Автомобилларнинг юриш қисмига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси - Transport - Referatlar

Автомобилларнинг юриш қисмига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

592.5 KB

Ko'chirib olish

Автомобилларнинг юриш қисмига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси Режа: 1. Юриш қисмидаги асосий носозликлар. 2. Рама ва осмаларга техник хизмат кўрсатиш 3. Автомобилларнинг шиналарига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси. 4. Шиналарни ажратиш-йиғиш ишлари. 5. Шиналарни дамлаш 6. Ғилдиракларни мувозанатлаш 7. Шиналарни тамғалаш. 8. Камера ва шиналарни таъмирлаш.

Юриш қисми рамалар, ўқлар ва ғилдирак осмаларидан иборат бўлиб, уларнинг носозлиги автомобил ҳаракатланишида шовқин, тебраниш, ғичирлаш ва силтаниш каби нохуш ҳолатларни кетириб чиқаради. Натижада ҳайдовчи ва йўловчиларнинг толиқиши ва автомобилда ташиладиган юкнинг сақланувчанлиги сусаяди. Юриш қисмидаги асосий носозликлар. Юриш қисми элементларидаги носозликлар асосан автомобилнинг энг юқори (максимал) юк кўтарувчанлигидан ортиқча юкланиш билан, шунингдек, шакл берилмаган йўлларнинг оғир шароитларида ишлатилганда юзага келади. Рама қолдиқ деформация олиб эгилади, унда ёриқлар пайдо бўлади, парчин михли бирикмалар бўшашади, двигател трансмиссия агрегатларини ўзаро тўғри жойлашуви бузилади. Олдинги ўқдаги асосий носозликларга тўсинни эгилиши, шкворен ва шкворен втулкаларининг ейилиши, ғилдирак подшипникларининг обоймалари ўрнашадиган жойларнинг ишдан чиқиши, ғилдиракларни ўрнатиш бурчакларининг бузилиши ва шу кабилар киради. Ўрнатиш бурчакларининг бузилиши оқибатида автомобилни бошқариш ёмонлашади ва шиналарни ейилиши ортади. Рессорнинг синиши ёки осма пружинасининг чўкиб қолиши, шунингдек, амортизаторларнинг бузилиши ҳам охироқибатда шиналарнинг тез ейилишига олиб келади. Юриш қисмининг кўрсатиб ўтилган носозликлари автомобилни тўғри чизиқли ҳаракатдан ўнгга ёки чапга тойишига, катта тезликда ҳаракатланишда олдинги ғилдиракларнинг лапанглашига, автомобилнинг бир томонга оғишига, ҳаракатланиш пайтида осма атрофида тақиллаш ва тебранишларга олиб келади. Юриш қисмининг агрегатлари ва узелларидаги носозликлар қисман КХК вақтида аниқланади. ТХК нинг иш ҳажмига амортизаторларни, олдинги ва орқа осмаларнинг ҳолатини ҳамда маҳкамланишини текшириш, ғилдирак гупчаги подшипникларидаги ва бурилувчи цапфа шкворенларидаги

лютфларни ўлчаш, шунингдек, рамани ва олдинги ўқ тўсинининг ҳолатини баҳолашлар киради. Мойлаш харитасига мос равишда график бўйича, бурилувчи цапфа шкворенларининг шарнирли таянчлари ёки подшипниклари мойланади. Шиналар аҳволи ва улардаги ҳаво босими текширилади, зарур бўлса нормага келтирилади. Навбатдаги ТХК да юқорида айтиб ўтилган ишларга қўшимча равишда олдинги ва орқа кўприкларни тўғри ўрнатилганлиги, олдинги ғилдиракларни ўрнатиш бурчаклари текширилади ҳамда зарур бўлса ростланади, олдинги ва орқа рессораларнинг бармоқлари, узангисимон тортқилари ва уларнинг хомутлари, аммартизаторлар ва рессора ёстиқчалар маҳкамланади, ғилдирак подшипникларига минимал тирқишлар қўйилади. Рама ва осмаларга техник хизмат кўрсатиш . Рамани кўрикдан ўтказиб, унинг геометрик шакли ва ўлчамларидаги ўзгаришлар, дарзлар мавжудлиги, ланжеронлар ва кўндаланг тўсинларни эгилганлиги, рессора, рессора листларининг остки шайбаларининг ҳолати ва амортизаторлар кронштейнлари рамага маҳкамланиши текширилади. Раманинг геометрик шакли, рама кенглигини ланжеронларнинг ташқи текислиги бўйича олдиндан ва орқадан ўлчаб кўриб текширилади. Рама кенглигидаги фарқ ГАЗ автомобиллари учун 4 мм. дан ортмаслиги лозим. Рама ланжеронларини бошланғич ҳолатга нисбатан сурилишини, рамадаги кўндаланг тўсинлар орасидаги диагоналларни айрим участкаларда ўлчаб кўриб аниқлаш мумкин. Ҳар бир участкалардаги диагоналлар узунлиги бир хил бўлиши керак. Минимал четга чиқишлар 5 мм дан кўп бўлмаслигига рухсат этилади. Кўприкларни ўзаро вазияти, олдинги ва орқа кўприклар ўқлари орасидаги масофа ўнг ҳамда чап томондан ўлчаб кўриб аниқланади. Ўлчанган масофаларни бир-биридан фарқ қилишига рухсат этилмайди. Агар рама ҳолатини текширишда унинг конструкциясида жиддий носозликлар ёки асосий ўлчамларда рухсат этилган қийматлардан четга чиқишлар аниқланса, автомобил асосий таъмирлашга жўнатилади.

Осмаларни ҳолати, техник хизмат кўрсатиш чоғида ташқи кўрикдан ўтказиб, уларнинг маҳкамланиши эса куч қўйиш орқали текширилади. Рессорани кўрикдан ўтказиб, синган ёки дарз кетган листлар (варақлар) аниқланади. Рессоралар кўзга кўринадиган даражадаги бўйлама силжишга эга бўлмаслиги керак. Бундай ҳолат марказий болтни кесилиши оқибатида содир бўлиши мумкин. Рессораларни ишончли маҳкамланишини текширишда алоҳида эътиборни узангисимон тортқи гайкаларини қандай тортилганлигига ҳамда рессорани шарнирли маҳкамлайдиган втулкалардаги ейилишларнинг бор-йўқлигига қаратиш лозим. Агар рессорани бир учи резина ёстиқчаларга маҳкамланган бўлса, ёстиқчаларнинг бутунлиги ва уларнинг таянчда тўғри жойлашганлиги текширилади. Рессоранинг узангисимон тортқиларидаги ва хомутларидаги гайкаларни бир текисда, аввал олдингилари (автомобилнинг ҳаракатланиши бўйича), кейингилари тортиб қўйилади. Рессораларни эластиклиги уларнинг эркин ҳолатдаги ёйсимонлиги бўйича текширилади. Бу кўрсаткични рессора учлари орасидаги ип тортиб ва ипдан, эгилган ўзак листни (варақни) ўртасигача бўлган тик масофани ўлчаб аниқлаш мумкин. Автомобил осмаларидаги рессоралар бир-биридан ёйсимонлик бўйича 10мм дан кўп фарқ қилмаслиги керак. Автомобил ҳаракатланганда рессораларда ғичирлашлар, шунингдек, листларда (варақларда) занглар пайдо бўлса, уларни кирлардан тозалаш, керосинда ювиш ва графитда мойлаш лозим бўлади. Амортизаторларга техник хизмат кўрсатиш уларнинг маҳкамланишини текширишдан ва ейилган резина втулкаларни ўз вақтида алмаштиришдан иборат бўлади. Зичликни назорат қилишга қаратилади. Агар амортизатор ўз хоссаларини йўқотган ва сиртида суюқлик оққан бўлса, амортизатор таъмирланади, синовдан ўтказилади, сўнг автомобилга ўрнатилади.

61-расм . Ишлаш жараёнида амортизатор-нинг шикасланиш ва ишдан чиқиш жойлари. Ишлаш жараёнида амортизаторнинг техник ҳолати ёмонлашиб боради, аммо буни ҳар доим ҳам ҳайдовчи сезмайди. 61-расмда ишлаш жараёнида пайдо бўладиган носозликлар 1 - 6 рақамлар билан белгиланган. Амортизаторнинг энг кўп тарқалган носозликларига қуйидагилар киради: 1-амортизатор штоки салнигининг йиртилиши; 2-амортизаторнинг ички (клапан бирикмаси ва поршеннинг ейилиши) шикастланиши; 3-амортизаторнинг механик шикастланиши – дарз кетиш, корпуснинг пачоқланиши, штокнинг қийшайиши; 4- амортизаторнинг бузилиши – штокнинг синиши, сайлентблокларнинг ёйилиши ва узилиб чиқиши; 5-амортизаторга қуйилган суюқлик хоссаларини меъёрийсига тўғри келмаслиги; 6- амортизатордан газнинг чиқиб кетиши. Амортизаторларнинг ишлаш қобилиятини бир неча усуллар билан аниқлаш мумкин. Энг кўп тарқалган усул ишлаш жараёнида техник тавсифини ўзгариши ҳисобланади. Қуйида ишлаш жараёнида пайдо бўладиган носозликлар, уларнинг сабаблари ва бартараф этиш усуллари келтирилган. Олдинги кўприк носозликларига гупчак подшипниклари таранглигининг бузилиши, кўприк балкаси ва бурилиш ричагларининг эгилиши, шкворенни ўрнатиш тешигининг, шкворен ва унинг втулкасининг ейилиши, бурилувчи цапфалар подшипникларини ўрнатиш тешигининг ейилиши мисол бўлади. Олдинги кўприк деталларининг ейилиши ғилдираклар ўрнатиш

бурчакларини (64-расм) бузилишига, шиналарнинг бир томонлама ейилишига ва автомобилни бошқаришни қийинлашишига олиб келади. Автомобилларнинг гупчаги подшипникларини созлаш тормоз барабанини эркин ҳолда айланиши вақтида бажарилади. Гупчак созловчи гайкасини охиргача калит ёрдамида тортилади ва ГАЗ автомобилларида 1  5 айланишга орқага айлантирилади, ЗИЛ автомобилларида эса энг яқин шплинт ўрнатувчи тешиккача орқага буралади. 10-жадвал Ишлаш жараёнида амортизаторда пайдо бўладиган носозликлар, уларнинг сабаблари ва бартараф этиш усуллари Ҳаракат даврида сезилиши Мумкин бўлган сабаблари Бартараф этиш Автомобил осмаси жудаям юмшоқ (автомобилнинг бурилишларда чайқалиши, турли томонга сузиши) Автомобилга мўлжалланмаган амортизаторлардан фойдаланиш Амортизаторни амаштириш Амортизатор ишчи камерасида суюқликнинг бўлмаслиги Амортизаторни амаштириш Амортизатор клапан бирикмасининг ейилиши Амортизаторни амаштириш Амортизаторнинг ички жароҳатланиши Амортизаторни амаштириш Амортизатор қотириш қисмининг узилиб кетиши Амортизаторни амаштириш Амортизаторнинг қотиб қолиши Амортизаторни амаштириш Амортизаторнинг яхлаб қолиши Амортизаторни яхдан тушириш Осмадан шовқин Амортизаторни Втулкаларни

чиқиши бириктириш қисмларида люфт пайдо бўлиши алмаштириш Амортизаторнинг ички деффекти Технология бўйича амортизаторни ажратиш ва йиғиш Амортизатор қотириш қисмининг узилиши Амортизаторни ўз жойига қотириш Подшипникларнинг ва гупчакнинг ички қисми сурков мойи билан тўлдирилади ва гупчак қалпоғи ўрнатилади. Шкворен бирикмасининг ейилиши Т1 асбоби ёрдамида аниқланади. Асбоб индикатори автомобилнинг олдинги кўпригига ўрнатилади. Ғилдирак осиб қўйилади ва индикаторнинг ўлчаш стержени таянч тормоз дискининг пастки қисмига келтирилади. Агарда шкворен бирикмасида ейилиш бўлса, ғилдирак туширилганда индикатор унинг катталигини кўрсатади. Бирикмадаги тирқиш 1,5мм гача бўлса, автомобил фойдаланишга яроқли деб ҳисобланади. Олдинги кўприклар махсус жиҳозлар ёки тагликларда бўлакларга ажратилади. Шкворенларни, унинг бармоқларини, ташқи ва ички подшипникларини ечиш учун махсус ечгичлардан фойдаланилади. Едирилган подшипниклар ва рул тортқилари шарнирлари янгисига алмаштирилади. Олдинги кўприк балкасини эгилганлигини махсус мосламалар, шаблонлар, линейкалар ва бурчак ўлчагичлар ёрдамида аниқланади. Едирилган шкворен втулкалари янгисига алмаштирилади. Аввал втулканинг бир томони, кейин эса иккинчи томони алмаштирилади. Алмаштириш вақтида ўрнида қолган втулка, ўрнатилаётган втулка учун марказловчи ролини ўйнайди. Олдинги кўприк носозликларининг энг кўп учрайдигани ғилдиракни ўрнатиш бурчакларини бузилишидир. Тузилиши жиҳатидан юк автомобиллари ва автобуслар учун фақат яқинлашув бурчаги, енгил автомобиллар учун ғилдиракнинг оғиш бурчаги, шквореннинг бўйлама

оғиши, бурилиш бурчакларининг бир-бирига монандлиги ва яқинлашуви созланади. Келтирилган кетма-кетлик технологик зарурий ҳисобланади. Бу кетма-кетликка риоя қилмаслик аввал созланган бурчакни бузилишига олиб келади. Юк автомобиллари ва автобусларда ғилдиракларнинг оғиш бурчаги ҳамда шкворенни бўйлама оғиш бурчагини бузилиши, балкани деформацияси ҳисобига ўзгаради. Агар балкани тўғрилашнинг имкони бўлмаса уни янгисига алмаштирилади. Ҳозирда ишлаб чиқарилаётган, олдинги осмаси 2та ричагдан иборат бўлган енгил автомобил ғилдиракларининг оғиш бурчаги юқориги ёки пастки ричагни силжитиш йўли билан созланади. Бунинг учун ҳар бир қотириш болти тагига бир хилда тиқинлар қўшилади (ёки олинади). Шкворенни бўйлама оғиш бурчагини ричаг ўқларини горизонтал текисликда бураш ҳисобига созланади. Бунинг учун созлаш тиқинларини бир болт тагидан олиб иккинчисига қўйилади. Тиқинларни ўзгартириш сони созланувчи бурчакка боғлиқ. ғилдиракнинг оғиш бурчаги ва шкворенни бўйлама оғиш бурчагини созлаш учун битта операция бажарилиши керак. Шунинг учун махсус тайёрланган номограммалар ишлаб чиқилган. Ҳозирда ишлаб чиқарилаётган замонавий автомобилларда (шу жумладан НЕКСИЯ, Ласетти, МАТИЗ ваҳ.к.) макферсон (тўлғанувчи шам) туридаги осма қўлланилади. Бундай енгил автомобиллар учун ғилдиракнинг оғиш бурчаги ва бурилиш ўқининг оғишини созлаш ишлари бажарилмайди, фақатгина яқинлашув бурчагигина созланади халос.

62-расм. Бошқариладиган ғилдиракларни ўрнатиш шакли: а-оғиш  ва шквореннинг кўндаланг қиялик  бурчаклари; б-шквореннинг бўйлама қиялик  бурчаги; в-ғилдиракларнинг яқинлашув масофаси Ғилдиракнинг яқинлашув бурчагини тўғри созлаш энг муҳим ҳисобланиб, уни меъёрида бўлмаслиги шина протекторини жуда тез ва нотекис ейилишига олиб келади. Яқинлашув бурчакларигина созлаш ишлари К-463 туридаги телескопик чизғич ёрдамида ёки махсус жиҳозлар ёрдамида амалга оширилади. қуйида телескопик линейканинг тузилиши (63-расм) келтирилган. Линейканинг (7)- таянчли (6)-ҳаракатланувчи учи автомобилнинг олдинги ғилдираклари колеяси катталигига қараб сурилади ва (5)-қотиргич билан маҳкамланади. Чизғичнинг икки учига қотирилган (8)-занжирлар чизғични иккала томонини полдан бир ҳил баландликда ўрнатишни таъминлайди.

63-расм. Яқинлашув бурчакларини созлаш линейкаси . Классик моделдаги ВАЗ автомобилларида яқинлашув бурчагини созлаш ён тортқиларнинг узунлигини ўзгартириш билан бажарилади(64расм). Шаклда яқинлашув бурчагини созлаш учун тортқининг узунлигини ўзгартирилиши келтирилган. Бунинг учун (3)-хомутнинг (1)-гайкаси бўшатилади ва созловчи трубка бурагич ёрдамида керакли ўлчамни ҳосил қилгунча буралади. ХУНДАЙ автомобилларида яқинлашув бурчагини созлашда (65расм), созлаш трубкасининг хомути(С) ва гайка(В) бўшатилади. Сўнгра олти қиррали тортқи(А) буралиб, керакли узунлик ҳосил қилинади. Кейин эса, гайка қотирилиб, яна яқинлашув бурчаги текширилади. а) б) 64-расм. Классик моделдаги ВАЗ автомобилларнинг яқинлашув бурчак-ларини созлаш. 65-расм. автомобилининг бурчагини созлаш. ХУНД АЙ яқинлашув

Олдинги кўприк бирикмаларини диагностикалаш, созлаш ва таъмирлаш ишлари ТХК ҳамда ЖТ даврида бажарилади. Ишлаш жараёнида энг кўп едириладиган олдинги кўприк деталларидан шкворен ва бураш мушти втулкаси ҳисобланади. Диагностикалаш натижаларига кўра бу деталлар янгисига ёки таъмирланганига алмаштирилади. Замонавий олдинги кўприги етакловчи автомобилларда эса ғилдиракларнинг оғиш ва кронштейннинг ўрнатиш бурчаклари меъёридан фарқ қилса, кронштейн янгисига алмаштирилади. Юк автомобилларининг яқинлашув бурчагини кўндаланг рул тортқилари узунлигини ўзгартириш йўли билан, червякли рул механизмли енгил автомобилларни икки ён томондаги тортқилардан бирини, рейкали рул механизмли енгил автомобиллар учун ҳар бир ғилдирагининг оғиш бурчаги, уларни созловчи рул тортқиларининг узунлигини ўзгартириш йўли билан созланади. Орқа ғилдираклари етакловчи автомобиллар ҳаракатланишида, рул трапециясининг таг тирқишлари катталигига йўл қаршилиги кучлари таъсири остида олдинги ғилдираклар кенгаяди (олдинги ғилдираклари етакловчи автомобилларнинг тортиш жараёнида эса тораяди). Яқинлашув бурчагининг меъёрий кўрсаткичлари ҳамма вақт ҳам бу шартни таъминламайди. Бунинг асосий сабаби, олдинги ғилдираклар осмаси бирбирига боғлиқ бўлмаган, ҳар бир автомобил техник ҳолатини ўзига хослигидадир. Бу камчиликни бартараф қилиш учун енгил автомобилларнинг яқинлашув бурчагини юкланиш кучлари таъсирида созлаш усули қўлланади, яъни махсус юкловчи таъсирида автомобилнинг олдинги кўпригига вертикал куч (500-600Н) ва олдинги ғилдиракка сиқувчи куч таъсир этилади. Сиқувчи куч F ш қиймати номограмма ёрдамида  -оғиш бурчагини, кўпинча автомобилнинг ҳаракатланадиган тезлигини, шина протекторини едирилганлик даражасини (% да) ва созлаш даврини ҳисобга олган ҳолда танлаб олинади. Созлаш вақтида яқинлашув бурчаги 0  5  оралиғида

ўрнатилади, бу автомобил ғилдиракларни ҳаракат вақтида ҳам худди шу ҳолатда бўлишини таъминлайди. Даврий ТХК вақтида рул бошқармаси ва олдинги ўқ бўйича рул чамбарагининг люфти, рул тортқилари шарнирлари, ғилдирак гупчаги подшипниклари, гидрокучайтиргичли тизим зичлиги, шарли бармоқларнинг қотирилганлиги, сошка, бурилувчи цапфа ричаглари ва шкворен ҳолати текширилади, олган ҳолда олдинги ўқ балкаси ва олдинги ғилдиракнинг ўрнатиш бурчаклари тўғри ўрнатилганлиги, ғилдиракларнинг мувозанатланганлиги, рул бошқармаси кардан валининг ва барча бирикма ҳамда деталларнинг қотирилганлиги текширилади. Автомобилларнинг шиналарига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси. Шиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш худди автомобилларники каби, режавий-огоҳлантириш тизимига асосан бажарилади, аммо у ўзига хос хусусиятларга эга. Замонавий автомобил шиналарининг протектори чуқурлиги 1,6 мм дан камайганда, ёйилиш индикатори (66-расм) кўринади. Бу ҳолатда шинани алмаштириш тавсия этилади. 66-расм . Шина расмининг ёйилиш индикатори Қуйидаги 67-расмда шиналарнинг ўзига хос ёйилиш сабаблари келтирилган.

Шинанинг марказий тезкор ейилиши Шинанинг икки томонлама тезкор ейилиши Шинанинг тезкор бир томонлама ейилиши Шина ички босимининг меъёридан ортиқ кўплиги. Етакловчи ғилдиракларда бирданига тезкор қўзғалиш Шина ички босимининг меъёридан камлиги ва бурилишларда кўп ҳаракатланиш Таянч кронштейни ёки шквореннинг шикастланиши. Пастки ричагнинг қийшайиши Қанотга ўхшаш ейилиш Махаллий ейилиш Ўзига хос ейилиш Бирикиш тортқиларининг шикастланиши ёки шарли бармоқларнинг ейилиши. Яқинлашув бурчагининг носозлиги Тормоз барабанларининг нотекис ейилиши Ғилдиракларнинг айланмай қолиши (блакировка) 67-расм. Эксплуатация жараёнида шиналарнинг ўзига хос ёйилиш сабаблари. Шиналардан узоқ муддат фойдаланиш натижасида улар бир текис ейилмайди. Уларнинг бир текис ейилиши ва узоқ муддат ишлашини таъминлаш учун ғилдиракларнинг ўринлари даврий равшда алмаштириб турилади. Шиналарга хизмат кўрсатиш техник хизмат кўрсатишнинг турлари бўйича, жорий таъмирлаш - шиномантаж устахонасида, капитал таъмирлаш (қайта тиклаш) - махсус корхоналарда бажарилади. Қайта тикланган шиналар

тўғрисида тўлиқ маълумотлар бўлмаганлиги туфайли, улардан фойдаланиш даври эҳтимолий ҳол ҳисобланади. АСК шароитида шиналар бўйича ажратиш-йиғиш, ҳаво босимини назорат қилиш, мувозанатлаш, камерани ва кичик шикастланган шиналарни таъмирлаш ҳамда ташқи назорат қилиш ва улардан фойдаланиш даврини ҳисобга олиш ишлари бажарилади. Юқоридаги иш турлари билан ғилдиракни ўрнатиш бурчакларини созлаш ишлари чамбарчас боғлангандир, бу ишлар 2.4-бўлимда кўриб чиқилган. Шиналарни ажратиш-йиғиш ишлари . Диск билан шинани ажратиш ва йиғиш ишлари шина ўз муддатини ўтаб бўлгандан сўнг ёки камера тешилганда бажарилади. Ажратишдаги энг қийин масала шина бортини дискнинг четидан сиқиб чиқариш ҳисобланади. Шу мақсадлар учун АТК шароитида ёки заводлар томонидан ҳар хил жиҳозлар ишлаб чиқарилади. Енгил автомобиллар шиналарини ажратиш ва йиғиш учун Ш-501М, ҳамда Ш-514 моделдаги жиҳозлар ишлаб чиқарилади. Улар шина бортларини бир текисда босиш учун 2000-3000 Н кучни ҳосил қилувчи ҳаво юритмали босиш мосламаларига эгадирлар. Юк автомобиллари шиналари учун Ш-509 ва Ш-513 жиҳозлари ишлаб чиқарилади. Улар бирданига айлана бўйича шина бортларини босиш учун 250 кН кучни ҳосил қилувчи суюқлик юритмали босиш мосламаларига эгадирлар. Юқоридаги жиҳозлар йўқ бўлган тақдирда ажратиш ишлари қўл кучи ёрдамида бажарилади. Бунинг натижасида шинанинг ён томони жароҳатланади ва муддатидан олдин ишдан чиқади. Камерасиз шиналарда эса, бортлардаги резина қатлами жароҳатланади ва зичлик бузилади. Шиналарни дамлаш . Йиғилган шина меъёрий ҳаво босимигача дамланади. Юк автомобиллар ва автобуслар шиналарининг дамлаш пайтида, занжир ҳалқаси чиқиб кетиб ишловчини жароҳатлаши мумкин. Бунинг олдини олиш мақсадида, улар махсус металл қафасларда дамланади. Агар дамлаш йўл шароитида бажарилса, ғилдиракнинг занжир ҳалқаси ерга қаратиб қўйилади. АСК шароитида шиналарни дамлаш ҳар хил усуллар

билан бажарилади. Энг кўп тарқалган усул ҳаво колонкалари ёрдамида дамлаш. Бунда, назоратчи доимий қатнашиб туриши шарт бўлмай, шинадаги босим меъёрий ҳолга келгач, ускуна автоматик равишда ўчади. Бунинг камчилиги, меъёрий босимни(юк автомобиллари учун  0,02МПа, енгил автомобиллари учун  0,1МПа фарқи билан) таъминлашнинг қийинлигидан иборат. АСС ларда олиб борилган назорат ишлари шуни кўрсатадики, 4060% шиналардаги босим меъёридан фарқ қилади. Эксплуатация қилинаётган шиналардаги босимнинг эҳтимолий зичлиги шундай тавсифланади: математик кутиш меъёридан 5-10% кам, вариация коэффициенти  0,06  0,15, шиналар ишлаш даврининг камайиши 4-10% ни ташкил қилади. Бунинг сабаби қўшалоқ шиналардаги ички шинанинг босимини аниқлашнинг қийинлигидир. Шинадаги босимни тез аниқлашнинг замонавий йўналишларидан бири, масалан, шинани ён қисмини ёки протекторини эзиш вақтида қаршилик кўрсатиш кучи бўйича ҳисоблашдир. Бу усулнинг камчилиги, аниқланган қийматнинг шина қаттиқлигига боғлиқлигидадир. Шунинг учун хам кўпинча оддий босим ўлчаш манометрларидан фойдаланилади. Автомобилларнинг модели ва турини ҳисобга олган ҳолдаги шинадаги меъёрий ҳаво босимининг қиймати асосий ҳужжат ҳисобланган «Автомобил шиналарини эксплуатация қилиш қоидалари» да акс эттирилган. Ишлаб чиқарувчи заводларининг шиналарни эксплуатация қилиш қўлланмалари тавсия характерига эга. Ҳаво босимини назорат қилиш ҳар бир ТХК да бажарилади. Ундан ташқари ҳайдовчи ҳар куни шинани кўздан кечириши ва зарурат бўлса босимини аниқлаши зарур. Ғилдиракларни мувозанатлаш . Шина ишлаб чиқариш заводларининг техник шартига кўра юк автомобили шинасининг мувозанатсизлиги шина массасининг 0,5-0,7% ини унинг радиусига кўпайтмаси миқдорида, енгил автомобилники эса 1000-2000г  см бўлиши мумкин. Шунинг учун ўрнатилган ва дамланган ғилдиракларни мувозанатлаш зарур. Мувозанатлаш

учун қўзғалмас К-121 ва АМR-5 (Германия) туридаги ҳамда автомобилдан ғилдиракларни ечишни талаб қилмайдиган ҳаракатланувчан К-125, ЕWК-15V (Польша) ва СWB-1762 (САН фирмаси) туридаги жиҳозлардан фойдаланилади. У ўз навбатида тебранишларни электр импульсига айлантиради ва электрон ҳисоблаш блокидаги ўлчаш асбобига узатади. Бу асбоб импульс узунлигига қараб, мувозанатсизлик оғирлигини граммда кўрсатади. Ғилдирак мувозанатсизлик массасининг ҳолати стробоскопик лампа ва градусларга бўлинган гардиш ёрдамида аниқланади. Қўзғалмас жиҳозларнинг ишлаш тартиби қуйидагича: ғилдирак жиҳоз валига қотирилади ва 650-800 айл  мин тезликда айлантирилади. Мувозанатлашмаган ғилдирак массасининг айланиши ҳисобига бурувчи момент пайдо бўлади, натижада жиҳоз вали (жиҳоз тузилишига қараб) горизонтал, вертикал ёки конуссимон тебранади. Тебранишлар амплитудаси номувозанатлик қийматига боғлиқдир. Бу қийматни махсус датчиклар аниқлаб ўлчаш асбобига узатади. Замонавий қўзғалмас жиҳозлар, ғилдиракларни мувозанатлаш ишини статик ва динамик турларга бўлмасдан туриб, бажарадилар. Биринчи навбатда, ғилдиракнинг ташқи бир томондаги энг енгил жойи, кейин эса иккинчи томондагиси аниқланади. Баъзи бир жиҳоз моделларида иккала томондаги мувозанатсизлик бир вақтнинг ўзида аниқланиши мумкин. Ҳаракатланувчи жиҳозлар, мувозанатлашни бирин-кетин, аввал статик, кейин динамик тарзда бажарадилар. Ҳаракатланувчи жиҳозларнинг (68арасм) ишлаш йўриғи қуйидагича: осилган автомобил ғилдирагини-4, жиҳоз электродвигател-1 ёрдамида 120-170 км  соат тезликка тўғри келувчи частота билан айлантирилади. Автомобилнинг пастки осмаси ричагига-6 ёки таянч тормоз шитига маҳкамланган датчик-7 ғилдирак тебранишини электр сигналига айлантириб беради. Датчикнинг ўрнатиш юзасига таъсир этувчи импульслар жиҳознинг ўлчаш мосламасига юборилади. Импульс амплитудалари бўйича кўрсатувчи индикатор-3 ёрдамида керакли

миқдордаги мувозанатлаш юкининг қиймати аниқланади. Шу жумладан импульслар стробоскоп лампани-2 ишга тушишига мажбур этади. Унинг ёнишида ғилдирак айланмасдан тургандай кўринади. Ёритилаётган нуқта эслаб қолинади ва ғилдирак айланишдан тўхтагач, унинг энг оғир ери аниқланади. Статик мувозанатсизликни бартараф этиш учун юкчалар-8 дискнинг икки томонига ўрнатилади. Динамик номувозанатликни бартараф қилиш учун юкчалар диагонал бўйича икки томонга ўрнатилади (68 б,в-расм). Мувозанатлашни аниқ бажариш мақсадида юқоридаги жараён 1-2 марта бажарилади. Динамик мувозанатлаш ишларини бажариш жуда қийин, чунки датчикни таянч тормоз шити билан доимий контактда ушлаб туриш мумкин эмас. Охирги вақтларда хорижий фирмалар, фақат статик мувозанатловчи жиҳозлар ишлаб чиқармоқда. Ҳаракатланувчи жиҳозларда ишлаш учун юқори савияли ишчилар талаб қилинади. Статик мувозанатлаш жиҳозсиз ҳам бажарилиши мумкин, бунинг учун енгил айланувчи ступицага ғилдирак ўрнатилади. /илдиракнинг энг оғир қисми доимо пастки ҳолатда бўлади. қарама-қарши томонга ўрнатиладиган юкчалар бу ҳолат тугагунча алмаштириб турилади. Бу усул юк автомобиллари ва автобусларнинг ғилдиракларини мувозанатлаш учун тавсия қилинади. Ғилдиракларни мувозанатлаш янги шина ўрнатилганда ва даврий ТХК да бажарилиши зарур. Шиналарни тамғалаш . Ҳар бир шинанинг фарқланувчи белгиси завод рақами ҳисобланади. Шунинг асосида АТК да ҳисоб олиб борилади, лекин ишлаш жараёнида рақам англаб бўлмас даражага келиб қолиши мумкин. қайта тикланган шиналарда эса рақам умуман бўлмаслиги мумкин. Шунинг учун АСК ларда шиналар тамғаланади, яъни уларга гараж рақамлари куйдириб босилади. Бунинг учун махсус асбоблардан фойдаланилади: кучланишни 6 В гача пасайтирувчи трансформатор, 34  20 катталикдаги

нихром симдан тайёрланган рақамлар учун колодка ва ушлагич. Кучланишни улаш натижасида рақам қизийди ва уни ғилдиракнинг ён томонига босилади. Куйдириш чуқурлиги 1 мм дан ошмаслиги зарур. Бунинг учун 6224 ва Ш-309 моделлардаги тамғалаш асбоблар ишлаб чиқарилади. Камера ва шиналарни таъмирлаш. Агар камералар нефть маҳсулотлари билан шикастланмаган, деворлари қотиб қолмаган, шикастланган ерларининг ўлчамлари ямаш жиҳозларининг имкониятини қондирса, яъни шикастланиш узунлиги 150мм гача бўлса, улар таъмирланади. Таъмирлаш жойи чархлар ёрдамида дағаллаштирилади ва чангдан тозаланади. Кичик шикастланган (30мм гача) жойлар хом резина ёрдамида ямалади. Ямаш вақтида хом резина ва шикастланган жойга 1:8 таркибдаги елим (бир қисм хом резина ва саккиз қисм тоза бензин) билан ишлов берилади. Бу шарт бутилкаучукдан тайёрланган камераларга тегишли, чунки ҳавода кам диффузияланиб сингиш хусусиятига эга. Улар оддий ямаш материалларига ишлатилганда ямаш қийинлашади. Елим тўлиқ қуригандан сўнг (буғсимон қатлам ҳосил бўлмаслиги учун) шикастланган жойга, хом резинадан тайёрланган ямоқ қўйилади ва ямаш аппаратига 15-20 мин ўрнатиб қўйилади. Ямаш ҳарорати 143  С. Худди шу усул билан шиналарнинг ён юзасидаги тўлиқ тешилмаган жойлар таъмирланади. Йўл шароитида камераларни таъмирлашда аккумулятор батареясида ишловчи электр ямагичлардан фойдаланилади. Охирги вақтларда иситиш талаб қилинмайдиган ўзи ямаш материалларидан фойдаланилмоқда. Таъмирланган камераларнинг зичлиги сувли идишда текширилади.

68-расм. Ҳаракатланувчи мувозанатлаш жиҳозининг ишлаш шакли Камераларни ямаш учун ҳозирда 6134, 6140, Ш-109, Ш-112, Ш-113 моделдаги электр ямагичлар ишлаб чиқарилади. Камерасиз шиналарни дискдан ечмасдан (бортлардаги жипслаштирувчи қатламга шикаст етказмаслик мақсадида) туриб таъмирланади. Агар тешик 3 мм дан кичик бўлса, уни махсус елим паста билан шприц ёрдамида тўлдирилади. 3 дан 10 мм гача бўлган тешиклар тиқинлар ёрдамида таъмирланади (69 б, д-расмлар). Уларга елим суртилади ва махсус стерженлар ёрдамида тешикка киритилади. Тешикдан чиқиб қолган қисм протектор юзасидан 2-3 мм баландликда кесиб ташланади. 10-15 минутдан сўнг шинани дамлаш мумкин. Камерасиз шиналарнинг сифатсиз ямалишига сабаб, уларни ишлаб чиқарадиган завод томонидан ички қатламига махсус упа сепилганлигидадир.

Диаметри 10 мм дан ортиқ тешик ва ёриқлари бўлган шиналар дискдан ечиб олиб таъмирланади Бунинг учун тешик думалоқ эгов билан тозаланади ёки бир неча томчи бензин билан ҳўлланади. Махсус мослама ёрдамида шинанинг ички қисмидан тешикка хом резинадан тайёрланган қўзиқоринча киритилади, кейин эса ямалади(69 а, в-расм). Худди шу усул билан камерали шиналар ҳам таъмирланади. 69-расм. Шина тешикларини таъмирлаш учун мослама: а-қўзиқоринча; б-тиқин; в-қўзиқоринчани нина қулоқли бигиз ёрдамида ўрнатиш; г-қўзиқоринчани ўрнатиш мосламаси; д-тиқинни ўрнатиш стержени Юк автомобиллари шиналарининг 20-25% и енгил маҳаллий шикастланади (тешиклар, қирқилишлар, ёриқлар ва ҳ.к.). Улар ўз вақтида таъмирланмаса, 5-6 минг км дан сўнг катталашиб кетади, натижада шинани ҳисобдан чиқаришга тўғри келади. АСК шароитида маҳаллий шикастланган жойларни ўз вақтида таъмирлаш шиналарнинг эксплуатация даврини узайтиради. Шинани сифатли ямашни таъминлаш учун, уни тозалаш ва қуритиш зарур. Каркас намлиги 5% дан ошмаслиги керак. Шикастланган жой кўпинча

назорат йўли билан аниқланади, чунки ҳозирги вақтда ультра товушли мосламалар ва пневмодефектоскоплар мавжуд бўлиб, улар жуда қиммат ва мураккаб тузилишга эгадир. 70-расм. Шикастланган жойни кесиш шакллари: а-ички конуссимон; б- ташқи конуссимон; в-қарама-қарши конуссимон; 1-протектор; 2-брекер; 3каркас Елим чўтка ёки сепгич ёрдамида суртилади. Сепгич ёрдамида сепиладиган елим таркиби 1:10 бўлиши керак. Шикастланган жойни ямашда ҳар хил усуллардан фойдаланилади, улар ишлатиладиган материал турига боғлиқ бўлади. Ҳар бир усул ўзининг технологиясига эга. Шиналарни ямаш махсус жиҳозлар ёрдамида бажарилади. Улар ичига шина ўрнатилади ва шинанинг ичига эса, унинг шаклига мос сиқиш мосламаси жойлаштирилади. Шикастланган жойни иситиш бир ёки икки томонлама бўлиб, ямаш вақти 25-30% га қисқариши мумкин. Ҳозирда бу ишларни бажариш учун Ш-116 ва Ш-117 моделдаги электрямагичлар ишлаб чиқарилади Протектори едирилган шиналар янги протектор қоплаш (ёпиштириш) йўли билан тикланади. Тиклаш сарфи янги шина нархининг тахминан 25% ини ташкил қилади. Тикланган шиналарнинг ишлаш даври янги шиналарга нисбатан 40-60% ни, агар олий навли резиналар ишлатилган бўлса, 100% ни ташкил қилиши мумкин. Диагонал шиналар иккинчи марта, баъзи ҳолларда учинчи марта қайта тикланиши мумкин. Радиал шиналар эса, фақат бир марта қайта тикланади. Шиналар биринчи ёки иккинчи синф бўйича тикланади. Биринчи синфга

корд матолари шикастланмаган ва кам тешилган (10 мм дан катта бўлмаган бештагача тешик) шиналар киради. Бу шиналарни шаҳарлараро автобуслардан ташқари, ҳар қандай транспорт воситасига ўрнатиш мумкин. Иккинчи синфга каркасда ва брекерда чегаравий шикастлари мавжуд бўлган шиналар киради. Бу шиналарни енгил автомобиллар, шаҳар автобуслари, троллейбуслар ва ҳар қандай шаҳарлараро транспорт воситаларининг олдинги кўпригига ўрнатиш таъқиқланади. Енгил автомобилларнинг диагонал тузилишга эга бўлган 4 қатламли ва радиал тузилишдаги шиналари қайта тиклашга, фақат биринчи синф бўйича қабул қилинади. Юқоридаги шартларга мос келмаган ва ишлаб чиқарилганига ўн йил бўлмаган шиналар иккинчи синф бўйича қайта тиклашга қабул қилинади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари./И.А.Каримов.- Т.: Ўзбекистон, 2009.-56 б. 2. Каримов И.А. Асосий вазифамиз - ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир/ И.А.Каримов.- Тошкент: «Ўзбекистон», 2010.- 80 б. 3. Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2006 йил 17 апрелдаги «Ўзбекистон Республикасида хизматлар ва сервис соҳасини 2006-2010 йилларда жадал ривожлантириш чоралари ҳақида» қарори. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 22 апрелдаги "2009 - 2014 йилларда Ўзбекистон миллий автомагистралини реконструкция қилиш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида" П+-1103-сонли қарори. 5. Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2007 йил 21 майдаги «Ўзбекистон Республикасида хизматлар ва сервис соҳасини 2010-йилгача бўлган даврда жадал ривожлантириш қўшимча чоралари ҳақида» қарори. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2007 йил 24 июлдаги ПП675- сонли ««ЎзДЭУавто» АЖ янги моделлар ишлаб чиқариш чоралари ҳақида» қарори.

O'xshashlar

Автомобилларнинг трансмиссиясига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси

Автомобилларнинг юриш қисмига тхк ва таъмирлаш

Автомобилларнинг электр жиҳозларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси

Бошқариш механизмларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси

Автомобил двигателига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси