Milliy bosh kiyimlar tarixi va rivojlanishi - To'qimachilik - Referatlar

Milliy bosh kiyimlar tarixi va rivojlanishi

Yuklangan vaqt:

21.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

446 KB

Ko'chirib olish

Milliy bosh kiyimlar tarixi va rivojlanishi Reja: 1. Bosh kiyimlar haqida umumiy ma’lumot 2. Bosh kiyimlar tasnifi 3. Bosh kiyim turlari

Bosh kiyimlar haqida umumiy ma’lumot Bosh kiyim deb boshga kiyiladigan xohlagan bir narsaga aytiladi. Ular turli maqsadlarda xizmat qiladi. Bonnetlar – yuzni to’sib turuvchi shlyapa turi bo’lib, ayollar va qizlar tomonidan kiyilgan. U iyak ostidan mustahkam qilib bog’langan. Ularning ba’zida cho’qqilari va soyabonlari bo’lgan. Ba’zi bu turdagi shlyapalarning katta soyabonlari bo’lib, ular ayollarni o’ng va chap taraflarga boshlarini burmasdan turib qarashlarining oldini samarali olgan. Erkaklar va o’g’il bolalar bu turdagi shlyapasi tubdan farq qilgan.Ular juda yumshoq va qirrasi bo’lmagan(soyaboni). Hozir bu shlyapalar “bonnet”lar deyilmay, oddiygina shlyapalar deyiladi. Bular Shotlandiyada kundalik hayotdan tashqari Shotlandiyaning Qirollik polkida ham kiyiladi. Kepkalar bosh kiyim turidir. Ularning tepa qismi bo’lib,u boshga to’g’ri tushadi.Uning qirrasi yo’q bo’lib, old qismida chiqqan soyaboni bo’ladi.Ular odatda issiqlik uchun mo’ljallangan bo’lib, old qismidagi soyabonini hisobga olib ko’zlarni quyoshdan saqlash uchun moslashtirilgan. Ular turli ko’rinish va o’lchamlarda bo’ladi. Kepkalar- qopqoqsimon bosh kiyimi- yumshoq bo’lib, old qismida beysbol kepkalari singari soyaboni bo’ladi. Ko’p asrlar ayollar kepkalar deb ataluvchi turli xildagi bosh kiyimlarni kiyishgan. Masalan, 18 va 19 asrlarda kepkalar mulinaga o’xshagan nozik matodan qilingan. Ular uy ichida yoki bonnetlar tagidan turmushga chiqqan ayollar yoki turmushga chiqmagan yoshi katta ayollar tomonidan kiyilgan. Fille(t)lar aslida antik davrga xosdir. Ayniqsa, O’rta yer dengizi, Levant va Fors Helenik madaniyatni o’z ichiga olgan kiyilgan. U juda ingichka mato, charm va gulchambar shaklli bo’lak bo’lib, atletikjachilar tomonidan tez-tez bog’lanib turilgan. U qirollikdagilarning ham belgisi bo’lib, keyinchalik metal aylanalarga aylantirilgan.Ko’rinishdan matoga o’xshab turgan. Keyinchalik, O’rta asrlarda, soch bog’ichlari turmushga chiqmagan ayollar tomonidan ba’zi bir monarxlikda odatda yoping’ich ustidan bog’lanadigan bo’ldi.

Bosh kiyimlar tasnifi Bosh kiyimning kelib chiqish tarixi qadim — o’tgan zamonlardan boshlanadi. Bosh kiyim kishini tabiatning ofatlaridan, yomon havo ta’sirlari (yomg’ir, sovuq, shamol, issiq)dan saqlash hamda boshni issiq tutish uchun foydali ashyodir. Ularning shakli odamning yashash tarziga, iqlim sharoitiga, va qo’llanilgan materiallariga bog’liq. Birinchi bosh kiyimlari o’simlik tolalari va barglaridan, qushlar patidan hamda iqlimi sovuq mamlakatlarda hayvon terilaridan tayyorlanar edi Qadimgi Rusiyada bosh kiyimlarining shakli, bezatilishi, sifati va ishlatilgan materiallari bilan dehqonlar, shaharliklar va zodagonlar bir-biridan farqlanishgan Qadimgi rus bosh kiyimlari: a — dehqonning bosh kiyimi; b — shaharlikning bosh kiyimi; d — zodagonning bosh kiyimi. Kiyim kishining tashqi ko’rinishiga ham bevosita ta’sir ko’rsatadi. Kiyim chiroyli bo’lsa va did bilan tanlansa, u kishini yaxshi didlik ekanligini bildiradi. Bosh kiyim bu — ikkinchi darajali buyum emas, balki kiyimning asosiy qismlaridan biridir. Kiyim ansamblini eng asosiy elementlardan biri — bosh kiyimdir. Uning shakli kiyim shakliga bog’liq bo’lib, buyum umumiy uslubiga 6 mos kelishi kerak. Masalan: sport uslubidagi paltoga beretka shaklidagi bosh kiyim yoki sport uslubidagi bashang ko’ylakka «fantazi» uslubidagi shlapalar tanlanishi kerak.

Bosh kiyim ikki xil: amaliy va bezak vazifalarini bajarishi mumkin. Amaliy vazifasi — boshni tashqi ta’sirlar (shamol, yomg’ir, sovuq, issiq) dan himoya qiladi. Bezak vazifasi — boshni bezash, kostumni to’ldirib turishi kerak. Bosh kiyim kiyishga qulay, mo’ljallanishiga mos, figuraga nisbatan mutanosib va tayyorlanishi jihatidan oddiy va chiroyli bo’lishi kerak. Bosh kiyim simmetrik holatda, chap yoki o’ng yon tomonlarga egilgan holatda, biroz orqaga surilgan yoki peshonaga tushirib qo’yilgan holatda kiyib yurilishi mumkin. Shlapalarni boshda har xil turishi: a — simmetrik; b — egilgan holatda; d — biroz orqaga surilgan; e — peshonaga tushirib qo’yilgan. Bosh kiyim modelini yaratayotganda kishi yuz tuzilishining shakli, soch xususiyatlarini (ko’p, qalin va siyrak) inobatga olish kerak. Bosh kiyimlar assortimenti moda yo’nalishiga mos holda tez-tez o’zgarib turadi. Bosh kiyimlar quyidagi belgilar bo’yicha guruhlarga bo’linadi: — Jinsi va yoshiga ko’ra — erkaklar, ayollar va bolalar bosh kiyimlari; — mo’ljallanishiga ko’ra — kundalik, bashang, sport uchun, forma sifatida; — mavsumga ko’ra — qishki, yozgi, kuzgi va bahorgi; — gazlama turiga ko’ra — namatdan, gazlamadan, teridan, mo’ynadan, charmdan, trikotajdan, poxoldan va h.k.; — tuzilishiga ko’ra — kelishilgan, ya’ni klassik, sport, «fantazi»; — ishlov berilishiga ko’ra — qattiq, yarimqattiq, yumshoq va h.k.

Bosh kiyimlar turlari Barcha bosh kiyimlar jinsiga, gazlama turiga qarab (namat, ip gazlama, zig’ir, charm va mo’ynali hamda modeliga, o’lchamiga va tayyorlov usuliga qarab tasniflanadi: Jinsi va yoshi belgisiga qarab bosh kiyimlar — ayollar, erkaklar, yoshlar, o’smirlar va bolalar bosh kiyimiga bo’linadi. Jinsi, yoshi belgisiga qarab, bosh kiyimi har xil fason va modelda bo’lishi mumkin: kepka, beret, kapushon, shlem, shlapka, kapor, telpak (moskvacha, gogol, boyarka) va h.k. Ayollar bosh kiyimi yaxlit va aralash usullarda deyarli barcha gazlamalar, mo’yna va charm, to’rlardan ishlab chiqariladi. Ayollar bosh kiyimi turli shakllarga ega bo’lib, modaga qarab o’zgarib turadi. Shunga qaramay ayollar bosh kiyimini quyidagi turlarga bo’lish mumkin: qirrali shlapa, tok tipidagi shlapa, beretlar, kapushonkalar, «fantazi» tipidagi shlapalar.

Qirrali shlapaning bosh qismi turlicha shaklga ega, ya’ni tekis, dumaloq, konussimon. Bosh qismi baland va past bo’lishi mumkin. Qirralarning o’lchami kichik, o’rtacha, katta bo’ladi. Ular yuqoriga va pastga buklanadi yoki buklanmaydi. Erkaklar bosh kiyimi yaxlit va aralash usullarda ip gazlama, zig’ir, viskoza, sintetik matolardan va qo’y, qorako’l, quyon, dengiz mushugi, andatra, norka, smushka, merlushka kabi mo’ynalardan tayyorlanadi. Tasnifiga ko’ra erkaklar bosh kiyimi klassik, formalik, sport va milliyga bo’linadi. Yoshlar bosh kiyimi ip gazlama, zig’ir, viskoza, sintetik, shoyi, charm, uzun va kalta tukli mo’ynalardan beret kapushon, shlem, shapka, kopor va h. k. tikiladi. Ular yaxlit va aralash usulda tayyorlanishi mumkin. O’smir bolalar bosh kiyimi ham yaxlit va aralash usulda tayyorlanadi. Asosan: ip gazlama, zig’ir, viskoza, namat hamda qo’y, merlushka, quyon mo’ynalaridan o’smir bolalar uchun beret, kapushon, shlem, shlapka, kapor, telpaklar tikiladi. Mo’ljallanishiga ko’ra bosh kiyimlar: kundalik kiyishga, ishlab chiqarish, sport bilan shug’ullanuvchilar uchun va formalikka ajratiladi.

Kundalik bosh kiyimlar oddiy shaklda va kiyishga qulay bo’lishi lozim. Ularni yaxlit va aralash usulda tayyorlash mumkin. Bunda, qimmatbaho mo’ynalaridan (sobol, norka, kumush-qora tulki, pesets, kunitsa, qorako’l va qorako’lcha) keng foydalanadilar. Kundalik bosh kiyimlar oddiy shaklda, chiroyli hamda kiyishda qulay bo’lishi kerak. Ishlab chiqarish bosh kiyimlari asosan, yo’l ishchilari, temir yo’l ishchilari, ovchilar, o’rmon kesuvchilar, cho’ponlar va hokazolar uchun tayyorlanadi. Sport bosh kiyimlari ham yaxlit va aralash to’rli bo’lishi mumkin. Ularni tayyorlash uchun tuki kalta bo’lgan mo’ynalar ishlatiladi. Bu bosh kiyimlar asosan yoshlarga mo’ljallangan. Formalik bosh kiyimlar — asosan, xizmatchilar (fuqaro aviatsiyasi, militsiya, qorovullar va h.k.) uchun ishlab chiqariladi. Materialiga qarab bosh kiyimlar yaxlit va aralash gazlamadan tayyorlanuvchilarga bo’linadi. Masalan: yaxlit mo’ynali bosh kiyimlar tikish uchun barcha detallar tabiiy mo’ynadan tayyorlanadi. Ularga: quloqchin, gogol, moskvacha, boyarka, ukraincha, kapor tipidagi bolalar va o’smirlar bosh kiyimi, yarim eskimoska, har xil modeldagi ayollar shlapalari va hokazolar kiradi. Aralash tipdagi bosh kiyimlarni tayyorlashda manjetning asosiy detallarini (soyavon, quloqchin ensalik) tabiiy mo’ynadan bichiladi. Ostki manjet detallari va bosh qismi — movutdan, charmdan, sun’iy mo’ynadan, velur va suv o’tkazmaydigan materiallardan bichiladi. Masalan: erkaklar aralash telpagining manjetli qo’y yoki quyon mo’ynasidan bichilsa, ostki detallar esa movut, charm yoki velurdan bichiladi. Ishlov berilish usuliga ko’ra, bosh kiyimlar yumshoq va shakllantirilgan bo’ladi. Yumshoq bosh kiyimlarda model, shaklni loyihalash yo’li, detallarni qo’llash va shakl saqlovchi yordamchi materiallardan foydalanib beriladi. Shakllangan bosh kiyimlar esa metall yoki yog’och qoliplarda namlab-issiqlik bilan ishlov berish natijasida shakllantiriladi. Shaklni mustahkamlash maqsadida to’rli yordamchi moddalar, yelimli qorishmalar ishlatiladi.

O’lchamiga ko’ra — bosh aylanasi kallaning bo’rtib turgan nuqtalari bo’ylab, qoshdan 1 sm yuqori, quloq boshlanish joyidan 1,5 sm yuqoridan o’lchanadi: — kattalar uchun — 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61; — bolalar uchun — 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57. BOSH KIYIMLAR TASNIFI Bosh kiyimlari quyidagicha tasniflanadi: — shakl hosil bo’lishining tektonik belgilari bo’yicha; — texnik belgilari bo’yicha; — shakl hosil bo’lish usullari bo’yicha; — konstruktiv yechimi bo’yicha; — texnik va tektonik belgilari bo’yicha; — bosh kiyimlarning sotsial belgilari bo’yicha; — konstruktiv-texnologik birlilik belgisi bo’yicha; — detallarni biriktirishning asosiy usullari bo’yicha. Shakl hosil bo’lishining tektonik belgilaribo’yicha bosh kiyimlari tasnifi Tektonik yechim qobiqli va kerakli tuzilmani o’z ichiga olib, bosh kiyimlar shu holat bo’yicha kostum elementi sifatida ko’rib chiqiladi. Bosh kiyimlar funksiyaning tarixiy rivojlanishi, Ovro’po kostumida shakllarning ko’p turliligini namoyish etdi. Material xossalari bilan to’g’ri muvofiqlilikda yoki material xususiyatining kontrast o’zaro ta’siriga asoslangan. Turli fazoviy yechimga ega bo’lgan bosh kiyimlarning konstruktiv yechimi quyidagicha: shaklini takrorlagan holda (qobiqli tur) boshga zich yopishib turishi, materialning plastik xususiyatlari tufayli yoki karkas (qolip) konstruksiyalar yordamida berilgan shaklga egadir. Shunday qilib, fazoviy rivojlanishi bo’yicha boshni zich qoplaydigan va dekorativ hajmga ega bo’lgan bosh kiyimlarga bo’linadi. Zamonaviy kostumda bosh kiyimlarga ham kostumdagidek talablar qo’yiladi va kostum shakliga bo’ysunuvchi shakl sifatida rivojlanib, ba’zan uning dominanti

bo’lib hisoblanadi. XXasr kostumi, tarixiy fonddan faqatgina, bosh kiyimlarning ayrim turlarini olgan bo’lib, ularning hajmiy-fazoviy tuzilmasi kostumning asosiy qismi shaklini to’ldiradi (palto, plash, kostum). Bu murakkab bo’lmagan shakllar, fazoviy tashkil qilish aniqligiga ega. Ularda asosan, boshning tuzilishi har xil hajmda bo’lganligini hisobga olib, bosh hajmi aniq tasvirlanadi. Bosh kiyimlarning sotsial belgilaribo’yicha tasnifi Bosh kiyimlar odamlarning aniq bir va har xil ehtiyojlarini qondirish uchun yaratiladi. Bu ehtiyojlar ularni loyihalash va ishlab chiqarishning har bir bosqichida hisobga olinadi. Tayyor mahsulotda katta jamoaning faoliyati va ishlab chiqarish korxonasining texnik darajasi aks etadi. Bu esa, rassomdan, kostum loyihalovchidan, asosan, bosh kiyimni yaratuvchisidan yangi mahsulotni yaratishda katta mas’uliyatni yuklaydi. Sotsial belgilari bo’yicha bosh kiyimi quyidagicha tasniflanadi: — yosh va jins belgilari bo’yicha; — funksional ergonomik belgilari bo’yicha; — sotsial belgilari bo’yicha; — estetik belgilari bo’yicha;

— badiiy tasvirlanish bo’yicha. Konstruktiv-texnologik birlilik belgisi bo’yicha boshkiyimlartasnifi Bosh kiyimlar modellarining xilma-xilligi konstruksiyaning asosiy uch kombinatsiya turidan quriladi: — qiyiqlardan qurilgan; — asosiy detallarning pastki qalpoqi va yon qismlaridan qurilgan; — o’rta va yon detallaridan qurilgan. Bosh kiyimlarni modellashtirishda ko’pincha konstruksiyaning to’rtinchi turi qo’llaniladi. Bu konstruksiya bir yoki ikkita detaldan tuzilgan. Ular asosida panama va pilotkalarning andazalari olinadi. Asosiy, an’anaviy bosh kiyimlar turiga: sport shapkachasi, jokkeyka, panama, kepi, beret, shlem, pilotka, furajka, kapitanka, matroska, quloqchin shapkalar kiradi. Konstruktiv texnologik belgilar bo’yicha bosh kiyimlarni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: Birinchi guruh — qiyiqlar konstruksiyasiga asoslanib qurilgan sport shapkachasi, jokkeyka, panama, shlem, beret, kepilar Ikkinchi guruh — pastki qalpoq va taxta detallariga asoslanib qurilgan — sport shapkachasi, jokkeyka, panama, shlem, beret, furajka va kapitankalar. Uchinchi guruh — o’rta va yon detallardan qurilgan bosh kiyimlar — sport shapkachasi, panama, shlemlar BOLALAR BOSH KIYIM TURLARI Bolalarga mo’ljallangan bosh kiyimlar yengil, bolaning harakatlariga xalaqit bermaydigan va kiyib-yechishi uchun oson bo’lishi kerak. Ko’pchilik kichik yoshdagi bolalarning boshi noto’g’ri shaklda, ayrim hollarda boshning orqa qismi yoki peshana qismi bo’rtib chiqqan, yoki boshi cho’ziq shaklda bo’ladi. Shuning uchun, bosh kiyim boshdagi barcha nuqsonlarni ko’zdan yashiradigan shaklda bo’lishi kerak.

Yozgi shapkachalar avra va astardan, qishki shapkachalar paxta yoki vatin qo’yib qavilgan astardan va avradan iborat bo’ladi. Shapkachalar bola boshiga yaxshi yopishib turishi kerak. Bolalar bosh kiyimini yaratayotganda modeler bosh kiyim old qismi peshanaga, orqa qismi bo’yinga zich yopishishi kerakligini, quloqlar esa, bog’ich tasmasi ostida qolishi kerakligini hisobga olishi kerak. Bosh kiyimlar uchun bo’yalgan, tabiiy dog’li va teri qatlami yumshoq mo’ynalar tanlanadi. O’g’il bolalar uchun shapkalar soyavonli va charm bilan jiyaklanib, bezash uchun esa har xil temir furnituralardan foydalangan holda tikiladi. Maxsus bichish usulidan foydalanib yozgi shlem tipidagi shapkalar yaratiladi. Bolalar bosh kiyimi jinsi va yoshi bo’yicha quyidagi guruhlarga ajratiladi: Jinsi: — og’il bolalar uchun; — qiz bolalar uchun. Yoshi: — bog’cha yoshigacha bo’lgan bolalar uchun; — bog’cha yoshida bo’lgan bolalar uchun; — maktab yoshigacha bo’lgan bolalar uchun; — kichik maktab yoshidagi bolalar uchun; — katta maktab yoshidagi bolalar uchun; — o’smirlar uchun. Qiz bolalar shapkasi bortlariga bashang bezak berib, mo’ynali pamponlar bilan, yog’och va plastmassa taqinchoqlar, tugmachalar, jiyakchalar bilan bezatiladi. Maktab yoshidagi o’g’il bolalar bosh kiyimi, asosan, an’anaviy fasonlarda bo’ladi: quloqchin, bosh qismi va soyavoni turli shaklli sport shapkalari. Ularni charm jiyaklar, kamarhalqa va choklar bilan bezaydilar. Katta bo’lmagan bosh kiyimlarni modellashda modelerlar kalta tukli mo’ynalar va aylanma gulli terilar ishlatadilar. Uzun tukli va tuki o’rtacha uzun mo’yna, kalta tukli mo’ynalarga qaraganda bosh kiyim ko’rinishini kattalashtirib ko’rsatadi. Bolalar bosh kiyimi moda yo’nalishiga, jinsi va yoshiga mos ravishda ishlab chiqariladi. Bolalar bosh kiyimi tasnifiga ko’ra klassik, kombinatsiyalashtirilgan va sport turiga bo’linadi.

Modelerlarni, ko’pincha klassik va kombinatsiyalashtirilgan bolalar bosh kiyimlari qiziqtiradi. Ular asosida zamonaviy va chiroyli modellar yaratadilar va eng ko’p tarqalgan bolalar bosh kiyimidan kepi, panamalar, shlemlar, kapitanka, matroska, budyonovka, sport shapkachalari, beret tipidagi quloqchin shapka, shlapalar «kubanka», «yarimeskimoska», «eskimoska» va h.k. Bolalar bosh kiyimlari ko’rinishiga va ishlab chiqarilishiga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’linadi: — klassik bosh kiyimlari; — sport bosh kiyimlari; — tikilgan bolalar bosh kiyimlari; — kombinatsiyalashtirilgan bosh kiyimlari (shapochkalar, shlem, sport shapkachalari); — qiyiqlar konstruksiyasiga asoslanib tikilgan asosiy bosh kiyimlar. Bolalar bosh kiyimlari gazlamasiga ko’ra quyidagi guruhlarga bolinadi: — ip gazlamadan bolalar bosh kiyimi (panama, yoyiladigan panama, jokkeyka, budyonovka, sport shapkachalari, kepi); — jun gazlamadan bolalar bosh kiyimi (kepi, furajka, sport shapkachalari, panamalar); — sun’iy mo’ynadan bosh kiyimi (sport shapkachalari, beret tipidagi, quloqchin shapka tipidagi); — tabiiy va sun’iy charmdan tikilgan bosh kiyimlar.

Adabiyotlar: 1. Komilova X.X., Hamroyeva N.K. Tikuv buyumlarini konstruksiyalash. Toshkent. 2003. 2. Xasanboyeva G.K., Krimova O.I. Kiyim modelini ishlash va konstruksiyasini tayyorlash., Toshkent. “O’qituvchi. 1990. 3. Z. A. Fatxutdinova, N. N. Xasanova Bosh kiyimi texnologiyasi o’quv qo’llanma, Toshkent «Turon-Iqbol 2006 4. https://en.wikipedia.org/wiki/Bonnet_(headgear) 5.Masks https://en.wikipedia.org/wiki/Mask

O'xshashlar

Kiyim haqida ma`lumot, o`zbekmilliy kiyimlar tarixi va ularning rivojlanishi

Ustki kiyimlar yenglarini tikish

Ustki kiyimlar yoqalarini tikish

Ustki kiyimlar bortlarini tikish

Ustki kiyimlar qoplama cho’ntaklarni tikish