Tonnellar haqida umumiy ma’lumotlar va ularni loyihalash - Transport - Referatlar

Tonnellar haqida umumiy ma’lumotlar va ularni loyihalash

Yuklangan vaqt:

25.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1818.7890625 KB

Ko'chirib olish

Tonnellar haqida umumiy ma’lumotlar va ularni loyihalash Reja: 1. Tonnellarning vazifasi va ularning klassifikatsiyasi 2. Tonnel rejasi va profilining xususiyatlari

1. Tonnellarning vazifasi va ularning klassifikatsiyasi Transport maqsadlari, suv o’tkazish, shahar kommunal tizimlarini o’tkazish, ishlab chiqarish korxonalarini joylashtirish uchun mo’ljallangan, katta uzunlikka ega bo’lgan, gorizontal yoki qiya joylashgan yer osti sun’iy inshooti tonnel deb ataladi. Tonnellar aloqa yo’llarida turli to’siqlarni oshib o’tish uchun yoki yer ostida ma’lum bir qiyalikda yo’l trassasini davom ettirish uchun xizmat qiladi. Transport tonnellariga temir yo’l tonnellari, avtoyo’l tonnellari, kema qatnovi uchun mo’ljallangan tonnellar, metropolitenlarning piyodalar tonnellari, shuningdek ko’ndalang kesimi katta bo’lgan, bir necha transport turlari harakatlanadigan tonnellar kiradi. Transport tonnellarining klassifikatsiyasi ularning asosiga qo’yilgan vazifalar bilan belgilanadi. Tonnellar joylashishiga qarab tog’ tonnellari, suv osti tonnellari va turli vazifalarga ega bo’lgan shahar tonnelariga ajraladi. Qurilish usuliga ko’ra tonnellar ochiq va yopiq usulda qurilishi mumkin. Ochiq usulda oldindan qazilgan kotlovanga tonnel konstruksiyasi quriladi va bitkazilgandan so’ng bu konstruksiya grunt bilan ko’mib tashlanadi. Qurilishning yopiq usulini yoki tonnelni kavlab o’tishni tog’li va qalqonli usullarga ajratish mumkin. Tog’ usulida, odatda, vaqtinchalik mustahkamlash elementlari bilan ushlab turiladigan ungur kavlanadi va uning himoyasi ostida obdelka deb ataladigan doimiy tonnel konstruksiyasi quriladi. Bunday konstruksiya ko’p hollarda monolit betondan iborat bo’ladi. Tonnel qurishning qalqon usuli qo’zg’aluvchan, po’latdan yasalgan mustahkamlash jihozi - kavlash qalqonidan foydalanish bilan bog’liqdir. Bu qalqon grunt kavlanayotgan va obdelka qurilayotgan joyni berkitib turadi. Qalqon usuli qo’llanilganda tonnel obdelkasi, odatda, zavodlarda tayyorlangan yig’ma temirbeton yoki cho’yan elementlardan tashkil topadi. Yuqorida sanab o’tilganlardan tashqari tonnel qurishning maxsus deb ataladigan boshqa usullari ham bor. Maxsus usullardan o’ziga xos mahalliy

sharoitlarda, boshqa usullardan foydalanilganda ancha qiyinchiliklar kelib chiqadigan hollarda qo’llaniladi. Tonnellar to’siqlarni aylanib o’tmasdan ularni kesib o’tishi tufayli qiyin geologik sharoitlarda aloqa yo’llarini trassalash imkoniyatini kengaytiradi. Yo’l trassasida uchraydigan to’siqlarni baland va konturli to’siqlarga ajratish mumkin. Baland to’siqlarga tog’ cho’qqilari, tepaliklar va suv ajratuvchi balandliklar kiradi. Temir yoki avtomobil yo’lini trassalashda uch yechim bo’lishi mumkin, ya’ni tepalik to’sig’ini aylanib o’tish, yo’lni dovon tomonga ko’tarilishi uchun chuqurlikda davom ettirish va, nihoyat, bu baland to’siqning ikki tarafidagi qiyaliklarini birlashtirib turadigan tonnel qurish (1-rasm). Rasm 1. Baland to’siqni o’tishda trassa variantlari To’siq aylanib o’tilganda yo’l ancha uzayadi, qiyaliklar kattaligi oshadi va shu sababdan temir yo’lning alohida uchastkalarida poyezd tortish kuchini bir necha barobar oshirishga to’g’ri keladi. Bu esa aloqa yo’lining ekspluatatsiya ko’rsatkichlarini pasayishiga olib kelishi mumkin. Agar trassa dovonni ochiq ravishda kesib o’tsa, bu holda yo’lning uzunligi kamayadi, lekin katta qiyaliklar qurishga extiyoj ko’payadi. Bu holda yo’lning yuqorida joylashgan qismlarini qor uyumlaridan, ko’chkilaridan va yer o’pirilishlaridan galereya va boshqa muhandislik inshootlari qurish yo’li bilan saqlashga to’g’ri keladi. Baland to’siqlarni tonnel orqali kesib o’tilganda yo’l uzunligi sezilarli darajada qisqaradi, qiyaliklar kichiklashadi va poyezdlarning yuk me’yorlarini va tezliklarini oshirishga imkon tug’iladi. Bu esa ortiqcha ko’tarilishlarning va yo’l bosishlarning yo’qolishiga va aloqa yo’lining ekspluatatsion ko’rsatkichlarining yaxshilanishiga olib keladi. Boshqa tomondan, bunday tonnelni qurish, ayniqsa

baland to’siqning etagida joylashgan va shu sababdan uzunligi katta bo’lgan tonnelni qurish, kapital xarajatlarning ancha ko’paytirilishiga olib keladi. Shu sababdan yo’l trassasini tanlash tonnelning turli variantlarini texnik-iqtisodiy tomondan bir-biriga taqqoslash orqali amalga oshiriladi. Bunda aloqa yo’lining poyezd o’tkazish va yuk tashish qobiliyatini oshirishning xalq xo’jaligidagi ahamiyati hisobga olinadi. Konturli to’siqlarga zich qurilgan bino va inshootlar joylashgan, tuproq ko’chkilari va to’kilishlari bo’ladigan, qor to’planishlari va ko’chkilari ro’y beradigan, suv oqimlari va havzalari bor uchastkalar kiradi. Tuproq ko’chkilari va uyumlari yo’l ko’tarmasining muvozanatiga va vodiy bo’ylab yoki tog’ yonbag’irlari bo’ylab o’tgan yo’ldagi harakat xavfsizligiga xavf tug’diradi. Kuchsiz ko’chkilarda yo’lni strukturasi buzilmagan gruntlarga tayangan estakadalar orqali o’tkazish mumkin. Bu holda, estakada qurilishi paytida ko’chkilarga qarshi albatta tadbirlar ko’rilishi lozim bo’ladi. Kuchli ko’chkilar (5 metrdan katta) va yer osti suvlarining chuqur oqimlari bo’lgan taqdirda trassani ko’chki zonasidan tashqariga-tog’ massivining ichkarisiga o’tkazish eng to’g’ri yechim bo’lishi mumkin (2-rasm). Shunday yechim trassa hududida qoyali, qiyaliklari 30...35 o dan ortiq, darzlari ko’p, kuchli tosh to’kilishlari mumkin bo’lgan, nuragan gruntlar bo’lganda ham maqsadga muvofiq bo’lishi mumkin. Yo’lni qor uyumlaridan va ko’chkilaridan himoya qilish katta ekspluatatsion xarajatlarni talab qiladi va jiddiy muhandislik tadbirlarini o’tkazishni, ya’ni xavfli uchastkalarda toshdan, betondan yoki temirbetondan galereyalar qurishni taqozo etadi. Shuning uchun bir qator hollarda dovonni ochiq ravishda kesib o’tishdan voz kechiladi va tonnelni qor ko’chkilari va uyumlaridan xavfli bo’lgan zona tashqarisidan olib o’tiladi (2-rasm).

Rasm 2. Konturli to’siqdan o’tish variantlari: 1 - qor to’planadigan tuman chegarasi; 2 - tonnel; 3 - ko’tarma Suv to’siqlarini kesib o’tishda ko’prik va tonneldan birini tanlash, ya’ni to’siqni yo ostidan, yo ustidan kesib o’tish qarorini berish kerak bo’ladi (3-rasm). Tonnel o’tishi ko’prik o’tishiga qaraganda quyidagi afzalliklarga ega: kema qatnovlariga xalaqit bermasligi, shamol ta’siridan, muz ko’chishidan, to’lqinlardan saqlanganlik, o’zan keng bo’lganda va kemalarning gabariti baland bo’lganda o’tish uzunligining qisqaligi, aholi zich joylashgan joylarda o’tishga yaqinlashuvning qulayligi. Rasm 3. Suv to’sig’ini kesib o’tish variantlari Ammo tonnel qarori bir qator kamchiliklarga ega. Tonnel o’tuvida doimiy shamollatish zarurdir. Tonnelni qurish muddati, odatda, ko’prik qurish muddatiga qaraganda kattaroqdir. Bunga sabab esa tonnelni qurish ishlari tor maydonda, kam sonli zaboylarda olib boriladi, ya’ni bir paytning o’zida inshootning bir necha yerida qurilish ishlari olib borila olmaydi. Tonnel o’tuvining qiymati ko’prik o’tuvining qiymatiga qaraganda yuqoriroq bo’ladi, chunki tonnelni qurishda ko’prik qurilishiga qaraganda ko’proq hajmdagi tuproq ishlari bajariladi. Lekin, shuni e’tiborga olish kerakki, suv to’sig’ining kengligi ortishi bilan 1m ko’prikning qiymati ortib boradi, 1m tonnelning qiymati esa kamayib boradi. Bundan tashqari

ko’prik balandligi ortishi bilan yaqinlashuv ko’tarmalari uchun bajariladigan tuproq ishlari hajmi ham ortadi. Ishlab chiqarish xavfsizligi bo’yicha ko’prik o’tuvi tonnel o’tuvi oldida afzalliklarga ega emas. Suv osti tonnellarini maxsus (germetik) qalqonlar bilan o’tish qurilishni o’z vaqtida tugatishni va ishlar xavfsizligini to’la ta’minlaydi. Bundan tashqari qurilish ishlari fasllar va klimatik sharoitlardan qat’iy nazar butun yil davomida olib borilishi mumkin. Tonnel o’tuvining afzalliklari, ayniqsa, qirg’oqda tayyorlangan va suv osti gruntini yuqoridan ochib kotlovanga tushiriladigan yirik seksiyalardan foydalanilganda ko’proq namoyon bo’ladi. Ko’prik kechuvi va tonnel o’tuvi orasidagi tanlov, yuqorida keltirilgan barcha xususiyatlarni hisobga olgan holda, texnik-iqtisodiy taqqoslash asosida amalga oshiriladi. Hozirgi zamon shahar sharoitlarida aloqa yo’llarining yuk o’tkazish qobiliyatini oshirish ularni shahar ko’chalaridan tashqarida, estakadalarda yoki tonnellarda joylashtirishni talab etadi. Estakada varianti bir qator kamchiliklarga ega, ya’ni yer yuzasini shahar qatnoviga xalaqit beradigan estakda tayanchlari bilan tiqilinch qilib yuborish, estakadalar bilan shahar arxitektura ansamblini buzish, uylarning ko’rinishini berkitib qo’yish, katta tezlikda harakatlanayotgan poyezdlarning shovqini, chang ko’tarilishi va hokazo. Sanab o’tilgan mulohazalarni e’tiborga olib odatda tonnelning ko’chadan tashqaridagi varianti afzal ko’riladi (metropoliten, chuqurlikda joylashgan temir yo’l, chorrahalardagi avtomobil tonnellari va boshqalar). Ungur - yer qatlamidagi sun’iy ravishda xosil qilingan bo’shliq bo’lib, u tonnelni joylashtirish yoki qurilishning boshqa yordamchi maqsadlari uchun mo’ljallangan. Ungur tog’ jinslaridan iborat bo’lgan massivning ichiga joylashadi va keyinchalik bu jinslar QMQ 2.06.05-98 bo’yicha grunt deb ataladi. Joylashishiga qarab ungurning gorizontal, qiya va vertikal turlari bo’lishi mumkin. Gorizontal yoki qiya ungur (4-rasm) ikki qismga, ya’ni yuqorigi kungurali kalotta ( 2 ) va pastki shtrossa ( 1 ) larga bo’linadi va tepadan tom qismi ( 3 ) bilan, ostidan taglik ( 5 ) bilan va yonlaridan devorlar bilan chegaralanadi. Ungurning

grunt kavlanayotgan uch qismi zaboy ( 4 ) deyiladi. Katta bo’lmagan tonnel ungurining to’la kesimini ochish uchun yoki boshqa maqsadlar uchun qo’llaniladigan ungur shtolnya (6 ) deb ataladi. Yer yuzasiga chiqish yo’li bo’lgan, yer osti ishlarini ta’minlash uchun xizmat qiladigan va tonnelni shamollatishga mo’ljallangan vertikal ungurlar stvollar (5- rasm) deb ataladi. Stvolning ( 3 ) yuqorisi uning ustki qismi ( 2 ) deb ataladi. Stvolning pastki qismida stvol yoni unguri ( 4 ) joylashadi. U stvolni yaqinlashuv shtolnyalari bilan birlashtirishga, transport va boshqa qurilmalarni joylashtirishga va suv yig’ish moslamalarini ( 5 ) o’rnatishga xizmat qiladi. Tonnelning obdelka deb ataladigan konstruksiyasi yuqorigi gumbaz ( 1 ), devorlar ( 2 ) va orqa gumbaz 3 lardan iborat bo’ladi (6-rasm). Tonnel mustahkam gruntlarda joylashgan hollarda yuqorigi gumbaz va devorlar, ba’zi hollarda esa faqat birgina yuqorigi gumbazlar o’rnatish bilan kifoyalanadilar. Rasm 4. Gorizontal ungur

Rasm 5. Vertikal ungur Rasm 6. Tonnel obdelkasi 2. Tonnel rejasi va profilining xususiyatlari Temir yo’l liniyalarining baland tog’ uchastkalarida tonnellarni qo’llash temir yo’lni trassalash imkoniyatlarini kengaytiradi va eksplu а tasiya sharoitlarini yaxshilaydi. Temir yo’lning tonnel ichidagi rejasi va profili me’yorlar bo’yicha, trassaning ochiq uchastkalariga qo’yilgan talablarga binoan, yo’lning yer osti ungurida joylashganligini hisobga olgan holda loyihalanadi. Tonnellarni yo’lning to’g’ri uchastkalarida joylashtirish talab etiladi, chunki egrilikda joylashgan tonnellar jiddiy kamchiliklarga ega bo’ladi. Bu kamchiliklarga tonnelning egri qismida yer osti qazuv ishlari va tonnel obdelkasini qurish bo’yicha ishlar hajmi ortishini keltirib chiqaradigan yaqinlashuv gabaritlarini kengaytirishning lozimligi, yer ostida tonnel o’qini belgilashning murakkabligi, namligi yuqori bo’lgan tonnelning noqulay sharoitlarida relslar yedirilishining ortishi (ayniqsa kichik radiusli egriliklarda), shamollatishning noqulayligi va boshqalar kiradi. Lekin, shularga qaramasdan, bir qator hollarda tonnellarni egriliklarda joylashtirishga to’g’ri keladi. Ko’p hollarda tonnellarni qurish zaruriyati trassani mumkin bo’lgan maksimal qiyalikda o’tkazish majburiyatiga olib keladigan, yo’ldagi harakat qiyin bo’lgan uchastkalarda paydo bo’ladi. Bu hollarda mumkin bo’lgan maksimal qiyalik i r ga

yoki teplovoz tortish kuchi qiyaligi i kp ni egriliklardagi solishtirma qarshilikning qiymati i ek barobar kichraytirilganiga teng bo’ladi. Trassa o’tayotgan joyning qiyaligi ruxsat etilgan qiyalikdan katta bo’lgan hollarda trassa chizig’ini sun’iy davom ettirishga, ya’ni balandliklarning boshlang’ich va oxirgi nuqtalarining farqini yo’qotadigan chiziqni o’tkazishga to’g’ri keladi. Bu holda trassa tog’ yonbag’irlari bo’ylab joyning relefidan foydalangan holda egri-bugri chiziq ko’rinishida o’tkaziladi. Trassa chizig’ini o’tkazishda tog’ning asosiy vodiysiga ( 2 ) tutashadigan yon vodiylari ( 1 ) borligi qo’l keladi. Trassa chizig’ining bir-biridan uzoq bo’lmagan (7, b -rasm) bir yoki ikki yon vodiylardan o’tishi (7, a -rasm) uzunligi katta bo’lgan va sezilarli balandlikka ko’tarilgan sirtmoq ko’rinishidagi trassa chizig’ini o’tkazishga imkon beradi. Bunday hollarda tonnellar qurish zaruriyati maydonga keladi. Rasm 7. Trassa chizig’ining vodiylardan o’tishi: 1 - yon vodiy; 2 - asosiy vodiy; 3 - suv ayirg’ich Yon vodiylar bo’lmaganda yoki bu vodiylar trassa o’tkazishga noqulay bo’lganda, trassa chizig’i asosiy vodiy qiyaliklari bo’ylab sirtmoq kombinatsiyalari ko’rinishida o’tkaziladi (8-rasm). Vodiy qiyaligidan o’tgan trassa chizig’i yo’nalishini keskin o’zgartirish uchun ochiq turdagi qazish yo’li yoki sirtmoq tonnellari qo’llaniladi (8, a -rasm).

Agar vodiy tor, qirqilgan tik qiyaliklardan iborat bo’lsa va sirtmoq ko’rinishidagi trassa o’tkazishni iloji bo’lmasa, unda trassa tog’ massivining ichida kerakli ko’tarilishni ta’minlaydigan va uni 360 0 ga burishga imkon beradigan spiral tonnel ko’rinishida davom ettiriladi (8, b -rasm). To’siqdan o’tuv bir necha sathda bo’lgan taqdirda yo’l o’tkazgich insho etiladi. Tonnelning tepa kungurasi yetarli darajadagi mustahkam gruntlardan tashkil topgan bo’lsa, bu gruntlar yuqoridan o’tgan yo’l qurilmasi uchun zamin sifatida foydalaniladi. Balandligi katta bo’lgan to’siqlardan o’tish uchun trassa ikki tomondagi vodiy qiyaliklarini birlashtiradigan dovon tonneli bilan to’ldiriladi (2- rasm). Bu holda to’siqdan o’tish sathini pasaytirishga, dovonga ochiq turdagi qazish yo’li bilan chiqishga va yaqinlashuvlarning uzunligini qisqartirishga erishiladi. Rasm 8. Sirtmoq va spiral ko’rinishidagi tonnellar Temir yo’l tonnellarining rejada joylashishi ularga ochiq uchastkalar uchun qo’yilgan talablarga javob berishi kerak. Tonnellarni temir yo’lning to’g’ri uchastkalarida joylashtirish maqsadga muvofiqdir. Boshqa iloji bo’lmagan hollarda esa tonnelning kirish qismini radiusi 600 metrdan kam bo’lmagan egri uchastkalarda joylashtirish lozim bo’ladi. Sirtmoq va spiral ko’rinishidagi tonnellarda katta radiusli egriliklarni qo’llashga to’g’ri keladi, bu esa ularning uzunligini va qurilish qiymatini sezilarli miqdorda oshishiga olib keladi. Shu sababdan egriliklarning radiusini tanlash

tegishli texnik-iqtisodiy asoslashni va ularni Davlat aksionerlik temir yo’l kompaniyasi bilan kelishib olishni talab etadi. Trassa chizig’i ko’llarning va dengizlarning qirqilgan qirg’oqlari bo’ylab o’tganda burunlarni tonnel qurish orqali kesib o’tishga to’g’ri keladi (9-rasm). Burun tonnellarining uzunligi uning joylashgan egriligi radiusining kattaligiga bog’liqdir, ya’ni radius qancha katta bo’lsa, tonnel ham shuncha uzun bo’ladi. Bu hollarda ham radiusni kichraytirish masalasini ko’rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Chunki bu tonnel qurilishining sarf-xarajatlarini kamaytirishga olib keladi. Lekin tanlab olingan eng kichik radiusli egrilik mazkur uchastkada poyezdlarning harakat tezligini cheklashga olib kelmasligi lozimdir. Bunday talab tonnel profilning bukrilik qismida joylashganda va poyezd bu yerga tanlab olingan radiusli egrilik uchun belgilangan tezlikdan past tezlikda kirib kelganda qondirilishi mumkin. Rasm 9. Burun tonneli Baland to’siqlardan o’tishni ta’minlaydigan dovon tonnellari odatda trassaning to’g’ri chiziqli qismida joylashtiriladi (10-rasm). Faqat ularning kirish qismlarini egrilikda joylashtirishga to’g’ri keladi, chunki ularning yaqinlashuv qismlari qiyaliklar bo’ylab o’tgan bo’ladi. Bu holda, tonnelning asosiy qismi to’g’ri chiziqli o’qining ( 2 ) davomi bo’lgan, vizir shtolnyasi ( 1 ) deb ataladigan, tonnel qismini qurish maqsadga muvofiqdir. Vizir shtolnyasi mavjudligi tonnel qurilishi ishlarini olib borishda katta qulayliklar yaratadi (tonnel o’qini o’tkazishning osonlashishi, transport ishlashining va grunt tashilishining qulayligi,

yer osti ishlarini bajarishda va ekspluatatsiya davrida tonnelni shamollatishning yaxshilanishi va b. Rasm 10. Dovon tonneli Murakkab hollarda va sharoitlarda turli tipdagi bir qator tonnellarni qurish zaruriyati tug’iladi. Bo’ylama profilda tonnellar bir yoki ikki nishablikda quriladi. Uzunligi qisqa bo’lgan dovon tonnellari, burun tonnellari va balandlikni oshib o’tadigan (sirtmoqli, spiral) tonnellar bir nishablik profilga (11-rasm) ega bo’ladi. Uzun dovon tonnelari va suv osti tonnellarining profili ikki nishablikli (12-rasm) bo’ladi. Rasm 11. Bir nishabli tonnellar Rasm 12. Ikki nishabli tonnellar Bir nishablikli tonnellarning afzalliklari sifatida tonnel portallari joylashish balandligining katta farqi tufayli qurilish va ekspluatatsiya davrida tabiiy shamollatishga yordam beradigan issiqlik bosimini ta’minlanishini va tik qiyaliklar sababli suvni tez qochirish imkoniyatini borligini aytib o’tish mumkin. Bir nishablikli tonnellarning asosiy kamchiliklari esa - yuqori tomondagi portal tomondan qazilganda suvning zaboyda to’planishi va uni chiqarib

tashlashning qiyinligidir. Bu holda suv zaboyga to’planadi, sun’iy suv chiqarishning yaxshi tashkil qilinganligiga qaramasdan bu tonnel qazish ishlari tezligini sezilarli darajada kamaytiradi. Tabiiy havo yurish kuchining borligi ungur qazib bo’lingandan keyingi shamollatishni yaxshilashi bilan birga kamchiliklarga ham egadir, ya’ni zaboyga katta tezlik bilan kirib keladigan havo oqimi (ayniqsa qish davrida) ishchilarning shamollash kasalliklariga olib kelishi va tonnel obdelkasi betonining qotish sharoitlarini yomonlashtirishi mumkin. Shuning uchun bir nishablikli tonnellar balandlikdan o’tishda ishlatiladigan, egrilikda joylashgan tonnellarda qo’llaniladi. Dovon va burun tonnellarida esa bir nishablilik qazish ishlarini faqat pastki portaldan boshlab belgilangan muddatlarda bitirish imkoniyatini beradigan qisqa uzunlikdagi tonnellarda qo’llaniladi. Ikki nishablikli tonnellar yuqorida sanab o’tilgan kamchiliklardan holi bo’ladi (sun’iy suv qochirishni talab qiladigan suv osti tonnellaridan tashqari), lekin issiqlik bosimining kamligi tufayli ularning tabiiy shamollatilishi qiyinchilik tug’diradi. Ob-havosi og’ir iqlim sharoitlarida tonnellarni qurish alohida hollar hisoblanadi. Bu yerda qazilayotgan joyga oqib kelayotgan suvni tez olib tashlash katta ahamiyat kasb etadi. Bunday tonnellarni bo’ylama qiyaligi 6 0 / 00 dan kam bo’lmagan bir nishabli profil sifatida qurish tavsiya qilinadi. Suv qochirish shartlariga ko’ra tonneldagi qiyalik 3 0 / 00 dan kam bo’lmasligi kerak. Faqat ayrim hollarda bu qiyalikni 2 0 / 00 gacha kamaytirish mumkin. Tonnellardagi yondosh qiyaliklar farqini kamaytiradigan gorizontal ayiruvchi maydonchalarning uzunligi 200 metrdan 400 metrgacha bo’lishi mumkin. Bunda suvning gorizontal maydoncha chegarasiga tabiiy ravishda oqib kelishi tonneldagi suv qochirish ariqchalarining o’zgaruvchan chuqurligi orqali ta’minlanadi. Ayiruvchi maydonchalarni qarshi qiyaliklari 3 0 / 00 bo’lgan ikki uchastkaga almashtirish maqsadga ko’proq muvofiqdir. Tonnelda ruxsat etilgan maksimal qiyalik trassaning ochiq qismidagi maksimal qiyalikka nisbatan kichikdir, ya’ni tonnelda qiyalikni “yumshatish” kerak bo’ladi. Buning sababi - harakat tarkibi harakatlanayotgan paytida tonneldagi havoning porshen kabi unga ko’rsatayotgan qarshiligi va tonneldagi

namlikni oshishi sababli lokomotiv g’ildiraklari va relslar orasidagi tishlashish koeffitsientining kamayishidir. Havoning qarshiligi bir qancha omillarga bog’liqdir (harakat tarkibining tezligi, uning tonnel ko’ndalang kesimini to’ldirish darajasi, tonnelning havo o’tkazgich sifatidagi qarshiligi). Havoning qarshiligi bir izli yo’llarda ko’proq, ikki izli yo’llarda kamroq va u tonnelning uzunligi oshgani sari ko’payib boradi. Amalda tonneldagi maksimal ruxsat etilgan qiyalik quyidagi formula orqali aniqlanadi: (1) bu yerda - i p asosiy qiyalik; i ek - egrilikdagi qarshilikka ekvivalent bo’lgan qiyalik; t - qiyalikni “yumshatish” koeffitsienti. Tonneldagi poyezdga havoning qarshiligini hisobga olib tonnelning uzunligiga bog’liq ravishda qabul qilinadi (QMQ 2.05.05-96). L , km 0, 3 0,3...1, 0 1,0...3, 0 >3 t 1, 0 0,3 0,85 0,80...0,7 5 Tonnel qiyaligini “yumshatish” faqat tonnelning o’zidagina emas, balki tonnelga yaqinlashuv uchastkalarida ham amalga oshirilishi kerak bo’ladi. Yaqinlashuv uchastkalarining uzunligi bu liniyadagi ayrim punktlarga kirib chiqadigan yo’llarning foydali uzunligiga teng bo’ladi (1.13-rasm). Bu talab tarkibga bo’layotgan qarshilikni kamaytirish extiyojidan kelib chiqadi, chunki lokomotiv tonnelga kirishda tortish kuchini kamaytiradi va, agar qiyalikni “yumshatish” amalga oshirilmagan bo’lsa, lokomotiv tarkibni tonnelga tortib kira olmaydi.

Rasm 13. Tonnelga kirishda qiyalikni “yumshatish”

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Bridge Engineering Handbook, Second Edition: Fundamentals. © 2014 by Taylor & Francis Group, LLC CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business. ISBN-13: 978-1-4398-5234-7. - 574 pp. 2. Bridge Engineering Handbook, Second Edition: Superstructure Design. Edited by Wai-Fah Chen and Lian Duan. © 2014 by Taylor & Francis Group, LLC CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business. International Standard Book Number-13: 978-1-43985229-3 (eBook - PDF). – 734 pp. 3. Bridge Engineering Handbook, Second Edition: Construction and Maintenance. Edited by Wai-Fah Chen and Lian Duan. © 2014 by Taylor & Francis Group, LLC CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business. International Standard Book Number-13: 978-1-4398-5233-0 (eBook - PDF). – 646 pp. 4. Bridge Engineering Handbook, Second Edition: Seismic Design. Edited by Wai-Fah Chen and Lian Duan. © 2014 by Taylor & Francis Group, LLC CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business. International Standard Book Number-13: 978-1-4398-5232-3 (eBook - PDF). Visit the Taylor & Francis 722 pp. 5. Salixanov S.S., Raupov Ch.S. Transport inshootlarini loyihalash va qurish. 3-qism. Temir yollardagi metall ko’priklar. O’quv qo’llanma. – Toshkent, TashIIT, 2016. – 168 b. 6. Salixanov S.S., Raupov Ch.S. Transport inshootlarini loyihalash va qurish. 1-qism. Temir yollardagi tonnellar va quvurlar. O’quv qo’llanma. – Toshkent, TashIIT, 2014. – 137 b. 7. Salixanov S.S., Raupov Ch.S. Transport inshootlarini loyihalash va qurish. 2-qism. Temir yollardagi temirbeton ko’priklar. O’quv qo’llanma. – Toshkent, ToshTYMI, 2015. – 160 b.

O'xshashlar

Ferma va komplekslar haqida umumiy ma’lumotlar

Po’lat ko’priklar haqida umumiy ma’lumotlar

Temir beton ko’priklar haqida umumiy ma’lumotlar

Metall ko’priklar xaqida umumiy ma’lumotlar

Avtomobillarga TXK va ularni ta’mirlash mintaqalarini texnologik loyihalash