To’qimachilik iplarining assortimentini kengaytirishdagi yangiliklar - To'qimachilik - Referatlar

To’qimachilik iplarining assortimentini kengaytirishdagi yangiliklar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

313.5 KB

Ko'chirib olish

To’qimachilik iplarining assortimentini kengaytirishdagi yangiliklar Reja: 1. Urchuqli yigirish mashinasida shakllanadigan ipning yangi turlari; 2. Kompakt ip yigirish usullari va mashinalari; 3. Mexanik kompakt ip yigirish qurilmasi; 4. Kompakt iplarning xossa ko’rsatkichlarini qiyoslash. 5. Vortex ipining shakllanish prinsipi.

Halqali ( urchuqli ) yigirish usullari tasnifi Yigirish xususiyatlarini inobatga olib, professor Sevostyanov A.G. (Rossiya) yigirish usullari tasnifini ishlab chiqqan va muntazam takomillashtirgan. Mazkur tasnifni so’zsiz, asos qilib, unga yigirishning hozirgi bosqichidagi rivojini hisobga olib, o’zgartirishlar kiritish mumkin. Shuni takidlash kerakki, yigirish usullari bir biridan birinchi navbatda pishitish usuli va ip shakllanishi usuli bilan farqlanadi. Shu prinsip asosida 15- leksiyada keltirilgan yigirishning barcha usullarini burab yigirish hamda buramay yigirish usullariga ajratish mumkin. Burab yigirish usuli pishitish organi urchuqning mavjudligiga qarab, urchuqli va urchuqsiz bo’lishi mumkin. Urchuqli usullar davriy va uzluksiz bo’lishi mumkin. Davriy usulda yigirish cho’zish va pishitish jarayonlarini birga amalga oshiradigan selfaktorlarda bajariladi. Urchuqsiz yigirish usullari ham shuningdek uzluksiz amalga oshiriladi. Urchuqsiz yigirish usullari guruhiga ipni tolalar bilan chirmab shakllanadigan armirlangan ip olishni kiritish kerak. Ipni chirmab qoplovchi tolalar diskret oqimdan iboratligi uchun usul yigirishning urchuqsiz usuliga kiritilgan. Cho’zuvchi asbobdan ingichkalashib chiqayotgan mahsulotni uzluksiz ip bilan chirmab, ip shakllantirish usuli ham mavjud. Ingichkalangan mahsulot bu holda ikkita strenganing birini tashkil etadi, lekin haqiqiy buram olmaydi. Mazkur usul kavakli urchuq yordamida amalga oshiriladi. Shuning uchun usulni urchuqli yigirish usuliga kiritish o’rinli, lekin ikki zonada soxta pishitib, o’rash tashqarida amalga oshiriadi. Bu ip strukturasi bo’yicha pishitilgan ipdan farqlanadi, chunki ikkita strengadan biri haqiqiy buram olmaydi. Urchuqli usullar guruhiga xorijiy mamlakatlarda Siro spun yoki Siro deb ataluvchi qo’shaloq ip olish usulini, shuningdek pishitish uchburchagida chiqayotgan michkani kichikroq tutamchalarga bo’lib shakllanadigan Solo ip olish usulini ham kiritish lozim. Yigirishning hozirgi bosqichdagi taraqqiyoti holatini inobatga olib, urchuqli yigirish usullariga pnevmatik, mexanik va aerodinamik kompaktlash yo’li bilan olinadigan kompakt ip yigirish usulini ham kiritish joiz. Mazkur jarayonda ingichkalashgan mahsulotni pishitish uchun aylanuvchi urchuqdan foydalaniladi. So’nggi paytlarda trikotaj matolari uchun ishlatiladigan iplar, cho’zish zonasida

yoki undan tashqarida aylanuvchi vyurok qo’llab soxta buram berib, kam buramli qilib yigirilmoqda. Yigirishning mazkur usuli modifikatsiyalangan usul deb atalib, urchuqli yigirish guruhiga kiritilgan. Shuningdek, cho’zish asbobining oldingi jufti qisqichiga monoip kiritilib, yigirilayotgan ip tarkibiga qo’shvoriladi. Bunday ip keng tarqalgan bo’lib, ishlab chiqarishda «Streych», standartda esa murakkab ip deb ataladi. Shunday qilib, urchuqli (halqali) yigirish mashinasida strukturasi turlicha iplar shakllanadi. Ularning bir qismigina quyida kengroq ko’rib chiqilgan. Kompakt ip yigirish usullari va mashinalari Mazkur qurilmalarning ishlash prinsiplari cho’zish asbobidan chiqayotgan yupqa tutamchaning ikki chetidagi tolalarga ta‟sir ko’rsatib ipni zichlashdan iborat. Kompakt ip yigirish qurilmalarining hozirgi asosiy ishlab chiqaruvchilari Zinser, Rieter va Suessen kabi mashhur mashinosozlik firmalaridir. Ular ishlab chiqarayotgan kompakt ip yigirish mashinalari Air-Com-Tex 700 (Comp ACT3) (Zinser), K44 (Com 4) (Rieter), Elite (Suessen) lardir. Yigirish mashinalari bozorida Cognetex va Officine Gaudino kompaniyalari o’zlarining loyihalarini taklif etmoqdalar. Ilk bor kompakt ip va qurilma 1995 yilda ITMA xalqaro ko’rgazmasida namoyish etilganligi bo’yicha ma‟lumotlar mavjud. Bundan avval ham tolalarni elektr maydonida jipslash bo’yicha takliflar berilganligi ma‟lum. Keyingi ilmiy ishlar bo’yicha ma‟lumotlar asosan kompakt ip qurilmalari tayyorlovchilari hamda muassasalari tamonidan e‟lon qilingan. Halqali ip strukturasi bilan kompakt ip strukturasi va tukdorligini tadqiq etib bajarilgan ilmiy ish natijalari qiyoslangan. Hamma ishlarda uzish kuchi va uzishdagi uzilishning oshganligi ta‟kidlanib, uskuna unumdorligini oshirish maqsadida buramlar sonini kamaytirish tavsiya etilgan. Kompakt ip yigirishning har xil qurilmalari qiyoslanib o’rganilgan. Kompakt ip xususiyatlaridan kelib chiqib, uni pishitilgan ip olishda va trikotaj mato to’qishda qo’shimcha samara paydo bo’lganligi ta‟kidlangan.

Tadqiqotchilar qurilmani ingichkaroq ip yigirishda qo’llash lozimligini ta‟kidlashgan. Mazkur kompakt qurilmalar kamvol ip yigirishda qo’llanilgan va olingan ip namunalari oddiy ip bilan solishtirilgan. R. Artzt o’z ishida kompakt qurilmani sun‟iy ip olishda qo’llagani ma‟lum. Hamma ishlarda ham kompakt ipning oddiy ipga nisbatan yuqorida ta‟kidlangan afzalliklari keltiriladi. Pnevmatik usulda ishlovchi turli firmalarga tegishli uchta qurilmalar sxemalari 1- rasmda tasvirlangan ko’rsatilgan. Birinchi qurilma (1-rasm, a) perfosirti 1 elastik yuklovchi valiklar 2 va 3 orasida joylashgan. Mazkur qurilmaning xususiyati shundaki, peshnaycha (perednik) ning pastki qismida A masofa perfoteshikli bo’lib, ular orqali havo so’riladi. Mazkur tizimda tolalarni jipslovchi asosiy elementlar ustki valik 3 va peshnaycha hisoblanadi. Oldingi zonalarda ingichkalashtirilgan mahsulot A 1 – A 2 masofada perfosirtdan o’tib, mahsulotdagi tolalar perfoteshiklarga so’rilayotgan havo ta‟sirida zichlashadi. Ikkinchi qurilma (1-rasm, b) perfovalik 1 li bo’lib, uning ichki qismida qo’zg’almas yupqa silindr o’rnatilgan. Unda ustki valiklar 3 va 4 lar qisqichlari orasida S uzunlikka ega tirqish qoldirilgan. Tirqish ustidagi perfoteshiklarga tolalar tutamchasi S masofada so’rilib zichlashadi va oldingi yuklovchi valik 4 qisqichiga kiradi. 1- rasm. Kompakt ip yigirishning pnevmatik qurilmalari a) b) c)

a) – ustki perfonaychali; b – perfovalikli; v – pastki perfonaychali. Uchinchi qurilma (1-rasm, c) xuddi birinchi qurilmadagidek perfosirt (perfopeshnaycha) 1 ga ega, lekin u oldingi yuklovchi valik 2 tagida joylashgan. Perfosirt ichida egiluvchan naycha 3 o’rnatilgan bo’lib, unda oldingi valik 2 qisqichi S dan perfosirt uchi S 1 gacha cho’zilgan tirqish mavjud. Tirqish uzunligini ip assortimenti hamda tolaga qarab rostlash mumkin. Uchchala qurilma vazifasi jihatdan ingichka iplarga mo’ljallanganiga qaramay keng tarqalgan, chiziqiy zichligi 50, 33 va 24,4 teks bo’lgan paxta ipida sinab ko’rilgan. Halqali yigirish mashinalarini modernizatsiyalab, kompakt ip yigirishga moslashgan Rieter firmasi modellari (G 35M) O’zbekiston to’qimachilik korxonalari («Shovat teks», «Uzteks Toshkent»)da ishlatilmoqda. Perfovalikli pnevmatik kompakt ip yigirish mashinalari «Indorama Qo’qon» hamda «Osborn tekstil» korxonalarida yaxshi ko’rsatkichlar bilan eksplatatsiya qilinmoqda. Kompakt ip yigirish mashinasi cho’zish asbobining kompaktlash zonasida tolalarni jipslash 2-rasmda tasvirlangan. Peynaycha tirqishi tolalar yo’nalishiga burchak ostida joylashganligi tufayli jipslanish darajasi ortadi. 2-rasm. Kompaktlash zonasida tolalarni pnevmatik jipslash Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, ip tukdorligi bo’yicha eng kam kattalikka birinchi qurilmada erishilgan. Xuddi shunga o’xshash afzalliklarga ipning notekisligi bo’yicha ham birinchi, ya‟ni ustki perfosirtli qurilmada erishilgan. Ipning asosiy sifat ko’rsatkichlaridan biri uzish kuchi va uzishdagi uzayishi

bo’yicha ham birinchi qurilma ustunligi aniqlangan. Shunga qaramasdan O’zbekistonda uchinchi tur mashinalar o’rnatilmoqda, balki tadqiqotchilar birinchi tur mashinaning kamchiliklarini o’rganishmagandir. Mualliflar natijalarni tasdiqlash uchun ip strukturasini chuqurroq tahlil qilishni tavsiya etadilar. Mazkur yutuqlarga qaramay mutaxassislar pnevmatik kompakt ip qurilmalarini tanqid qiladilar. Mexanik kompakt ip yigirish qurilmasi Shveysariyaning ROTORCRAFT firmasi pnevmatik qurilmalarning kamchiliklarini ko’rsatib, mexanik qurilmalarni kompakt ip qurilmalarining ikkinchi avlodi sifatida tavsiya etadi (3-rasm). Mazkur qurilmaning ishlash prinsipi pishitish uchburchagining balandligi hamda enini keskin kamaytirishga asoslangan. Quyida mazkur qurilmaning tuzilishi va ishlashi xususiyatlari keltirilgan. Rotorkraft firmasining RoCoS kompakt ip yigirish qurilmasi ilk bor 1999 yil Parijda bo’lib o’tgan ITMA halqaro ko’rgazmasida namoyish etilgan. Bu qatori RIETER SUESSENning SOM 4 va ELITA turidagi pnevmatik tolalarni jipslovchi kompakt ip qurilmalari ham namoyish etilgan. Uning umumiy ko’rinishi 3-a) rasmda, oldingi juftligi esa 3-b) rasmda ko’rsatilgan. 1-silindr,2,3-valik,4-zichlagich a) RoCoS qurulmasining umumiy b) RoCoS qurulmasining oldingi ko’rinishi juftligi 3-rasm Birmingemda 2003 yili ITMAda RoCoS kompakt ip yigirish qurilmalarining tizimi Lakshmi mashinasozligi zavodi (Hindiston)da joriy qilinganligi namoyish etilgan. So’ngra, erishilgan ishonchli yutuqlar natijasida tokomillashtirilib, ishlab

chiqarish sharoitida sinovdan o’tkazilgan. Singapurdagi 2005 yil ITMAda RoCoS kompakt ip yigirish qurilmasi namoyish etildi va har tomonlama yaxshi rivojlanayotganligi ta‟kidlandi. RoCoS - atamasi Rotorkraft, Sompast, Spinning so’zlaridan yasalgan atama bo’lib, u tolalarni mexanik tarzda jipslovchi qurilmadir. Boshqacha qilib aytganda kompakt ip olishda cho’zish zonasidan chiqayotgan tolalar mexanik tarzda zichlanadi. Mazkur qurilmada oldingi cho’zuvchi silindr 1 ustida unga yuk bilan bosilib turuvchi ustki valik 2 va 3 hamda o’zgarmas magnitli keramik zichlagich 4 lar kompakt ip qurilmasining asosiy ishchi organlari hisoblanadi. Valiklar 2 va 3 silindrdan friksion harakat olib uning tezligi bilan aylanadi. Valik 3 zichlagich 4 da jipslashgan tolalarni pishitish uchburchagidan holi qilib uzatadi, ya‟ni ipning buramlari silindr 1 va valik 3 ning qisqichigacha etib keladi. Silindr va uning ustidagi ikkita valik oralig’ida yopiq jipslovchi maydon hosil bo’ladi. Zichlagich kanallarida tolalar yaxshi harakatlanib jipslashadi. Valik 3 tolalarni jipslovchi kanalda uzatadi, lekin buramlarni jipslash zonasiga o’tkazmaydi. SHunday qilib, pishitish uchburchagi yo’qolib, RoCoS kompakt ip yigirish qurilmasi optimal zichlanishni qo’shimcha xarajatlarsiz ta‟minlandi. RoCoS qurilmasi blokining boshqa qismlari 4- rasmda ko’rsatilgan. Zichlagich, kompaktor (4-rasm, a) deb atalib, jipslash jarayoni uning o’yiqlarida amalga oshiriladi. Ustki valik (4-rasm, b) oldingi silindr bilan cho’zuvchi juftni hosil qiladi. Oldingi uzatuvchi kichik diametrli valik (4-rasm, v) esa, pishitish uchburchagini yo’qotib, buramning valiklar qisqichigacha tarqalishini ta‟minlaydi. Ko’rsatkichlar nomi va o’lchov birliklari Nominal pishitilganlik, K n , b/m 740 780 820 860 Urchuq aylanishlar chastotasi x103, min-1 13 15 17 13 15 17 13 15 17 13 15 17 Nisbiy Oddiy 13 12 12 14 14 13 14 14 14 15 14 16,

uzish kuchi, R, sN/teks ,25 ,82 ,59 ,13 ,04 ,42 ,54 ,81 ,32 ,31 ,37 15 Komp akt 15 ,93 15 ,85 15 ,71 16 ,03 16 ,83 16 ,25 16 ,65 16 ,77 16 ,62 17 ,41 16 ,93 17, 41 50 m uzunlikdagi , 3 mm dan uzun bo’lgan tuklar soni, dona Oddiy 40 9 19 5 18 7 21 8 20 4 32 0 58 3 21 2 12 8 59 6 17 5 11 5 Komp akt 55 34 65 43 39 43 77 43 20 78 25 26 Amaliy pishitil- ganlik, K a , b/m Oddiy 71 4 66 9 67 1 73 6 70 6 69 8 77 2 72 6 71 3 81 0 74 7 73 1 Komp akt 71 7 68 3 70 3 76 5 72 7 71 6 78 7 74 9 72 2 82 0 78 5 77 5 Chiziqiy zichligi bo’yicha notekislig i, C 2 {T} % Oddiy 15 ,79 16 ,29 16 ,34 15 ,99 16 ,25 16 ,28 15 ,99 16 ,28 16 ,27 15 ,93 15 ,95 16, 04 Komp akt 15 ,38 15 ,88 15 ,54 15 ,48 15 ,65 15 ,03 14 ,69 15 ,78 15 ,85 15 ,36 15 ,56 15, 76 Uzish kuchi bo’yicha notekislig i, C 2 {R} % Oddiy 7, 36 8, 53 11 ,04 7, 08 8, 7 10 ,23 6, 41 8, 24 8, 50 9, 3 6, 76 4,9 9 Komp akt 9, 08 7, 04 8, 57 7. 28 7. 02 8, 95 7, 13 7. 75 7. 56 8. 1 7. 44 8.4 2 a) b) c) d)

j) e) f) RoCoS qurilmasi qismlari RoCoS qurilmasining halqali yigirish mashinasida o‟rnatilgan 4-rasm a) zichlagich kompaktor, b) ustki valik, c) oldingi uzatuvchi kichik diametrli valik, d) maxsus yassi prujina, e) blok korpusi, f) maxsus vint, j) qurilmaning mashinada o’rnatilishi. Oldingi silindrga ustki valikni yuk bilan bosishda maxsus yassi prujina (4rasm, g)dan foydalaniladi. Buning uchun u blok korpusi (4-rasm, d)ga maxsus vint (4- rasm, e) yordamida mahkamlanadi. Shunday qilib, RoCoS qurilmasi oddiy mexanik qurilma bo’lib, kompakt ip yigirishda qo’llash tavsiya etiladi. Qurilmaning Zinser-351 halqali yigirish mashinasida o’rnatilgan surati (4- rasm, f) da keltirilgan. Kompakt iplarning xossa ko‘rsatkichlarini qiyoslash Zinser 351 rusumli yigirish mashinasida RoCoS kompakt ip qurilmasi yordamida olingan namunalarning xossa ko’rsatkichlari 1-jadvalda ko’rsatigan. Ip namunalarning xossa ko’rsatkichlari 1-jadval Jadvaldagi ko’rsatkichlar tahlil etilganda, ipning barcha fizik – mexanik xossa ko’rsatkichlari jihatidan kompakt ip afzalliklari ko’rinib turibdi. Ipning nisbiy uzish kuchi hamma variantlarda kompakt ip, oddiy ipidan kamida 1 sN/teks, ko’pi bilan 3 sN/teksga ustundir. Uzish kuchi bo’yicha notekislik qiymatlari solishtirilganda, oddiy ipda urchuqning past aylanishlar chastotalari (13000 min -1 ) da birinchi uchta pitilganlik (740, 780, 820 b/m)da kam bo’lib, pishitilganlik katta (860 b/m) bo’lganda, buning aksini ko’rish mumkin. Urchuqning aylanishlar chastotasi 15000; 17000 min -1 da olingan ipning uzish kuchi bo’yicha notekisligi oddiy ipda kattaroq. Pishitilganlik ortishi bilan (860 b/m) da oddiy ipning notekisligi kamayadi. Bu holat ipning strukturaviy o’zgarishlari bilan bog’liqligi bilan izohlanadi.

Vortex ipining shakllanish prinsipi Vortex ipini olish jarayonlari ochiq uchli ip shakllanishiga mansub bo’lib, boshqalardan farqi shundaki, diskret tolalarning to’planishi va ipning ochiq uchi shakli hamda uning buralib pishitilishi boshqacharoq sodir bo’ladi(5-rasm). Diskret tolalar oqimi harakatdagi havo ta‟sirida ta‟minlash zonasidan o’tib, aylanayotgan kavak urchuq “og’zi”da A masofani o‟tib to’planadi. 5-rasm. Vortex ipi ochiq uchining shakllanishi Urchuq atrofida so’ruvchi havo mavjudligi tufayli to’planayotgan tolalarning ochiq uchlari to’g’rilanib, urchuq sirtini qamraganligi bois shakllanayotgan ip ochiq uchining tarangligi ortadi. Tola uchlarini qo’shimcha to’g’rilash uchun kavakning markaziga maxsus igna uchi kirib turadi. Urchuq aylanganligi bois ipning ochiq uchi buralib pishitiladi. Qo’shimcha pishitish va tukdorlikni kamaytirish maqsadida urchuqga tangensial ravishda joylashgan naychalari orqali burovchi havo oqimlari uzatiladi. Natijada ipni juda katta tezlikda shakllantirish imkoniga ega yigirish mashinalari yaratilgan.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Lawrence, Carl A. Fundamentals of spun yarn technology, © 2003 by CRC Press LLC, University of Leeds. 2. Textile Manual of Spinning. Volume 6. Alternative Spinning Systems 3. G’afurov J.Q., Yigirish texnologik jarayonlarining xususiyatlarini inobatga olib, ipning mexanik ko’rsatkichlarini prognoz qilish va baholash, doktorlik dissertatsiyasi avtoreferati, TTESI, Toshkent, 2016. 4. Bobajonov H.T. «Zinser» halqali yigirish mashinasi parametrlarini muqobillab ip xossalarini yaxshilash, nomzodik dissertatsiyasi, TTESI, Toshkent 2011 5. Pirmatov A.P.va boshqalar, Yigirish texnologiyasi, leksiyalar matni, TTESI,

O'xshashlar

Ipak mahsulotlarini assortimentini ko’paytirish

Piliklash mashinasidagi konstruktiv yangiliklar

To’qimachilik xom-ashyosi turlari

To’qimachilik sanoati mahsulotlari texnologiyasi

To’qimachilik sanoati xalq xo’jaligining rivojlantirishdagi ahamiyati