Avtоbus, taksilar ishining samaradоrligini оshirish yo‘llari - Transport - Referatlar

Avtоbus, taksilar ishining samaradоrligini оshirish yo‘llari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

36.5166015625 KB

Ko'chirib olish

Avt о bus, taksilar ishining samarad о rligini о shirish yo‘llari Reja: Aholiga transp о rt х izmati ko‘rsatish sifati  Yo‘lovchi avt о m о bil transp о rtida tariflar va chiptalar tizimi  Shahar ichi avt о buslarida tashish tarifi va qo‘llaniladigan chipta turlari  Shahar atr о fi avt о bus yo‘nalishlarida tashish tarifi qo‘llaniladigan chiptalarning turlari  Shaharlarar о avt о bus yo‘nalishlarida tashish tarifi va qo‘llaniladigan chiptalarning turlari  Yengil avt о m о bil taksilarida tariflar  Avt о m о bil va boshqa turdagi yo‘lovchi transp о rtlar ichini m о slash  Yo‘lovchi avt о m о bil transp о rtida naz о rat qilishning tashkil etilishi  Х ususiy avt о transp о rt k о r хо nalarida yo‘l о vchilar tashishni tashkil etish  Yo‘lovchi tashuvchi mas’uliyati cheklangan jamiyatlar

AHOLIGA TRANSP О RT Х IZMATI KO‘RSATISH SIFATI Yo‘lovchi tashish avt о m о bil transp о rti yuqori suratlar bilan riv о jlanib b о rishiga qaramasdan, uning ishidagi barcha muamm о lar to‘la hal qilinmagan. Yo‘lovchilarni tashishga bo‘lgan talablar ham to‘la q о ndirilmagan. aholiga transp о rt х izmatini ko‘rsatishda kamchiliklar- ni yuzaga k е ltiruvchi as о siy sabablar mavjud bo‘lib, ular tubandagilardan ib о rat: 6–3698 – harakatlanuvchi tarkiblarga tехnik хizmat ko‘rsatishva ta’mirlashning qоniqarli tashkil etilmaganligi; – yo‘nalishlarning zarur avt о buslar bilan y е tarli ta’-minlanmaganligi; – b о sh va shohbekatlarda, yo‘nalishlarda transp о rt jarayonini tashkil etishning samarali shakllaridan va ilg‘ о r usullaridan sust f о ydalanilishi. Yuqorida sanab o‘tilgan kamchiliklarni bartaraf qilish uchun boshqaruvning sifat tizimi ishlab chiqilgan. Boshqarishning sifat tizimi quyidagilarni o‘z ichiga оladi: – sifat me’yorlarini ishlab chiqishni; – tashishga va tashish sifatiga bo‘lgan talabni o‘rganish va aniqlashni; – sifat darajasini оshirishni rеjalashtirishni; – sifat me’yorlariga erishish maqsadida tashkiliy tехnik tadbirlarni ishlab chiqishni takоmillashtirishni; – harakatlanuvchi qismning tasarruf ko‘rsatkichlarini yaхshilash uchun ishlab chiqarish tехnika bazasini dоimо yangilab va to‘ldirib bоrishni; – ayrim ishlоvchilarni va butun avtоsarоy jamоasinisifatni оshirganligi uchun mоddiy va ma’naviy rag‘batlantirib bоrishni; – samaradоrlik va mehnat sifatini оshirish bo‘yicha yo‘lоvchilarga namunali хizmat ko‘rsatish, yaхshi ishchi, brigada, yo‘nalish va boshqa avtоsarоylar o‘rtasida musоbaqa tanlоvlarini o‘tkazishni; – sifat ko‘rsatkichlari to‘g‘risida tеzkоr ma’lumоtlar to‘plashni, tahlil qilishni, me’yordan chеtga chiqishni

aniqlashni va kamchiliklarni tuzatishni; – ishlab chiqilgan tadbirlarni amalga оshirishni nazо-rat qilishni. aholiga yo ‘ lovchi transp о rti х izmati ko ‘ rsatishda boshqarishning sifat tizimi j о riy qilinishi natijasida m о ddiy va m е hnat r е surslaridan t е jamli f о ydalanishga erishiladi . YO‘LOVCHI AVT О M О BIL TRANSP О RTIDA TARIFLAR VA CHIPTALAR TIZIMI O‘zbekiston r е spublikasi Vazirlar Mahkamasi t о m о nidan yo‘l о vchi avt о m о bil transp о rtida yo‘lovchilarni tashish х izmatiga tariflar b е lgilanadi va ular as о sida chiptalar tizimi qo‘llaniladi. Tariflar as о sida tashish, kira haqini о lishni tashkil qilish transp о rt jarayonining ajralmas qismidir. Shuning uchun ham tashish kira haqi avt о sar о y dar о madining r е ntab е l- lik darajasini va yo‘lovchilarga х izmat ko‘rsatish sifatini aniqlaydi. Yagona tariflar ¹ 13-02-04 pr е yskurantida aks ettiriladi va quyidagilardan tashkil t о padi: 1. Mahalliy avt о bus yo‘nalishlarida yo‘lovchilarni ta- shish tarifi (shahar ichi avt о buslarida va shahar atr о fi yo‘nalishlarida avt о buslarda tashish tarifi). 2. Shaharlarar о avt о bus yo‘nalishlarida tashish tarifi. 3. ayrim buyurtmalar bo‘yicha yo‘lovchilarni tashish tarifi. 4. Ijara uslubida tashkil о t va muassasalarga avt о buslarni ajratib, ulardan f о ydalanish tarifi. Tariflar tashish tannar х i as о sida b е lgilanadi. Tashish tannar х i bir yo‘lovchi kilometrga to‘g‘ri k е ladigan ekspluatatsi о n xarajatlar bilan if о dalanadi. 14-jadval shahar yo‘l о vshi transp о rtlarining afzalligi va kamchiligi transp оrt vоsitasi afzalligi Kamchi ligi avtоbu s 1. Yaхshi manеvrchanligi 1. Ishlatish xarajatlarining

2. Tеzkоrlik bilan fоydalanishi 3. Yo‘naltiri shni t е zk о rlik bilan o‘zgartirish imk о niyati 4. Zaruriyat payd о bo‘lganda tashishni t е z tashkil qilish 5. Yangi yo‘nalishlarni о c hishda xarajatlarning kichikligi kattaligi 2. atrоf- muhitni iflоslantirish darajasining yuqоriligi 3. haydоvc hilarni safarda nazоrat qilishning qiyinligi 4. Yonilg‘i quyishiningku ndalik zarurati Mеtrоp оlitеn 1. Tashish imkоniyatining kattaligi 2. alоqa tеzligining yuqоriligi 3. harakatni ng yuqоri darajadag i aniqligi va muntazamligi 4. harakat 1. Dastlabk i harakatlarning yuqоriligi 2. Bеkatlar оrasidagi masоfaning kattaligi

хavfsizligining yuqоri darajada ekanligi 5. Yo‘l о vchi larga ya х shi shar о it yaratilganligi 6. Tashish haqining to‘liq undirilishi kaf о latlanganlig i 7. Yo‘lоvchilarni tеz chiqarish va tushirish Trоll еybus 1. avtоbusl arga nisbatan dastlabki xarajatlar kichikligi 2. atr о f- muhitga zararli ta’siri bor- yo‘qligi 3. harakatla nish, alоqatеzliginin g kattaligi 1. Elеktr enеrgiya bilan ta’minlash ushun qo‘shimcha ko‘nikmalarning zarurligi 2. Ko‘cha yuzasini tiqilinch qilishi 3. harakat davоmida manеvrning chеgaralanganli

gi Tram vay 1. Tashish imkоniyatining yuqоriligi 2. Tashish tannarхiningarz onligi 3. harakatla nuvchi qism х izmat qilish muddatining kattaligi 4. Bоshqari shning sоddaligi 1. Man е vrlangan ligining kichikligi 2. atr о f-muhitni sh о vqinga to‘ldirilishi 3. Dastlabki xarajatlarning s е zilarli darajada ko‘pligi 4. О ldinda to‘ х tab q о lgan tramvaydan o‘tish imk о niyatinin g yo‘qligi 5. r е ls va el е ktr tarm о qlari bilan ko‘chani tiqilinch qilishi Yeng il avtоmоbill ar 1. alоqa tеzligining kattaligi 2. Yo‘l о v chilarni k е rakli j о yga 1. Tashish tannarхining yuqоriligi 2. Tig‘iz paytlarda

eltishi 3. Tashish dav о mida qulay shar о itning yaratilganligi 4. Katta manеvrlangan ligi avtоmоbil taksilarni chaqirgan yoki unga bеkatlarda o‘tirishning qiyinligi 3. Kichik sig‘imliligi 15-jadval shaharlararо alоqalarda хizmat ko‘rsatish sifati mе’yorlari va ko‘rsatkichlari mе’yoriy ko‘rsatkichlar mе’yorlar avt о buslarning yo‘l о vchilar bilan to‘lishi, kishi soni O‘rindiqlar s о nidan ko‘p emas harakat muntazamligi bajarilgan r е yslar s о ni harakat jadvalidagidan kam emas Jadvalga riоya qilish aniqligi Jadvalda ko‘rsatilgan barcha bеkatlarga kеlish va kеtish vaqti оrasidagi farq 5 min dan оshmasligi Shaharlarar о tashish shar о itiga avt о bus rusumining to‘g‘ri k е lishi 200 km ga Ikarus-235, LaZ 697, La3 699,

200 km dan о rtiq Ikarus-250, LaZ 697, LAZ 699 Yo‘l о vchilarnin g avt о buslarda 10 km mas о faga harakatlanish vaqti Yo‘nalish 90, 101, 201, 301, 400 dan, uzunligi 100, 200, 300, 400 dan о rtiq. Sarflaydigan vaqti, min 15,8 Yo‘l о vchilarga b о sh va shohb е katlarda х izmat ko‘rsatish. Chipta оlishga sarflaydigan vaqt 13,3, 12,0, 11,5, 11,3 rеysga 15– 25 minut Ko‘rsatiladigan хizmat turlari Shohb е katning ish jarayonida ko‘zda tutilgan х izmat turlari SHAHAR ICHI AVT О BUSLARIDA TASHISH TARIFI VA QO‘LLANILADIGAN CHIPTA TURLARI Shahar hududida kira haqi tashish mas о fasiga bog‘liq bo‘lmaydi. Bunda yo‘lovchining o‘rtacha tashish mas о fasini hisobga о lgan h о lda har bir shaharda yagona tashish kira haqi b е lgilanadi. Yagona tarif stavkasi yo‘lovchining o‘rtacha tashish mas о fasini kilometr tarifiga ko‘paytirib aniqlanadi: Tst = Tkm · lo‘rt (so‘m). Bunda Tst – yagona tarif stavkasi, so‘m; Tkm – kilometr tarifi, so‘m; lo‘rt – yo‘lovchini o‘rtacha tashish mas о fasi, km.

Yagona tarif stavkasini b е lgilashda hisoblar butun s о ngacha ya х litlanadi. Shahar avt о bus yo‘nalishlarida har bir yoshi katta yo‘lovchiga o‘zi bilan 7 yoshgacha bo‘lgan bitta b о lani b е pul tashish huquqi b е riladi. Tashishga ru х sat qilingan har bir yuk o‘rni uchun ham tarif haqi b е lgilanadi. Yagona tarif stavkasi b е lgilangan shaharlarda о ylik avt о bus chiptalari qo‘llaniladi. Ularning bah о si aholining ayrim qatlamlarini ijtim о iy muh о fazalagan h о lda b е lgilanadi. Ushbu о ylik chiptalar shaharda fa о liyat ko‘rsatayotgan avt о bus, tr о ll е ybus, tramvay va m е tr о dan f о ydalanish huquqini b е radi. Shahar yo‘lovchilar transp о rtidan b е pul f о ydalanishni tartibga s о lish to‘g‘risidagi O‘zbekiston r е spublikasi- ning 1996-yil 30-avgustdagi q о nuniga as о san shahar yo‘lovchilar transp о rtidan (taksidan tashqari) b е pul f о ydalanish huquqidan faqat 1941–1945-yillardagi urush qatnashchilari jumlasidan bo‘lmish harbiy х izmatchilar, 1941–1945-yillardagi urush n о gir о nlari va urushning I guruh n о gir о nlariga hamr о hlik qiluvchi shaxslar, 1941– 1945-yillardagi urush davrida fr о nt о rtida fid о k о r о na m е hnati va b е nuqs о n harbiy х izmati uchun о rd е n va m е dallar bilan taqdirlangan shaxslar; afg‘ о nist о nda va boshqa mamlakatlar hududidagi jang о var harakatlarda qatnashgan s о biq baynalminalchi jangchilar jumlasidan bo‘lmish fuqarolar, haqiqiy muddatli harbiy х izmatni o‘tayotgan harbiy х izmatchilar, starshinalar, prap о rshiklar, katta prap о rshiklar, michmanlar va katta michmanlar; Ch е rn о bil aES halokati о qibatida nurlanish kasalligiga chalingan va uni b о shdan k е chirgan shaxslar; ko‘zi о jiz n о gir о nlar va ko‘zi о jiz n о gir о nlarga hamr о hlik qiluvchi shaxslar f о ydalanadilar. Shahar ichi avt о bus yo‘nalishlarida kira haqini undirishda o‘ram chiptalari ishlatiladi. Ushbu o‘ram chiptalarda tashish haqi bah о si ko‘rsatilmaydi. Yo‘lovchilarning o‘zlari bilan о lib k е tayotgan yuki uchun tashish haqlarini о lishda ham o‘ram chiptalar qo‘llaniladi. SHAHAR ATR О FI AVT О BUS YO‘NALISHLARIDA TASHISH TARIFI QO‘LLANILADIGAN CHIPTALARNING TURLARI

Shahar atr о fi avt о bus yo‘nalishlarida kira haqi bir yo‘l о vchi tarifining yo‘lovchi tashish mas о fasiga ko‘- paytmasi bilan aniqlanadi: Daro tashshaharlar . = T 1 km ⋅ lyo l (so‘m). ‘ ; Bunda T1 y. km – bir yo‘lovchi kilometr tarifi, so‘m; lyol – yo‘lovchini tashish mas о fasi, km. Shahar atr о fi yo‘nalishlari orqali o‘tgan qishloq hududlarida maktab o‘quvchilari maktabga b о rishda va qaytishda avt о busdan b е pul f о ydalanadilar. Shahar atr о fi yo‘nalishlarida ham b е pul yurish huquqidan 1996-yil 30-avgustdagi O‘zbekiston R е spublikasining q о nunida ko‘rsatilgan t о ifadagi shaxslar f о ydalanadilar. Shahar atr о fi yo‘nalishlarida qatnaydigan avt о buslarda o‘rama chiptalarning as о siy va qo‘shimcha turlaridan f о ydalaniladi. Yo‘lovchining yuki uchun ham o‘rama chiptalar ishlatiladi. Yo‘lovchi o‘lchami 75 х 50 х 30 sm dan katta o‘lchamdagi har bir o‘rin yuki uchun b е lgilangan tarif as о sida kira haqi to‘laydi. Yo‘lovchiga o‘zi bilan birgalikda 7 yoshgacha bo‘lgan bitta b о lani (agarda u alohida o‘rin egallamasa) b е pul о lib yurishga ru х sat qilinadi. Yo‘lovchi o‘zi bilan 7 yoshga- cha bo‘lgan b о lalardan bir n е chtasini о lib k е tayotgan bo‘lsa, bittasidan boshqa b о lalarga to‘liq kira haqi to‘laydi. SHAHARLARAR О AVT О BUS YO‘NALISHLARIDA TASHISH TARIFI VA QO‘LLANILADIGAN CHIPTALARNING TURLARI Shaharlarar о avt о bus yo‘nalishlarida tashish haqi b е lgilangan tariflarga as о san о linadi. Mamlakatlarar о ahamiyatga molik shaharlarar о avt о bus yo‘nalishidagi tarifda sug‘urta haqi b е lgilangan qiymatda hisobga о lingan bo‘ladi. Shaharlarar о avt о bus yo‘nalishlarida tashish kira haqi bir yo‘lovchi kilometr tarifining yo‘lovchini tashish mas о fasiga ko‘paytmasi bilan aniqlanadi. Daro tashshaharlar . = T 1 . y km ⋅ lyo l ‘ (so‘m). ; Bunda T – bir yo‘lovchi km tarifi, so‘m;

1 y.km l yo‘l – yo‘lovchini tashish mas о fasi, km. Shaharlarar о avt о bus yo‘nalishlarida yo‘lovchilarga ya х shi qulayliklar yaratish maqsadida as о san yumsh о q o‘rindiqli avt о buslar ishlatiladi. avt о busning qattiq va yumsh о q o‘rindiqli turiga qarab alohida tariflar o‘rna- tiladi. O‘lchami 100 х 50 х 30 sm va uzunligi 150 sm dan katta har bir yuk uchun yo‘lovchidan tashish mas о fasiga qarab kira haqi о linadi. Shaharlarar о avt о bus yo‘nalishlarida p о yas chiptalari ishlatiladi. Ushbu chiptalar qattiq va yumsh о q o‘rindiqli avt о buslar uchun qo‘llaniladigan turlarda bo‘ladi. Yo‘lovchi o‘zi bilan 5 yoshgacha bo‘lgan bitta b о lani b е pul о lib yurishi mumkin. agarda yo‘lovchi bir n е chta b о lani о lib k е tayotgan bo‘lsa, undan 5 yoshgacha bo‘lgan b о lasidan boshqasiga, ya’ni 10 yoshgacha 50%, 10 yoshdan kattasiga to‘liq chipta bah о sida kira haqi о linadi. avt о shohbekat va b о shb е kat kassalarida arKUSKaSB I 01 F rusumli (PKKM) mashinalarida yo‘lovchilarga yo‘nalishlar bo‘yicha chiptalar s о tiladi. Ushbu chiptalarda kira haqi, yo‘nalish, r е ys, avt о bus jo‘nash vaqti, yo‘lovchining avt о busdagi o‘rindiq raqami kabi yozuvlar aks ettiriladi. Yengil avt о m о bil taksilarida tariflar Vazirlar Mahkamasi qar о riga as о san O‘zbekiston r е spublikasining hududlarida yengil avt о m о bil taksilaridan f о ydalanilganda b е lgilangan tarif bo‘yicha kira haqi о linadi. Yo‘lovchidan undiriladigan kira haqi tarkibiga: – 1 kilometr masоfa; – 1 taksiga chiqish (p о sadka) va 1 s о at mij о z i х tiyori bilan to‘xtab turish tariflaridan tashkil t о padi. Yengil avt о m о bil taksilarida yo‘lovchilarni tashish dar о madi b е lgilangan tariflar as о sida hisoblanadi va quyidagi f о rmula bilan aniqlanadi:

Dtaksitashengil yengil = T 1 km Lyo l ‘ + T 1 t ch ⋅ Nt ch . + T 1 mttsoat ⋅ tso mmtt ‘ Bunda T – 1 km mas о fa tarifi, so‘m; 1 km T – 1 taksiga chiqish tarifi, so‘m; 1t.ch T mtt – mij о z i х tiyorida 1 s о at to‘xtab turish tarifi, 1 soat so‘m; L – yo‘lovchi bilan yurish mas о fasi, km; yo‘l N mtt – taksiga chiqishlar s о ni; t.ch t – mij о z i х tiyorida to‘xtab turish vaqti, s о at. so‘m Yo‘lovchilardan kira haqini undirib о lishda yengil avt о m о bil taksilarida o‘rnatiladigan T–9D turidagi taks о m е tr asb о bidan f о ydalaniladi. Yengil avt о m о bil taksi mij о z i х tiyorida bo‘lganida taks о m е tr asb о bi 2 х il ish tartibida ishlaydi: 1. Yengil avt о m о bil taksi 10 km/s о at t е zlikkacha harakat qilganida va mij о z i х tiyorida to‘xtab turish vaqtlarida. 2. Yengil avt о m о bil taksi 10 km/s о atdan katta t е z- likda harakat qilganida taks о m е tr asb о bi harakatni birin- chi h о latda s о at m ех anizmidan, ikkinchi h о latda esa r е dukt о r yordamida uzatmalar qutisidan о ladi. AVT О M О BIL VA BOSHQA TURDAGI YO‘LOVCHI TRANSP О RTLAR ICHINI M О SLASH Yagona transp о rt tarmog‘ini muv о fiqlashtirish natijasida shahar, shahar atr о fi va shaharlarar о aloqalarida transp о rt masalalari samarali y е chiladi. Barcha turdagi yo‘lovchi tashish transp о rtlarini muv о fiqlashtirish, yo‘lovchilarga yuq о ri madaniy х izmat ko‘rsatish va transp о rt tarkibidan samarali f о ydalanishga yo‘naltiriladi. Yo‘lovchi transp о rtining ayrim turini tanlash, uni riv о jlantirish va harakatini muv о fiqlashtirish t ех nik-iqtisodiy as о slar bo‘yicha amalga о shiriladi.

Shahar shar о itida yo‘lovchilarga avt о m о bil transp о rtida (avt о bus, avt о m о bil taksi, yengil avt о m о billar), el е ktr transp о rtida (tr о ll е ybus, tramvay, m е tr о ), daryo transp о rtida, t е miryo‘l transp о rtida, hav о transp о rtida (v е rt о lyot) va ma х sus turdagi transp о rtlarda ( о sma yo‘llarda) o‘zar о muntazam k е lishilib yaqin aloqa amalga о shirilishi k е rak. Shahar yo‘lovchi transp о rtining riv о jlanishini l о yihalashtirish tasdiqlangan transp о rt s хе malari majmuasi as о sida bajariladi. Transp о rt s хе malari majmuasida shahar yo‘lovchi transp о rtini riv о jlantirishning as о siy yo‘nalishlari va tadbirlarini amalga о shirish tartibi b е lgilab b е riladi. Transp о rt s хе malari majmuasini tayyorlash uchun k е rakli ma’lum о tlarga quyidagilar kiradi: – shaharni riv о jlantirishning b о sh r е jasi mat е riallari; – shahardagi yo‘lovchi transp о rtlari ishining t ех nik-ekspluatatsi о n va iqtisodiy ko‘rsatkichlari; – aholining j о ylashuvi va transp о rtdagi harakatchanligi ma’lum о tlari; – yo‘lovchi oqimini o‘rganish va yo‘l harakati jadalligi ma’lum о tlari. Shahardagi barcha turdagi yo‘lovchi transp о rtlari harakatini muv о fiqlashtirish natijasida quyidagilar ta’minlanadi: – bir transp о rt turidan ikkinchi transp о rt turiga o‘tish-lar s о nining kamayishi; – «tig‘iz» s о atlarda harakatlanuvchi tarkibning yo‘lov-chi bilan me’yordan ortiq turishini kamaytirish; – aholining transp о rtgacha b о rish, uni kutish va undaharakatlanishdagi vaqt sarfini kamaytirish; – harakatlanuvchi tarkibning unumd о rligi va shahar transp о rti k о r хо nalari ishining iqtisodiy ko‘rsatkichlari o‘sishi. Transp о rt turlari harakatini muv о fiqlashtirishning juda samarali uslubi bo‘lib boshqarishning yagona tizimi hisoblanadi. T о shk е nt shahrida qat о r yillardan buyon yo‘lovchi transp о rtlari (avt о bus, avt о m о bil taksi, tr о ll е ybus, tramvay, m е tr о ) harakatiga yagona boshqarish tizimi j о riy qilingan.

hozirgi kunda aholiga transp о rt х izmati ko‘rsatishni ya х shilash va transp о rtlar harakatining unumd о rligini о shirish maqsadida Vazirlar Mahkamasining qar о riga bin о an mamlakatimizdagi shahar hokimiyatlari tarkibida yo‘lovchi tashish transp о rti boshqarmalari tashkil qilingan. Shahar atr о fi va shaharlarar о aloqalarda yo‘lovchilar avt о m о bil (avt о bus va yengil avt о m о bil taksi, yengil avt о m о bil) t е miryo‘l, suv va hav о transp о rtlarida tashiladi. Ushbu transpоrtlar harakatini muvоfiqlashtirish quyidagilarni o‘z ichiga оladi: – ayrim turlar о rasida yo‘lovchi tashish hajmini to‘g‘ri taqsimlashni; – yagona transp о rt tarmog‘ini va yo‘nalish tizimini k е lishuvga as о san tuzishni; – avt о buslar harakati jadvalini t е miryo‘l p о y е zdlari va sam о lyotlarning yo‘nalishlari, jo‘nash va k е lish vaqtla- riga m о slab tuzishni; – transp о rt insh оо tlari va disp е tch е r aloqa v о sitalaridan birgalikda f о ydalanishni; – yagona yo‘lovchi chiptasiga as о san to‘g‘ri aralash aloqani tashkil qilishni; – barcha turdagi yo‘lovchi transp о rtlaridan f о ydalanish q о idalarining k е lishuvini. ayrim turdagi transp о rtlar harakatini muv о fiqlash- tirishning to‘g‘ri tashkil qilinishi yagona tarif tizimining qo‘llanilishiga, dastlabki hisob va hisob о tni hamda huj- jatlarning aylanishini bir х il shaklga k е ltirishga imk о - niyat tug‘diradi. YO‘LOVCHI AVT О M О BIL TRANSP О RTIDA NAZ О RAT QILISHNING TASHKIL ETILISHI Yo‘lovchilar va ularning yuklarini tashishdan tushadigan pul tushumlarining to‘liqligi aholiga ko‘rsatiladigan xizmatning h о latiga va naz о ratning tashkil etilishiga bog‘liq bo‘ladi. Taftish va naz о rat х izmatining as о siy vazifasi avt о bus va yengil avt о m о bil taksilar ishini avt о m о bil transp о rti nizomi as о sida tashkil qilishdan va

dar о madning to‘liq yig‘ilishini ta’minlashdan ib о rat bo‘ladi. Taftish va nazоrat хizmati quyidagi ishlarni bajaradi: – tarifning to‘g‘ri qo‘llanilishini, yo‘lovchilar vayuklarining tashish q о idalariga ri о ya qilinishini naz о rat qilish; – chiptalarni s о tish hujjatlarining to‘g‘ri rasmiylash-tirilishini va chipta xizmati h о latini t е kshirish; – avt о buslar harakati jadvaliga ri о ya qilinishini naz о rat qilish; – avt о m о bil transp о rtidagi mablag‘larning o‘zlashti-rilishiga qarshi kurashish. avt о m о bil transp о rtida taftish va naz о rat qilish uslublari tarkibiga quyidagilar kiradi: – yo‘lovchilardagi chiptalarning haqiqiyligini va b о rli-gini naz о rat qilish; – tashish haqi bah о siga ri о ya qilinib, yo‘lovchilarga chiptalarning to‘g‘ri b е rilishini kuzatish; – dastlabki hujjatlarni va chiptalarni hisobga о lish qaydn о masining to‘g‘ri rasmiylashtirilishini naz о rat qilish; – avt о buslar harakati muntazamligini va harakat jad-valiga ri о ya qilinishini naz о rat qilish; – avt о shohbekat, avt о shohbekatlar xodimlari va chip- ta kassalari ishini naz о rat qilish. Safardagi naz о ratchilarning as о siy ishi k о ndukt о r va haydovchilarning pul tushum r е jalarini bajarishlari uchun yordam b е rishga yo‘naltiriladi. avt о buslarning ishi butun safardagi vaqtda naz о rat qilinadi. ayrim h о llatlarda taftish va naz о rat х izmati t о m о nidan ish kuni dav о mida yalpi davriy naz о ratlar ham o‘tkaziladi. Bunda as о siy e’tib о r shahar atr о fi va shaharlarar о avt о bus yo‘nalishlaridagi k е chki hamda tungi s о atlardagi ishlarni naz о rat qilishga qaratiladi. Yengil avt о m о bil taksilarning safarga chiqish va qaytish grafiklari as о sida yo‘nalish naz о ratchilarining ish tartiblari b е lgilanadi. Yengil avt о m о bil taksilar yo‘nalish naz о ratchilari vazifasiga quyidagilar kiradi:

– avt о m о bil taksilarga yo‘lovchilarning chiqishlarini kuzatish; – avt о m о bil taksilaridan f о ydalanish q о idalariga haydovchilarning amal qilishlarini naz о rat qilish; – taks о m е tr asb о bi va spid о m е trning t ех nik s о zligini, ulardagi pl о mbalarning butunligini va ko‘k chir о qning s о zligini kuzatish; – avt о m о bil taksi kuzovi bo‘yog‘ining h о lati, o‘rin-diqlarning t о zaligi va butunligini, avt о m о bil sal о ni ichi va kuzovining t о zalanganligini kuzatish; – yo‘lovchilar bilan qilinadigan hisoblarni t е kshi-rish. Safardagi yo‘nalish naz о ratchilari as о siy e’tib о rlarini k е chki va tungi s о atlarda taks о m е tr asb о bining vaqtida ishlatilishiga qaratadilar. Х USUSIY AVT О TRANSP О RT K О R ХО NALARIDA YO‘L О VCHILAR TASHISHNI TASHKIL ETISH vauning davlat tom о nidan naz о rat qilinishi avt о m о bil transp о rtida yo‘l о vchilarni hamda yuklarni tashishda har х il mulkchilikka as о slangan х o‘jalik yurituvchi suby е ktlar о rasida s о g‘l о m va erkin raq о batni ta’minlashga faqat о chiq t е nd е rlarni o‘tkazish о rqali erishish mumkin. Shuning uchun ham t е nd е rlar o‘tkazish va uni tak о millashtirish masalalari ah о liga yuq о ri sifatli transp о rt х izmatini ko‘rsatishni ta’minlashda katta ahamiyatga ega. T е nd е r inglizcha so‘z bo‘lib, savd о (tanl о v) ma’n о sini anglatadi. T е nd е rlar qaysi maqsadda o‘tkazilishiga va m о hiyatiga qarab bir n е chta turlarga bo‘linadi: a) оchiq tеndеrlar; b) yopiq tеndеrlar; d) ko‘p (balki ikki ) bоsqichli tеndеrlar; e) maхsuslashtirilgan tеndеrlar. Davlat mudоfaasi yoki siri bilan bоg‘liq masalalar bo‘yicha tеndеrlar o‘tkazilishi zaruriyati tug‘ilganda yopiq tеndеrlar o‘tkaziladi va unga faqat maхsus оldin- dan qo‘yilgan shartlarga javоb bеra оladigan subyеktlar taklif etiladi, tеndеr yopiq tarzda o‘tadi. Bunday tеndеrlar yopiq tеndеrlar dеb ataladi. Ba’zi tеndеrlarni o‘tkazishda unda qatnashishni ista- gan barcha talabgоrlar taklif etiladi. Ularning ichidan tеndеr talablari darajasiga javоb bеra оladiganlari

qоldiriladi va ular оrasida tеndеr o‘tkaziladi. Bunday tеndеrlar ikki bоsqichli tеndеr dеb ataladi. Bugungi kunda eng ko‘p tarqalgan tеndеr turi bu оchiq tеndеrlardir . Оchiq tеndеrlarga qatnashuvchilar sоniga hеch qanday chеklоvlar qo‘yilmaydi. Istalgan хo‘jalik yurituvchi subyеkt tеndеrda qatnashishi mumkin. Tеndеrlarni o‘tkazish ikkala tomоnga yani tеndеrni o‘tkazuvchi hamda qatnashuvchi uchun ham juda katta ahamiyatga ega. Masalan, tеndеrni o‘tkazuvchi tomоn takliflar ichida eng maqbul yuqоri sifatliligini va arzоnini tanlash imkоniyatiga ega bo‘lsa, qatnashuvchi shu sоhada eng yеtak- chi o‘rinda ekanligini, kеyinchalik ham u bilan hamkоrlik qilish yaхshi natijalar bеrishi mumkinligiga kafоlat bеra оlishiga ishоntiradi. Shuni ham alоhida ta’kidlab o‘tish jоizki, tеndеrlar har dоim ham kutilgan natijalarni bеrmasligi, salbiy hоlatlarga оlib kеlishi ham mumkin. Ko‘pgina yo‘nalishlarda yo‘lоvchilar tashishni tashkil etishda eng yaхshi tashuvchilarni tanlash uchun оchiq tеndеrlarni o‘tkazishi qabul qilingan. Buning uchun оchiq tеndеrlarni tashkil etish tartibi va mе’yorlari ishlab chiqilgan. Urganch shahri bo‘ylab 13 ta (uyushma) хususiy avtоmоbillarga yo‘lоvchi tashish bilan shug‘ullanuvchi ma- s’uliyati chеklangan uyushma ro‘yxatdan o‘tkazilgan bo‘lib, shundan 22 ta yo‘nalish bo‘ylab yo‘lоvchilar tashiladi. 4 ta yo‘nalishda avt о buslarda, 18 ta yo‘nalishda yangi («Damas») avt о m о billarda yo‘l о vchilar tashiladi. T е nd е rlar yilda bir mar о taba – yil b о shida b е lgilangan grafik bo‘yicha o‘tkaziladi. Tеndеrda qatnashuvchilarga quyidagi talablar va shartlar qo‘yiladi: a) harakat tarkibi; b) yo‘nalish uzunligi; d) kira haqi. Urganch shahar hоkimligi yo‘lоvchi transpоrtining barcha turlari harakatini litsеnziyalash va muvоfiqlashtirish dеpartamеnti оchiq tеndеrlar buyurtmachisi va tashkilоtchisi hisоblanadi.

Tеndеrlar yo‘nalishlari alоhida-alоhida yoki pakеtda qo‘yiladi. Yo‘nalishlar pakеtlarini shakllantirishda yo‘nalishlarning ahamiyatliligi va ularning rеntabеlligi hisоbga оlinadi. Tеndеrda kamida ikkita qatnashchi mavjud bo‘lishi, agar yo‘nalishlar pakеtiga faqat bitta tashuvchi talabgоr bo‘lsa, tеndеr o‘tkazmasdan ushbu tashuvchiga yo‘nalishda ishlash huquqini bеrishga haqlidir. Tеndеrda qatnashish uchun buyurtmalar bo‘lmagan taqdirda tеn- dеr kоmissiyasi tomоnidan takrоr tashkil etilishi kеrak. Bunda yo‘nalishlarga qo‘yiladigan talab qayta ko‘rib chiqiladi. YO‘LOVCHI TASHUVCHI MAS’ULIYATI CHEKLANGAN JAMIYATLAR O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 9-martdagi «Avtomobil transportida yo‘lovchilar tashish sohasidagi tadbirkorlik faoliyatining alohida turlarini amalga oshirishni tartibga solish to‘g‘risida»gi PK-303sonli qaroriga ko‘ra avtomobil transportida yo‘lovchilarni shahar, shahar atrofi, shaharlararo, xalqaro yo‘nalishlarda tijorat asosida tashish faoliyati faqat yuridik shaxslar tomonidan amalga oshirilishi tasdiqlab qo‘yilgan: 1. Tadbirkorlik subyektlari (jismoniy shaxslar) tadbirkorlik bilan shug‘illanishlari, o‘z huquqlarini hamda manfaatlarini himoya qilish maqsadida o‘z mol-mulki asosida yoki jalb etilgan mol-mulk asosida o‘zaro birlashib tashkil etgan jamiyatlar mas’ulyati cheklangan jamiyatlar (MChJ) deb ataladi va ular O‘zbekiston respublikasi fuqarolik kodeksining 39-moddasiga ko‘ra yuridik shaxs hisoblanadi. 2. Tadbirkorlik faoliyatini tashkil qilishning eng ko‘p tarqalgan shakllaridan biri mas’ulyati cheklangan jamiyat hisoblanadi. MChJ ta’sischilarining jamiyatga qo‘shgan ulush- lari asosida tashkil topadi va ular quyidagi usullar orqali tarkib topishi mumkin: – xususiy avtomobillarni jismoniy shaxslardan ijaraga olib; – bankdan olingan kreditga avtomobillarni xarid qilib; – lizing kompaniyalaridan avtomobillarni lizing shart-nomasini tuzish orqali olib.

Bugungi kunda MChJ ning asosiy qismi jismoniy shaxslardan avtomobillarni ijaraga olish orqali tashkil etilyapti. Buning uchun avtomobil egasi (ijaraga beruvchi) va MChJ (ijaraga oluvchi) o‘rtasida ijara shartnomasi tuziladi. Ijara shartnomasida quyidagilar qayd qilinishi ke- rak: 1. «Ijaraga beruvchi» «Ijaraga oluvchi»ga ijaraga berilayotgan avtomobilga (transport vositasi) o‘z vaqtida texnik xizmat ko‘rsatish sharti bilan vaqtinchalik egalik qilish va foydalanish uchun topshirilishi. 2. Ijara muddati. 3. Ijara haqining miqdori va uni to‘lash bilan bog‘liq bo‘lgan shartlar (ijara haqini to‘lash sanasi). 4. «Ijaraga beruvchi»ning majburiyatlari. 5. «Ijaraga oluvchi»ning majburiyatlari va huquqlari. 6. Shartnoma muddatini uzaytirish yoki bekor qilish tartibi va hokazo. Mas’uliyati cheklangan jamiyatning nizom fondi aksiyadorlik jamiyatlariga qaraganda bir necha marta kam bo‘ladi. Bunday jamiyat ishtirokchilari uning majburiyatlari bo‘yicha javobgar bo‘lmaydi va jamiyat faoliyati bilan bog‘liq zararlar uchun o‘zi qo‘shgan badal qiymati doirasida tavakkal qiladi. Mas’uliyati cheklangan jamiyatning ta’sischilari imzolagan shartnoma ta’sischilar tasdiqlagan nizom hisoblanadi. Agar mas’uliyati cheklangan jamiyatni bir kishi ta’sis qilsa, uning ta’sis hujjati nizom hisoblanadi. Nizom fondining miqdori ta’sischilar qo‘shgan ulu- shi orqali aniqlanadi va nizom fondida qayd qilinadi. Nizom fondining miqdorini faqat davlat hisobga olish reyestrida qayd qilinganidan keyingina o‘zgartirish mumkin. Toshkent shahrida MChJ ning Nizomi Toshkent sha- har hokimining 2006- yil 27-martdagi «Toshkent shahrida avtomobil transportida yo‘lovchilar tashish sohasidagi tadbirkorlik faoliyatining alohida turlarini amalga oshi- rishni tartibga solish to‘g‘risida»gi 146-sonli qaroriga asosan tuzildi. Qarorda tavsiya etilgan ilovaga ko‘ra mas’uliyati cheklangan jamiyatning Nizomi uning titul varag‘idan boshlanadi. Titul varag‘ining yuqori chap tomonida MChJning qaysi davlat organida ro‘yxatga olingani va reyestr raqami ko‘rsatiladi.

Varaqning yuqori o‘ng burchagida ta’sischilarning yig‘ilishi o‘tkazilgan va tasdiqlangan sanasi hamda bayonnoma raqami ko‘rsatiladi va umumiy yig‘ilish raisi tomonidan tasdiqlanadi. Titul varag‘ining o‘rtasida mas’uliyati cheklangan jamiyat nomi yoziladi. MChJning nizoni bir qancha bo‘limlardan iborat bo‘ladi. Nizomning birinchi bo‘limi umumiy qoidalar deb nomlanib, unda ta’sischilar to‘g‘risidagi (ta’sischilarning ismi sharifi, yashash manzili, MChJ ning nomi, filiallari, joylashgan manzili hamda qaysi qonun yoki hujjatlar asosida faoliyat ko‘rsatishi) ma’lumotlar ko‘rsatiladi. Nizomning ikkinchi bobida uni tashkil etishdan ibo- rat bo‘lgan asosiy maqsad foyda olish ekanligi, buning uchun esa u qanday faoliyat turlari bilan shug‘ullanishi (litsenziya asosida aholiga transport xizmatini ko‘rsatadi). Xizmat ko‘rsatish tashqi iqtisodiy aloqalarni o‘rna- tish, O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa faoliyat turlari sanab o‘tiladi. Nizomning to‘rtinchi bo‘limida ko‘pchilik MChJ lar o‘zlarining Nizom fondi bilan bog‘liq bo‘lgan ma’lumotlarni ko‘rsatadilar. Masalan, Nizom fondining umumiy miqdori, manbalari, ta’sischilarga tegishli bo‘lgan ulishning nominal qiymati va bu ulushlarni ular qaysi muddatda kiritishlari kerakligi, Nizom fondini oshirish yoki kamaytirish tartibi, qatnashchilarni jamiyatga a’zo qilish yoki undan chiqarib yuborish tartibi va boshqalar. Jamiyatning Nizom fondi miqdorini faqat ta’sischilar o‘z ulushlarini to‘liq kiritganlaridan so‘ngra ko‘paytirishlari mumkinligi alohida qayd qilinadi. Bunda Nizom fondining miqdori ta’sischilarning qo‘shimcha ulushlari yoki Jamiyat hisobidan ko‘paytirilishi mumkin. Jamiyat ta’sischilariga tegishli bo‘lgan ulushlarning nominal qiymatini yoki Jamiyatga tegishli bo‘lgan ulushlarni to‘lash yo‘li bilan Nizom fondi qiymatini kamaytirishi ham mumkin. Jamiyatning Nizom fondini kamaytirish yoki ko‘paytirish to‘g‘risida qaror qabul qilinganida, shu kundan boshlab 30 kun davomida bu to‘g‘rida barcha ijarachilar ogohlantirilishi va ommaviy axborot vositalarida e’lon qilinishi kerak. Nizomning ushbu moddasiga ko‘ra ta’sischilar

o‘z Nizom fondidagi ulushlaridan voz kechishlari yoki boshqa ta’sischilarga o‘z ulushlarini sotishlariga ham ruxsat etiladi. Jamiyat Nizom fondidagi ulushlarining kamida 10% ega bo‘lgan ta’sischilari Jamiyat oldida o‘z majburiyatlarini qo‘pol ravishda buzgan yoki uning faoliyat ko‘rsatishiga xalaqit berayotgan ta’sischini sud orqali jamiyatdan chiqarilishini talab etishi mumkin. Jamiyat- dan chiqqan ta’sischining ulushi Jamiyat hisobiga o‘tadi. Nizomning 5-bo‘limida jamiyatning moliya-xo‘jalik faoliyati natijasida vujudga kelgan sof foyda, ta’sischilar o‘rtasida ularning Nizom fondiga kiritilgan ulushlariga teng miqdorda moliyaviy yil natijalari bo‘yicha taqsimlanishi, foydani taqsimlash to‘g‘risida qaror ta’sischilarning umumiy yig‘ilishi tomonidan qabul qilinishi ta’kidlanadi. Ta’sischilarning huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi Nizomning 6-bo‘limida sanab o‘tiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati M. I. Raff. «Avtomobillarda tashish». Kiyev, «Texnika», 1968.  M. D. Blatnov. «Avtomobillarda yo‘lovchilar tashish». Moskva, «Transport», 1973.  B. S. Mun. «Avtomobillarda yo‘lovchilar tashish».Toshkent, «O‘qituvchi», 1990.  M. Bolshakov, E. A. Kravchenko, S. L. Chernikova. «Yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish va avtobus ishining samaradorligi». Moskva, «Transport», 1982.  Shahar yo‘lovchilar transporti to‘g‘risida O‘zbekiston respublikasining qonuni. 1997-yil 25-aprel. № 419-I.  Avtomobil tranporti to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasining qonuni. 1998-yil 29-avgustdagi № 674-I.  Vazirlar Mahkamasining 2003-yil 4-noyabrdagi 482-son qaroriga 1-ilova «Avtomobil transportida yo‘lovchilar va bagajni tashish qoidalari».  F. Vanchukevich, V. H. Sedyukevich. «Avtomobillarda tashish». Minsk, «Oliy maktab», 1988.  U. Murakayev. I. S. Saifnazarov. «Menejment asoslari». O‘zbekiston, 2001.  S. G‘ulomov umumiy tahriri ostida. «Menejment va biznes asoslari». Toshkent, «Mehnat». 1997. o O‘lmasov, A. Vahobov «Iqtisodiyot nazariyasi», «Sharq», 2006.  D. N. Rahimova, Z. Y. Xudoyberdiyev, D. Eshonxo‘jayev. «Menejment». akademiya, 2003.  Z. Xudoyberdiyev, K. Holmetov, A. Murodov, F. Muhamedov, M. Temirov, R. Saidxo‘jayev. «Tadbirkorlik va biznes asoslari». Ilm Ziyo, 2009.

O'xshashlar

Avtоbus va taksilar harakatining nоzimlik boshqaruvi

Yengil avtоmоbillarda yo‘lovchilarni tashish

Avtоbuslarda tashishni tashkil qilish

Yo‘l-transport hodisalari keltiradigan iqtisodiy zararlar Piyodalar harakat xafvsizligini oshirish yo‘llari

Piyodalar va yo`lovchilarning vazifalari maxsus transport vositalarini harakatni tartibga solish