Ишончлилик хусусиятлари ва уларнинг кўрсаткичлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

730.5 KB

Ko'chirib olish

Ишончлилик хусусиятлари ва уларнинг кўрсаткичлари Режа ; 1. Ишончлиликнинг асосий атама ва тушунчалари 2. Бузилмаслик ва унинг кўрсаткичлари 3. Чидамлилик ва унинг кўрсаткичлари 4. Таъмирлашга мойиллик ва унинг кўрсаткичлари 5. Сақланувчанлик ва унинг кўрсаткичлари

Буюм деганда элемент, тизим ёки уларнинг қисмлари тушунилади. Барча турдаги транспорт воситалари ва уларнинг қисмлари ҳам буюмдир. Буюмнинг эксплуатацияси деганда эса унинг иши давомидаги ҳамма фазалари мажмуи, шу жумладан, уни элтиш ва сақлаш муддати, вазифаси бўйича ишга тайёрлаш, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ва ҳ.к. тушунилади. Буюмнинг ўз вазифаси бўйича ишлатиш мумкинлиги даражасини аниқловчи хусусиятлар мажмуи унинг сифати деб аталади. Транспорт воситасининг ишончлилиги (пухталиги) деб унинг белгиланган давр (масофа) мобайнида ва маълум эксплуатация шароитларида бузилмай, ишчи характеристикаларини йўл қўйиладиган чегараларда сақлаб қолиб, ўз вазифаларини бажариш хусусиятига айтилади. Бошқача сўз билан айтганда ишончлилик - сифатнинг вақт бўйича ёйилмасидир. Транспорт воситасининг ишончлилиги унинг бузилмаслик, чидамлилик, таъмирлашга мойиллик ва сақланувчанлик хусусиятлари билан баҳоланади. Аввал айтилганидек, ишончлилик назариясининг асосий тушунчаси бузилишдир. 4.2. Бузилмаслик ва унинг кўрсаткичлари Бузилмаслик – транспорт воситасининг маълум вақт ёки йўл ўтиши давомида ўзининг ишлаш қобилиятини узлуксиз сақлаш хусусиятидир. Бузилмаслик кўрсаткичлари: Бузилмасдан ишлаш эҳтимоллиги – бу маълум эксплуатация шароитларида ва белгиланган иш давомийлиги чегараларида бузилишнинг содир бўлмаслик эҳтимоллигидир. Унинг қиймати тасодифий катталик бўлиб, унга жуда кўп омиллар таъсир этади (йўл шароитлари, ҳайдов, техник хизмат кўрсатиш ва жорий таъмирлаш сифати ва ҳ.к.), шунинг учун уни баҳолашда эҳтимоллик тушунчаси ишлатилади. Бузилмасдан ишлаш эҳтимоллиги R(L) – маълум давр ёки ўтилган йўл (L) ичида бузилмасдан ишлаган буюмлар (ҳодисалар) сонининг умумий буюмлар (ҳодисалар) сонига нисбати билан аниқланади: 2

$0 0 N )L(m N )L(R  , (3) бу ерда: N о – кузатувга олинган буюмлар сони, дона;  m(L) – кузатув даври (L масофаси) ичида бузилган буюмлар сони , дона. Бузилиш эҳтимоллиги (функцияси) F(L)- бузилмасдан ишлаш эҳтимоллигига тескари ҳодисадир. 0N )L(m )L(R 1 )L(F     , (4) Мисол: +уйидаги вариация қаторида буюмларнинг бузилишгача бўлган ишлаш муддатлари келтирилган: Вариация қатори 28,700 35,000 44,500 45,000 46,300 46,800 49,000 49,000 53,300 55,000 63,000 64,200 64,600 64,600 64,600 65,000 70,100 72,000 73,600 75,600 78,600 90,300 90,300 95,100 Назорат остидаги буюмлар сони No қ 24. Бу маълумотлардан фойдаланиб буюмларнинг бузилмасдан ишлаш ва бузилиш эҳтимолликлари ҳамда бузилишлар тақсимланиши зичлигининг масофага бо\лиқлиги аниқланган. 2-жадвалда бузилмаслик кўрсаткичларининг синов (эмпирик) ва назарий ҳисоблари натижалари келтирилган. Вариация қаторидаги тасодифий қийматларнинг қайси тақсимланиш қонунига бўйсиниши фаразини А.Н.Колмогоров мослик мезони орқали текширамиз. Бунинг учун фараз қилинаётган қонун бузилиш функциясининг назарий қийматлари ҳар бир оралиқ бўйича топилиб, сўнгра эмпирик ва назарий бузилиш функциялари айирмаларининг абсолют максимал қиймати аниқланади: Д J қ max(F * J (L)-F J (L)), (5) кўрилаётган мисол учун Д 2 қ max(F * 2 (L)-F 2 (L)) қ0.3750-0.2487қ0.1263 А.Н.Колмогоров мослик мезони эса қуйидагича топилади: ON Д   , (6) яъни 62.0 24 1263.0     3$ $Мослик мезонининг эхтимоллик қийматини ) ( Р махсус жадвалдан [14] оламиз, яъни ( 85,0 )) (   Р ). Ушбу эхтимоллик қиймати 0.2 дан катта бўлиши керак, акс ҳолда тасодифий қийматнинг тақсимланиши бошқа қонунлар бўйича текширилади ва энг катта эхтимоллик қийматга эга бўлган тақсимланиш қонуни бўйича қабул қилинади. Бизнинг мисол учун нормал тақсимланиш қонуни қабул қилинди. Жадвалдаги маълумотлар асосида бузилмасдан ишлаш ва бузилиш функцияларининг эҳтимоллиги (10-расм) ҳамда тақсимланиш зичлигининг масофа орқали ўзгариши (11-расм) тасвирлари берилган. Бузилишгача юрилган йўл L б – бу кузатув давомида транспорт воситалари босиб ўтган йўллари йи\индисининг шу давр ичида содир бўлган бузилишлар йи\ индисига нисбатидир. 10-расм. Буюмларнинг бузилмасдан ишлаш ва бузилиш эҳтимолликлари 4 назарий щисоб$ $11-расм. Буюмлар тақсимланиши зичлигининг масофага бо\лиқлиги 5$

2-Жадвал Бузилмаслик кўрсаткичларининг синов(эмпирик) ҳисоби ва назарий натижалари № Кўрсат- кичлар Ҳисоб формуласи Оралиқлар сони 0 lg3.3 1 N К   1 2 3 4 5 6 1 Оралиқлар чегаралари )1 (     J L L A MIN J J L L B MIN J    28,7 39,77 39,77 50,83 50,83 61,90 61,90 72,97 72,97 84,03 84,03 95,10 2 Бузилишлар сони (такрор ланиш), m J J I A L  ва J I B L  3 6 2 7 3 3 3 Нисбий бузилишлар улуши O J J N m P  * 0,1250 0,2500 0,0833 0,2917 0,1250 0,1250 4 Бузилмасдан ишлаш эҳтимоллиги 0 0 * ) ( ) ( N L m N L R   R ( L )- назарий * 0.875 0 0.9195 0.625 0 0.7513 0.54 17 0.5120 0.250 0 0.2802 0.125 0 0.1274 0.000 0 0.0588 5 Бузилиш функцияси   K J J J P L F 1 * ) ( F ( L )- назарий * 0.1250 0,0805 0.3750 0,2487 0.4583 0,4880 0.7500 0,7198 0.8750 0,8726 1.0000 0,9412 6 Бузилиш функцияларини нг айирмаси )) ( ) ( max( * L F L F Д J J   0.0445 0.1263 0.0297 0.0302 0.0024 0.0588 6

$7 Тақсимланиш зичлиги, 1 / 1000 кмL P L f J  ) (* f ( L )- назарий * 0.01331 0,0073 0.0226 0,0152 0.0075 0,0216 0.0264 0,0209 0.0113 0,0138 0.0113 0,0062 Ўртача ресурс L ўр  60,98 минг км; Ўртача квадратик о\иш  17,85 минг км; Вариация коэффициент V  0.29. Гамма-фоизли (  90%) ресурс Т  26 минг км. Ушбу қийматларни аниқлаш формулалари 1.5.2. бандда келтирилган. * - назарий қийматларни аниқлаш формулалари ҳар бир тақсимланиш қонуни бўйича топилади. 7$

     0 0 N 1i i N 1i i б m L L, (7) бу ерда: L i – i-нчи транспорт воситасининг кузатув давомида босиб ўтган йўли, минг км; m i – шу давр ичида i -нчи транспорт воситаси бўйича содир бўлган бузилишлар сони К-нчи бузилишгача юрилган ўртача йўл           k 2 k k,1 k 1 k,1 k 3,2 2,1 1 k L L L ... L L L L , (8) бу ерда: 1L - биринчи бузилишгача юрилган ўртача йўл; 2,1L - биринчи ва иккинчи бузилишлар орасида юрилган ўртача йўл ва ҳ.к. N 0 сонли транспорт воситалари учун бузилишлар ораларида юрилган ўртача йўл: 0 n 1i k,1 k k,1 k N L L      , (9) Бузилишлар жадаллиги (тикланмайдиган буюмлар учун). Бузилишлар жадаллиги  (L) бузилиш эҳтимоллиги зичлигининг бузилмасдан ишлаш эҳтимоллигига нисбати билан баҳоланади. )l(R )L(f )L(   , (10) бу ерда:  (L) – бузилиш содир бўлиши эҳтимоллигининг шартли зичлиги, бузилиш  буюм минг км; f(L) – бузилиш эҳтимоллиги зичлиги, 1/минг км; R(L) – бузилмасдан ишлаш эҳтимоллиги. Бузилиш жадаллиги синов натижалари бўйича қуйидагича аниқланади L )L(N )L L(N )L(N )L(      , (11) 8

бу ерда: N ( L ), N ( L +  L )- мос равишда ( L ) ва ( L +  L ) масофалардаги техник соз буюмлар сони;  L – оралиқ қиймати, минг км. Агар бузилишлар жадаллиги  (L) маълум бўлса, ҳоҳлаган вақт учун бузилмасдан ишлаш эҳтимоллигини R(L) аниқлаш мумкин. Бошқача айтганда, бузилишлар жадаллиги транспорт воситаси йўл бирлиги давомидаги бузилишлар сонининг кузатувдаги транспорт воситалари сонига нисбати билан баҳоланади (бу шароитда бузилган транспорт воситаси янгиланмайди ва таъмирланмайди). 12 - расмда бузилишлар жадаллигининг тўсатдан ва аста секин содир бўладиган бузилишлари бўйича ўзгариши келтирилган.  ( L ) 2 1 L , минг км 12-расм. Бузилишлар жадаллигининг масофа бўйича ўзгариши: тўсатдан (1) ва аста-секин (2) содир бўладиган бузилишлар учун. Бузилишлар оқимининг параметри (тикланадиган буюмлар учун). Вақт бирлигида буюмлар бузилишларининг ўртача миқдори бузилишлар оқимининг параметри деб аталади: 9

L N )L(m )L( 0  , (12) бу ерда:  ( L )- бузилишлар оқимининг параметри, бузилиш/буюм минг км; N 0 – кузатувдаги буюмлар сони; m(L) – вақт бирлиги давомида бузилган буюмлар сони. Бошқача айтганда  (L) – бузилишлар содир бўлиши эҳтимоллигининг худди шу вақт учун аниқланган зичлигидир:      1 k k )L( f )L( , (13) бу ерда: f k (L) – k - бузилишлар содир бўлиши эҳтимоллигининг зичлиги. Агар айрим буюмнинг ишончлилигини баҳолашда бузилишлар сонининг ўтилган йўлга нисбати олинса, кўп буюмларнинг ишлаши натижасида содир бўладиган бузилишлар оқимини баҳолашда эса уларнинг тегишли ишлаб чиқариш бўлинмалари иш вақтига нисбати олинади. Бузилишлар оқими параметрининг етакчи функцияси (тиклаш функцияси) – буюмнинг маълум масофа давомида вужудга келган биринчи ва кейинги бузилишлар умумий сонини аниқлайди (13 - расм):      1 k k )L( F )L( , (14) бу ерда:  ( L )-бузилишлар оқими параметрининг етакчи функцияси, бузилишлар сони; )L( Fk - k - нчи бузилишнинг эхтимоллик функцияси. F(L) 1,0 10

F 1 ---- F 2 ---- F 3 ---- F 4 ---- 0 L, минг км  ( L ) 2  ( L ) 1 0 L , минг км 13-Расм. Бузилиш ва бузилишлар оқими параметри етакчи функциялари 4.3. Чидамлилик ва унинг кўрсаткичлари Чидамлилик деб транспорт воситасининг ўз ишлаш қобилиятини чегаравий ҳолатгача (ҳисобдан чиқарилгунча) сақлаш хусусиятига айтилади. Бунда техник хизмат кўрсатиш ва жорий таъмирлаш маълум белгиланган тизим бўйича амалга оширилади. Чидамлилик кўрсаткичлари: Хизмат муддати – транспорт воситасининг чегаравий ҳолатгача ишлаш тақвимий давомийлигини кўрсатади. Транспорт воситасининг хизмат муддати физик ва маънавий эскиришлари бўйича аниқланади. Транспорт воситасининг физик эскириши натижасида эксплуатацион сарфлар ошиб боради (1-расмга қаранг). Шу сабабли транспорт воситаларини ўз вақтида ҳисобдан чиқариш мақсадга мувофиқ. 11

$Транспорт воситасининг маънавий эскириши унинг ишончлилик хусусияти кўрсаткичларининг ва самарадорлигининг пасайиб кетиши ҳамда сарф-харажатларнинг ўсиб кетиши билан бо\лиқдир. Ресурс - транспорт воситасининг техник хужжатларда белгиланган чегаравий ҳолатигача юрадиган йўли ёки бузилишларсиз ишлаш вақтларининг йи\индисидир. Ресурс кўрсаткичлари: Ўртача ресурс – бир хил турдаги буюмлар ресурслари йи\индисининг ўртача қиймати. У қуйидагича аниқланади:  0 1 0 1 N i i ур L N L , (15) бунда: N o - кузатувга қўйилган буюмлар (транспорт воситалари) сони; L i – i -инчи буюмнинг чегаравий ҳолатгача юрган йўли; Гамма-фоизли ресурс – агар бузилмасдан ишлаш эҳтимоллиги R(L  % )қ 100 % миқдори аниқ белгилаб қўйилган бўлса (одатда  80; 90; 95  ), унга тегишли ресурс (L  % ) – гамма фоизли ресурс дейилади (14-Расм). R ( L ) R ( L  % ) L  % L, минг км 12$ $14- Расм. Бузилмасдан ишлаш эҳтимоллиги орқали гамма-фоизли ресурсни аниқлаш Гамма-фоизли ресурс бўйича ҳисобланган ишга яроқли буюмлар сони ўрта ресурс бўйича ҳисобланганидан кўп бўлади. Гамма-фоизли ресурс билан транспорт воситаларининг кафолат даври, техник хиэмат кўрсатиш даврийликларини ва бошқа кўрсаткичларни аниқлашда қўлланилади. 4.4. Таъмирлашга мойиллик ва унинг кўрсаткичлари Таъмирлашга мойиллик ёки эксплуатацион қулайлик деб транспорт воситасининг техник хизмат кўрсатиш ва жорий таъмирлаш жараёнларида бузилиш ва носозликлар олдини олиш, уларни аниқлаш ва бартараф этишга мойиллигини айтилади. Таъмирлашга мойилликнинг асосий кўрсаткичлари: - ўртача таъмирлаш вақти; - меҳнат, техник хизмат кўрсатиш учун кетган пул мабла\и сарфларининг ўртача ва солиштирма қийматлари; - ишонлиликнинг умумий кўрсаткичлари; - техник тайёргарлик ва техник фойдаланиш коэффициентлари берилган шароитдаги таъмирлаш эхтимоллиги. Ундан ташқари таъмирлашга мойилликни баҳолашда бошқа хусусий кўрсаткичлардан ҳам фойдаланса бўлади: - транспорт воситаси ёки агрегатдаги таъсир кўрсатиш нуқталарининг сони; жойлашуви; агрегатларнинг енгил ечилиши; алмашинувчанлик даражаси; агрегат, узел, детал, тизим, маҳкамлов деталларининг бирхиллаштириш (унификация) даражаси. Ўртача таъмирлаш вақти деб транспорт воситаси иш қобилиятини тиклаш вақтининг математик кутимига айтилади. Агар тақсимланиш қонуни аниқ бўлса, у ҳолда ўртача таъмирлаш вақти қуйидагича аниқланади:      0 )( dtt tf t М Т в в В , (16) бу ерда:  вt М - таъмирлаш вақтининг математик кутими белгиси, соат 13$ $(минг км).)(t fв - таъмирлаш вақтининг тақсимланиш зичлиги, 1/соат (1/минг км). Транспорт воситасининг ўртача таъмирлаш вақти статистик маълумотларга асосланган ҳолда қуйидагича аниқланади:   m i вi в t m Т 1 1 , (17) бу ерда: вit - i- нчи бузилишни тузатиш учун кетган вақт, соат m – назорат вақтида вужудга келган бузилишлар сони. Бу кўрсаткич бўйича ҳар бир техник хизмат турларининг меҳнат ҳажми ҳамда жорий таъмирлаш ишларининг солиштирма меҳнат ҳажмлари аниқланади. Берилган вақтдаги таъмирлаш эҳтимоллиги - бузилишни аниқлаш ва тузатиш учун кетган вақт берилган вақтдан ошиб кетмаслик эҳтимоллигини ифодалайди:   t в в dtt f t R 0 )( )( , (18) Статистик маълумотларга асосланган ҳолда берилган вақтдаги таъмирлаш эҳтимоллиги қуйидагича аниқланади: ) ( ) ( 1 )(* t t N t t n t R в в в     , (19) бу ерда: )t t( nв  - t t  вақт ичида таъмирланган буюмлар сони; )t t( Nв  - t t  вақт ичида таъмирланиши лозим бўлган буюмлар сони. Таъмирлаш эҳтимоллигини аниқлаш учун бузилишларнинг тақсимланиш қонунини билиш зарур. Таъмирлаш эҳтимоллиги хар бир транспорт воситасининг конструкцион хусусияти ва уни таъмирлаш шароитига бо\лиқ. Техник тайёрлик коэффициенти К Т , тасодифан олинган маълум вақт давомида буюмнинг ишлаш қобилияти эҳтимоллигини кўрсатади (режа 14$ $асосида ўтказиладиган техник хизмат кўрсатиш даврийликлари бундан мустасно):в Т Т Т Т К   , (20) бу ерда: Т – буюмнинг бузилишгача бўлган даврдаги ишлаш муддати, соат; Т в – тасодифан олинган маълум вақт давомида буюмни тузатишга кетган вақт, соат. Ушбу кўрсаткич транспорт воситасининг ишончлилигини фақат бузилмаслик функцияси орқали, балки таъмирлашга мойиллик кўрсаткичлари орқали ҳам ифодаланади. Техник фойдаланиш коэффициенти К тф қуйидагича аниқланади: ТИК ТХ Т И И ТФ t t t t t К     , (21) бу ерда: Иt - кўрилаётган вақт орали\ида транспорт воситасининг ишлаш муддатлари йи\индиси, соат (минг км); ТХ Т ТИК t t t , , - кўрилаётган вақт орали\ида буюм бузилганидаги тиклаш, таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш учун кетадиган вақтлар, соат (минг км). Таъмирлашга мойилликнинг иқтисодий кўрсаткичлари асосан техник хизмат кўрсатиш ва жорий таъмирлашга кетган ўртача сарф-харажатлар – С тх- жт ; ўртача меҳнат сарфлари – Т тх-жт ; сарф-харажатлар йи\индиси – С ; меҳнат сарфларининг йи\индиси –  Т . +ўйиладиган топшириқ ва масалаларга бо\лиқ ҳолда ушбу кўрсаткичлар транспорт воситасининг фақат техник хизмат кўрсатишга ёки таъмирлашга мойиллигини аниқлашда ҳамда транспорт воситаларини бир-бирига солиштиришда қўлланиши мумкин. 4.5. Сақланувчанлик ва унинг кўрсаткичлари Сақланувчанлик - транспорт воситасининг бузилмасдан ишлашлик, чидамлилик ва таъмирлашга мойиллик кўрсаткичлари миқдорларини узоқ 15$ $вақт сақлаш ҳамда ўзини ташиш муддати давомида сақланиб қолишлик хусусиятидир. Сақланувчанлик кўрсаткичлари: Сақланувчанлик муддати. Буюмнинг техник хужжатларда белгиланган маълум шароитларда тақвимий давомийликдаги сақланувчанлик хусусияти. Сақланувчанликнинг ўртача муддати – бир хил турдаги буюмлар сақланувчанлиги муддатлари йи\индисининг ўртача қиймати:   0 c ур dt)t( tf T , (22) бу ерда: )t( fc - сақланувчанлик муддатининг тақсимланиш зичлиги, 1/кун. Гамма – фоизли сақланувчанлик муддати – буюмнинг ўртача сақланувчанлик муддатидан юқори белгиланган гамма - фоиз бўйича аниқланадиган муддат:      .cT c 100 % dt)t( f , (23) бу ерда: .cT - гамма - фоизли сақланувчанлик муддати, кун. Бу кўрсаткичлардан буюмларнинг эксплуатацияси жараёнида фойдаланилади, масалан, транспорт воситаси бўйича – уни узоқ муддат давомида сақлашда (консервация қилишда) ёки транспортнинг ўзини ташиш жараёнида материаллар ва бошқа буюмлар учун (мой, техник суюқликлар, бўёқлар, шиналар, аккумулятор батареялари ва ҳ. к.) – қисқа ва узоқ муддатлар давомида сақлашда. 16$

O'xshashlar

СамКочавто автомобилларининг хусусиятлари ва техник кўрсаткичлари

Йўл-транспорт ҳодисалари ва уларнинг кўрсаткичлари

Ишончлилик хусусиятлари кўрсаткичларининг эксплуатация жараёнида қўлланиши

Автотранспорт воситалари ишончлилигининг асосий хусусиятлари ва кўрсаткичлари

ЎзДЭУавто автомобилларининг конструктив хусусиятлари ва техник кўрсаткичлари