўплаб халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликда амалга оширалаётган Буюк Ипак йўлини тиклаш дастурининг таркибий қисмидир. Англиянинг « Scott Wilson Kirkpatrik » компанияси TRACEKA лойиҳасининг 2 та лойиҳасини амалга оширди. Булар қуйидагилардир: «Қонунчилик ва тартибга солувчи тузилма» ҳамда «Савдо, божхона қоидалари ва ташишга кўмаклашиш». Биринчи лойиҳа лоирасида транспорт идораларининг раҳбарлар таркиби иштирокида янги қонунчилик лойиҳасини ишлаб чиқишга доир қатор тадбирлар амалга оширилди. Иккинчи лойиҳага биноан эса божхона қоидаларини бирхиллаштириш ва осонлаштириш, божхона постларини крмьютерлаштириш юзасидан тавсиялар берилди. Божхона постларини компьютерлаштириш масалаларини кўриб чиқиш БМТнинг АСИКУДА тизимига ўхшаш дастурий таъминот воситалари етказиб берилиши лозимлигини кўрсатди. Ушбу лойиҳа доирасида Ўзбекистон Халқаро экспедиторлар уюшмасининг Халқаро Экспедиторлар уюшмалари федерациясига ( FIATA ) аъзо бўлиб киришига ёрдам кўрсатилди. TRACEKA лойиҳаларидан яна бири, яъни «Дельфин тадқиқоти» деб номланган лойиҳа TRACEKA лойиҳасининг Ўзбекистон ва Туркманистон орқали ўтувчи йўналиши бўйлаб карвонсаройлар ташкил этиш (барча турдаги сервис хизматларини кўрсатиш учун)нинг техник-иқтисодий асослашларини ишлаб

чиқишга қаратилгандир. Ушбу лойиҳа доирасида Маслаҳат қўмитаси ташкил этилди. Унга Европа, Туркманистон ва Ўзбекистон экспертлари аҳзо бўлиб кирдилар. Шундай қилиб, экспертлар гуруҳи Туркманистон Автомобиль транспорти вазирлиги ва Ўзбекистон «Ўзавтотранс» корпорацияси ходимлари билан узвий ҳамкорликда иш олиб борди. Турли жойлардаги 1.100 дан ортиқ юк транспорти операторлари ўртасида, шу жумладан божхона шохобчалари, паром кечувларида ҳамда бевосита юк ташувчилар кетаётган жойларда суров ўтказилди. Тадқиқотлар шуни тасдиқладики, TRACEKA йўналиши бўйича юк ташувчиларга ўта зарур бўлган жойларда таъмирлаш ва техник ёрдам кўрстаиш учун шарт-шароитлар мавжуд эмас. Маслаҳат қўмитаси ёрдамида ялпи йўл хизмати кўрсатувчи станциялар қуриш учун тўртта майдонча танлаб олинди. Уларнинг ҳар бирига ҳар хил бизнес турлари, шу жумладан ёнилғи қуйиш тармоғи, мотеллар, эҳтиёт қисмлар, таъмирлаш, шиналарни ямаш, овқатлантириш, телекоммуникациялар, автомобилларнинг хавфсиз турар жойи ва банк операциялари учун тегишли шарт-шароитлар яратиш киради. Карвонсаройлар ташкил этиш лойиҳасига инвестиция жалб қилиш учун Тошкент ва Ашгабадда бўлиб ўтган иккита транспорт конференцияларида 45 га яқин Европа ва халқаро компаниялар мазкур лойиҳа билан таништирилди. Бу иш йўл хизматлари, шу жумладан бизнес ва йўл режалари ҳамда тегишли меъморчилик концепцияси бўйича алоҳида режаларнинг туғилишига олиб келди. Лойиҳада белгиланган Шиналарни алмаштириш корхонасини ташкил этиш имконияти Европа Ҳамжамиятининг тижорий қизиқишига сабаб бўлди ҳамда букнинг натижаси ўлароқ тегишли бизнес-режа тайёрланди. «Марказий Осиё темир йўлларини ривожлантириш - харидлар ва бизнес-режа». Мазкур лойиҳа молия муассасаларнинг темир йўл соҳасига маблағ сарфлашлари тартибини батафсил шакллантиришга минтақавий ёрдам кўрсатишни кўзда тутади. Европа

Тикланиш ва тараққиёт банки томонидан «Ўзбекистон темир йўллари» давлат- акциядорлик темир йўл компаниясига қарз ажратилиши масаласига алоҳида эътибор қаратилади. - «Ташиш ускуналари ва минтақавий воситалар лизинг компанияси». Мазкур лойиҳа ҳаракатдаги таркиб ва тортувчилар учун минтақавий лизинг компанияларини таъсис этишда ёрдам кўрсатишни назарда тутади. Лойиҳадаги дастлабки эътибор темир йўл ускуналари лизингига қаратилади, лекин у бошқа транспорт турлари бўйича лизинг операцияларининг ривожланиши учун ҳам имконият яратиши лозим. - «Халқаро транзит автообиль ташувларига ёрдамлашиш». Транзитга ёрдамлашиш борасидаги асосий механизм, ҳеч бўлмаганда автомобиль божхона тартиблари учун ушбу минтақада амал қилинадиган тартиб TIR ҳисобланади. TIR ни, уни қўллашни ( SAFETIR учун тозалаш ишларини компьютерлаштирган ҳолда) ва операторларни ўқитишни кенгайтиришга ёрдамлашиш учун тегишли чора-тадбирларни амалга ошириш талаб қилинади. SAFETIR ни ишлатиш учун компьютер ускуналарини етказиб бериш Халқаро Автомобиль транспорти иттифоқи билан ҳамкорликда амалга оширилади. Ҳозирги пайтда минтақани ТрансЕвропа транспорт тармоқлари билан боғлаш учун Болгар портлари билан ҳамкорликни кучайтириш мақсадга мувофиқдир, деб ҳисобланмоқда. «Андижон-Ўш-Қашқар» автомобиль йўлини қайта таъмирлаш ва темир йўлини қуриш ишлари ниҳоясига етказилганидан сўнг минтақа ТрансОсиё транспорт тармоқлари билан боғланади ҳамда шу тариқа Тинч океанига энг қисқа йўл орқали чиқиш таъминланади. Шуни қайд этиш лозимки, ушбу лойиҳаларни амалга ошириш ҳозирги пайтда кўп жиҳатдан минтақадаги геосиёсий вазият ривожи ва характери, ушбу йўлак ўтадиган ҳар бир давлат нуқтаи-назарига боғлиқдир. TRACEKA лойиҳаси йўналиши бўйлаб муаммолар

Тошкентдан Шарққа қараб: Ушбу йўналишдаги мавжуд муаммолар фавқулодда қийинчилик туғдирмайди. Йўналишдаги мавжуд чегара муаммоси унчалик мураккаб эмас. «Дўстлик» чегара станцияси техникавий жиҳатдан олиб қараганда яхши ишлайдиган станция ҳисобланади. Лекин маълум қилишларича, «Дўстлик» станциясида божхона назорати жуда секин амалга оширилар экан. Ечими: чегара кесиб ўтилувчи барча нуқталарда тез бажариладиган тартибларни давлат миқёсида жорий этишга ҳаракат қилиш лозим. Тошкентдан Оқтовга қараб: «Бўйнов-Оқтов» темир йўл тармоғи техник хизмат кўрсатилишига муҳтождир. Ечими: Европа Тикланиш ва тараққиёт банки ҳамда Осиё тараққиёт банки техник хизмат кўрсатилиши ва рельс йўлларининг такомиллаштирилиши учун Ўрта Осиё темир йўлига қарз ажратишни режалаштирмоқда. Рельс йўлининг такомиллаштирилган технологияси тақдим этилади. Шунингдек, Тенгиз нефть конининг нефть маҳсулотлари учун режалаштирилган нефть қувури қурилиши бошқа жойларда бўлгани каби темир йўл линияларини нефть юкидан халос қилади ва асосий ёк оқимига яхшироқ хизмат кўрсатиш учун тегишли шарт- шароитларни яратади. Оқтов бўйича: Европа Тикланиш ва тараққиёт банки маблағлари ҳамда Қозоғистоннинг ўз ресурслари ҳисобиаг ажойиб янги портни қуриш ишлари олибборилмоқда. Бу маблағ сарфлаш учун TRACEKA лойиҳаси ҳар томонлама техникавий ёрдам кўрсатди. Қарзни қоплаш борасида айрим муаммолар мавжуд. Ечими: портнинг замонавий имкониятларидан фойдаоаниб, даромад олиш ҳамда унинг имкониятларини ошииш лозим. Тошкентдан Туркманбошига қараб: Чоржоу темир йўл кўпригини алмаштириш зарур, шунингдек автомобиллар учун кўприк қуриш лозим. TRACEKA лойиҳаси техник-иқтисодий асолашларни тайёрлади ва йирик

банклар янги кўприкни молиялашдан (қиймати салкам 80 млн АҚШ долларига тенг) манфаатдор эканликларини маълум қилишди. Туркманистонда макроиқтисодий жиҳатдан кўриб чиқиш узоққа чўзилаётгани туфайли бу борадаги олға силжиш секин кетмоқда, шунингдек мамлакатлар инфратҳструктура қарзлари борасида ривожланиш банклари мажбуриятлари билан етарли даражада боғланганлар. Ечими: транспортни режалаштириш идораси томонидан имкон доирасидаги барча ишлар қилиниши лозим. Ҳозирги пайтда макроиқтисодий муҳитни такомиллаштириш зарур. Каспий зонаси бўйича. Туркманбоши ва Боку портолари. Ўткир муаммолар мавжудлиги ҳақида хабар келгани йўқ, лекин уларнинг инфраструктураси эскирган. Балки портларни таъмирлашни TRACEKA ҳамда Европа Тикланиш ва тараққиёт банки аралашувидан сўнг бошлаш режалаштирилгандир. Туркманистон ва Озорбайжон темир йўл транспорти, шунингдек Каспий денгизида денгиз транспорти учун тижорий шарт- шароитлар. Ечими: очилган бир нечта муқобил йўналишлар ёрдамида музокаралар олиб бориш. Поти порти, Ильичевск порти ва Қора денгиздаги денгиз йўллари. Маълум қилишларига кўра, хизмат кўрсатиш сезиларли даражада яхшиланган, юк ташиш ҳажми ортган, инвстицияларни TRACEKA таъминлаган. Темир йўл транспортидаги муаммолар Барча темир йўл компанияларида реструктуризациялаш ишлари олиб борилмоқда. Бу ўз навбатида таннархни пасайтириши, рақобатбардошликни ошириш ва катта миқдорда сармоя сарйлаш, хусусан техник хизмат кўрсатиш соҳасига сарфлаш учун тегишли шарт-шароитлар яратишга олиб келиши лозим. Ечими: буни зудлик билан ҳал қилиб бўлмайди, режалаштирилган ислоҳотни амалга ошириш кўзда тутилган. Автойўл транспорти - умумий маълумотлар.

TRACEKA лойиҳасининг европача режалаштириш стратегиясига мос келдаиган асосий ёндошуви шундан иборатки, автойўл транспорти 500 км.дан ортиқ масофада рақобатлаша олмайди. Шундан келиб чиққан ҳолда автойўл транспорти узоққа юк ташишдан кўра кўпроқ юкларни интермодаль ташиш билан шуғулланади, махсус юк жунатишлар бундан мустасно. Ўрта Осиёда транспорт воситалари парки эски, лекин уларнинг амалдаги қуввати ҳозирги пайтдаги мавжуд талабларга жавоб беради. Йўл инфратузилмасини инвестициялар билан қўллаб-қувватлашга жиддий эҳтиёж бор. Ечими: мавжуд, лекин чекланган қўллаб-қувватлаш фондлари, шунингдек хорижий ривожланиш банклари ёрдамидан оқилона фойдаланиш даркор. Кеонтейнер ташимачилиги. Аслида қуйида санаб ўтиладиган муаммоларнинг кўпчилиги, айниқса инфратузилма ва йирик иқтисодий марказларни жиҳозлашга алоқадорлдари кейинги пайтда ўз долзарблигини анча йўқотди. Лекин шунга қарамасдан кўп ишларни бажариш зарур. Қуйида ўз ечимини кутаётган муаммолар баён қилинмоқда: Темир йўл контейнерларида юк ташиш баҳоси анъанавий усти очиқ вагонларда юк ташиш баҳосига нисбатан анча юқори. Бу контейнерларда юк ташишнинг ривожланишига тўсқинлик қилади. Ечими: Муҳокама йўли билан тегишли қарор қабул қилиш зарур. Контейнер ташувларига бўлган талаб бир мувозанатга келтирилмаган. Умуман олганда, экспорт юкларини контейнерларда жўнатишга доир талаб етарли даражада эмас. Бунинг натижасида келаётган контейнер ташувларининг кўп қисми эски контейнерларда амалга оширилмоқда ва контейнерни олиб ташлаш баҳоси юк жўнатиш нархига қўшилиши лозим. Экспорт юулари мавжуд бўлган жойларда баъзан бўш контейнерлар экспорт юклари турган жойдан анча узоқда бўлади. Ечими: худди олдинги банддагидек ва тижорат нуқтаи-назаридан келиб чиққан ҳолда нархларни дастлабки ишлаб чиқариш

қийматигача пасайтириш, бозор ҳажмларини ривожлантириш, сўнгра нақд пул оқими ва ишлаб чиқариш миқёсининг кенгайиши натижасида ўсаётган иқтисоддан келаётган даромадлардан фойдалана бошлаш лозим. Кўпгина йирик халқаро контейнер эгалари ўз контейнерларининг Ўрта Осиёга юбоилишига унчалик хоҳламасдан рози бўлишади. Ўрта Осиёда бўш контейнерлар учун депо йўқ. Шунингдек, контейнерларга техник хизмат кўрсатиш воситалари ҳам йўқ. Ечими: контейнер эгаларининг Ўрта Осиёда депо ташкил этишга доир ташаббусларини қўллаб-қувватлаш, масалан, солиқларни пасайтириш ва бошқа рағбатлантириш шаклларини қўллаган ҳолда кўмаклашиш лозим. Контейнер терминаллари қуйидаги нуқтаи-назардан олиб қараганда мукаммал эмас. Булар қуйидагилардир: - сиғими - сақлаш майдончалари - қопламаларнинг мустаҳкамлиги - темир йў!л разъездлари йўналишли поездларни қабул қилиш учун анча қисқа - қопламаларга нисбатан рельслар жуда юқори жойлаштирилган, шу тариқа терминал ичида ишлаётган оғир ускуналар эркин ҳаракатланиш имкониятига эга эмас. Ечими: айрим кўчма ускуналар маҳаллий инвесторлар ва TRACEKA томонидан тақдим этилиб бўлинган. Ташувнинг ривожланишига қараб катта миқдорда сармоя сарфлашга тайёргарлик кўриш зарур. Юкни қабул қилиб олувчиларга уларнинг контейнерлари қаерга етиб келганлиги ҳақида ахборот олиларига имкон берувчи ахборот тизимларидан тез ва осон фойдаланиш имконияти мавжуд эмас. Агар юкни олувчи ўз товарларининг қаердалигини билмаса у ҳақли ёки ҳақсиз равишда «товарларим йўқолган» -

дея ташвишлана бошлайди. Ечими: алоқа, компьютерлаштириш ва мижозларни хабардор қилиш тизимини яхшилаш зарур. Контейнер қатнови ҳажми мунтазам йўналишли поездлар қатновини оқламайди, шундан келиб чиқиб хизмат кўрсатиш автойўл транспорига қараганда секин, етиб келиш вақти эса турғун эмас. Аслида юкни олувчилар баъзан тезликдан эмас, балки мунтазамликдан манфаатдорлар. Юкларнинг жадвалда кўрсатилган вақтдан олдин ёки кейин келиши уларга асло керак эмас. Ечими: оралиқ чора сифатида контейнерлар учун махсус хизмат кўрсатишни йўлга қўиш лозим. Каспий денгизда ва Россиянинг денгиздан узоқдаги сув йўлларида жуда кам сонли ихтисослаштирилган контейнер кемалари мавжуд (агар умуман бор бўлса). Ечими: Масалани қисқа муддатда ҳал қилиб бўлмайди, лекин бу дарҳол ҳал қилишни талаб этадиган кескин муаммо ҳам эмас. Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида кўрсатилиши бўйича, маълум бир турдаги маҳсулотлар яна бошқа давлат идоралари назоратидан ўтиши лозим. Бу маҳсулотлар бўйича божхона ҳужжатлари фақат ветеринар, фитосанитар, экологик ва бошқа турли давлат назоратлари ўтказилгандан кейингина расмийлаштирилиши мумкин.

Адабиетлар. 1. Шермухамедов А.Т. Логистик жараёнларни замонавий компьютер технологиялари асосида автоматлаштириш // Узбекистон Иктисодий Ахборотномаси № 1. 2000 й. бет 6. 2. Шермухамедов А.Т, Значение транснациональных железнодорожных коридоров внешнеэкономической деятельности Республики Узбекистан // газета Иксодчи. ТашГЭУ. 2000 г. № 6. ( 651 ). стр. 2. 3. Шермухамедов А.Т. Перспективы развития транспортных коммуникаций в Центральной Азии // Тезисы докладов международной научно- практической конференции. ( 25 марта 2000 г. ) Москва 2000 г. 4. Шермухамедов А.Т. Транспортно- экспедиционное и информационное обеспечение внешней торговли. Ташкент, изд-во. Мехнат. 1999 г. стр. 127. 5. Шермухамедов А.Т. и др. Международные мультимодальные перевозки грузов. Т., 1999 г. изд-во Республиканской банковско- финансовой академии, стр. 212. 6. Шермухамедов А.Т. БДСТга аъзо булиш афзалликлари // Узбекистон Иктисодий Ахборотномаси № 11. 1999 й. бет. 47. 7. Шермухамедов А.Т. Узбекистоннинг бутун дунё савдо ташкилотига аъзо булиши ва бунинг афзалликлари. // Узбекистон Республикаси Давлат Божхона Кумитаси 1999 й. бет.65. 8. Шермухамедов А.Т. Транспортные коридоры Турции, с которыми нам выгодно интегрироваться // Экономический Вестник Узбекистана № 9. 1999 г. стр. 43.

O'xshashlar

Йул транспорт ходисалари ва уларнинг курсатгичлари.

Йўл-транспорт ҳодисалари ва уларнинг кўрсаткичлари

Ўзбекистон Республикаси автомобиль транспортлари тор йўллари

Трасека-XXI аср коммуникацияси.

Пиёдалар харакат хавфсизлигини ошириш.