logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Transport
  4. Автомобил транспортининг атроф муҳитга таъсири.

Автомобил транспортининг атроф муҳитга таъсири.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

106.5 KB
Ko'chirib olish
Автомобил транспортининг атроф муҳитга таъсири. Режа: 1. Автомобил транспортини аҳолига, ишловчиларга ва атроф муҳитга зарарли таъсири. Автомобил тарспортини экологиклиги ҳақида тушунча. 2. АТК да автомобилларни чиқинди газларини зарарлигини камайтириш борасидаги ишларни ташкил қилиш. 3. Шовқин. Шовқиннинг инсонга таъсири. Автомобиллар техник ҳолатининг шовқин даражасига таъсири. Шовқинни камайтириш усуллари. 4. АТК ларида оқова ва ишлатилган сувлар ифлослигини назорат қилиш ва уларни меъёрий ҳолга келтиришни таъминлаш усуллари. Маълумки автомобил қанча кўп масофа босиб ўтган сари унинг таъминлаш, ёндириш тизимларидаги жиҳозларнинг техник ҳолати ўзгариб боради. Бу ҳолат ёнилғи сарфини ошиб кетишига, демак ёнувчи аралашмадаги ёнилғи миқдори ошишига, қолаверса ёниш махсулот-ларидаги заҳарли моддаларни кўпайиб кетишига олиб келади. Бу ўзгаришлар автомобил техник қаровдан сўнг 8-9 минг км. йўл юргандан сўнг ҳосил бўлади. Бу вақтга келиб ёнилғини сарфи 1,6 %га, ёниш махсулотларининг заҳарлилиги эса 2...4 мартага ошиб кетади. 19 аср охирлари ва 20 аср бошларида ер юзида саноатни ва автомобиль транспортини ривожланиши натижасида янги «АТРОФ МУҲИТНИ ҲИМОЯЛАШ» муаммоси пайдо бўлди. Агарда завод ва фабрикалар бир аниқ жойда жойлашиб, маълум худудларгагина ифлослантирса, автомобиллар эса инсон оёғи етган жойни барчасига таъсир кўрсатади. Автомобил транспорти, ҳозирги вақтда завод ва фабрикаларга қараганда, атроф муҳитни кўпроқ ифлослантирувчи ҳисобланмоқда. Автомобил транспортини атроф муҳитга зарарли таъсирини қўйидаги чизадан кўриш мумкин. Ҳар қандай ёнилғини ёққанда, ҳар хил ёниш чиқиндилари ажралиб чиқади. Бу чиқиндилар киши саломатлигига ва атроф муҳитга катта таъсир кўрсатади. Шаҳардаги заводлар, фабрикалар ва автотранспорт корхоналари Автомобил транспор-тини атроф мущитга зарарли таъсири Таминлаш тизимидан о==ан ёнил\и Табиатга жарощат етказиш Шов=ин АЁ+Шларда тукилган ёнил\иЧи=инди газлар, Картер газлари Автомобилларни ювиш натижасидаги ифлосликлар Шиналарни ейилишидан щосил былган чи=индилар Авариялар натижа-сида инсонларни жаращатланиши атроф муҳитни ифлослантирувчи асосий манбалардир. Ҳозирги вақтдаги энг катта муаммо автомобилни ишлатишдан чиқадиган заҳарли чиқиндиларни камайтиришдан иборатдир. Ҳар қандай ёнилғини ёққанда, ҳар хил ёниш чиқиндилари ажралиб чиқади. Бу чиқиндилар киши саломатлигига ва атроф муҳитга катта таъсир кўрсатади. Шаҳардаги заводлар, фабрикалар ва автотранспорт корхоналари атроф муҳитни ифлослантирувчи асосий манбалардир. Агарда завод ва фабрикалар бир аниқ жойда жойлашиб, шу ерни ифлослантирса, автомобиллар эса қаерда ишласа ўша ерда таъсир кўрсатади. Автомобил транспорти, ҳозирги вақтда завод ва фабрикаларга қараганда, атроф муҳитни кўпроқ ифлослантирувчи ҳисобланмоқда. Ҳозирги вақтдаги энг катта муаммо автомобилни ишлатишдан чиқадиган заҳарли чиқиндиларни камайтиришдан иборатдир. Автомобил чиқарадиган асосий зарарли чиқиндилар, ҳозирги вақтда ёнилғи ёнишидан ҳосил бўладиган газда 200 дан ортиқ заҳарли чиқиндилар борлиги аниқланди. Энг заҳарлиларига: углерод оксиди -СО, ёнмай қолган углеводородлар - СН, азот оксиди - NOx лари киради.Бу чиқиндиларга, кўпгина мамлакатлар томонидан рухсат этиш меъёрлари жорий қилинган.Мамлакатимизда ёнилғини ёнишидан чиқадиган чиқиндиларни меъ ёрлаш БМТнинг Европа иқтисодий комиссияси томонидан чиқарилган кўрсатмасига асосан 1970 йили жорий қилинди. (ЕЭКООН). Чиқинди газлар ичида зарарсиз маҳсулотлар ҳам бор: кислород, карбонат ангидрид, азот, олтингугурт. Аммо азот юқори ҳароратда ва босим остида оксид ҳосил қилади, бу оксид жуда катта заҳарли кучга эгадир. Чиқинди газларнинг таркибидаги заҳарли маҳсулотлар кўпгина сабларга кўра ҳамма вақт ҳам бир хил ҳажмда бўлмайди. Бу двигателлар турига, ишлаш режими, қандай созланганлиги, двигателни техник қарови ва ёнилғининг сифатига боғлиқ бўлади. Комплекс кўрсатгич чиқинди газларини нейтраллаш учун қанча ҳажмда тоза ҳаво зарурлигини кўрсатади. Қуйидаги жадвалга асосан дизел двигателлари корбюраторли двигателларга қараганда анча зарарсиз эканлигини кўриш мумкин (33% камроқ зарарли). Чиқинди газлар таркиби қуйида кўрганимиздек 2 хил двигател учун бир хил, аммо биз карбюраторли двигателларда қўрғошин бирикмаси ва дизел двигателларда барий бирикмаси борлигини эътибордан чиқармаслигимиз зарур. Бу бирикмалар қуйидагича ҳосил бўлади: - бензинларни антидетанацион хоссасини ошириш учун этил спирт қўшиш натижасида (бу спиртда қўрғошин бор); - дизел ёнилғисини туташини камайтириш учун тутунга қарши махсус модда қўшилади, у барий моддаси иштирокида таёрланади. Двигателни иш шароити чиқинди газларнинг зарарли ёки зарарсиз бўлишида катта рол ўйнайди. Масалан, СО нинг энг кўп ажралиши двигателни салт ишлаб турганида ҳосил бўлади, бунда двигател бойитилган ёнилғи аралашмасида ишлайди. Чиқинди газларнинг заҳарлилигини камайтириш учун 2 хил йўналишда иш олиб борилмоқда: I-Двигател иш режимини такомилаштириш, ҳар хил ёрдамчи жиҳозлардан ва юқори сифатли ёнилғидан фойдаланиш, созлаш ишларини бажариш. II-Кам зарарли двигателлар ишлаб чиқариш: газотрубинали, ташқи ёнувчи-Стирлинг двигатели, элетромобиллар ва ҳоказо. Автомобилдан защарли моддаларни чи=ариш йыналишлари Ёниш мащсулотлари Картер газлари Ёнил\ини тукилиши ва бу\ланиши натижасида Бензобакдан Таъминот тизимидан Ёнил\и билан тылдирилаётган да КЎРСАТГИЧЛАР АВТОМОБИЛ ТУРЛАРИ Дизел двигателли Карбюратор двигателли МАЗ -500 КАМАЗ 5320 ЗИЛ- 130 ГАЗ- 53А Юк кўтариш қоби-лияти, т 8 8 6 4 Двигател тури ЯМЗ -236 КАМАЗ 5320 ЗИЛ- 130 ЗМЗ- 53 Двигател қуввати, о.к 180 210 150 115 Ёнилғини нисбий сарфи, г  о.к.с 167 165 240 238 Эксплуатацион меъёрий сарфи,л  100 км 30 32 38 29,5 Нисбий заҳарли модда чиқариш,г  о.к.с  СО  5,3 4,0 60 50 Углеводородлар  СН  2,4 3,0 7 7 Азот оксиди   О х  10,8 13,5 13 12 Заҳарлилик комплекс кўрсатгичи 134,8 164,34 218,7 196,7 Дизел двигател, корбюраторли двигателга қараганда камроқ зарарли бўлади. СО, NOx ва СН дизел двигателларини ишлашида камроқ ажралиб чиқади, аммо қурумнинг ҳажми кўпроқ бўлади. Буни қуйидаги жадвалда кўриш мумкин. Бутун дунё соғлиқни сақлаш ташкилотининг маълумотларига асосан, автомобил транспортини ишлаши натижасида атроф муҳитни зарарлантириши қуйидаги кўрсатгичларга асосан ҳарактерланади: масалан АҚШ да ҳар йили 142 млн.т. зарарли моддалар атмосферага чиқса, бунинг 86 млн.т си автомобилларни ишлаши натижасида ҳосил бўлади. Автомобилда атроф муҳитни зарарлантирувчи 3 хил манбани кўриш мумкин: чиқинди газлар, картер газлари ва ёнилғи парланиши натижасида ҳосил бўладиган зарарли моддалар (ёнилғи бакидан, карбюратордан ва ҳоказо). Чиқинди газлар, атроф муҳитга автомобилни ишлаши натижасида чиқарилган зарарли нарсаларни 65-70% ини, 20% ини эса картер газлари ташкил қилади. 1971 йил 1 январдан жорий этилган ГОСТ 16533-70 бензинли двигателларни ишлаши натижасида ажралиб чиқадиган чиқинди газларнинг таркибидаги СО ни ҳажмини чегаралайди. ГОСТ 21393-75 эса дизел двигателларидан чиқадиган газларни ту- ташини чеклайди, 1980 йил ГОСТ 16533-70 ўрнига янги давлат стандарти 17.2.2.03-77 жорий қилинди, бу ҳам бензинли двигателларни чиқинди газларидаги СО ни ҳажмини чеклайди. Бу стандарт бензинда ишлайдиган юк ташувчи автомобилларга, енгил автомобилларга ва автобусларга таълуқлидир. Янги ГОСТ га асосан СО нинг ҳажми ҳамма автомобиллар учун 1,5% дан ошмаслиги керак ва чиқинди газларнинг таркибидаги СО ни текшириш, аҳолиси 300 мингдан ошиқ, ҳамда пойтахт шаҳарларда, курортларда ТХ-2 ўтказилганда, автомобилни таъмирлашдан кейин, техник қаров ўтказилаётганда ДАН ҳодимлари томонидан амалга оширилади. Чиқинди газларни зарарлилигини текширилаётганда автомобилни қўзғалишидан олдин двигателни инструкцияга мувофиқ қиздириш керак. Кейин эса двигателни салт юришида намуна олувчи трубкани, автомобил глушители ичига 300 мм киргазиб, қотириб қўйилиши лозим. Ўлчовчи асбоб кўрсатиши 0 дан 5 % гача ёки 0 дан 10 % гача бўлиши, ҳатолик эса  5% дан ошмаслиги керак. Ўлчовчи асбоблар маълум вақтлардан кейин давлат назоратидан ўтиши ва шу ҳақидаги белгига эга бўлиши керак. Ҳисоб китобларга кўра агар ГОСТ 17.2.2.03-77 га амал қилинса чи- қинди газлар таркибидаги СО 20% га камайиши мумкин,ҳамда бензин сарфи жуда ҳам камаяди. Ҳамма АТК ларида чиқинди газлар таркибини аниқловчи постлар, ташкил қилиниши керак. ТХКС ларда эса шахсий автомобил эгаларига талон берилиши лозим. Бу талонда чиқинди газлар меъёридан юқори эмаслиги қай қилиниши зарур. Дизел ва карбюраторли двигателлардан чиувчи чиинди газлар зарарлилигини таққословчи кўрсатгичлар.  Ҳажм бўйича  Чиқинди газлар Чиқинди газлар таркиби, % таркибидаги моддалар номи Бензинли двигателлар Дизел двигателлари Азот 74-77 76-78 Кислород 0,3-8,0 2-18 Сув 3,0-5,5 0,5-4,0 Углерод-2 оксиди 5-12 1-10 Углерод оксиди 1-10 0,02-0,50 Азот оксиди 0-0,8 0,001-0,400 Углеводородлар 0,20-0,30 0,1-0,10 Олтингуугурт гази 0-,002 0-,03 Қурум, г  м 3 0-,04 0,1-1,5 Бензопирин, г  м 3 0,0002 0,00001 Автомобилларда ишлаши натижасида чиқадиган заҳарли газлар билан бир қаторда, ундан чиқадиган шовқин ҳам киши организмига таъсир кўрсатади. Қуйидаги жадвалда кўпинча учрайдиган шовқин баландликлари кўрсатилган. ТОВУШ МАНБАИ БАЛАНДЛИГИ,(ДБ) Самалёт двигатели, 5м масофада Завод шовқинлари Оркестр,метрода Машинкада ёзувчи ташкилот (машбюро) Шовқинли кўчалар Соат ишлаши,50см масофада Баргларнинг шовқини 116 200-100 80 60-80 60-90 ва юқори 30 10 Шовқин баландлиги кўтарилиши билан, унда одамларнинг ишлаш муддати кескин камаяди. Агар шовқин баландлиги 90 ДБ бўлса, унда одам 8 соат ишлаши мумкин. Шовқин баландлиги ҳар 5 ДБ га ортиши билан унда одамларнинг ишлаши 2 баробар камая боради. 115 ДБ шовқинда одам 15 мин бўлиши мумкин. Агарда шовқин 140 ДБ га етса, бу инсон учун ҳавфли ҳисобланади ва одам қулоғида оғриқ пайдо бўлади, ҳамда жароҳатланиши мумкин ва ишлаш тақиқланади. Автомобилларни шовқини натижасида асосан, ҳайдовчининг иш қобилияти сусаяди, реакция вақти кўпаяди, ҳамда йўл транспорт ҳодисалари содир бўлиши мумкин. Қаттиқ шовқин одам организмига салбий таъсир кўрсатади, боши оғрийди ва айланади, кўз қорачиғи кенгаяди, юрак уриши тезлашади, нерв системаси ишдан чиқади ва ҳоказо. Изланишлар шуни кўрсатдики 88 ДБ шовқинда (ЛиАЗ-677 автобуси кабинасида) ҳайдовчининг фикрлаш қобилияти 10% га, агар 95 ДБ бўлса 20% га камаяди. Автомобилларнинг асосий шовқин чиқариш манбаи двигател ва глушител ҳисобланади, кейинги манба шиналарнинг ишлаши ҳисобланади. Шинага тушадиган юк ошган сари шовқин ҳам баландлашиб боради. Шовқинга қарши кураш. Автомобиллардан чиқадиган шовқинни камайтириш асосан уларнинг двигателларини такомиллаштиришдан иборатдир. БМТни Европа комиссияси шовқини 82 - 92 дБ дан кам бўлган автомобилларни ишлаб чиқариш ва эксплуатация қилишни таклиф қилади. Англияда шовқини 85 - 92 дБ бўлган юк ташиш автомобилларидан фойдаланишга рухсат берилмаган. Бунда юқори шкала юк кўтариш қобилияти 12 т бєлган автомобилларга тегишлидир. Японияда эса 1971 йилдан бошлаб юк ташувчи автомобилларга 80дБ, енгил автомобилларга 70дБ меъёр жорий қилинган. АҚШ да юк ташувчи автомобиллар учун 86 дБ меъёр қўйилган. Автомобил ишлаб чиқариш заводлари, кейинги вақтда двигателлардаги ёниш процессини токомиллаштирган, чиқариш тизимида 2 - 3 босқичли глушителлар қўйган ҳолда, юқоридаги муаммоларни енга бошладилар. Ҳозирги вақтда, ҳайдовчилар иш қобилиятига зарар еткасмаслик учун, кўпгина автобусларнинг двигатели орқа томонга ўрнатила бошланди. Орқа томонга жойлашган двигател, ҳайдовчига 8-10 ДБ шовқин камроқ таъсир кўрсатади. Бир қанча фирмалар двигателларни шовқинини камайтириш учун атрофини шовқин ютувчи материаллар билан қоплай бошладилар. Шовқинга қарши курашнинг яна бир йўли глушителлар учун шовқин ютувчи пўлатлар ишлатишдан иборатдир. Бунда икки пўлат қатламини орасига ғовак эластик қатлам қўйилади, бу қатлам чиқинди газларнинг 130  С даги иссиқлигига бардош бера олади. Шовқин ютувчи пўлатни, ҳозирги вақтда енгил автомобил кузовлари, шомоллатгич, двигател ва узатмалар қутиси кожуҳлари учун ишлатиш кўзда тутилмоқда. Автомобил двигателини техник ҳолатини,ишлаш режимларини,ТХК ва ЖТ сифатини чиқинди газлар таркибидагизаҳарли газлар миқдорига таъсири. Карбюраторни техник ҳолатини ўзгаришига қуйидаги омиллар сабаб бўлади: - сифатни созловчи винтни ўз-ўзидан бурилиши, - жиклёрларни ейилиши, - пўкакли камерадаги ёнилғи сатхини ошиб кетиши, - тезлатувчи насосни бузилиши. Ёнилғи сарфини ошиши ва чиқинди газларни таркибидаги заҳарли моддаларни кўпайиб кетишига ёндириш тизимидаги носозликлар ҳам сабаб бўлиши мумкин: - ёндириш тизимини нотўғри ўрнатиш, - ёнишни кечикиши, - учқун кучини пастлиги, - контактларни куйиши ва ейилиши. газ тақсимлаш тизимидаги носозликлар таъсир кўрсатиши мумкин. - клапан ва туртгич орасидаги иссиқлик тирқишини ўзгариши (бу ўзга- риш СН миқдорини 50% га кўпайтириши мумкин), - клапан эгарида нагар (қурим) ни пайдо бўлиши, - поршен ҳалқаси ва цилиндирларни ейилиши. Дизел ёнилғисида ишлайдиган двигателларда ёниш махсулотлари орасидаги заҳарли моддаларни ва қурумни миқдорини ошиб кетишига қуйидаги омиллар сабаб бўлиши мумкин: - цилиндр ва поршен системасининг техник ҳолати, - ёнилғини етказиб бериш жиҳозларини техник ҳолати, - ишлатиладиган ёнилғини сифати. Цилиндр ва поршенлар гуруҳини техник ҳолати қуримни ва заҳарли газларни миқдорини ошиб кетишида муҳим аҳамиятга эга, чунки цилиндр ва поршен ҳалқаларини едирилиши натижасида ёнувчи аралашманинг кўп қисми картерга ўтиб кетади. Ёнилғини етказиб берувчи жиҳозлардаги носозликлар эса, ёнилғи миқдорини ва ёнилғини пуркаш бурчагини ўзгаришига олиб келади. Натижада ёнилғи тўла буғланмайди, тўла ёниш таъминланмайди, чиқинди газлар таркибидаги заҳарли моддалар миқдори ошади. Шу билан бирга олдиндан ёндириш бурчаги кичик бўлганда ҳам ёнувчи аралашмани тўлиқ ёнмаслиги натижасида чиқинди газлар таркибида СО ва СН миқдори кўпайиб кетади. Автомобилларга ТХ кўрсатиш пайтида, чиқинди газлар таркиби ал-батта қурувдан ўтказилади. Бунда корбюраторли двигетеллар учун газоанализатор қўлланилади. Техник хизмат вақтида, заҳарли газлар миқдорини камайтириш учун қуйидаги ишлар бажарилади: - салт юриш режимида карбюраторни созлаш, - карбюратордаги ёнилғи сатхини текшириш, - ёнилғини томиш ва оқиш ҳолларини текшириш, - ёндириш тизимини текшириш, - контактлар орасидаги тирқишни созлаш, - свечаларни тозалаш ва тирқишларини созлаш, - ҳаво тозалагич фильтрини тозалаш ёки айрибошлаш, - картерга ўтиб кетаётган газлар миқдорини ўлчаш. Дизел двигателларида туташ миқдори кузатиш йўли билан ёки жиҳозлар ёрдамида текширилади. Туташни ўлчовчи асбоб "Димомер" бўлиб, у чиқинди газларни туташ даражасини ўлчайди. Дизел двигателларида, заҳарли газлар миқдорини камайтириш учун техник хизмат пайтида қуйидаги тадбирлар бажарилади: - ёнилғини олдиндан пуркаш ва сачратиш бурчакларини созлаш, - юқори босимли насос ва фарсункаларни текшириш, - ёнилғини оқиш ва томиш ҳолатларини йоқотиш. Туташ даражасини камайтириш махсус қўшимчалар ва нейтрализаторлар ёрдамида амалга оширилади. Ҳозирги вақтда туташ даражасини ўлчаш учун қуйидаги димомерлар ишлатилади: УФМД-1П ва СИДА-107 МДХ да, МК - 3 Англияда, ҳамда ДРМ - 2 Венгрияда ишлаб чиқарилган. Адабиётлар 1. Ўзбекистон республикасида халқ хужалигини , шу жумладан автомобил саноатини бозор иқтисодиёти шароитларида ривожлантириш ва уларни эксплуатациясини ташкил этиш юзасидан Ўзбекистон Республикаси президенти И . А . Каримовнинг маърузалари , хукумат қарорлари , етук олим ва мутахассисларнинг фикрлари , чиқишлари ва илмий мақолалар (1991 йилдан шу кунгача . 2. Техническая эксплуатация автомобилей. под редакцией проф. Е.С.Кузнецов М: Транспорт,1991 г. 3. Техническая эксплуатация автомобилей. под ред. проф. Е.С.Кузнецова М: Т.,1991 г. 4. Ҳамрақулов О., Магдиев Ш. Автомобилларни техник эксплуатацияси, Жиззах, ЖизПИ, 2005й. 5. «Ўзбекистон Республикаси автомобил транспорти ҳаракатдаги таркибининг техник хизмати ва таъмири хақидаги Низом» Т., “Ўзавтотранс” коорпорацияси 1998-йил. 6. Крамаренко Г.В.,Николяев В.А., Шаталов А.И. Безгаражное хранение автомобилей при низких температурах. М:Транспорт 1984 г. 7. Лабезников М.Е.,Букеревич Ю.Л.Эксплуатация автомобилей в условиях жаркого климато и пустўнно-песчанной местности.М:Транспорт 1969г.

O'xshashlar

Автомобил транспортининг асосий иш кўрсаткичлари.
Автотранспорт воситаларининг атроф-муҳитга таьсирини камайтириш усуллари ва воситалари
«Темир йўллар умумий курси» фанини ўқитиш мақсади ва вазифалари. Темир йўллар ҳақида умумий тушунчалар.
Автомобил билан автомобил тукнашганда автотех экспертиза утказиш.
Хавфсиз ҳаракатланишни таъминлашда транспорт воситалари техник ҳолатининг аҳамияти