Favqulodda holatlarda xalq xo‘jaligi tarmoqlarida qutqaruv va birlamchi tiklav ishlarini tashkil etish - Transport - Referatlar

Favqulodda holatlarda xalq xo‘jaligi tarmoqlarida qutqaruv va birlamchi tiklav ishlarini tashkil etish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

85 KB

Ko'chirib olish

Favqulodda holatlarda xalq xo‘jaligi tarmoqlarida qutqaruv va birlamchi tiklav ishlarini tashkil etish Reja: 1.Qutqaruv va birlamchi tiklov ishlarining tashkiliy asoslari va muammolari 2. QBTI ishlarini shikastlangan o‘choqda olib borish usullari 3. Shikastlangan xududlarda maxsus qayta ishlov berish omillarini o‘tkazish tartib va qoidalari 4. Ish joylarni, uylarni, oziq-ovqatlarni zararsizlantirish

1.Qutqaruv va birlamchi tiklov ishlarining tashkiliy asoslari va muammolari Ma’lumki, dushman tomonidan qo‘llaniladigan umumiy qirg‘in qurollarining oqibatlari turli xil darajada bo‘ladi. Albatta, talofat darajasi ishlatilgan qurol turiga, uning qo‘llanilish miqyosiga bog‘liq. Mana shunda yadroviy, kimyoviy, biologik va kombinatsiyalashgan shikastlangan o‘choqlarda qutqaruv va tiklash ishlarini (QBTI) amalga oshirish juda murakkab ahvolda ro‘y beradi, sababi bunday payitda hamma inshoatlar deyarli shikastlangan, yongan, yiqilgan, suv bosgan, atmosfera hamda barcha erlar zaharlangan va shunga o‘xshash boshqa noxush holatlar kuzatilgan bo‘ladi. Xuddi shunga o‘xshash holatlar (favqulodda vaziyat) tinchlik davrida ham (tabiiy ofatlar, ishlab chiqarish avariyalar, fojialar oqibatida) kuzatilishi mumkin. Shu sababdan fuqarolar muhofazasining eng asosiy vazifalaridan biri, harbiy holatlarda va tinchlik davrlarida favquloddagi vaziyatlarda umumiy shikastlangan o‘choqlardagi QBTIni amalga oshirish hisoblanadi. Shikastlangan o‘choqlarda QBTIni olib borishdan maqsad, fuqarolarni qutqarish va zararlangan odamlarga birlamchi tibbiy yordam ko‘rsatish, qutqaruv ishlarini amalga oshirishda halaqit beradigan avariyalarni to‘sish, shikastlangan joylarni tiklash ishlarini amalga oshirishda sharoitni yaratish va boshqa vazifalarini bajarish ko‘zda tutiladi. Umumiy qirg‘in qurollari qo‘llanilganda quyidagi qutqaruv ishlari bajariladi: • ob’ektlar tomon tizimlarning harakatlanish yo‘llarini razvedka qilish; • shikastlangan ob’ektlarga harakat qilishda, yong‘inlarni o‘chirish va to‘sish; • zaharlangan, yong‘inli, gazga to‘lgan, suv bosgan joylarda va er ostida qolgan odamlarni topish va qutqarish; • shikastlangan, buzilgan va zaharlangan himoya inshoatlaridagi fuqarolarni qutqarish; • havo almashtirgichi buzilgan, shikastlangan himoya inshoatlariga havoni etkazib berish; • shikastlangan fuqarolarga birinchi tibbiy yordami ko‘rsatish va ularni shoxobchalariga eltib qo‘yish;

• xavfli hududdagi fuqarolarni xavfsiz hududlarga evakuatsiya qilish; • odamlarni sanitar qayta ishlovdan o‘tkazish, uy hayvonlarga veterinar qayta ishlov berish, texnika, kiyim-kechak, oziq-ovqat, xom–ashyo, suv va emxashaklarni dezaktivatsiya va degazatsiya qilish; Boshqa birlamchi tiklov ishlariga quyidagilar kiradi: • shikastlangan hududlardagi (zaharlangan, yiqilgan, buzilgan inshoatlar) yo‘llarni tozalash; • qutqaruv ishlarini olib borishda gazli, elektrli, suvli, kanalizatsiya va texnologik tizimlardagi avariyalarni to‘sish ishlari; • shikastlangan inshootlarni buzish yoki uni mustahkamlash; • aloqa va kommunal-energetik tarmoqlardagi falokatlarni tuzatish va tiklash ishlari; • turli xildagi portlovchi qismlarni, portlovchi aslahalarni topish, zararsizlantirish va yo‘qotish ishlari. QBTI ishlari kunu tun, doimiy ravishda, har qanday tabiiy sharoitda olib boriladi. Umumiy qirg‘in qurollarining shikastlanish o‘chog‘ida QBTIni tashkiliy olib borish uchun, tinchlik davridayoq tuman fuqarolar muhofazasining boshlig‘i qarori bilan fuqaro muhofazasi kuchlarining harakat qilish yo‘llari tuziladi. Harakatlanuvchan kuchlar tarkibiga shahar, tuman fuqarolar muhofazasining xududiy, ishlab chiqarish tamoyilga ko‘ra tuzilgan tizimlari, hamda harbiylashgan fuqaro muhofazasi qismlari kiradi. Bu kuchlar asosan birinchi va ikkinchi eshelondan va qo‘shimcha qismlardan tashkil topadi. Eshelonlar tarkibiga kiruvchi tuzilmalar uzluksiz faoliyat ko‘rsatish uchun ular smenalarga bo‘linib ishlab chiqarish tamoyiliga asoslangan bo‘ladi. Birinchi eshelonda asosan fuqarolar muhofazasi harbiy qismlari, korxonaning ob’ektli tuzilmalari va ma’lum qismdagi xududiy tuzilmalari harakatlanadi. Bunda fuqarolar muhofazasining harbiy qismlari va hududiy tizimlari asosan shahar, tuman fuqarolar muhofazasi rejasiga asosan xalq xo‘jaligi tarmoqlarining eng muhim ob’ektlarida QBTI ishlarini bajaradilar.

Ikkinchi eshelon tizimlari asosan birinchi eshelon tizimlari kuchini oshirish, hamda faoliyat ko‘rsata olmaydigan tizimlar o‘rnini egallash maqsadida harakatlanadi. Ob’ektning fuqarolar muhofazasini harakatlanuvchan kuchlari asosan umumiy otryadi, qutqaruv otryadi hamda ishlarni bajaruvchi tizimlardan tashkil topgan. Fuqarolar muhofazasining texnika vositalari hamda kuchlari shikastlangan hududga juda qisqa vaqtda kirishi, QBTI ishlarini muvaffaqiyatli bajarishi, zamonaviy texnikadan unumli foydalanishi, ish jarayonida qo‘l ostidagi kuchlarni, tizimlarni almashtirib turishi va boshqa ishlarni bajarishi lozim. Albatta turli xildagi texnikalardan foydalanmay shikastlangan hududda katta, unumli ishlarni bajarib bo‘lmaydi. Faqatgina mexanizmlar yordamigina, jumladan, qurilish va yo‘l mashina va mexanizmlari, kommunal-texnika jixozlari yordamida, er ostida, buzilgan, yonayotgan, gazga to‘lgan inshoatlar ichida qolgan, buzilgan ximoya inshoatlari ostida qolgan fuqarolarni qutqarish va boshqa ishlarni bajarish mumkin. Bajariladigan ishlarni tavsifiga qarab mexanizmlarni quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin: • bosib qolgan ximoya inshootlarini ochish, to‘silib qolgan, bosib qolgan joylarni ochish va tozalash, yo‘llarni tozalashda ishlatiladigan mashina va mexanizmlar (ekskavatorlar, traktorlar, buldozerlar, kranlar, yuk tashuvchi mashinalar va boshqalar); • bosib qolgan chiqish joylari to‘silib qolgan inshoatlarda teshik ochish uchun ishlatiladigan pnevmatik jixozlar (parmalaydigan va urib sindiradigan bolg‘alar). • metallarni kesuvchi jixozlar; • suv haydaydigan mexanizmlar (nasoslar, suv sepadigan mashinalar, yong‘inni o‘chiruvchi va boshqalar); • suv yo‘llari oqali tashuvchi mexanizmlar (paromlar, trayler-tyagachlar, yuk tashuvchi pritseplar);

• ta’mirlovchi va hizmat qiluvchi jihozlar (ta’mirlovchi qismlar, benzin, suv quyish, yorituvchi maskanlarda va xizmat ko‘rsatuvchi maskanlarda qo‘llaniladigan jihoz va mexanizmlar); QBTI ishlarini muvaffaqiyatli bajarishda mexanizm va mashinalardan oqilona foydalanishdan tashqari, razvedka ishlarini o‘z vaqtida tashkil etib o‘tkazishi, ko‘rsatilgan muddatda ishonchli ma’lumotlarga ega bo‘lishi, shikastlangan o‘choqda bajarilishi lozim bo‘lgan ishlarga tuzilmalarni jalb etilishi, ishlarni bajarishda havfsizlik qoidalariga rioya qilinishi, tuzilma boshliqlarining shikastlangan o‘choqdagi ishlarning tavsifini oldindan o‘rganishi, kommunalenergetik va texnologik jarayonlarga e’tibor berishi, hududda saqlanadigan KTZM o‘rni, himoya inshootlarining joyi, tavsifnomasi va boshqa vazifalarga katta e’tibor beriladi. QBTI ishlari o‘sha ob’ektning fuqaro muhofazasi shtabi tomonidan oldindan rejalashtiriladi va favqulodda holatda qo‘l ostidagi kuchlar, mablag‘, texnikalar, bajaradigan ish hajmi aniqlashtiriladi. 2. QBTI ishlarini shikastlangan o‘choqda olib borish usullari Ma’lumki, QBTIni bajarish usullari va qoidalari, o‘sha shikastlangan o‘choqda harakatlanuvchan tuzilmalarga xalaqit beruvchi faktorlar darajasiga qarab tanlanadi. Jumladan, shikastlangan inshoatlarni tavsifiga, kommunal, energetik va texnologik tarmoqlardagi avariya darajasiga, o‘sha joydagi radioaktiv va kimyoviy zararlanish darajasi, hamda yong‘in miqyosiga qarab usullar tanlanadi. Chunki radioaktiv, kimyoviy va biologik shikastlangan o‘choqlarda shikastlanish har xil darajada va miqyosda bo‘lganligidan QBTI usullari ham har xil tartibda qo‘llaniladi. Masalan, yadroviy shikastlangan o‘choqda qolgan odamlarni qutqarish va boshqa qutqaruv ishlarini bajarish uchun birinchi navbatda, shikastlangan inshoatlar, himoya inshoatlariga boradigan yo‘l, yo‘laklarni ochish va tozalash ishlari amalga oshiriladi. Buning uchun bir tomonlama xarakatlanuvchan yo‘llar 3-3,5 m kenglikda, ikki tomonlama harakatlanuvchan yo‘llar uchun esa 6-6,5 m kenglikda tozalanadi va ochiladi. Bunday yo‘llarda har 150-200 m.ga 15-20 m uzunlikdagi raz’ezdlar

qo‘yiladi. Yo‘l va yo‘laklarni tozalashda barcha mexanizmlar (buldozer, kranlar va boshqalar) bilan ish ko‘rilib, yong‘inga qarshi tuzilmalar ham birgalikda harakatlanib, yonayotgan inshoatlarni o‘chiradi. Keyin buzilgan binolar, er ostida qolgan odamlar va yong‘inli uyda qolib ketgan fuqarolarni qutqarish harbiylashgan fuqaro muhofazasi qismlari va tuzilmalari tomonidan amalga oshiriladi, bunda ishga yaroqli fuqarolar ham ishtirok etadilar. Buning uchun darhol razvedka ma’lumotlariga qarab inshoatlarda qolgan odamlar bilan turli xil uslublar orqali aloqa bog‘lanadi. Masalan, havo kiradigan teshiklar, devor, eshik, suv va issiqlik ta’minoti trubalarini tiqqilatish orqali. Er ostidagi, himoya inshoatlaridagi odamlarni qutqarishdan oldin unga havo beriladi. Buning uchun havo beruvchi teshiklar tozalanadi yoki devorlardan teshik hosil qilinadi. Boshpanalarini ochish usullari, uning tuzulishiga va shikastlanish darajasiga qarab tanlanadi. Ya’ni inshoatning chidamliligi, yon tomondanmi, qo‘shimcha eshik tomoni ochiladimi, devorlari teshilib yo‘lakcha hosil qilinadimi yoki boshqa yo‘llari tayyorlanadimi, bular o‘sha inshoatning ahvolidan kelib chiqqan holda tanlanadi. Keyin shu inshoatlardagi odamlar qutqarilib, ularga tibbiy yordam ko‘rsatiladi. Xuddi shunga o‘xshash ishlar tinchlik davrida ham, tabiiy ofatlar, kuchli er silkinishi natijasida ham olib boriladi. Masalan, Afg‘oniston, Meksika, Armaniston, Xindiston va boshqa er silkinishlari ni yodga olish mumkin. Bu erlarda er ostida qolgan odamlarni qutqarishda juda katta (16 t) yuk ko‘targichlari, projektorlar tunu kun ishladilar. Buzilgan joylarda qolgan odamlarni 2-3 hafta davomida qutqarilgan va yashayotgan fuqarolar borligi aniqlangan. Masalan, 1985 yil Meksikada bo‘lgan er silkinishi oqibatida 13 sutkagacha harobalar ostida qolib ketgan 4,5 ming odam qutqarilgan. Armanistondagi er silkinishida esa 5 kundan keyin qutqarilganlar soni 5398 kishini tashkil etgan. Bu falokatda Frantsiya, Angliya, AQSH, Shveytsariya va boshqa davlatlarning qutqaruv qismlari ishtirok etdilar va o‘zlarining eng zamonaviy uskunalari hamda boshqa vositalardan foydalanishi, bir qancha odamlarni tirik saqlab qolganlari ma’lum.

Yuqorida aytib o‘tilgan shikastlangan o‘choqlarda faqatgina qutqaruv ishlarini bajarmasdan, birlamchi avariyani tiklov ishlari ham bajariladiki, bunda qutqaruv ishlariga xalaqit beruvchi avariyalar, hamda yangi falokatlarni keltirib chiqaruvchi avariya va talofatlanishlarning oldi olinadi. Chunki bular oqibatida fuqarolar qo‘shimcha talofat olishlari mumkin edi. Buning uchun suv tarmog‘i, kanalizatsiyasi, gaz, elektrtarmoqlaridagi avariyani tuzatuvchi tizimlar jalb qilidi. Albatta, bu ishlarga umummaqsadli tuzliamlar ham jalb etiladi. Yuqoridagi avariyalarning oldini olishni asosiy yo‘li bu shikastlangan uchastkalarga suv, gaz, elektor va boshqa sababchi omillarni kelishini to‘sish hisoblanadi. Bunda turli xildagi to‘sish omillaridan foydalaniladi. Inshoatlarning devorlari turli xildagi tirgovuchlar orqali mustahkamlanadi, buziladiganlar esa tamoman buzib tashlanadi. Chunki bu ishlarni qilmasdan turib, odamlarni qutqarish havfli hisoblanadi. Kimyoviy shikastlangan o‘choqda qutqaruv ishlari birmuncha oldingisidan farqlanadi. Bu holatda birinchi navbatda ogohlantirish belgisi «Kimyoviy trevoga» berilib, darhol o‘sha joyga radiatsiya, kimyoviy va tibbiy razvedka bo‘limlari yuboriladi. Ular shikastlangan joyni, vaqtni, qo‘llanilgan qurol turini (yoki zaharli moddalar - KTZM), zaharlangan hudud o‘lchamini va uni tarqalish yo‘lini aniqlab beradilar. Mana shularga asoslanib bu ob’ekt fuqarolar muhofazasi boshlig‘i qaror qabul qilib, o‘zi qutqaruv omillarini, hamda kimyoviy zararlanishni to‘sish omillarini tashkil etadi. Bunday holatlarda qutqaruv ishlariga birinchi navbatda sanitar drujinachilari, umumiy otryad, zararsizlantirish guruhlari va mexanizatsiya tuzilmalari jalb etiladi. Bunda har bir tizimlar aniq vazifa va texnikalar, jixozlar bilan ta’minlanadi. Chunonchi: • sanitar va qutqaruv tuzilmalariga ish joylarini, transport vositalarini, zararlangan odamlarni o‘choqdan olib chiqish, birlamchi tibbiy yordam ko‘rsatish va evakuatsiyani tashkil etish vazifalari;

• radiatsiyaga qarshi (RQ) va kimyoviy himoya (KTQ) hamda umumiy tuzilmalarga qutqaruv ishlarining joyi, KTZM saqlanadigan joylardagi avariyani to‘sish va zaharlangan inshoatlarni, atrof muhitni degazatsiya qilish ishlari; • zararsizlantirish guruhlariga degazatsiya bajariladigan ish joylari, ob’ektlari, degazatsiya qiluvchi eritmalarni tayyorlash va mashinalarni to‘ldirish, degazatsiya ishlarini olib borish yuklatiladi. Kimyoviy o‘choqda qutqaruv ishlarini bajarishi lozim bo‘lgan vazifalar olingandan keyin har bir tuzilma boshliqlari o‘z qo‘l ostidagi fuqarolarni yakka tartibdagi himoya vositalari, antidotlar, SHKP-8 bilan ta’minlaydilar. Shundan keyin ular razvedka, sanitar drujina, RQ va KTQ tuzilmalaridan keyin ish joylariga borib vazifalarini bajarishga kirishadilar. Bunda birinchi bo‘lib zararlangan odamlarga yordam ko‘rsatiladi, ya’ni gazniqob kiydiriladi, antidot berilib, tibbiy yordam ko‘rsatiladi va ular har xil zararlanish toifalariga bo‘linib, so‘ngra tibbiyot shohobchalariga evakuatsiya qilinadi. Zararsizlantiruvchi tuzilmalar, hamma yo‘llar, inshoatlar, texnikalar degazatsiya qilinadi. Shu tariqa kimyoviy shikastlangan o‘choqda qutqaruv ishlari bajariladi. Biologik shikastlangan o‘choqda esa biologik razvedka va bakterial moddalar xili, karantin yoki observatsiya rejimini qo‘llanilishi; sanitar-ekspertiza, oziq-ovqat maxsulotlari, suv, emlarning zaharlanganligini aniqlash va ularni zararsizlantirish; epidemiyaga qarshi, sanitar-gigienik, veterinariya ishlari va boshqa omillar amalga oshiriladi. Bu ishlarni olib borishda biologik shikastlangan o‘choqda sanitarepidemeologik maskan, veterinariya maskani, epidemiyaga qarshi harakatlanuvchan otryad, shifoxonalar, poliklinika, veterinariya tarmoqlari va boshqa meditsina tarmoqlari jalb etiladi. Ular birinchi navbatda og‘ir kasallik tarqatuvchilardan saqlash uchun profilaktik omillar olib borishadi. Bunda turli xildagi ta’sir etuvchi antibiotiklardan hamda SHD-2dan, gazniqoblardan foydalaniladi. Hududda kasallik tarqatuvchining aniq turi topilgandan keyin, unga qarshi maxsus dorilardan foydalaniladi. Shundan keyin shikastlanganlarning kasallanish

holatiga qarab har xil darajada tuzatish muolajalari olib boriladi. Ular darhol kasalxonaga yotqiziladi va juda og‘irlari ma’lum joyga, maxsus gruhlar yordamida evakuatsiya qilinib o‘sha erda davolanadilar. Biologik o‘choqning tugatilishi u erdagi oxirgi odamni tuzalib ketish vaqti bilan aniqlanadi. Biologik o‘choqda xarakatlanuvchan qismlar, u erdagi yuquvchan kasallik bilan kasallanmasliklari uchun hamma omillarni olib borish kerak, ya’ni kasallar bilan muloqatda bo‘lmaslik, inshoatlar, xonalar, atrof-muhit zararsizlantirib turilishi, kiyim-kechaklarni dezinfektsiya qilib turish va o‘zini sanitar - qayta ishlovdan o‘tish turish talab etiladi. Mana shularga rioya qilib, harakatlanuvchi tuzilmalar hech qanday yo‘qotishsiz, o‘z vazifalarini bajarib boradilar. Murakkablashgan shikastlanish o‘chog‘ida QBTIni olib borish, alohidaalohida o‘choqlarda olib borilgan ishlarni nisbatan bir necha o‘n barobar og‘ir hisoblanadi. Chunki bu holatda vaziyat juda murakkab bo‘lib, o‘choqdagi shikastlantiruvchi faktorlar turini aniqlash juda og‘ir hisoblanadi. Bulardan tashqari bunday o‘choqda biror faktorga qarshi olib boriladigan omillar ikkinchi faktorga tamoman teskari bo‘lishi mumkin. Masalan, xavfli epidemiya bilan kasallangan odamlarni davolashda foydalaniladigan karantin omili kuchli binar-xususiyatli kimyoviy qurollar ishlatilganda qo‘llaniladigan evakuatsiya va boshqa vositalar. Murakkablashgan o‘choqda biror uslubiy ko‘rsatma asosida emas, QBTIni sharoitini aniq o‘rganish orqali, o‘sha erdagi vaziyatdan kelib chiqqan holatda olib boriladi. 3. Shikastlangan xududlarda maxsus qayta ishlov berish omillarini o‘tkazish tartib va qoidalari Dushman tomonidan qo‘llanilgan qirg‘in qurollari oqibatida insonlar, atrofmuhit, suv, oziq-ovqatlar, texnika, transport vositalari va inshoatlar radioaktiv zarrachalar, zaharli moddalar va bakterial moddalar bilan zararlanishi mumkin. Shu sababdan fuqarolarni mana shu zararlanishdan saqlashda maxsus ishlov berish omillari bajariladi. Maxsus ishlov berish omili - umumiy qirg‘in qurollari

talofaatlarini yo‘qotish jarayonining asosiy qismini tashkil etib, u qutqaruv va tiklash ishlarini olib borishda kompleks vazifalarni o‘z ichiga oladi. Maxsus ishlov berish omili - to‘liq hamda qisman ishlov berish xillariga bo‘linadi. To‘liq ishlov berish omili deyilganda qo‘yilgan vazifalarni bajarishda hech qanday himoya vositalarisiz amalga oshirish, ya’ni - xavfsiz sharoit yaratish tushuniladi. Qisman ishlov berish omillarida esa qo‘yilgan vazifalarni faqat terini himoyalovchi vositalarsiz amalga oshirish sharoiti tushuniladi. Maxsus ishlov berish omili - atrof-muhitni zararsizlantirish, hamda fuqarolarni sanitar qayta ishlov berishdan tashkil topgan. Texnika va transport vositalarin zararsizlantirish avtoserviz va boshqa remont qiluvchi korxonalarida amalga oshiriladi. Fuqarolarni sanitar ishlovdan o‘tkazish esa, xammom, dush xona va boshqa maxsus yuvinish joylarida amalga oshiriladi. Zararsizlantirish omiliga dezaktivatsiya, degazatsiya va dezinfektsiya jarayonlari kiradi. Dezaktivatsiya deyilganda, zararlangan vositalardan (kiyim-kechak, himoya vositalari, suv, texnika, transport vositalari) hamda inshoatlardagi radioaktiv moddalarni aktivligini yo‘qotish tushuniladi. Dezaktivatsiyaning to‘liq hamda qisman xili mavjud bo‘lib, u asosan mexanik va fizik-kimyoviy usul bilan olib boriladi. Mexanik usulda - radioaktiv moddalar bilan zararlangan sirt yuzalarini artish orqali yo‘qotiladi. Fizik-kimyoviy usulda esa - radioktiv moddalar turli xildagi kimviy modda eritmalari bilan yuvish amalga oshiriladi. Dezaktivatsiyada asosan suv ishlatilib, radioktiv moddalarning yuviluvchanligini oshirishda, sirt- aktiv hamda kompleks hosil qiluvchi moddalar, kislotalar va ishqorlar ishlatiladi. Bular: SF-2, OP-7, OP-10, Na 3 PO 4 trilon B, shavel, limon kislotalari va uning tuzlardir. Degazatsiya omili - zaharlovchi moddalarni parchalab, zararsiz moddalar hosil qilishi, hamda ularning miqdorini kamaytirish hisoblanadi. Degazatsiya omili maxsus texnikalar yordamida amalga oshiriladi. Degazatsiya qiluvchi moddalarga kimyoviy moddalar kirib, ular oksidlovchi xlorli birikmalar (gipoxloritlar, xloramin) va ishqoriy birikmalar (NaON, soda, ammiak, ammiakli tuzlar) kiradi.

Bu birikmalarning hammasi eritma holida ishlatiladi. Erituvchi sifatida: suv, dixloretan, trixloretan, benzin ishlatiladi. Degazatsiya qiluvchi eritma №1,5 foizli geksaxlormelamin yoki 10 foizli dixloramin eritmasi iprit va boshqa kimyoviy qurollarni zararsizlantirishda ishlatiladi. Degazatsiya qiluvchi eritma №2, 2 foiz NaON, 5 foizli monoetanolamin va 20 foiz ammiakli suv eritmasidan tashkil topib, zoman tipidagi zaharlovchilarni zararsizlantiradi. Terini kasallantiruvchi va asabni pallajlovchi zaharli moddalarni zararsizlantirishda xlorli ohak eritmasi ishlatiladi. Kimyoviy qurollar bilan zararlangan atrof–muhit kimyoviy yoki mexanik usulda degazatsiya qilinadi. Kimyoviy usul bo‘yicha yuqorida aytilgandek degazatsiyalovchi modda eritmalari bilan qayta ishlanadi. Mexanik usulda esa zararlangan joylarning ustki qismlari (7-8 sm qalinlikda) olib tashlanadi yoki o‘sha joyning ustini qalin somon, taxtalar bilan bekitilib himoya qilinadi. Dezinfektsiya omili - bakterial qurollarni yo‘q qilish maqsadida amalga oshiriladi. Dezinfektsiya omillari turli xil ko‘rinishda amalga oshirilib, ulardan tozalash: maqsadli, doimiy va tugallanadigan xillari qo‘llaniladi. Tozalash dezinfektsiya usuli kasallik tarqalmasdan oldin qilinadigan dezinfektsiya hisoblanadi. Bunda bakteriyalarni o‘ldiruvchi vositalar qo‘llaniladi. Doimiy dezinfektsiyada epidemiyaga qarshi omillar o‘tkaziladi (sanitar-gigienik va zararsizlantirish ishlari). Tugallanadigan dezinfektsiya - oxirgi kasal kasalxonaga yotqizilgandan keyin o‘tkaziladi. Buni sanitar epidemologik stantsiya (SES) xodimlari amalga oshiradi. Dezinfektsiya - kimyoviy, fizik, mexanik va kombinatsiyalashgan usullar bilan amalga oshiriladi. Kimyoviy usulda - kasal tarqatuvchi mikroblar degazatsiyalovchi moddalar bilan yo‘q qilinadi. Fizik usulda - kiyim-kechaklar, idish-tovoqlar va boshqa vositalarni, materiallarni qaynatish yo‘li bilan dezinfektsiya qilish tushuniladi. Bu usul asosan oshqozon-ichak infektsiyasi tarqalganda qo‘llaniladi. Mexanik usul esa deganda degazatsiya qilishda qo‘llaniladigan uslublar, qoidalar (er ustidagi zararlangan qismlarni yo‘qotish) tushuniladi. Bunda

zararlangan joylar, inshoatlar, boshpana, RSB, transportlar, yo‘llar zarrasizlantiriladi. Dezaktivizatsiya va degazatsiya omillarining tozaligi dozimetrik va kimyoviy asboblar bilan, dezinfektsiya omillar esa bakteriologik tekshirish orqali tekshiriladi. Sanitar qayta ishlash. Bu omil maxsus qayta ishlov berish usulining asosini tashkil etib, u fuqarolarni radioaktiv, zaharlovchi moddalar va bakterial tumanlar bilan zararlanishning oldini olishda qo‘llaniladigan har tomonlamali omillaridan tashkil topgan. Sanitar qayta ishlash, qisman va to‘liq turlarga bo‘linadi. Qisman sanitar qayta ishlash - barcha kiyim-kechak, yakka tartibdagi himoya vositalari, ochiq qolgan terilarni mexanik usulda tozalash hisoblanadi. To‘liq sanitar qayta ishlash - tana a’zolarni zararsizlantiruvchi usullarni qo‘llash (yuvish, dezinfektsiya qilish) tushuniladi. Bu barcha tana-a’zolarimizni, kiyim- kechak, himoya vositalar va boshqalarni zararsizlantirish maqsadida qo‘llaniladi. Bu usul bo‘yicha shikastlangan hududdan chiqqan fuqarolar, ishchixizmatchilar, tuzilmalar jalb qilinadi. To‘liq sanitar qayta ishlash omili maxsus qurilgan yuvinish shaxobchalarida amalga oshiriladi. Bunda fuqarolar bir tomondan kirib, kiyim-kechak, himoya vositalarini echib, yuvinib, og‘iz, ko‘z ichlarini zarasizlantirib, ikkinchi tomondan dozimetrik, kimyoviy tekshiruvdan o‘tib, so‘ngra toza kiyim-kechak kiyishadi hamda ikkincha dozimetrik ko‘rikdan o‘tiladi. Zararlangan kiyimlar, himoya vositalari, maxsus usullar yordamida zararsizlantiriladi. Shikastlangan hududdan chiqishda yuqorida aytilgan muolajalar yuqori saviyada o‘tkazilsa zararlanish miqyosi shuncha kichik va talofatlarga uchrashning oldi olingan bo‘ladi.

4. Ish joylarni, uylarni, oziq-ovqatlarni zararsizlantirish Zamonaviy qirg‘in qurollarining shikastlantiruvchi zarrachalarini zararsizlantirish omillari, yakka tartibdagi himoya vositalarini kiygan holda va jarayonni olib borish qoidalariga qattiq rioya qiligan holda olib borilishi shart. Radioaktiv zararchalar bilan zararlangan uylar va jihozlarni zararsizlantirishdan oldin quruq holda tozalanib, keyin xo‘l lattalar bilan artiladi. Binolarning tashqi taraflarini dezaktivatsiya qilishda suv bosimi bilan yuviladi. Uylarning ichida germetik idishlarda saqlangan oziq-ovqatlarni dezaktivtsiya qilish faqat idish usti suv bilan yuvib tozalanadi. Qog‘oz va boshqa narsalarda saqlanadigan mahsulotlar tozalan-ganda, oldin idish latta bilan artiladi, suv bilan yuvib, keyin quritiladi. Ustidagi qog‘oz qurigandan keyin ichidagi mahsulot toza idishga solinadi va dozimetrik ko‘rikdan o‘tkaziladi. Germetik bo‘lmagan idishlarda saqlangan mahsulotlar (go‘sht, pishloq, margarin, saryog‘)ni dezaktivatsiya qilishda o‘sha mahsulotlarning sirtqi qavatini (3 mm-gacha) kesib tashlanadi. Ho‘l mevalarni tozalashda esa ko‘p marta suv bilan yuvish orqali tozalab, so‘ngra qaynatiladi. Suyuq mahsulotlarni (yog‘ va shunga o‘xshaganlarni) cho‘ktirish orqali tozalanadi. Sutlar qatiq mahsulotlariga o‘tkaziladi. Suvni esa filtrlash orqali tozalash mumkin. Quduqdagi suvlarni tozalashda, ichidagi suv bir necha marta olib tashlanadi hamda quduq atrofidagi tuproqlar (510 sm. qalinlikda) olib tashlanadi. Dezaktivatsiya qilingan hamma oziq-ovqat mahsulotlari va suv dozimetrik ko‘rikdan o‘tkazilishi shart. Agar ba’zi mahsulotlarni dezaktivatsiya qilib bo‘lmasa, ularni bir joyga yig‘ib, tabiiy zararsizlantirishga qo‘yiladi. Agar yuqorida aytilgan mahsulotlar zaharli moddalar bilan yoki biologik vositalar bilan zararlangan bo‘lsa, u holda degazatsiya va dezinfektsiya qiluvchi moddalar (xlorli ohak, xloramin, formalin va boshqa moddalar) ishlatiladi. Zararlangan joylarni zararsizlantirish ishlar tamom bo‘lgandan so‘ng har bir fuqaro to‘lik sanitar qayta ishlovdan o‘tishi kerak. Bu muolaja hammomlarda, dushxonalarda yoki maxsus yuvinish joylarida amalga oshirish kerak. Bu joylarda

zararlangan kiyim-kechaklar, himoya vositalari, bir joyga echilib, keyin yuviniladigan xonaga kiriladi va sovun, mochalka bilan hamma teri ustilari zarasizlantiriladi. Yuvinib bo‘lgandan so‘ng dozimetrik ko‘rikdan o‘tiladi va yangi zararsizlantirilgan kiyim-kechak kiyiladi, hamda ikkinchi dozimetrik ko‘rikdan o‘tiladi. Mana shunday muolajalardan o‘tgan fuqaro, zararli ta’sirlar talofatlariga uchramaydi va uni oldini olgan bo‘ladi.

ADABIYOTLAR 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, T., O‘zbekiston, 1992. 2. Karimov I.A. “O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: Xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari”, T., O‘zbekiston, 1997. 3. Karimov I.A. “O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda, T., O‘zbekiston, 1999. 4. O‘zbekiston Respublikasi Qonuni: “Aholini va xududlarni tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to‘g‘risida”, 20.08.1999. 5. O‘zbekiston Respublikasi Qonuni: “Fuqaro muhofazasi to‘g‘risida”, 6. O‘zbekiston Respublikasi Qonuni: “Radiatsiyaviy xavfsizlik to‘g‘risida”, 31.08.2000. 7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni: “O‘zbekiston Respublikasi favqulodda vaziyatlar vazirligini tashkil etish to‘g‘risida”, 4.03.1996. 8. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori: “O‘zbekiston Respublikasi favqulodda vaziyatlarda ularni oldini olish va harakat qilish davlat tizimi to‘g‘risida”, 23.12.1997, № 558. 9. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori: “O‘zbekiston Respublikasi aholini favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilishga tayyorlash tartibi to‘g‘risida”, 7.10.1998. № 427. 10. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori: “Texnogen – tabiiy va ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarning tasnifi to‘g‘risida”, 27.10.1998, № 455. 11. M.Tojiev, I.Ne’matov, M.Ilxomov “Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi” darsligi, T., 2002. 12. O‘zbekiston Respublikasining Qonuni: “Mehnat muhofazasi to‘g‘risida”, 6.05.1993. 13. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori: “Ishlab chiqa- rishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligini boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish to‘g‘risidagi” nizom 6.06.1997, № 286.

O'xshashlar

ATXKSda avtomobillarning diagnostikasini va rеmont qilish ishlarini tashkil etish asoslari

Qurishni va ishlab chiqarish ishlarini tashkil etishning asoslari

Avtosеrvis xizmatini tashkil etish tеxnologiyasi. Avtosеrvislarda TX va R ishlarining tеxnologik jarayonini tashkil etish

Yuk tashishni tashkil etish tizimlari

Yuk avtomobillari harakatini tashkil etish