Умум таълим мактабларидаги интерьерли муҳит - To'qimachilik - Referatlar

Умум таълим мактабларидаги интерьерли муҳит

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

87 KB

Ko'chirib olish

Умум таълим мактабларидаги интерьерли муҳит Режа: 1. Умум таълим мактабларидаги интерьерли муҳит 2. Гигиеник талаблар 3. Физиологик талаблари олий асаб фаолияти ва психология

Мактаб бинолари типларининг номенклатураси мутлақо хилма-хилдир. Бу уларни қишлоқ районларида бўлгани каби шаҳар шароитларида ҳам комплектовкалаш шароитларининг кўп қирралиги билан тушунтирилади. Аммо мактаб биноларининг сиғимига (қанча ўқувчига мўлжалланганлигига) боғлиқ бўлмаган ҳолда улардаги асосий ўқув ва ѐрдамчи хоналарнинг таркиби мактабларнинг ҳамма типлари учун бир хил бўлиб қолаверади, бунда фақат бу хоналарнинг сони ва юзаси билан фарқланиш мавжуд бўлиши мумкин. Асосий ўқув хоналари ўз таркибига: синфларни, ўқув кабинетларини, қўл меҳнати устахонасини, универсаль хоналарни, металл ва ѐғочни қайта ишлаш бўйича комбинациялашган устахоналарни киритади; рекреация – танаффус пайтларида ўқувчиларнинг дам олишлари учун мўлжалланган жойлар, хоналар, фаоллик зали – маъруза аудиторияси – умум мактаб тадбирлар: йиғилишлар, мажлислар, маърузалар, байрам кечалари ва бошқа тадбирларни ўткказишга мўлжалланган жой (хона), гинастика зали ва ошхонани киритади. Мактабнинг ўқув дастури шуни ҳисобга олган ҳолда тузиладики, тўққиз йиллик таълим олиш довамида ўқувчи нафақат дастурнифанлар билан, балки ўзини қизиқтирган машғулотлар – меҳнат бўйича тўгаракларга, спорт секцияларига қатнашиши ва бадиий ижод қилиш машғулотлари билан ҳам шуғулланиши лозим. Кичик мактаб ѐшидаги болалар учун тез толиқувчанлик, эътиборни жамлаштиришнинг нодавомийлиги характерлидир. Болаларнинг бундай гуруҳлари учун мўлжалланган мактабларда ўқув-тарбиявий ишларига алоҳида шароитлар яратилади ва машғулотларнинг алоҳида тартиби (режими) ўрнатилади: кунига тўрттадан ортиқ бўлмаган дарс ўтилиши лозим, иккинчи дарсдан кейин катта танаффуснинг бўлиши шарт-шароитланади ва дарслар орасидаги танаффусларнинг ҳар бири 15 минут давом этиши тақозо этилади, куни узайтирилган гуруҳлардаги ўқувчилар учун кундузи ухлаш вақти кўзда тутилган бўлиши лозим. Юқори синф ўқувчилари учун

мўлжалланган ўқитишнинг кабинетли системаси, ўқув кабинетлари бўйича кўчиш оқими билан характерланади. Умумтаълим мактаблари ишининг бундай спецификацияси ўқувчиларнинг ѐши билан характерланадиган жиҳатларни ҳисобга олган ҳолда уларда пухта ташкил этилган фазовий кенгликни талаб этади. Ўқув жараѐни учун энг яхши комфорт шароитларни таъминлаш мақсадида мактабларнинг хажмий- фазовий структураси функциональ белгилари бўйича бир хил бўлган хоналарни алоҳида зоналарга гуруҳлаштириш асосида тузилади (129-расм). Схемага мувофиқ равишда мактабнинг ҳамма ўқув-ѐрдамчи хоналари тўртта функциональ зоналарга бирлаштирилади: 1 – вестибюлли зона, 2 – IIV-синфлар зонаси, 3 – V-IX синфлар зонаси, 4 – маъмурий-техник вазифаларни бажарувчи хоналарни ўз ичига олган умуммактаб хоналари. Мактаб режавий ечимида I-IV-синф хоналарини (ўқувчиларининг) V-IX синф хоналаридан (ўқувчиларидан) изоляция қилиниши муҳим шароит деб ҳисобланади. Бундай изоляция мактабларда уларни қаватларга тақсимлаш (вертикаль бўйича) билан ѐки 1-қават сатҳида тақсимлаш (горизонталь бўйича) билан амалга оширилади. Ўқув-тарбиявий жараѐнни яхшилашга қаратилган ташкилий характердаги саволлар ва масалаларни ечишда атрофмуҳит эстетикасига катта эътибор ажратилади. Чиройли ва дид билан ташкил этилган мактаб муҳити, ундаги синфлар, кабинетлар, лабораториялар, рекреацияларнинг интерьерлари кайфиятни кўтарадиган, толиқишни бартараф этадиган ва ўқув машғулотларига бўлган қизиқишни оширадиган шароитларни яратади, шу сабабли мактаб бинолари талаб этадиган интерьерли муҳитнинг эстетик такомиллаштиришга бўлган юқори этиборни бошқа ҳеч қандай жамоат бинолари мактабчалик талаб этмайди. Мактаб интерьери хоналарнинг иккита асосий – ўқув ва рекреацион гуруҳларидан ташкил топади. Ҳамма синфлар, лабораториялар, кабинетлар, аудиториялар, физкультура ( жисмоний тарбия ) заллари ва фаоллий заллари ( актовый зал ) агар ундан маъруза аудиторияси сифатида фойдаланилса ўқув хоналари гуруҳига киритилади. Рекрацион хоналар танаффуслар пайтида дам

олишга мўлжалланади, ўқув вақтидан ташқари вақтда улар ҳам ўқув хоналари ьлоки таркибига киритилади. Маълум мақсадлар учун мўлжалланган, алоҳида изоляция қилинган хоналар мақбул (оптималь) тартиб (режим) ва улар ичида энг замонавий комфорт шароитларнинг яратилишини талаб этади. Ёруғлик комфортини, акустик режимни ташкил этиш, махсус жиҳозларни ўрнатиш ва ниҳоят хонанинг мақбул (оптималь) шаклини ҳосил қилиш – бу ҳаммаси энг зарур бўлган элементлар сифатида интерьер бадиий образининг қисмига айланади. Мактаб муҳитига қўйиладиган талаблар: Ўқув жараѐнининг ўтказилишига қўйиладиган талаблар. 1. Синф хонасининг ўқув жараѐнига мувофиқ равишда жиҳозланиши: берилган ўлчамдаги доска; ўқув стол ва стуллар; методик материалларни сақлашга мўлжалланган шкафлар; материалларни намойиш қилиш учун махсус стендлар. 2. Қуйидаги имкониятларга эга бўлган ҳолда синфхонага 30-40 ўқувчини жойлаштириш: доска ѐнида тушунтириш; ѐзма ишларни ўтказиш; гуруҳли машғулотларни олиб бориш; умумсинф ўйинларини (бошланғич синф ўқувчилари учун) ташкил этиш. 3. Ўқитишнинг техник воситаларидан фойдаланиш: рангли диапозитларни, кинофильмларни кўрсатиш; телевизор (телевидение) яъни телекўрсатувлар бўйича дарс ўтказиш. 4. “Узайтирилган кун” машғулотлари учун зарур бўлган шартшароитлар. Бу мақсадга эришиш учун индивидуальгуруҳлар машғулотларини таъминлайдиган синф хонани энг кўп хилма-хилликда трансформациялаш. Гигиеник талаблар Ёруғлик комфорти: ѐритилганликнинг тенг меъѐрлилиги 1:5 нисбатдан ошмаслиги лозим (рухсат этиладиган ѐруғлик контрастлари); досканинг узоқ- яқинлиги; кўзни қамаштирадиган ѐруғликнинг бўлмаслиги.

ѐруғлик тушадиган томонлар бўйича синф хоналарининг мақбул (оптималь) ориентациясини таъминлайдиган – шарққа ва шимолга, бир сменали машғулотларда ғарбга қаратилган инсоляция; б) қуѐшдан ҳимояланиш; в) шамоллатиш ва сунъий вентиляция. Физиологик талаблари олий асаб фаолияти ва психология Синфинтерьерибошқабарча хоналардан фарқли равишда ўзининг “чехраси”га эга бўлмоғи лозим. У етарлича ѐрқин (яққол) индивидуаль характеристикага эга бўлиши керак; Эътиборнинг жамлаштирилиши. Ҳалақит берувчи ҳамма ташқи салбий таъсир кўрсатувчи омилларни бартараф этиш (шовқин, синф хоналарнинг олдида юришлар, керак бўлмаган жадваллар, ѐзувчилар, шоирлар ва ҳ.к.). Кенг доирали талаблар орасидаги алоҳида функциональ ўзаро боғланишларни ўоганиш кўрсатадики, синф хона фазовий кенглиги ечимлари билан шарт-шароитланадиган омиллар синф хонаси интерьери учун ҳал қилувчи омил – синф хонасининг табиий ѐруғлик билан ѐритилиши аниқлаб беради. Айнан улар тугалланган маънода синф интерьерини аниқлаб беради, кўп ҳолларда эса мактаб биносининг бутун композицион усулини ҳам аниқлайди. Масалан, синф хонасининг юқоридан қўшимча табиий ѐруғлик билан ѐритилиши мактабларнинг бир қаватли қурилишини ѐки поғонали композицияда қурилишини илгари суради (130-расм). Бурчакда жойлашган синф хоналари фақат блокланган усулда бўлиши мумкин ѐки бир синфни иккинчиси нисбатан силжитишда бўлиши мумкин. Катта бўлмаган хоналарнинг бир-биридан энг ѐрқин эсда қоладиган фарқланиши шакл бўлиши мумкин яъни хоналар бир-биридан ўзларининг шакллари билан фарқ қилиши мумкин. Шунинг учун айнан шакл машғулотларига бўлган мойиллик даражаси динамик стереотипнинг ишлаб чиқилиши билан боғланган. Уйдаги шароитлардан фарқ қиладиган характерли, кўркам интерьерга эга бўлган синф хоналарини яратиш зарурияти туғилади.

Агар массали (кўп сонли) турар-жой бинолари қурилишида устувор тарзда юзага келган анъаналарни эътибор билан кўриб чиқсак, уларда хоналарнинг тўғри бурчакли шакли ягона эканлигига иқрор бўламиз, лекин мактаб синф хоналари кўп қиррали (кўп бурчакли) трапеция ва бошқа анча мураккаб шаклларга эга бўлиши мумкин. Чет эл амалиѐтида синф хоналарининг ҳар хил шаклларига эга бўлган кўп вариантлари кузатилади (131-расм). Қатор ривожланган ғарб мамлакатларининг архитерторлари синфнинг мураккаб конфигурацияга эга бўлиши мақсадга мувофиқ келади деб ҳисоблашади, чунки конфигурация ҳар хил бўлганда дифференциаллашган қизиқарли фазовий кенлгик ҳосил қилинади. Синф хона интерьерининг машғулотлар пайтида ўқувчиларнинг эътиборини жамлашга қўйиладиган талабларга жавоб бериши тақозо этилади. Ўқувчини чалғитмайдиган муҳит яратилмоғи лозим. бунинг учун синф интерьерини ташкил этадиган элементлар ягона бирликка (бутунликка) келтирилмоғи лозим, уларнинг сонини эса минимумлаштириш тақозо этилади. Ҳар бир ўқув юртида, айниқса мактабда иш тартибида (режемида) ўқувчининг ақлий жиҳатдан толиққанлигини бартараф этиш (мувозанатлаштириш) ва унинг организмининг функциональ жараѐнларини фаоллаштириш мақсадида танаффусларнинг ташкил этилиши кўзда тутилади. Буни амалга ошириш учун ҳар бир секцияда ѐки ўқув блокида кенг коридорлар ва зал кўринишида рекреацион жойларнинг бўлиши таъминланади. Иссиқ иқлимли районларда рекреация очиқ типда ѐки галерия кўринишида бўлиши мумкин (132-расм). Ўзбекистон мактаблари учун республика ҳудудида об-ҳавонинг юқори ҳароратда бўлиши ва йилнинг иссиқ фасллари мактаб ўқувчилари организмига бу факторнинг зарали таъсирини енгиллаштириш катта аҳамиятга эга бўлади. Мактаб қурилиши амалиѐтида бу муаммони ечиш бўйича олиб борилган илмий изланишлар ўқув хоналарини коридорларга нисбатан бир томонлама жойлаштириш йўли

билан мустақил табиий шамоллатиш учун шароитларни режавий воситалар билан таъминлашда ўз аксини топади (133-расм). Рекреация типи ва унинг ўқув хоналари билан боғланиши (алоқаси) бутун мактабнинг ва хусусан унинг интерьерини ҳам фазовий ташкил этилганлигини характерлайди. 134-расмда бундай уйғунликларнинг турли усуллари (приѐмлари) тасвирланган. А гуруҳида ҳар бир синф ѐки иккита синф ўзининг рекреациясига эга. Одатда бу рекреация синфга бевосита туташган очиқ ҳавода жойлашган кичик ҳовлида ташкил этилади. Бундай усул бир қаватли бинолар учун характерли ва ундан бошланғич синфларнинг фойдаланиши мақсадга мувофиқдир. Бундай рекреация бошланғия синф ўқувчиларини юқори синф ўқувчиларидан ишончли ҳимоя қилишни ва уларнинг очиқ ҳавода бўлишларини таъминлайди. Б гуруҳ замонавий мактаб қурилиши учун энг типик бўлган гуруҳ саналади. Бу рекреация синфлар гуруҳи учун мўлжалланган ва у танаффус пайтида ўқувчиларнинг ѐшлари бўйича ажралиш ва болаларнинг бу гуруҳ чегарасида мулоқотда бўлишига имконият яратади. Бир нечта синфларнинг бундай системадан рекреацияси табиийки кўп бўлади, у ўзининг катталиги (ўлчамлари бўйича) ва шакли бўйича фазовий кенгликнинг турлитуманлигини ва зарур бўлган контрастлигини ҳосил қилиши мумкин. Бундай рекреацияларнинг усул ва жойлашиш ўрни бўйича турли усуллари бўлиши мумкин – синф билан бир сатҳда жойлашган рекреация, участкага қаратилган рекреация, Г-шаклдаги рекреация, ҳовлини ҳосил қилувчи рекреация, қаватлардаги рекреация ва ҳ.к. В гуруҳдаги рекреацияларга залли рекреациялар тегишли бўлиб,улар бутун мактаб учун мўлжалланганбўлади. Табиийки бундай усул катта мактаблар учун характерлидир. Бундай рекреация иккинчи қават бўйича очиқ галерияли, иккита рангли залнинг бой фазовий тузилиши, юқоридан ѐритилиши ва зинапояларнинг эффектив ўрнатилиши билан диққат- эътиборни ўзига тортади.Залли рекреациялар турли иқлимли ретонлардаги

мактаблар учун ҳам ҳарактерлидир. Ўтган асрнинг охирги йилларда Ўзбекистоннинг юқори чангли-шамолли районларидаги қурилишлар учун ички рекреация эга бўлган мактабларнинг иккита типи ишлаб чиқилди (135- расм). Моҳияти бўйича бу икки вариант ҳам бир хилрежавий структурага эга бўлиб, улар орасидаги фарқ шундаки,биринчи вариантда фақат учта ички ҳовлига эга бўлган фазовий кенглик кўзда тутилган,улардан ҳар бири синфлар гуруҳи учун мўлжалланган, иккинчи вариантда эса синфлар бўйича тақсимланган бир-нечта майда ҳовлиларнинг бўлиши кўзда тутилгандир.биринчи вариантга тегишли бўлган мактабларда катта комфорт яратиш учун ўқув блоклари ичида очиқ ҳовлили фазовий кенгликларнинг атриумларнинг бўлиши лойиҳа орқали кўзда тутилган. Бундай атриумларда ўқувчиларнинг йилнинг совуқ фаслларида дам олишлари инобатга олинган. Шимолда зал типидаги атриумли рекреациялар қўлланилади (136-расм). Бундай йирик рекреация-зал кўча чиқиш мумкин бўлмаган изғирин совуқда турлича дам олишни таъминлаш имкониятини беради.Анча юмшоқ иқлимга эга бўлган мамлакат Финландияда умумий рекреация очиқ ҳавога, ҳовлига ўтиш деб ҳисобланади. Жанубда эса умумий рекреация қуѐшдан ҳимояланган катта фазовий кенглик бўлиши мумкин. Бундай рекреация турли фазовий ечимларга эга бўлади. Психологлар, врачларнинг фикрига кўра қизиқарли атроф-муҳитга эга бўлган табиат билан ҳар куни алоқада бўлиш болаларнинг биологик ривожланишига, ижобий ҳис-туйғулар (эмоциялар) нинг ҳосил бўлишига, ақлий ва жисмоний жиҳатдан чиниқишларига шарт-шароитлар яратади. Мактаб бинолари архитектурасини ривожлантиришнинг йўналишларидан бири уларни табиий атроф-муҳит билан ажралмас ягоналигини ҳамда табиат ва бинонинг ўзаро бир-бирининг ичига киришини таъминлашдан иборатдир. Ўзаро киришиш нафақат ҳажм ташқи эффектининг табиатга қаратилишига тегишли, балки интерьернинг ички томондан табиатга очилганлиги ва табиат элементларининг мактаб биносининг интерьерига кириб боришига ҳам тегишлидир (137-расм). Шакллари ва мазмун-моҳияти бўйича турли-туман

бўлган архитектуравий муҳит болаларга маълум бир ижобий эмоциональ заряд беради ва аксинча бир-бирига яқин бўлган ҳамда бир жинсли муҳит мактабга, ўқишга бўлган қизиқишни кучайтирмайди. Архитектуравий комфорт, қулайлик, шинамлик, гўзаллик, кун давомида архитектуравий муҳитнинг кўп қиррали алмашинуви ўқувчилар онгли фаолиятининг психологик стимуллашуви деб ҳисобланади. Ўқувчиларнинг психологик фаоллигини оширувчи архитектуравий муҳитларга қуйидагилар киради: машғулотларнинг контрастлик принципи бўйича турли вазиятларда навбатланишини ҳисобга олган ҳолда фазовий кенгликнинг турли трактовка қилиниши; бино интерьерининг табиат билан боғланганлиги, бинонинг ландшафтга кириб бориши; ўқув хоналари фазовий кенглигининг трансформацияланиши; хоналар комплекси (мажмуаси) фазовий кенглигининг дифференциаллашуви ва интеграллашуви; алоҳида хоналар ва комг (20 бет) хоналарининг фазовий ташкил этилганлигини ўзгартириш учун мобилли трансформацияланадиган мебеллар ва жиҳозларнинг қўлланиши. Фазовий кенгликларнинг ўз-ўзидан ташкил этилиши ва уларда ацентларнинг жойлашуви хайратланадиган мюрпризларни яратмоғи лозим, бундай сюрпризлар ташриф буюрувчиларнинг қабул қилувчанлик дидларига мувофиқ келиши учун вақт бўйича яхши ҳисобланган ва тўғри пропорцияланган бўлиши лозим. Фазовий кенгликда ҳаракатланиш ѐки фазовий кенгликда ҳаракатланишнинг рассом томонидан сеҳргарлик билан яратган иллюзияси замонавий архитектура, скульптура, тасвирий санъат ва дизайн асарларининг қудратли стимулга айланиб бормоқда. Ҳозирги вақтда биноларнинг фасад қисмларини очиш ва “қирқиш” йўли орқали катта юзаларни ойна билан қоплаш эвазига бинолар архитектурасида ялтироқликнинг ҳосил қилинаѐтганлигини кузатиш мумкин. Бу ялтироқлик фазовий кенгликнинг сузувчи иллюзиясини ҳосил қилишга қаратилган бўлиб, унда бино гўѐки буғланаѐтгандек, фазовий кенглик ичкарига ва ташқарига кўчаѐтгандек (силжиѐтгандек) туюлади.

Бепаѐн ташқи фазовий кенгликнинг шакли архитектуравий фазовий композициянинг деворлар чегараси билан тугалланмайдиган ўқув хонаси чегараси ортидаги атрофда давом этадиган қисмига айлангандек бўлади. Мактаб интерьери контрастдан контрастга қараб ҳаракатланадиган иштиѐқли ( настоятельную ) эҳтиѐжини қондирмоғи лозим, бундай контрастлик интерьерли муҳитга алоҳида ҳаѐтийлик беради (бағишлайди). Инсонда, айниқса болаларда таассуротлар (тасаввурлар)нинг доимий алмашиниб туришига муҳтожлик сезилади, яъни улар доимо тасаввурларнинг ўзгариб туришига муҳтож бўладилар. Болалар ўзларини ўраб турган оламни ва унинг ташкил этувчиларини уларнинг физик ўлчамлари қараб ва фикрлаш орқали қабул қиладилар. Болалар катта бўлмаган харакаткларда ҳам ўзларини яхши ҳис қиладилар. Уларга харакаткнинг тез-тез шакл алмаштириши зарурдир. Бу борада анча мураккаб ва шу билан бирга эффектив деб предметли скульптуранинг ва кичик шаклларнинг куп режали динамик қурилиши айтиш мумкин. Кичик архитектуравий шаклларни бино ичига, очиқ, ярим очиқ ва ѐпиқ ҳовлиларга ҳамда участкаларга жойлаштириш мумкин. Кичик архитектуравий шаклларга қуйидагилар киради: рельефли декоратив стенкалар , структаравий скульптуралар, вазалар (хумлар), геометрик ҳажмли композициялар, фавворалар, декоратив сув ҳавзалари, узун курсилар, чироқлар (138-расм). Кичик архитектуравий шакллар талаб этиладиган эмоциональ атроф-муҳитни яратишда муҳим роль ўйнайди,ўқувчиларга яхши эстетик диднинг ривожланишини шарт-шароитлайди, гўзалликни ҳис қилишга чорлайди. Шу билан бир қаторда мақсадли йўналтирилган кичик архитектуравий шакллар ҳам кенг қўлланилади: сакраш, ошиб ўтиш, сирпаниш учун қурилмалар, камондан ўқ отиш майдонлари ва ҳ.к. Монументаль декоратив санъатнинг элементлари интерьерларни бойитади ва хоналарни индивидуаллаштиради. Жойлашиш ўрни, мазмунмоҳияти ва шакли бўйича яхши ўйланган монументаль декоратив санъат элементлари

ўқувчини эстетик тарбиялашга шарт-шароит яратади, уларда диднинг шаклланишига яхши таъсир кўрсатади. Мактаб декорининг эстетик функцияси билан бир қаторда унга маълум меъѐрда онгли ва тарбиявий аҳамият ҳам тегишлидир. Мактаб интерьерига монументаль ва декоратив элементларини киритишда акцентларни ажратиш мутлақо муҳим аҳамият касб этади. Монументаль тарғибот учун энг маъқул бўлган жойларга вестибюль, рекреация, фаоллик зали, ошхона (ўқувчиларнинг қисқа вақтли бўлиш жойлари) ни киритиш мумкин. Мактаб интерьерларидаги декоратив панно ҳам анча қизиқарли бўлиб, улар ҳам тенг равишда эстетик, тарбиявий таъсир ўтказади (139-расм). Монументаль ва декоратив элементлар ўқув секцияларини ўзига хос белгилаш (танишиш) символлари сифатида хизмат қилади, болаларда уларни ўраб турган оламнинг турли-туманлигига бўлган қизиқишни уйғотади. Буларнинг ҳаммаси шахснинг шаклланишига эмоциональ таъсир кўрсатади. Шундай қилиб, мактабларнинг интерьерларини шакллантириш ва режавий ечимларини ташкил этишга келтирилган мисолларнинг ҳаммаси ўқувчилар учун соғлом ҳаѐт тарзини таъминловчи, кўтаринки кайфият бағишловчи, умуман олганда ўқишга маъсулият билан ѐндашишга чорловчи максималь комфорт шароитлар яратишга йўналтирилган энг яхши ечимларни топишнинг натижаси деб ҳисобланади.

O'xshashlar

Музейлар ва кўргазма залларининг интерьерли фазовий кенгликларининг ечимлари

Тут ипак қурти экологияси ва ташқи муҳит омилларини таъсири

Интерьерни ташкил этишнинг асослари интеьрерли муҳитга қўйиладиган талаблар

Касбий таълим тизимида ўқув ишлаб чиқариш технологик жараёни

Интерьерни рангли безатишнинг алоҳида жиҳатлари