Keng assortimentdagi kiyimlarning konstruksiyasini qurish - To'qimachilik - Referatlar

Keng assortimentdagi kiyimlarning konstruksiyasini qurish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2781.248046875 KB

Ko'chirib olish

Keng assortimentdagi kiyimlarning konstruksiyasini qurish Reja: 1. Modellarni o‘rganish va tahlil qilish 2. Odam qomatini o‘lchash usullari 3. Ayollar ko‘ylagining old va orqa bo‘lak konstruksiyasini qurish 4 O‘tkazma yengning konstruksiyasini qurish 5 Ayollar milliy ko‘ylagining konstruksiyasini qurish 6. Ayollar nimchasining andazasini qurish 7. Ayollar yubkasining konstruksiyasini qurish 8. Ayollar shimining konstruksiyasini qurish 9. Yosh qizchalar ko‘ylagining konstruksiyasini qurish 10. Erkaklar sorochkasining konstruksiyasini qurish 11. Erkaklar shimining konstruksiyasini qurish 1

1. Modellarni o‘rganish va tahlil qilish Modelni o‘rganishda uning xususiyatlari belgilanadi va baza asosida yoki oldin yaratilgan tipik konstruksiyalarda og‘ishlar aniq lanadi. Model to‘g‘risida to‘liqroq ma’lumot tayyor namunada bo‘ladi. Namuna bo‘yicha modelni o‘rganishni boshlashdan avval texnik topshiriqqa asosan kiyim turi, silueti, bichimi, o‘lchami, figuralar guruhi, bo‘yi va kengligi, gazlama turi aniqlanadi. Shundan keyin mahsulot kengligi, ko‘krak, bel va pasti yo‘llari bo‘yicha kengligi, orqasi, yeng o‘mizi, yelka kengligi, mahsulotning umumiy va bel chizig‘igacha uzunligi, yeng uzunligi va uning yuqoridagi va pastdagi kengligi, yoqa uzunligi va kengligi, ilgichlar va tugmalar soni va joylashuvi, mayda detallar va bezaklar joyi va hokazolar aniq lanadi. Mahsulotning ko‘krak va belkuraklar sohasidagi bo‘rtib turishini hosil qilish usulini aniq lash alohida e’tiborni talab etadi. Model surati yoki eskizidan foydalanish modelni o‘rganish imkoniyatini ancha toraytiradi va konstruktiv modellashtirish aniqligini pasaytiradi. Surat chizgilardan ko‘ra model to‘g‘risida obyektivroq tasavvur beradi, chunki chizgilar ba’zan ma’lumot olishning alohida usullaridan foydalanishni talab etadi. Modelning grafik tasviri bilan ishlashda avvalo uning masshtabini aniqlash zarur. Bunda eskiz yoki surat va mahsulot namunasi o‘lchamlaridagi ba’zi ko‘rinishlar faqat frontal tekislikda mavjudligi, qolgan hamma joylar perspektiv buzilishlarga ega ekanligi, bu ular uchun geometrik ko‘rinish qonuniyatlarini qo‘llashga imkon bermasligini ko‘zda tutish kerak. Ikki: bo‘ylama va ko‘ndalang masshtabni aniqlash tavsiya etiladi. Bu modellarning grafik berilishi xususiyatlari bilan bog‘liq, masalan, figuralarning rasmlarda biroz cho‘ziqroqligi bilan. Bo‘ylama masshtabni aniqlash uchun bosh balandligi o‘lchamidan foydalanish mumkin, ko‘ndalang masshtabni detallarning standart o‘lchamlari orqali aniqlash qulay (masalan, yelka kengligi, cho‘ntak uzunligi). Hisoblar M=Rn/Rr; Rn=Rr  M, formulalar bo‘yicha amalga oshiriladi. Bu yerda: M – o‘tuvchi masshtab, yoki ko‘rinish; 2

Rn – natural kattalikda detalning nominal o‘lchami (chizmada yoki lekalolarda); Rr – model rasmida detal o‘lchami. Ko‘rinish koeffitsientini hisob lashni o‘rganishda masshtab chiz g‘ich tayyorlash mumkin, buning uchun uning rasmdagi detal o‘lchamiga teng bo‘lagi detal natural o‘lchami qancha santimetrdan iborat bo‘lsa, shuncha qismlarga bo‘linadi (1-, 2-rasm). Natijada masshtab chizg‘ichning bir bo‘linishi bir santimetrga to‘g‘ri keladi. Rasmdan model to‘g‘risida yetarlicha to‘liq ma’lumot olish qiyin, shuning uchun bo‘la jak mahsulotning haqiqiy o‘l chamlarini aniqlash bir xil yechimga ega emas va konstruktor malakasiga bog‘liq. Boshlovchi konstruktorlarga mo del tasvirini dastlab kal ka yoki qo g‘ozga o‘tkazish tavsiya etiladi. Model rasmiga qator 3

1-rasm. Ikki oyoqda tayangan figura tuzilishi proporsional sxemasi. 2-rasm. Erkak ( a ) va ayol ( b ) manekenlarni chizish sxemasi va kiyim modellarini ( d ) chizishda yo‘l qo‘yiluvchi og‘ishlar. yorda mchi chiziqlar solinadi: simmetriya bo‘ylama chizig‘i va asosiy gorizontal chiziqlar (ko‘krak, bel, tizza markazlari darajasi). Rasmda bel darajasini aniqlashda qo‘lning tirsak nuqtasi holati bilan mo‘ljal olish mumkin. Model rasmi bilan ishlashda o‘rganish obyektlari: bort, latskan chizig‘i, bel chizig‘i darajasi va mahsulot pasti, ilgaklar va tugmalar o‘rni, cho‘ntaklar, yenglar, yoqalar joylashuvi va hokazo bo‘ladi. Kompozitsion qo‘yimlarni aniqlash va ularni mahsulot kengligi bo‘yicha taqsimlashni faqat taxminan, qabul qilingan moda yo‘nalishi va ushbu siluet mahsuloti uchun qo‘yimlar o‘rtacha qiymatlarini hisobga olgan holda chizg‘ichlar organoleptik bahosi bo‘yicha bajarish mumkin. 2. Odam qomatini o‘lchash usullari Figurani o‘lchash. Yaxshi yotuvchi kiyimning asosiy sharti fi gurani aniq o‘lchamlarini olish asosida amalga oshiriluvchi aniq bichishdir. Proporsional gavda tuzilishli ayollarda kiyim tayyorlash bilan muammolar paydo bo‘lmaydi, ular moda jurnallarida beriluvchi andazalardan bemalol foydalanishlari mumkin. Figurasi me’yorlardan ma’lum og‘ishlarga ega bo‘lgan kishilarga 4a b d

qiyinroq. Bu holda figu radan o‘lchamlar asosida me’yordan og‘ishlarni hisobga olgan holda konstruksiya chizmasini tuza olish yordam beradi. Figuraning hamma xususiyatlarini hisobga olish uchun hamma o‘lchamlarni diqqat bilan, katta aniqliklarda olish zarur. O‘lchamlar ichki kiyim ustidan olinadi, santimetr tasmasi ortiqcha tortilmaydi va bo‘shatilmaydi. «Figura» tushunchasiga shunday omillar kiradi: qomat (gavda holati, yelkalar balandligi), bo‘yin, orqa, ko‘krak qafasi shakli, ko‘krak bezlari o‘lchami va holati, bel, qorin, bo‘ksalar shakli, semizlik darajasi, gavda proporsiyalari va hokazo. Fi gura tuzilishi xususiyatlarini o‘lchamlar olish jarayo nida aniq lanishi nafaqat aniq konstruksiya olishga, balki mahsulot shakli va fasonini to‘g‘ri tanlashga ham yordam beradi. Model shakli ichki kiyim (byustgalter va belbog‘ ichi)dan ham bog‘liqligini hisobga olish zarur, ko‘pincha ayol lar bunga e’tibor bermaydi. Chizmani tuzish va andaza tayyorlash uchun quyidagi o‘lchamlari kerak: R – B – bo‘y; O – A – to‘liq aylana, qamrash; S – YaA – yarim aylana, qamrash; Sh – K – kenglik; D – U – uzunlik, masofa; V – B – balandlik; TS – M – markazlar orasidagi masofa. To‘liq aylana, uzunlik, yelka balandligi va kengligi kattalik o‘l chamlari to‘liq yoziladi, yarimaylanalar, kengliklar esa ya rim o‘lchamda yoziladi, chunki chizma odatda mahsulot yarmiga yasaladi. Keyin o‘lchamlarni olamiz (3-rasm, 1-jadval). 5

3-rasm. Old, orqa va yengni o‘lchash. 1-jadval. Ko‘krak aylanasi 88, 96, 104, bo‘yi 164 sm li ayollar tipik figurasi o‘lchamlari absolut kattaliklari O‘lcham nomlari O‘lchamlar shartli belgilari O‘lchamlar 88 96 104 Bo‘yin yarim aylanasi Ssh 17,5 18,3 19,1 Birinchi ko‘krak yarim aylanasi SgI 42,7 45,7 48,7 Ikkinchi ko‘krak yarim aylanasi SgII 46,2 50,2 54,2 Uchinchi ko‘krak yarim aylanasi SgIII 44,0 48,0 52,0 Bel yarim aylanasi St 32,8 37,0 41,2 Bo‘ksalar yarim aylanasi Sb 46,0 50,0 54,0 Ko‘krak kengligi Shg 16,4 17,2 18,0 Orqadan bel chizig‘idan bo‘yin asosi yonida loyihalanuvchi yelka DtsII 42,8 43,0 43,2 6S sh S g I Sh g S g IIIS g II S t S b O p Dr zap II V g II O zap Dsp V pk IISh pV prz II D tp II K mB Sh p Dr zap

choki yuqori nuqtasigacha masofa Bo‘yin asosi oldidan loyihalanuvchi yelka choki yuqori nuqtasidan oldinda bel chizig‘igacha masofa Dtp II 43,5 44,7 45,9 Ko‘krak balandligi VgII 25,4 27,0 28,6 Bo‘yin asosi oldida loyihalanuvchi yelka choki yuqori nuqtasidan qo‘ltiq osti chuqurlari orqa burchaklari darajasigacha masofa VprzII 20,8 21,4 22.1 Yelka balandligi egri VpkII 42,6 43,2 43,8 Orqa kengligi Shs 17,2 18,2 19,2 Yelka qiyalanish kengligi Shp 13,1 13,3 13,5 Qo‘lning yeng uchi aylana chizig‘igacha uzunligi Dr zap. 55,2 55,6 56,0 Yelka aylanasi Op 26,9 29,7 32,5 Yeng uchi aylanasi Ozap 15,7 16,3 16,9 Bel chizig‘idan etakkacha yondan masofa Dsb 105,4 105,8 106,2 Bel chizig‘idan etakkacha masofa Dsp 103,3 103,9 104,5 Ko‘krak markazi Km 8 8,5 9 B – bo‘y vertikal bo‘ylab poldan boshning ustki nuqtasigacha masofa o‘lchanadi. Ssh – bo‘yin yarim aylanasi. 7

Santimetr tasmasi bo‘yin asosi bo‘ylab, orqadan yettinchi umurtqa o‘tkir bo‘rtmasi ustidan, yon va oldindan bo‘yin asosi bo‘ylab va bo‘yin chuqurchasida tugashi kerak. Sg I – birinchi ko‘krak yarim aylanasi. Santimetr tasmasi orqa tomondan gorizontal, ustki cheti qo‘ltiq osti chuqurlar orqa burchaklariga tegilib, oldindan – ko‘krak bezlari asosi ustidan o‘tishi kerak. Sg II – ikkinchi ko‘krak yarim aylanasi. Santimetr tasmasi gavda atrofidan ustki cheti qo‘ltiq osti chuqurlarning orqa burchagiga, oldindan – ko‘krak bezlarining chiqib turuvchi nuqtalari bo‘ylab o‘tishi kerak. Ko‘krak bezlari pastga tushib turuvchi figu ralarni o‘lchashda santimetr tasmasini oldindan ko‘krak chiqishi uchun haq qo‘yishni hisobga olgan holda gorizontal joylashtirish zarur. Sg III – uchinchi ko‘krak yarim aylanasi. Gorizontal bo‘ylab gavda atrofida chiqib turuvchi ko‘krak bezlari nuqtalari orqali o‘lchanadi. St – bel yarim aylanasi. Bel chizig‘i darajasida gavda atrofida gorizontal bo‘ylab o‘lchanadi. Sb – bo‘ksalar yarim aylanasi. Gorizontal bo‘ylab chiqib turuvchi dumba nuqtalari bo‘yicha, oldinda – qorin chiqib turishini hisobga olgan holda o‘lchanadi. Shg I – birinchi ko‘krak kengligi. Gorizontal bo‘ylab ko‘krak bezlari asosi ustidan qo‘ltiq osti chuqurlarining oldingi burchaklari dan xayolan yuqoriga o‘tkazilgan vertikallar orasidan o‘lchanadi. Shg II – ikkinchi ko‘krak kengligi. Gorizontal bo‘ylab qo‘ltiq osti chuqurlarining oldingi burchaklaridan pastga xayolan o‘tkazilgan vertikallargacha chiqib turuvchi ko‘krak bezlari nuqtalari orqali o‘lchanadi. Dts II – ikkinchi belgacha orqa uzunligi. Bel chizig‘idan bo‘yin asosi oldida loyihalashtiriluvchi chok yuqori nuqtasigacha o‘lchanadi. Dtp II – belgacha old uzunligi. Bo‘yin asosi oldida loyihalashtiriluvchi yelka choki eng yuqori nuqtasidan bel chizig‘igacha chiqib turuvchi ko‘krak bezlari nuqtasi orqali o‘lchanadi. 8

Vg II – ikkinchi ko‘krak balandligi. Bo‘yin asosi ol dida loyihalashtiriluvchi yelka choki yuqori nuqtasidan ko‘krak bezi markazigacha o‘lchanadi. Vprz II – qo‘ltiq osti chuqurlari orqa burchagi balandligi. Bo‘yin oldida loyihalashtiruvchi yelka choki yuqori nuqtasidan umurtqaga parallel qo‘ltiq osti chuqurlar orqa burchaklari darajasida o‘tuvchi gorizontal bo‘yicha o‘lchanadi. Vpk II – yelka balandligi egri. Bel chizig‘ining umurtqa bilan kesib o‘tish nuqtasidan loyihalashtiriluvchi yelka choki oxirgi nuqtasigacha o‘lchanadi (santimetr tasmasi tor tib turiladi). Km – ko‘krak nuqtalari orasidagi masofa. Ko‘krak bezlarining chiqib turuvchi nuqtalari o‘rtasidagi gorizontal bo‘yicha o‘lchanadi. Shs – orqa kengligi. Santimetr tasmasi kuraklar bo‘ylab gorizontal qo‘ltiq osti chuqurlar orqa burchaklari o‘rtasidan o‘tishi kerak. Di – mahsulot uzunligi. Orqa o‘rtasida yoqa ulanish chizig‘idan istalgan uzunlik darajasigacha o‘lchanadi. Shp – yelka qiyalanish kengligi. Bo‘yin asosi oldida loyihalanayotgan yelka choki yuqori nuqtasidan uning oxirgi nuqtasigacha o‘lchanadi. Dr – yeng uzunligi. Loyihalanayotgan yelka choki oxirgi nuqtasidan yelka va yelka oldining tashqi yuzasi bo‘ylab istalgan uzunlik darajasigacha o‘lchanadi. Op – yelka aylanasi. Erkin tushirilgan qo‘llarda yelka o‘qiga perpendikular santimetr tasmasi ustki cheti bilan qo‘ltiq osti chuqurining orqa burchagiga tegib o‘lchanadi. Erkin yotish uchun qo‘shim. Mahsulotda erkin harakatlanishni ta’minlash uchun chizmani tuzishda erkin yotish uchun o‘lchamlarga ma’lum kattalikni (qo‘shimni) kiritish kerak. Qo‘shim – doimiy kattalik emas. U moda yo‘nalishi, kiyim vazifasi, gazlama xususiyatlariga qarab o‘zgaradi. Erkin yotish uchun qo‘shimlar mahsulotning butun kengligi bo‘yicha beri ladi: – ko‘krak darajasida – Pg;– bel darajasida – Pt; – bo‘ksalar darajasida – Pb. Konstruktsiya joylarida qo‘shimlar: 9

– orqa, old kengligiga qo‘shimlar (ko‘krak chizig‘i bo‘yicha umumiy qo‘shim qismi sifatida aniqlanadi) – P; – orqa bel uzunligiga – Pdts; – yeng o‘mizi o‘yilishiga – Pspr; – old bel uzunligiga – Pdtp; – yoqa o‘mizi o‘yilish kengligiga – II;– yelka aylanasiga – Pop. Quyidagi nisbatlarda qo‘shimlar taqsimlanishi, eng optimal: orqa kengligiga 25— 30%, old kengligiga 10—20%, yeng o‘mizi kengligiga 50—65%. Belgacha orqa uzunligiga qo‘shim 0,5 sm, yeng o‘mizi chuqurligiga 1—2,5 sm, yoqa o‘mizi kengligiga – 0,5—1 sm ni tashkil etadi (2-jadval). 2-jadval. Qo‘shimlarning eng xarakterli kattaliklari, sm. O‘lchamlar Yotish darajasi Yotuvchi Yarimyotuvchi Erkin Ko‘krak yarim aylanasi 3—4 5—6 7—9 Bel yarim aylanasi 1—2 2—4 4—5 Bo‘ksalar yarim aylanasi 0,5—1 1,5—2 5 dan ortiq Yelka aylanasi 4—6 6—8 15—18 dan ortiq 3. Ayollar ko‘ylagining old va orqa bo‘lak konstruksiyasini qurish Ayollar old va orqa bo‘lak konstruksiyalarini qurish uchun quyidagi o‘lchamlar kerak bo‘ladi. 48-razmer: № O‘lcham nomlanishi Belgisi Miqdori santimetrda 1 Bo‘yin yarim aylanasi Ssh 18 2 Ko‘krak yarim Sg 48 10

aylanasi 3 Bel yarim aylanasi St 38 4 Bo‘ksa yarim aylanasi Sb 45 5 Orqaning belgacha uzunligi Dst 38 6 Ko‘ylakning umumiy uzunligi Di 120 7 Yelka kengligi Shp 14 8 Ko‘krak markazi Km 10 Moda talablariga qarab yeng o‘mizi chuqurligi 3—5 sm gacha va undan ortiq oshirilishi mumkin (bel chizig‘i va hatto bo‘ksalar chizig‘igacha) yumshoq shaklli yaxlit bichilgan va ko‘ylak yengli, kvadrat yeng o‘mizli mahsulotlar uchun yeng o‘mizining ancha chuqurlashuvi xarakterli. Avval to‘rni qurib olamiz (4-rasm). A nuqtadan to‘g‘ri chiziq chiqaramiz, ko‘krak yarim aylanasiga kenglik qo‘shimchasini 5 sm qo‘shib masofani belgilaymiz va V nuqta qo‘yamiz AV=Sg+5=48+5=53 sm. Orqa o‘rta chizig‘i A nuqtadan pastga ko‘ylak uzunligi masofasini tushiramiz AN=Di=120 sm. Etak chizig‘i N nuqtadan chiziq chiqarib AV kesim o‘lchamini qo‘yamiz va N1 nuqta hosil bo‘ladi NN1=AV. Old bo‘lak o‘rta chizig‘i VN1 ni birlashtiramiz. Ko‘krak chizig‘ini topish uchun A nuqtadan 21 sm o‘lchab qo‘yamiz AG=Sg : 3+5=48:3+5=21 sm. A nuqtadan orqaning belgacha uzunligi o‘lchamini qo‘yib T nuqtani topamiz AT=DST=38 sm. AV ga parallel qilib G va T dan chiziq chiqaramiz, old bo‘lak o‘rta chizig‘i bilan kesishgan joyda G1 va T1 ni hosil qilamiz. Orqa kengligini topish uchun G nuqtadan o‘ngga 19 sm qo‘yib S nuqtani topamiz GS=Sg:3+3=48:3+3=19 sm. S nuqtadan tepaga chiziq chiqarib S1 nuqtani topamiz. Yeng o‘mizi kengligi S nuqtadan o‘ngga 12 sm masofa o‘lchab P nuqtani qo‘yamiz SP= Sg:4=48:4=12 sm. P nuqtadan tepaga chi ziq chiqarib AV chiziq bilan kesishgan joyda P1 nuqtani hosil qilamiz. T nuqtadan bo‘ksa chizig‘ini chiqarish uchun 20 sm (barcha o‘lchamlar uchun) pastga o‘lchab B 11

nuqtani hosil qilamiz, B nuq tadan grizontal chiziq tortib old o‘rta chizig‘i bilan kesishgan joyda B1 hosil qilamiz. Orqa bo‘lak andazasini qurish Yoqa o‘mizi kengligini topish uchun A nuqtadan o‘ngga 6,5 sm o‘l chab qo‘yib R nuqtani hosil qilamiz AR=Ssh :3+0,5=18:3+0,5= =6,5 sm. Yoqa o‘mizi balandligi R nuqtadan tepaga 2 sm o‘lchab qo‘yamiz RR1=2 sm. A va R1 nuqtalarni ravon chiziqda tutashtiramiz. Yelka egilish chizig‘i S1 nuqtadan pastga 2 sm o‘lchaymiz va S2 nuqtani hosil qilamiz. Yelka kengligini topish uchun R1 nuqtadan S2 orqali o‘tib chiziq uchiga S3 nuqtani qo‘yamiz R1S3=14 sm. Orqa yeng o‘mizini qurish uchun yordamchi nuqtalarni aniqlaymiz: SP kesimni teng ikkiga bo‘lib K nuqtani hosil qilamiz SK=KP. S nuqtadan burchakni teng ikkiga bo‘luvchi bissektrisa chiqaramiz chiziq uchiga K1 nuqtani qo‘yamiz SK1=SP:4=12:4= =3 sm. SS2 kesimni o‘rtadan bo‘lib K2 nuqtani qo‘yamiz SK2=K2S2. S3, K2, K1 va K nuqtalarni birlashtiramiz. Yon chok chizig‘ini hosil qilish uchun K nuqtadan pastga chiziq tushiramiz T2, B2 va N2 nuqtalarni hosil qilamiz. T2 nuq tadan ikki tarafga 2 sm dan o‘lchaymiz va nuqtalarni 2 belgisini qo‘yamiz. B2 nuqtadan 3 sm ikki tarafga o‘lchab 3 belgini qo‘yamiz va chizmada ko‘rsatilgandek nuqtalarni birlashtirib old va orqa bo‘lak yon chiziqlarini hosil qilib olamiz. Orqa bo‘lak bel chizig‘idan vitochka tushirish uchun G nuqtadan 8,5 sm masofa o‘lchab G2 nuqtani topamiz GG2=GS:2-1= =19:2-1=8,5 sm. G2 nuqtadan bo‘ksa chizig‘iga chiziq chiqa rib, tutashtiramiz va T3, B3 nuqtalarni hosil qilamiz. G2 nuq tasidan pastga 6 sm tushirib 6 raqamli nuqta hosil qilamiz, B3 nuqtadan tepaga 6 raqamli nuqta hosil qilib 6 raqami bilan belgilaymiz, T3 nuqtadan ikki tarafga 1,5 sm masofa o‘lchab nuqtalarni chizmada ko‘rsatilganday romb holatida tutashtiramiz. Oldi bo‘lak andazasini qurish Bo‘yin o‘mizi kengligini topish uchun V nuqtadan chapga 6,5 sm o‘lchab V1 nuqtani hosil qilamiz VV1= Ssh:3+0,5= =18:3+0,5=6,5 sm. Bo‘yin o‘mizi 12

balandligini topish uchun V1 nuqtadan pastga chiziq tortib G3 nuqtani hosil qilamiz G3V1=Sg:2+1=48:2+1=25 sm. Bo‘yin o‘mizi chuqurligini topish uchun V2 nuqtadan pastga 7 sm masofa o‘lchab V3 nuqtani topamiz V2V3=VV1+0,5=6,5+0,5=7 sm. V3 nuqtadan o‘ngga chiziq chiqarib kesishgan joyda V4 nuqtani hosil qilamiz. Yelka chizig‘ini topish uchun V2 nuqtani S2 nuqta bilan birlashtiramiz. V2 nuqtadan chapga 4,5 sm o‘lchab V5 nuqtani hosil qilamiz V2V5=4,5 sm. Ko‘krak markazini qurish uchun ko‘krak markazi o‘lchami Km kerak bo‘ladi G1G4=Km=10 sm. G4 nuq - ta bilan V5 nuqtani tutashtiramiz. Yeng o‘mizini chiqarish uchun P1 nuqtadan chapga 7 sm o‘lchab P3 nuqtani hosil qilamiz. P1P3=Sg:8+1=48:8+1=7 sm. P nuqtadan tepaga 6 sm o‘lchab P5 nuqtani hosil qilamiz PP5=Sg:8=48:8=6 sm. P3 va P5 nuqtalarni birlashtiramiz. P3 va P5 chizig‘i bilan S2 va P1 chizig‘i kesishgan joyda P6 nuqta hosil bo‘ladi. P6 nuqtasidan 3 sm pastga tushiramiz P7 nuqtani hosil qilamiz. P6 nuqtadan 10 sm kesim o‘lchab P4 nuqtani topamiz, P4 va P7 nuqtalarni tutashtiramiz. P nuqtadan burchakni teng ikkiga bo‘luvchi 2 sm li bissektrisa chiqarib K3 nuqtani topamiz PK3=2 sm. P5 va P7 chiziqni teng 13

4-rasm. To‘r va asos konstruksiyasini qurish. ikkiga bo‘lamiz o‘rtasidan 1 sm perpendikular chiqarib nuqtani 1 raqami bilan belgilab olamiz. K, K3, P5, 1, P7 nuqtalarni egri chiziq bilan tutashtiramiz. Bel vitochkasini chiqarish uchun G4 nuqtadan bo‘ksa chizig‘igacha chiziq tortamiz T4 va B4 nuqtalarni hosil qilamiz. T4 nuqtadan ikki tarafga 2 sm qo‘yamiz, G4 nuqtadan pastga 5 sm qo‘yamiz, nuqtani 5 raqami bilan belgilaymiz, B4 nuqtadan tepaga 6 sm masofani qo‘yib hosil bo‘lgan nuqtani 6 raqami bilan belgilaymiz va chizmada ko‘rsatilgandek romb chizib olamiz. Bo‘ksa chizig‘idagi 3 raqamli nuqtalarni etak chizig‘igacha tushiramiz va N4, N5 nuqtalarni hosil qilib, kontur chiziqlarni ajratib chizib olamiz. Shu andaza asos qilinib turli xil fasondagi liboslar modellashtiriladi. 4 O‘tkazma yengning konstruksiyasini qurish Bir chokli yeng konstruksiyasini qurish uchun quyidagi o‘lchamlar kerak bo‘ladi. 48-razmer: № O‘lcham nomlanishi Belgisi Miqdori 14S S1

santimetrd a 1 Ko‘krak yarim aylanasi Sg 48 2 Yeng uzunligi Dr 60 Yeng uzunligini belgilab olamiz A nuqtadan 60 sm uzunlikda to‘g‘ri chiziq chiqarib N nuqtani qo‘yamiz AN=Dr=60 sm (5rasm). Yeng tepa qismi kengligini topish uchun A nuqtadan o‘ngga 20 sm chiziq chiqarib V nuqtani qo‘yamiz AV=Sg:3+4=48:3+4= =20 sm. N nuqtadan o‘ngga AV kesim o‘lchamini qo‘yib, N1 nuqtani qo‘yamiz va hosil bo‘lgan nuqtalardan to‘rtburchak chiqaramiz AV=NN1. Yeng balandligi A nuqtadan pastga 14 sm chi ziq o‘lchab B nuqtani hosil qilamiz AB=Sg:4+2=48:4+2=14 sm. B nuqtadan AV kesimga parallel chiziq o‘tkazib VN1 kesimda kesishgan joyda G nuqtani hosil qilamiz. Yeng tagi chizig‘i chizib olamiz BA1=AV:2=20:2=10 sm, GV1=GV:2=20:2=10 sm, NN2=BA1, NN3=GV1. Yeng balandligi nuqtasini topish uchun AV kesimni teng ikkiga bo‘lib kesim o‘rtasida O nuqtani hosil qilamiz AO=OV. Yeng o‘mizini chiqaramiz AB1=AB:3+1=14:3+1= =(taxminan) 6 sm, VG1=Vg:2+1=14:2+1=8 sm. A1, B1, O, G1, V1 nuqtalarni birlashtiramiz. A1 B1 kesimni teng ikkiga bo‘lib B2 nuqtani qo‘yamiz, B1O kesimni teng ikkiga bo‘lib B3 nuqtani qo‘yamiz, xuddi shunday, O G1 kesimni teng ikkiga bo‘lib G2 nuqtani qo‘yamiz V1 G1 kesimni teng ikkiga bo‘lib G3 nuqtani hosil qilamiz. Yeng o‘mizini chiqarish uchun yordamchi nuqtalarni aniqlaymiz B2B4=1 sm, B3B5=1 sm, G2G4=1,5 sm, G3G5=1,5 sm. So‘ngra A1, B4, B1, B5, O, G4, G1, G5, V1 nuqtalarni birlashtiramiz va yeng o‘mizi chizig‘ini chizib olamiz. Yeng tag qismi uchun NN1 ke simni teng ikkiga bo‘lib M nuqtani aniqlaymiz NM=NN1:2. N nuqtadan pastga 1 sm o‘lchab N4 nuqtani aniqlaymiz NN4=1 sm, N1 nuqtadan tepaga 1 sm o‘lchab N5 nuqtani aniqlaymiz N1N5=1 sm. Yeng tag qismi chizig‘ini chiqarib olamiz, bu ning uchun N2, N4, M, N5, N3 nuqtalarni birlashtiramiz. 15

5-rasm. Yeng chizmasini qurish. 5 Ayollar milliy ko‘ylagining konstruksiyasini qurish Milliy liboslarimiz bejirimligi, o‘ziga xos ko‘rkamligi barchaga azaldan ma’lum va mashhurdir. Uning iqlim sharoitimizga mos kelishi, milliy gazlamalarimizdan tikilganda barcha ayoll arning husniga-husn qo‘shishi uning ko‘p katta-kichik qizlar, kelinchaklarimiz tomonidan sevib kiyilishidan darakdir. Ayollar milliy ko‘ylagi deb, turli xil koketkali «o‘zbekcha» ko‘ylaklar, nimchalarni nazarda tutishimiz mumkin. Koketka, yoqa va yeng shakllarini o‘zgartirish yo‘li bilan ko‘ylakning fasonini turlicha qilishimiz mumkin. Ba’zi ko‘ylaklar yoqa chetlari va manjetlariga, yoqasiz ko‘ylaklarda esa yoqa o‘mizlariga kantlar, kashtalar, baxyaqatorlar, biser-munchoqlar tikish va boshqa usullar bilan bezak beriladi. Shuningdek, libos fasonini tanlashda gazlamalarning zichligi, uning tolaviy tarkibi, gullarining shakli va boshqa xususiyatlari hisobga olinishi muhimdir. «O‘zbekcha» ko‘ylaklar aksariyati simmetrik ko‘rinishda bo‘lib, ularni bichishda andazalarni gazlamalarning gullariga mos keltirishda matematik aniqlikka tayanish talab etiladi. Milliy adras va atlas, beqasam kabi matolarning ham o‘ziga xosliklari borligini yodda tutish lozim. Milliy 16

matolarimizdan libos tikishda ularning eni, tor-kengligi hisobga olinadi, shuningdek adras va atlas matolariga xos ma’lum bir metrlarda takrorlanuvchi «chiziq»ni tashlab bichish lozim bo‘ladi. Milliy tipdagi liboslarga xos burmalar bir tekisda teng taqsimlanib bichilishi maqsadga muvofiqdir. Ko‘ylakning asosiy chizmasi Ko‘ylakning asosiy chizmasi uchun kerakli o‘lchovlar, shartli ravishda 48- razmerda olinadi, quyidagi jadvaldan foydalanamiz. 48-razmer: № O‘lcham nomlanishi Belgisi Miqdori santimetrd a 1 Bo‘yin yarim aylanasi Ssh 18 2 Ko‘krak yarim aylanasi Sg 48 4 Oldingi yeng o‘mizi uzunligi EO‘oldi 30,5 5 Orqa yeng o‘mizi uzunligi EO‘orqa 19 6 Oldi koketka kengligi K oldi 15 7 Orqa koketka kengligi K orqa 17 8 Ko‘ylakning umumiy uzunligi Di 115 9 Yeng uzunligi Dr 60 1 0 Yelka kengligi Shp 14 To‘g‘ri burchak chizib, burchak uchiga A harfi qo‘yiladi (6-, 7-, 9-rasm). A nuqtadan pastga, chiziq bo‘yicha uzunligi Di hisobi 115 sm uzunlikda chiziq tortamiz AN=Di=115 sm. Orqa yeng o‘mizining uzunligi. A nuqtadan pastga 19 sm o‘lchab G nuqtani qo‘yamiz AG=EO‘ orqa=19 sm. 17

Koketka orqasining kengligi. A nuqtadan o‘ngga chi ziq chiqarib orqa koketka kengligiga 2 sm chok haqi bilan 19 sm o‘lchab S nuqtasini qo‘yamiz AS=K orqa+2=17+2=19 sm. Ko‘ylakning ko‘krak qismi kengroq bo‘lishi uchun G nuqtadan o‘ngga ko‘krak yarim aylanasiga burma haqi 6 sm qo‘shib uzunligi 54 sm keladigan chiziq tortamiz va G1 nuqtani hosil qilamiz GG1=Sg+6=48+6=54 sm. S nuqtadan pastga to‘g‘ri chiziq tushiriladi va uning G1 chiziqni kesib o‘tgan joyi S1 bilan belgilanadi. So‘ngra A nuqtadan o‘ng tomonga ko‘krak yarim aylanasiga burma haqi 6 sm qo‘shib uzunligi 54 sm keladigan chiziq tortamiz va A1 nuqtani hosil qilamiz AA1=Sg+6=48+6=54 sm. A1, G1 va N1 nuqtalar to‘g‘ri chiziq yordamida o‘zaro tutashtiriladi va ko‘ylakning oldi markaziy chizig‘i hosil bo‘ladi. Orqadagi yoqa o‘mizi. A nuqtadan o‘ngga bo‘yin aylanasini uchdan bir qismini 6 sm o‘lchab R harfini qo‘yamiz AR=Ssh:3=18:3=6 sm. R nuqtadan yuqoriga uzunligi 2 sm keladigan tik chi ziq chiqarib R1 harfini qo‘yamiz RR1=2 sm. R1 nuqta A nuqtaga sag‘al egri chiziq bilan tutashtiriladi, natijada orqadagi yoqa o‘mizi hosil bo‘ladi. Orqadagi yelka qiyaligi. Yelka chizig‘ining qiyaligi yelkaning past-balandligiga bog‘liq. Agar yelkaning balandligi normal bo‘lsa – chiziq qiyaligi 3 sm, yelka baland bo‘lsa – 2 sm, yelka past bo‘lsa – 4 sm qilib olinadi. Misolimizda yelka qiyaligi 3 sm ga teng qilib olinadi. S nuqtadan pastga 3 sm o‘lchab, P nuqta qo‘yiladi SP=3 sm. R1P chiziq o‘ng tomonga 1 sm uzaytiriladi (yelkani sag‘al yig‘ishtirib o‘tkazish uchun shu 1 sm qo‘shiladi), chiziq uchiga P1 harfi qo‘yiladi PP1=1 sm. Yengning orqa o‘mizi. S1 nuqtadan o‘ngga GG1 chiziq bo‘yicha 3 sm o‘lchab G2 nuqta qo‘yamiz S1G2=3 sm; S1 nuqtadan 1 sm pastga S2 nuqta qo‘yiladi S1S2=1 sm; S2 nuqtadan o‘ngga ixtiyoriy uzunlikda chiziq tortiladi. S1 nuqtadan 6 sm yuqoriga (barcha razmerlar uchun bir xil) S3 nuqta qo‘yiladi S1S3= =6 sm; S2 burchak ning o‘rtasidan 3 sm bissektrisa chiqarib chiziq uchiga S4 nuqtani 18

qo‘yamiz S2S4=3 sm, so‘ngra P1, S3, S4 va G2 nuqtalar egri chiziq yordamida rasmda ko‘rsatilgandek birin-ketin o‘zaro tutashtiriladi. Yon chok . G2 nuqtadan pastga etak chizig‘i bilan tutashtiradigan qilib to‘g‘ri chiziq tushiramiz. Ikkala chiziqning kesishgan nuqtasi N2 bilan belgilanadi. 6-rasm. Ayollar ko‘ylagi asos konstruksiyasini qurish. 19

7-rasm. Ko‘krak burmali yozgi ko‘ylak andaza chizmasi. Ko‘ylakning oldingi yarmi. Ko‘ylakning oldingi yarmi bilan orqa yarmining chiziqlari bir-biri bilan bog‘liq bo‘lganidan ularning andazasi ham bitta bo‘ladi. Oldingi yeng o‘mizi. S1 nuqtadan o‘ngga ko‘krak yarim aylanasining 4/1 ini, ya’ni 12 sm o‘lchab V nuqtani topamiz S1V=Sg:4=48:4=12 sm. V nuqtadan pastga 1 sm chiziq tortib chiziq uchiga V1 nuqtani qo‘yamiz VV1=1 sm. V1 nuqta S2 nuqtaga tutashtiriladi. Oldingi yeng o‘mizining uzunligi. G1 nuqtadan 7 sm (barcha razmerlar uchun bir xil) chapga chiziq tortib B nuqtani qo‘yamiz G1B=7 sm. B nuqtadan yuqoriga uzunligi 24,5 sm keladigan chiziq chiqarib B1 nuqtani hosil qilamiz BB1= E qoldi-6=30,5-6= =24,5 sm. 20

8-rasm. Dumaloq koketkali ko‘ylak andaza chizmasi. Oldingi yoqa o‘mizi. A nuqtadan 3 sm pastga (barcha razmerlar uchun bir xil) o‘lchab B2 nuqta hosil qilamiz AB2=3 sm. B2 nuqta B1 bilan egri chiziq yordamida tutashtiriladi. Oldingi yelka qiyaligi. V nuqtadan yuqorigi AA1 chiziqni kesib o‘tadigan qilib tik chiziq chiqaramiz, chiziqlarning kesishgan nuqtasi E bilan belgilanadi. E nuqta bilan B1 nuqta tutashtiriladi. B1 nuqtadan chapga yelka kengligini 14 sm o‘lchab E1 nuqta qo‘yamiz B1E1=Shp=14 sm. V1 nuqtaning qoq o‘rtasidan yuqoriga 2 sm uzunlikda bissektrisa chiqarib uchiga V2 nuqtani qo‘yamiz V1V2=2 sm. V nuq tadan yuqoriga V1E chizig‘i bo‘yicha 4 sm o‘lchab, V3 nuqtani topamiz VV3=4 sm. S2 V1 chizig‘i ikki teng qismga bo‘linadi, bo‘lish nuqtasi V4 bilan belgilanadi S2V4=V4V1; so‘ngra E1, V3, V2, V4 va G2 nuqtalar egri chiziq yordamida birin-ketin tutashtiriladi. 21

9-rasm. Milliy ko‘ylak yoqalarining chizmasini qurish. Yeng chizmasini qurish Yengning asosiy chizmasini chizish uchun ko‘krak aylanasining o‘lchovi va yeng uzunligi ma’lum bo‘lishi kerak. № O‘lcham nomlanishi Belgisi Miqdori santimetrd a 1 Ko‘krak yarim aylanasi Sg 48 2 Yeng uzunligi Dr 60 Uzunligi 60 sm keladigan tik chiziq chiziladi (10-rasm). Chiziqning yuqori uchi O harfi bilan, pastki uchi N harfi bilan belgilanadi. O nuqtadan o‘ng tomonga ixtiyoriy uzunlikda gorizontal chiziq tortiladi. N nuqtadan o‘ng tomonga ham, chap tomonga ham shunday gorizontal chiziqlar tortiladi. O nuqtadan pastga 14 sm o‘lchab P nuqtani topamiz OP=(Sg:4)+2=(48:4)+2=14 sm. P nuqtadan o‘ngga va chapga ixtiyoriy uzunlikda gorizontal chiziqlar tortiladi. Yengning kengligi ko‘krak aylanasi o‘lchoviga qarab belgilanadi ON=(Sg:3)+4=(48:3)+4=20 sm. O va N nuqtadan o‘ngga 20 sm dan gorizontal 2229 8 4 20 24 24 2 27 Yoqa osti 1 10 3 12 102 6 12

chiziq chiziladi, bu chiziqning vertikal chiziq bilan tutashgan joyida O1, P1 va N1 nuqtalar hosil bo‘ladi. OO1 chizig‘i ikki teng qismga bo‘linadi. Bo‘lish nuqtasi Oo bilan belgilanadi. Oo nuqtadan pastga tik chiziq tushiriladi, uning yeng uchidagi chiziq bilan kesishgan nuqtasi No bilan belgilanadi. Hosil bo‘lgan OoNo chiziq yengning o‘rta (markaziy) chizig‘i bo‘ladi. Bu chiziqning gorizontal chiziq bilan kesishgan nuqtasi Po bilan belgalanadi. Yengning oldingi yarmi OOo chiziqning uzunligi 10 sm ga teng OOo=10 sm. P nuqtadan chapga 10 sm o‘lchab, shu nuqta P2 bilan belgilanadi. P2 nuqtadan pastga tik chiziq tushiriladi va uning yeng uchidagi gorizontal chiziq bilan kesishgan joyi N2 bilan belgilanadi. Yengning tirsak yoki orqa qismi ham 10 sm ga teng. Bu qismni hosil qilish uchun P1 va N1 nuqtalar ning har biridan o‘ngga 10 sm o‘lchab, shu nuqtalar P3 va N3 bilan belgilanadi P1P3=N1N3=10 sm. P3 va N3 nuqtalar o‘zaro tu tashtiriladi. Yordamchi nuqtalar: OP chizig‘i teng ikki qismga bo‘linadi, bo‘lish nuqtasi O2 bilan belgilanadi. O2 nuqtadan 1,5 sm pastga O3 nuqta qo‘yiladi, shunda OO3 chizig‘ining uzunligi 8,5 ga tengligi hisoblab olinadi OO3=(OP:2)+1,5=(14:2)+1,5=8,5 sm. Oo, O3, P2 nuqtalar to‘g‘ri chiziq yordamida o‘zaro tutashtiriladi. OoO2 chiziq teng ikki qismga bo‘linadi, bo‘lish nuqtasi A bilan belgilanadi. A nuqtadan 1 sm yuqoriga A1 qo‘yiladi. O3P2 chiziq teng ikki qismga bo‘linadi, bo‘lish nuqtasi A2 bilan belgilanadi. A2 dan 2 sm pastga A3 nuqta qo‘yiladi. O1 nuqtadan pastga 4,5 sm o‘lchab O4 nuqta qo‘yiladi O1O4=O1P1:3=14:3=4,5 sm. OoO4 va P3 nuqtalar to‘g‘ri chi ziq yordamida o‘zaro tutashtiriladi. OoO4 chiziq teng ikki qism - ga bo‘linadi, bo‘lish nuqtasi B bilan belgilanadi. B nuqtadan 1 sm yuqoriga B1 nuqta qo‘yiladi. O4 P3 chizig‘i ham teng ikki qism ga bo‘linib, bo‘lish nuqtasi B2 bilan belgilanadi. B2 nuqtadan 1 sm pastga B3 nuqta qo‘yiladi. P2, A3, O3, A1 Oo, B1, O4, B3 va P3 nuqtalar egri chiziq yordamida o‘zaro tutashtiriladi; natijada yeng boshi chizig‘i konturi hosil bo‘ladi, unig markazi Oo nuqta. 23

Yeng uchi: N1 nuqtadan pastga 3 sm uzunlikda chiziq tushirib, chiziq uchiga N4 harfini qo‘yamiz. No nuqtadan pastga 1,5 sm uzunlikda chiziq chizib, chiziq uchiga N5 nuqta qo‘yiladi. N2 nuqtadan pastga 1,5 sm li chiziq tushirib, chiziqlar uchiga N6 harflar qo‘yiladi. N6, N, N5, N4, N3 nuqtalar rasmda ko‘rsatilgandek o‘zaro tutashtiriladi. 10-rasm. Yeng chizmasi. 6. Ayollar nimchasining andazasini qurish Nimcha tikish uchun sidirg‘a rang, ko‘pincha to‘q olcha rang, qora, jigarrang, mosh rang va boshqa rangdagi zich to‘qilgan matolar tanlanadi. Matoning sifati nimcha ko‘chaga yoki uyga kiyilishiga qarab tanlanadi. Masalan, ko‘chaga kiyiladigan nimcha duxoba va movutdan bezab tikiladi va kashtalar bilan bezatiladi, uyda kiyiladigan nimcha lastik, velvet, zich shta 11-rasm. Ayollar nimchasi. pel gazlama va shu kabilardan tikiladi. Nimcha odatda belni siqib turadigan qilib tikiladi (11-rasm). Uning orqasi beldan 3–4 sm pastroqqa tushgan, oldi esa bundan uzunroq va barining old tomoni uchli bo‘ladi. Nimcha o‘yma yoqali qilinadi. Oldi 3–4 tugmali va astari yupqa bo‘ladi. Nimcha andazasini chizishda ayollar milliy ko‘ylagining konstruksiyasi chizmasidan foydalanilib o‘zgartirishlar kiritiladi (12rasm): yoqa o‘mizi 1 sm kengaytiriladi (6+1=7sm). Orqaning yon chok tushadigan chizig‘i 3 sm qiyalatib kesiladi. B1 nuqta G1 nuq taga tutashtiriladi, shunda o‘yma yoqa hosil bo‘ladi. 24

Oldingi yoqa o‘mizining konturi rasmda ko‘rsatilgandek chiziladi. Chizmada ko‘ylakning uzunligi o‘rniga nimchaning o‘lchangan uzunligi olinadi. N nuqtadan pastga 4 sm o‘lchab, N2 nuq ta qo‘yiladi, 12-rasm. Ayollar nimchasi konstruksiyasini qurish. N1 nuqtadan pastga 10 sm o‘lchab, N4 nuqta qo‘yiladi. N2 nuqta N4 nuqtaga rasmda ko‘rsatilgandek tu tashtiriladi. N1 nuqtadan pastga 4 sm o‘lchab, N3 nuqta, N4 nuqtadan chapga 7 sm o‘lchab, N5 nuqta qo‘yiladi. N5 nuqta N3 nuqtaga egri chiziq yordamida tutashtiriladi. N2 nuqta bilan N5 nuqta ham rasm dagidek o‘zaro tutashtiriladi. Natijada nimchaning shakldor etagi, ya’ni pastki, uchli qismi hosil bo‘ladi. Nimchaning etak tomonini chizish tarti bi rasmda yaqqol ko‘rinib turibgi. Nimcha tugmali bo‘lganligi sabab uning oldi yarmini orqasiga nisbatan kengroq qilib bichish kerak. Buning uchun G1 va N1 nuqtalardan o‘ng tomonga 3 sm dan o‘lchab, bu nuqtalarni o‘zaro tutashtirish lozim. Ayollar milliy lozimining andazasini qurish Ayollarning milliy libosini tashkil etuvchi komplektlaridan biri bu lozimdir. Ayollar lozimi mavsumga qarab turlicha bo‘ladi. Asosan mavsumga qarab shoyi, 25

chit, duxoba kabi matolardan tikiladi. Qalin va sitiluvchan matolardan tikiladigan lozimlarda gigiyenik xossalari hisobga olingan holda bel qismiga yumshoqroq chit matolardan qo‘yma ulanadi. Milliy lozimlar oyoq uchlari turli xil bejirim jiyaklar bilan bezaladi. 13-rasm. Milliy lozimlarning ikki xildagi andazasi. Lozim konstruksiyasining muhim jihati shundaki lozim mato chiqitisiz, ortiqcha isrofgarchiliksiz bichiladi. Mato ikki buklanib lozim andazasining yon tarafi buklovga qo‘yiladi. Ichki chokidan kesib olingan bo‘lak og‘ qismiga ulanadi. Lozim og‘ining bo‘lishi uni kiyib yurgan insonga yurishiga, yugurishiga, uy yumushlarini bajarishida, xatti-harakatlar qilishiga qulaylik yaratadi. 13-rasmda milliy lozimlarning ikki xildagi andazasi ko‘rsatib o‘tilgan. 7. Ayollar yubkasining konstruksiyasini qurish Yubkalar fasoni jihatdan har xil bo‘lishi mumkun: ikki chokli to‘g‘ri bichimli yubka, klosh yubka, olti klinli yubka, skladkali, burmali yubkalar va hokazo. Ikki chokli yubkaning asos chizmasidan turli bichimlardagi yubkalarning fasonini yaratsa bo‘ladi. Yubkalarning fasoni juda xilma-xil bo‘lib modaga, mavsumga, istak va xohishga qarab tanlanadi. Xilma-xil yubkalar modellariga asos bo‘ladigan olti vitochkali to‘g‘ri chokli yubkaning konstruksiyasini ko‘rib chiqamiz. 26

Olti vitochkali to‘g‘ri chokli yubkaning konstruksiyasini qurishda kerak bo‘ladigan o‘lchamlar. № O‘lcham nomlari Belgisi Miqdori santimetrd a 1 Bel yarim aylanasi St 44 2 Bo‘ksa yarim aylanasi Sb 54 3 Yubkaning uzunligi Di-yu 65 27

Yubka uzunligi. To‘g‘ri burchak chizib, burchak uchiga A harfi qo‘yiladi (14- rasm). A nuqtadan pastga Di-yu=65 sm o‘lchamda chiziq tortilib N nuqta qo‘yiladi. N nuqtadan o‘ngga ixtiyoriy uzunlikda gorizontal chiziq tortiladi. Bo‘ksa chizig‘i. A nuqtadan pastga 18 sm uzunlikda (barcha razmerlar uchun bir xil) chiziq tushiriladi va B nuqta qo‘yiladi AB=18 sm. B nuqtadan o‘ngga ixtiyoriy uzunlikda punktir chiziq tortiladi. Yubka kengligi. B nuqtadan o‘ngga 56 sm chiziq tortilib B1 nuqta qo‘yiladi BB1=Sb+2=54+2=56 sm. B1 nuqta orqali yuqoriga va pastga tik chiziq tortiladi, tik chiziqning yuqori gorizontal chiziqni kesib o‘tgan joyiga T nuqta, pastki gorizontal chiziqni kesib o‘tgan joyiga N1 nuqta qo‘yiladi. 14-rasm. Yubkaning konstruksiyasini qurish. Yon chiziq. B1 nuqtadan chapga 30 sm o‘lchab B2 nuqta qo‘yiladi B1B2=(BB1:2)+2=(56:2)+2=30 sm. B2 nuqta orqali yuqoriga va pastga vertikal chiziq chiziladi, vertikal chiziqning yuqori gorizontal chiziq bilan kesishgan joyda T1 nuqta, pastki gorizontal chiziq bilan kesishgan joyda N2 nuqta qo‘yiladi. Bel vitochkalarining kengligi. Bo‘ksa yarim aylanasiga 2 sm qo‘shganda chiqqan o‘lchamdan bel yarim aylanasi o‘lchami farqi aniqlanadi. Bel vitochkalari (Sb+2)-St=(54+2)-44=12 sm. Shu farqning yarmisi yon tomondagi vitochkalarga ketadi 12:2=6 sm. Oldingi vitochkaga 3 sm orqa vitochkaga, bundan qolgani 6-3= =3 sm ajratiladi. 28

Yon tomondagi vitochka. T1 nuqtadan o‘ngga va chapga 3 sm dan o‘lchab (yon vitochkalarning yarim kengligi, ya’ni 6:2=3), T3 va B2 nuqtalar qo‘yiladi. Ushbu nuqtalar punktir chiziq yordamida tutashtiriladi, bu chiziq T3 nuqtadan yuqoriga 1 sm uzay tirilib, T4 nuqta qo‘yiladi. Punktir chiziq teng ikki kesimga bo‘linadi. Bo‘lish nuqtasidan o‘ngga, punktir chiziqqa nisbatan to‘g‘ri burchak hosil qilib, 0,5 sm o‘lchab, shu nuqtaga 0,5 raqami qo‘yiladi. T4, T3, 0,5, B2 nuqtalar chiziq tortib o‘zaro tutashtiriladi. So‘ngra T2 va B2 nuqtalar ham punktir chiziq yordamida tutashtiriladi, punktir chiziq yuqoriga 1 sm uzaytirilib, T5 nuqta qo‘yiladi. Punktir chiziq teng ikki kesimga bo‘linadi, bo‘lish nuqtasidan chapga, punktir chiziqqa nisbatan to‘g‘ri burchak hosil qilinib, 0,5 sm o‘lchab, shu nuqta 0,5 raqami bilan belgilanadi. T5, T2, 0,5, B2 nuqtalar bir-biriga o‘zaro tutashtiriladi. Oldingi vitochka va bel chizig‘i. B1 nuqtadan chapga 12,3 sm o‘lchab B3 nuqta qo‘yiladi B1B3=BB1:6+3=56:6+3=12,3 sm. B3 nuqtadan yuqoriga perpendikular chiziq chiqariladi, perpendikular chiziqning yuqori gorizontal chiziq bilan kesishgan joyiga T6 nuqta qo‘yiladi. T6 nuqtadan o‘ngga va chapga 1,5 sm dan o‘lchab qo‘yiladi (oldingi vitochkaning yarmi 3:2=1,5), shu nuqtalar 1,5 raqami bilan belgilanadi. B3 nuqtadan yuqoriga 5 sm uzunlikda chiziq tortib, 5 raqami qo‘yiladi. 5 nuqtasi 1,5 nuqtalariga tutashtiriladi. T5 nuqta bilan 1,5 nuqtasi (oldingi vitochka) o‘zaro tutashtiriladi. Orqadagi vitochka va bel chizig‘i. B nuqtadan o‘ngga 9,3 sm o‘lchab, B4 nuqta qo‘yiladi BB4= BB1:6=56:6=9,3 sm. B4 nuqtadan yuqoriga perpendikular chiziq chiqariladi, perpendikular chiziqning yuqori gorizontal chiziq bilan kesishgan nuqtasi T7 bilan belgilanadi. T7 nuqtadan o‘ngga va chapga 1,5 sm dan o‘lchab (orqadagi vitochka kengligining yarmi 3:2=1,5), shu nuqtalarga 1,5 raqami qo‘yiladi. B4 nuqtadan yuqoriga 5 sm uzunlikda chiziq tortilib, 5 raqami qo‘yiladi. 5 nuqtasi 1,5 nuqtalarga tutashtiriladi. T4 nuqta 1,5 nuqtasiga (orqa vitochka) tutashtiriladi. 29

8. Ayollar shimining konstruksiyasini qurish Ayollar shimi konstruksiyasini qurish uchun quyidagi o‘l chamlar kerak bo‘ladi. № O‘lcham nomlanishi Belgisi Miqdori santimetrd a 1 Bel yarim aylanasi St 36 2 Bo‘ksa yarim aylanasi Sb 48 3 Shim yon chizig‘i uzunligi Di 102 4 O‘tirish chizig‘i Uch 29 5 Pocha kengligi Pk 30 Shimning old yarmini chizish To‘g‘ri burchak chizib, uchiga A nuqtani qo‘yamiz (15-rasm). Shimning uzunligi. A nuqtadan pastga 102 sm chiziq tortib N harfini qo‘yamiz An=Di=102 sm. Bo‘ksa chizig‘i. A nuqtadan pastga 18 sm o‘lchab B nuqta hosil qilamiz AB=18 sm. B nuqtadan ixtiyoriy uzunlikda gorizontal chiziq tortiladi. O‘tirish chizig‘ining uzunligi. A nuqtadan pastga 30 sm uzunlikda chiziq tortib S nuqta qo‘yiladi AS=Uch+1=29+1=30 sm. S nuqtadan o‘ngga ixtiyoriy uzunlikda gorizontal chiziq tortamiz. Tizza chizig‘i. SN kesimi teng ikkiga bo‘linib, bo‘lish nuqtasidan yuqoriga 6 sm chiqib K nuqta qo‘yiladi SK=SN:2-6. K nuqtadan o‘ngga ixtiyoriy uzunlikda chiziq tortiladi. Shimning o‘tirish chizig‘i bo‘yicha kengligi. S nuqtadan o‘ngga 25 sm uzunlikda chiziq tortib S1 nuqtasi qo‘yiladi SS1=Sb:2+1=48:2+1=25 sm. S1 nuqtadan perpendikular chiqariladi, bu chiziq bel chizig‘ini kesib o‘tgan joyi T nuqta bilan belgilanadi. Bo‘ksa chizig‘i bilan tutashgan joyi esa B1 nuqta bilan belgilanadi. S1 nuqtadan o‘ngga 5,5 sm chiziq tortib S2 nuqtani qo‘yamiz S1S2=Sb:8-0,5=48:8-0,5=5,5 sm. Bant chizig‘i. T nuqtadan pastga 1 sm o‘lchab T1 nuqta qo‘yiladi. S1 nuqtadan yuqoriga 5 sm uzunlikda chiziq tortib 5 raqamini qo‘yamiz. S1 nuqtadan burchakni teng ikkiga bo‘luvchi 3 sm li bissektrisa chiqaramiz, uchiga 3 raqamini 30

qo‘yamiz. Oldingi chok chizig‘i T1, B1, 5 va 3 nuqtalar orqali o‘tib S2 nuqtaga kelib tutashadi. Bel chizig‘i. T nuqtadan chapga 22 sm o‘lchab, T2 nuqtani qo‘yamiz TT2=St:2+4=36:2+4=22 sm. T1 va T2 nuqtalari tu- tashtiriladi. Dazmol chizig‘i. SS2 kesimi teng ikkiga bo‘linadi, bo‘lish chizig‘idan yuqori va pastga vertikal chiziq tortiladi, vertikal chiziqning bel chizig‘i bilan kesishgan joyiga T3 nuqta, eng pastki chiziq bilan kesishgan joyiga N1 nuqta qo‘yiladi. Shim pochasining pastki cheti. N1 nuqtadan o‘ng va chapga 14 sm o‘lchanib, N2 va N3 nuqtalari qo‘yiladi N1N2=N1N3= =(Pk-2):2=(30-2):2=14 sm. N1 nuqtadan yuqoriga 1 sm o‘lchab, 1 raqami qo‘yiladi. Pochaning pastki chizig‘i N2, 1, N3 nuqtalar orqali tortiladi. Yon chok tushadigan chiziq. T2, B, S, N2 nuqtalar tutashtiriladi, bu chiziqning tizza chizig‘i bilan kesishgan joyi K1 nuqta bilan belgilanadi. Og‘ choki. S2 nuqta bilan N3 nuqta tutashtiriladi. S2N3 chiziqning tizza chizig‘i bilan kesishgan joyiga K2 nuqta qo‘yiladi. 15-rasm. Ayollar shimi konstruksiyasini qurish. Beldagi vitochkalar. T3 nuqtadan pastga 8 sm li perpendikular chiqariladi va uchiga 8 raqami qo‘yiladi, T3 nuqtadan ikki tarafga 2 sm dan qo‘yilib nuqtalar 2 raqami bilan belgilanadi va bu nuqtalar birlashtirilib vitochka hosil qilinadi. 31

Shimning orqa yarmini chizish Bu chizma shimning oldingi yarmiga asosan chiziladi. Shimning oldingi yarmi chizmasi chizilib, barcha belgilar joy joyiga qo‘yib chiqiladi. Shim orqasining o‘tirish chizig‘i bo‘yicha kengligi. S1 nuqtadan o‘ngga 11 sm uzunlikda chiziq tortilib S3 nuqta qo‘yiladi S1S3=Sb:4-1=48:4-1=11 sm. Pochaning pastki cheti. N1 nuqtadan o‘ngga va chapga 16 sm dan o‘lchab N4 va N5 nuqtalar qo‘yiladi N1N4=N1N5=(Pk+2):2=(30+ +2):2=16 sm. N1 nuqtadan pastga 1 sm o‘lchab, 1 raqami qo‘yiladi. Pochaning pastki chizig‘i N5, 1, N4 nuqtalar orqali o‘tadi. Yon chok tushadigan chiziq. A nuqtadan chapga 2 sm o‘lchab, T4 nuqta qo‘yiladi. B nuqtadan chapga 3 sm o‘lchab, 3 raqami qo‘yiladi. S nuqtadan chapga o‘lchab 3 raqami qo‘yiladi. T4 nuq - tadan boshlab 3, 3 nuqtalar orqali N5 nuqtagacha N1 chiziq tortiladi. Yon chiziqning tizza chizig‘i bilan kesib o‘tgan joyda K3 nuq ta qo‘yiladi. Bel chizig‘i. T3 nuqtadan yuqoriga 2,5 sm o‘lchab, T5 nuqta qo‘yiladi. Bel chizig‘i T4 nuqtadan o‘ngga T5 nuqta orqali 22,5 sm uzunlikda bel chizig‘ini tortib, T6 nuqta qo‘yiladi T4T6=St:2+4,5=36:2+4,5=22,5 sm. Og‘ choki. S3 va N4 nuqtalar o‘zaro tutashtiriladi. N4 nuqtadan yuqoriga, shu chiziq bo‘yicha S2S3 chizig‘iga teng keladigan uzunlikni o‘lchab, S4 nuqta qo‘yiladi. S4N4 chizig‘ining tizza chizig‘i kesib o‘tgan joyi K4 bilan belgilanadi. O‘tirish chizig‘i. S1 nuqtadan yuqoriga va o‘ngga 2 sm o‘lchab, shu nuqtalar 2 raqamlari bilan belgilanadi. T6 nuqtadan pastga, 2 va 2 nuqtalari orqali chiziq tortib S4 nuqtaga tutashtiriladi. Bel vitochkalari. Bel chizig‘i teng uch qismga bo‘linadi. Bo‘lish nuqtalaridan pastga 9 sm uzunlikda chiziq tushirilib 9 raqamlari qo‘yiladi. Har bir nuqtadan o‘ngga va chapga 1 sm dan o‘lchab 1 raqamlari bilan belgilab chiqiladi va bu nuqtalar tutashtirilib vitochka chiziqlari hosil qilinadi. Shimning tizzasini tizza chizig‘idan toraytirish mumkun, buning uchun orqa tarafda K3 nuqtadan o‘ngga, K4 nuqtadan chapga, oldi tarafda esa K1 nuqtadan 32

o‘ngga va K2 nuqtadan chapga 3–4 sm dan o‘lchab, shu nuqtalardan chizmadagidek punktir chiziq o‘tkaziladi. 9. Yosh qizchalar ko‘ylagining konstruksiyasini qurish Yosh qizchalar ko‘ylagining asosiy andaza chizmasidan foydalanib, turli fasondagi ko‘ylaklar bichish va tikish mumkin. Andaza chizmasini chizish uchun quyidagi o‘lchovlar kerak bo‘ladi. 32-razmer: № O‘lcham nomlanishi belgisi Miqdori santimetrda 1 Bo‘yin yarim aylanasi Ssh 14 2 Ko‘krak yarim aylanasi Sg 32 3 Orqaning belgacha uzunligi BUorqa 28 4 Ko‘ylakning umumiy uzunligi Di 55 5 Yeng uzunligi Dr 40 6 Yelka kengligi Shp 9 Ko‘ylak uzunligi. To‘g‘ri burchak chizib, uchiga A harfi qo‘yiladi (16-rasm). A nuqtadan pastga 55 sm uzunlikda Di=55 sm chiziq tushirib, uchiga N nuqta qo‘yiladi. N nuqtadan o‘ngga ixtiyoriy uzunlikda gorizontal chiziq tortiladi. Yeng o‘mizining chuqurligi. A nuqtadan pastga 15,7 sm o‘lchab, G nuqta qo‘yiladi, AG=Sg:3+5=32:3+5=15,7 sm va G nuqtadan o‘ngga ixtiyoriy uzunlikda chiziq tortiladi. Bel chizig‘i. A nuqtadan pastga 28 sm o‘lchab, T nuqta qo‘yiladi BU orqa=28 sm va undan o‘ngga ixtiyoriy uzunlikda chiziq tortiladi. Orqaning kengligi. G nuqtadan o‘ngga 14,7 sm o‘lchab, G1 nuq - ta qo‘yiladi GG1 =Sg:3+4=32:3+4=14,7 sm. G nuqtadan yuqoriga to‘g‘ri chiziq chiqarilib, uning yuqori gorizontal chiziq bilan kesishgan nuqtasi P harfi bilan belgilanadi. 33

Yeng o‘mizining kengligi. G1 nuqtadan o‘ngga 10 sm o‘lchab, G2 nuqta qo‘yiladi G1G2=Sg:4+2=32:4+2=10 sm. G2 nuqtadan yuqoriga ixtiyoriy uzunlikda to‘g‘ri chiziq chiqariladi. Ko‘ylakning ko‘krak chizig‘i bo‘yicha kengligi. G nuqtadan o‘ngga 40 sm o‘lchab, G3 nuqta qo‘yiladi GG3=Sg+8=32+8=40 sm. G3 nuqtadan yuqoriga va pastga tik chiziq chiqarilib, bu chiziqning bel chizig‘i bilan kesishgan nuqtasi T1, etak chizig‘i bilan kesishgan nuqtasi N1 belgilab olinadi. Ko‘ylakning oldingi lifining balandligi. G3 nuqtadan yuqoriga 17,7 sm o‘lchab, Sh nuqta qo‘yiladi G3Sh=AG+2=15,7+2=17,7 sm. Sh nuqtadan chapga, G2 nuqtadan chiqqan tik chiziq bilan kesishadigan qilib, gorizontal chiziq chiziladi va ularning kesishgan nuqtasi P1 bilan belgilanadi. Yon chok tushadigan chiziq. G1 nuqtadan o‘ngga 3 sm o‘lchab, G4 nuqta qo‘yiladi. G4 nuqtadan pastga yordamchi chiziq tushirilib, yordamchi chiziqning etak chizig‘i bilan kesishgan nuqtasi T2 bilan belgilanadi. Ko‘ylak orqasini chizish Yoqa o‘mizi. A nuqtadan o‘ngga 5,2 sm o‘lchab R qo‘yiladi AR=Ssh:3+0,5=14:4+0,5=5,2 sm. Bu nuqtadan 1,5 sm yuqoriga Sh1 nuqta qo‘yiladi RSh1=1,5 sm. A nuqta Sh1 nuqtaga botiq egri chiziq yordamida tutashtiriladi. Yelka qiyaligi. P nuqtadan pastga 2 sm o‘lchab 2 raqami qo‘yiladi. Yelka chizig‘i. Sh1 nuqtadan o‘ngga yelka qiyaligidan 2 nuqta tomon 10 sm uzunlikda chiziq tortib, uchiga P2 nuqta qo‘yiladi Sh1P2=Shp+1=9+1=10 sm. Yeng o‘mizi. G1 nuqtadan, burchakni o‘rtasidan bo‘ladigan qilib 2 sm uzunlikda chiziq chiqariladi. O‘miz chizig‘i P2 nuqtani G4 nuqtaga tutashtiradi, bu chiziq PG1 chizig‘iga urinib 2 nuq ta orqali o‘tadi. Yon chok tushadigan chiziq. T2 nuqtadan 1 sm o‘ngga 1 raqami qo‘yiladi. G4 va 1 nuqtalari orqali pastga NN1 chizig‘igacha to‘g‘ri chiziq tushirilib, uning NN1 chizig‘i bilan kesishgan nuqtasi N3 bilan belgilanadi. Etak chizig‘i. N3 nuqtadan 1 sm yuqoriga 1 raqami qo‘yilib, N nuqta 1 nuqtasiga tutashtiriladi. 34

Ko‘ylakning oldini chizish Yoqa o‘mizi. Sh nuqtadan chapga 5,2 sm o‘lchab Sh2 nuqta qo‘yi ladi ShSh2=Ssh:3+0,5=14:3+0,5=5,2 sm. Sh nuqtadan pastga 6,2 sm o‘lchab Sh3 nuqta qo‘yiladi ShSh3=Ssh:3+1,5=14:3+1,5= =6,2 sm. Sh2 nuqta Sh3 nuqta bilan punktir chiziq yordamida tutashtirilib, punktir chiziq teng ikkiga bo‘linadi va bo‘lish nuqtasidan 1,5 sm pastga 1,5 nuqtasi qo‘yiladi. O‘miz chizig‘i Sh2, 1,5 va Sh3 nuqtalari orqali o‘tadi. Yelka chizig‘i va vitochka. Sh2 nuqtadan 3 sm chapga P3 nuq - tasi qo‘yiladi. G3 nuqtadan chapga 7,2 sm o‘lchab, G5 nuqta qo‘yiladi Sh2P3=ShSh2+3-1=7,2 sm. P3 nuqta G5 nuqtaga tutashtiriladi. G5 nuqtadan yuqoriga 4 sm o‘lchab, V nuqta qo‘yiladi. P3 nuqtadan 1 sm pastga V1 nuqta qo‘yilib, V1 nuqta Sh2 nuqtaga tu - tashtiriladi va P1 nuqtadan o‘ngga 2 sm o‘lchab, P4 nuqta qo‘yiladi. P4 nuqta V nuqtaga tutashtirilib, V nuqtadan yuqoriga P4 nuqta tomon VV1 chiziq uzunligiga teng chiziq chiqariladi va uchiga V2 nuqta qo‘yiladi. Vitochkaning ikkala chizig‘i o‘zaro teng bo‘lishi lozim. V2 nuqta G nuqtaga chiziq yordamida tu tashtiriladi. V2 nuqtadan chapga 6 sm o‘lchab (yelka kengligidan barcha razmerlar uchun 3 sm ayriladi 9-3=6), 6 raqami qo‘yiladi. Bu nuqtadan pastga 1 raqami qo‘yiladi. 1 nuqtasi V2 nuqtaga tutashtiriladi. Yeng o‘mizi. G2 nuqtadan 3 sm yuqoriga 3 raqami qo‘yiladi. 3 nuqtasidan yelka chizig‘idagi 1 nuqtasiga punktir chiziq bilan tutashtiriladi, punktir chizig‘i teng ikki qismga bo‘linib, bo‘lish chizig‘idan o‘ngga 1 sm chiqariladi va 1 raqami qo‘yiladi. G2 nuqtadan burchakni teng bo‘ladigan 1,5 sm uzunlikda chiziq chiqaramiz va uchiga 1,5 raqamini qo‘yamiz. Yeng o‘mizi chizig‘i 1, 1,3, 1,5 va G4 nuqtalari o‘zaro tutashtiriladi. Yon chok tushadigan chiziq. T2 nuqtadan 2 sm chapga 2 raqami qo‘yiladi, yon chiziq G4 nuqtani 2 nuqtasi orqali NN1 chizig‘iga tutashtiradi, bu chiziqlar kesishgan nuqta N4 bilan belgilanadi. Bel chizig‘i. T1 nuqtadan 2 sm pastga 2 raqami qo‘yiladi. 2 nuqtasi yon chiziqdagi 2 nuqtasiga tutashtiriladi. 35

Etak chizig‘i. Vertikal chiziq N1 nuqtadan pastga 2 sm uzaytirilib 2 raqami qo‘yiladi. N4 nuqtadan 1 sm yuqoriga 1 raqami qo‘yilib, 1,2 nuqtalar o‘zaro tutashtiriladi. Yengni chizish Yeng uzunligi. To‘g‘ri burchak chizib uchiga A nuqta qo‘yiladi. A nuqtadan pastga 40 sm uzunlikda chiziq tushirilib, uchiga N harfi qo‘yiladi AN=Dr=40 sm. N nuqtadan o‘ngga ixtiyoriy uzunlikda gorizontal chiziq tortiladi. Yeng boshining balandligi. A nuqtadan pastga 10,7 sm o‘lchab R nuqta qo‘yiladi AR=Sg:3=32:3=10,7 sm. R nuqtadan o‘ngga ixtiyoriy uzunlikda gorizontal chiziq tortiladi. Yengning kengligi. R nuqtadan o‘ngga 31,3 sm o‘lchab, R1 nuq ta qo‘yiladi RR1=(Sg:3+5)x2=(32:3+5)x2=31,3 sm. R1 nuqta orqali yuqoriga va pastga vertikal chiziq chizilib, uning yuqori gorizontal chiziq bilan kesishgan nuqtasi R2 bilan, etak chizig‘i bilan kesishgan nuqtasi N1 bilan belgilanadi. Yordamchi chiziqlar. AR2 chizig‘i teng to‘rt qismga bo‘linib, bo‘lish nuqtalari O, O1 va O2 harflari bilan belgilanadi. Bu nuqtalardan pastga etak chizig‘iga yetkazib to‘g‘ri chiziqlar tushirilib, ularning etak chizig‘i bilan uchrashgan nuqtalari N2, N3 va N4 bilan belgilanadi. O nuqta R va R1 nuqtalarga punktir chiziqlar bilan tutashtiriladi. Bu chiziqlarning O1 2 chizig‘ini kesib o‘tgan nuqtasi O3 harfi bilan, O2 N4 chizig‘ini kesib o‘tgan nuqtasi O4 bilan belgilanadi. Yeng boshi. Yordamchi chiziqlar orasidagi har bir punktir chiziq teng ikki qismga bo‘linib, RO3 punktir chizig‘idan bo‘lish nuqtasidan 1 sm pastga, O3O punktir chizig‘idan bo‘lish nuqtasidan 1 sm yuqoriga, shuningdek OO4 punktir chizig‘idagi bo‘lish nuqtasidan 1 sm yuqoriga, O4R1 punktir chizig‘i bo‘lish nuqtasidan pastga 1,5 sm o‘lchab qo‘yamiz. Keyin R nuqta R1 nuqtaga 1, O3, 1, O, 1, O4 va 1,5 larni egri chiziq bilan tutashti rib qo‘yamiz. 36

16-rasm. Yosh qizlar ko‘ylak konstruksiyasini qurish. Yeng quyi chizig‘i. N nuqtasidan yuqoriga 2 sm, N3 nuqtasidan 1 sm, N4 nuqtasidan 3 sm, N1 nuqtasidan 2 sm o‘lchanadi. Quyi chiziq 2, N2, 1,3,2 nuqtalar bilan tutashtiriladi. Fasonga qarab yeng kalta qilinadi, buning uchun kalta yeng uzunligi o‘lchanib, belgilab olinadi, misolda 2-2 gorizontal chiziq kalta yeng chizig‘i hisoblanadi. 10. Erkaklar sorochkasining konstruksiyasini qurish Erkaklar sorochkasi chit, satin, ipak mato, krepdeshin va boshqa havo o‘tkazuvchan matolardan tikiladi. Sorochka taqilmasi skladka ichiga qayirilib, yoki qo‘yma plankaga biriktirib tikiladi. Yeng oddiy buklangan, yoki ikki buklangan manjetli tugmachali taqilma bilan bo‘ladi. Yoqalar alohida tayyorlab olinib yoqa o‘miziga biriktirilib tikiladi. Sorochkaning andazasini qurish uchun quyidagi o‘lchamlar kerak bo‘ladi. 48-razmer: № O‘lcham nomlanishi belgis i Miqdori santimetrda 1 Bo‘yin yarim aylanasi Ssh 19,5 2 Ko‘krak yarim aylanasi Sg 48 3 Sorochkaning umumiy uzunligi Di 78 4 Yeng uzunligi Dr 60 37

Yoqa chizig‘i. A nuqtadan pastga va o‘ngga to‘g‘ri chiziq chiqaramiz (17-rasm). A nuqtadan o‘ngga 62 sm o‘lchab chiziq uchiga B nuqtani qo‘yamiz AB=Sg+14 (barcha razmerlar uchun qo‘shimcha)=48+14=62 sm. Orqa bo‘lak o‘rta chizig‘i. A nuqtadan pastga ko‘ylak uzunligiga 2 sm qo‘shib 80 sm o‘lchab qo‘yamiz va N nuqta hosil qi lamiz AN=Di+2=78+2=80 sm. Etak chizig‘i. N nuqtadan o‘ngga AB chiziqqa parallel qilib to‘g‘ ri chiziq o‘tkazamiz va N1 nuqta hosil qilamiz NN1=AB= =62 sm. Old bo‘lak o‘rta chizig‘i. B, N1 nuqtalarni to‘g‘ri chiziq bilan birlashtiramiz. Ko‘krak chizig‘i. A nuqtadan pastga 24 sm o‘lchab G nuqta hosil qilamiz AG=Sg:3+8=48:3+8=24 sm. G nuqtadan o‘ngga yoqa chizig‘iga parallel qilib chiziq chiqarib, old bo‘lak o‘rta chizig‘i bilan kesishgan joyda G1 nuqta qo‘yamiz. Orqa bo‘lak kengligi. G nuqtadan o‘ngga 23 sm o‘lchab G2 nuqta hosil qilamiz GG2=Sg:3+7=48:3+7=23 sm. G2 nuqtadan tepaga chiziq chiqarib yoqa chizig‘i bilan kesishgan joyda S nuqta hosil qilamiz. Yeng o‘mizi kengligi. G2 nuqtadan ko‘krak chizig‘i bo‘ylab 17 sm o‘lchaymiz va G3 nuqtani qo‘yamiz G2G3=Sg:4+5=48:4+5=17 sm. G3 nuqtadan tepaga chiziq chiqarib yoqa chizig‘i bilan kesishgan joyda S1 nuqtani qo‘yamiz. Orqa bo‘lak andazasini qurish Yoqa o‘mizi. A nuqtadan o‘ngga 7,5 sm o‘lchab R nuqta hosil qilamiz AR=Sg:8+1,5=48:8+1,5=7,5 sm. R nuqtadan tepaga AR kesimning uchdan bir bo‘lagiga teng o‘lchamda chiziq chiqarib R1 hosil qilamiz RR1=AR:3=7,5:3=(taxminan)3,8. R1 va A nuqtalarni egri chiziq bilan tutashtiramiz. Yelka chizig‘i. S nuqtadan pastga 1 sm o‘lchab E harfini qo‘yamiz SE=1 sm. R1 va E nuqtalarni tutashtirib chiziqni yana 1 sm davom ettirib E1 nuqtani hosil qilamiz EE1=1 sm. Yeng o‘mizini chiqarish. G2G3 kesimni teng 2 ga bo‘lib o‘rtasiga O nuqtani qo‘yamiz G2O=G2G3:2=17,5:2= 8,5 (taxminan). G2 nuqtadan tepaga 8,5 sm 38

o‘lchab G4 nuqtani topamiz G2G4=G2O=8,5 sm. G2 nuqtadan burchakni teng ikki- ga bo‘luvchi bissektrisa chiqarib 3,5 sm o‘lchab qo‘yamiz chiziq uchiga G6 harfini qo‘yamiz G2G6=3,5 sm. Koketka. A nuqtadan pastga 6–7 sm o‘lchab K nuqtani qo‘yamiz. K nuqtadan o‘ngga yoqa o‘miziga parallel chiziq tortib orqa bo‘lak kengligi chizig‘i bilan kesishgan joyda K1 nuqtani qo‘yamiz. K1 nuqtadan pastga 1 sm o‘lchab K2 nuqtani qo‘yamiz K1K2=1 sm. K, K2 nuqtalarni egri chiziq bilan tutashtirib qo‘yamiz. Yeng o‘mizi chizig‘i. K2, G4, G6, O nuqtalarni egri chiziq bilan tutashtiramiz. Buklov choki haqi. K nuqtadan chapga 4 sm o‘lchab K3 nuqtani qo‘yamiz KK3=4 sm. N nuqtadan chapga 4 sm o‘lchab N2 nuqtani qo‘yamiz NN2=4 sm. K3 va N2 nuqtalarni birlashtiramiz. Yon chiziq. O nuqtadan pastga chiziq tortib etak chizig‘i bilan kesishgan joyda N3 nuqtani hosil qilamiz. Etak chizig‘i. N3 nuqtadan tepaga 14–15 sm o‘lchab N4 nuqtani hosil qilamiz. N3N4= 14–15 sm. Sorochka etagining chizig‘ini chizmaga qarab chizib olamiz. Old bo‘lak andazasini qurish Yoqa o‘mizi. B nuqtadan chapga 7 sm o‘lchab B1 hosil qilamiz BB1=Sg:8+1=48:8+1=7 sm. B nuqtadan pastga BB1 kesim o‘lchamini o‘lchab qo‘yamiz va 2 nuqtani hosil qilamiz BB1=BB2. B1 va B2 nuqtalarni egri chiziq bilan tutashtiramiz. Yelka kengligi. S1 nuqtadan pastga 4 sm tushirib E3 nuqtani hosil qilamiz S1E3=4 sm. B1 nuqtadan E3 nuqtani tutashti ruvchi chiziq chiqarib yelka kengligini o‘lchab chiziq uchiga E4 harfini qo‘yamiz B1E4=R1E1=17,5. Yeng o‘mizi chizig‘i. G3 nuqtadan burchakni teng ikkiga bo‘luvchi 3 sm li bissektrisa chiqaramiz, chiziq uchiga G7 harfini qo‘yamiz G3G7=3 sm. G3 nuqtadan tepaga yeng o‘mizi kengligining yarmini o‘lchab G5 ni hosil qilamiz G3 G5=G2G3:2=8,5 sm. Ye4, G5, G7,O nuqtalarni egri chiziq bilan tutashtiramiz. 39

Erkaklar sorochkasining yengi andaza chizmasini qurish Yeng uzunligi. A nuqtadan pastga 58 sm uzunlikda chiziq tortib N harfini qo‘yamiz AN=Dr-2=60–2=58 sm. N nuqtadan o‘ngga ixtiyoriy o‘lchamda chiziq tortamiz. Yeng kengligi. A nuqtadan o‘ngga 50 sm chiziq tortib B nuqta hosil qilamiz AB=Sg+2=48+2=50 sm. B nuqtadan pastga chiziq tushirib yeng uchi chizig‘iga tutashgan joyda N1 nuqtani hosil qilamiz. Yeng boshi balandligi. A nuqtadan pastga 8 sm chiziq tushirib A1 nuqta hosil qilamiz AA1=Sg:8+2=48:8+2=8 sm. Yeng boshi markazi. A nuqtadan o‘ngga 25 sm o‘lchab O harfini qo‘yamiz AO=AB:2=50:2=25 sm. Yeng boshi chiziqlarini chiqarish. A1 nuqtani O nuqta bilan birlashtiramiz, A1O kesimni teng ikkiga bo‘lib A2 nuqtani qo‘yamiz. A1O kesimga perpendikular chiqarib 2 sm o‘lchab qo‘yamiz, chiziq uchiga A3 harfini qo‘yamiz. O nuqtani B1 nuqta bilan birlashtiramiz, shu kesimni ikkiga bo‘lib o‘rtasiga B2 nuq - tani qo‘yamiz OB2=B2B1. O‘z navbatida OB2 kesimni teng ikkiga bo‘lib B3 nuqtani hosil qilamiz, bu nuqtadan OB3 kesimga perpendikular qilib tepaga 1 sm li chiziq chiqaramiz chiziq uchiga E harfini qo‘yamiz. B2B1 kesimni teng ikkiga bo‘lib B4 nuqtani hosil qilamiz B2B4=B4B1, ushbu nuqtadan B2B1 kesimga perpendikular qilib pastga 1 sm chiziq chiqaramiz va E1 nuqtani hosil qilamiz. Yeng uchi. O nuqtadan pastga chiziq tortib yeng uchi chizig‘iga tutashgan joyda N2 nuqtani qo‘yamiz. N2 nuqtadan o‘ngga va chapga 20 sm o‘lchab qo‘yamiz va o‘ngda N3, chapda N4 nuqtalarni hosil qilamiz N2N3=N2N4=AB:3=(taxminan) 20 sm. A1 nuqtani N4 nuqta bilan tutashtirib, 1 sm davom ettirib N5 nuqtani hosil qi lamiz. B1 nuqtani N3 nuqta bilan tutashtirib, 1 sm davom ettirib N6 nuqtani hosil qilamiz. N5, N2, N6 nuqtalarni tutashtiramiz. Yoqa. A nuqtadan o‘ngga chiziq tortib 24,5 sm o‘lchab B nuqta hosil qilamiz AB= Ssh+5=19,5 +5=24,5 sm. A nuqtadan pastga 9 sm yoqa uzunligini o‘lchab V nuqtani qo‘yamiz AV=9 sm. V nuqtadan o‘ngga AB kesimga parallel chiziq chiqarib B1 nuqtasini hosil qilamiz VB1=AB=24,5 sm. B1 va B nuqtalarni 40

birlashtiramiz. A nuq - ta dan o‘ngga 20,5 sm o‘lchab qo‘yamiz. AA1=Ssh+1=19,5+1= 20,5 sm. A nuqtadan pastga 1,5 sm o‘lchab A2 nuqtani qo‘yamiz. A1, A2 nuqtalarni egri chiziq bilan tutashtiramiz. A2 nuqtadan 5,5 sm o‘lchab A3 nuqtani hosil qilamiz. A2A3=5,5 sm. A1 nuqtadan pastga chiziq tortib VB1 kesim bilan kesishgan joyda N nuqtani qo‘yamiz. N nuqtadan tepaga 1,5 sm o‘lchab N1 nuqta hosil qi lamiz NN1=1,5 sm. B1 A1 nuqtalarni to‘g‘ri chiziq bilan, B1, N1, A3 nuqtalarni egri chiziq bilan tutashtiramiz. 17-rasm. Erkaklar sorochkasi konstruksiyasini qurish. 11. Erkaklar shimining konstruksiyasini qurish Erkaklar shimining konstruksiyasini qurish uchun quyidagi o‘lchamlar kerak bo‘ladi. № O‘lcham nomlanishi Belgisi Miqdori santimetrda 1 Bel yarim aylanasi St 44 2 Bo‘ksa yarim aylanasi Sb 50 3 Shim uzunligi Di 103 Setka qurish. A nuqtadan o‘ngga va pastga chiziq chiqaramiz (18-rasm). A nuqtadan pastga shim uzunligiga 1 sm qo‘shib o‘lchab N nuqtani qo‘yamiz AN=Di+1=103+1=104 sm. A nuqtadan o‘ngga 27 sm o‘lchab T nuqtasini hosil qilamiz AT=Sb:2+2=50:2=27 sm. N nuqtadan o‘ngga AT kesimga parallel chiziq o‘tkazib chiziq uchida N1 nuqtani qo‘yamiz NN1=AT= =27 sm. T va N1 nuqtalarni birlashtiramiz. 41

Shimning old bo‘lagining andazasini qurish O‘tirish chizig‘i. A nuqtadan pastga 28 sm chiziq o‘lchab qo‘yib B nuqta hosil qilamiz AB=Sb:2+3=50:2+3=28 sm. B nuq tadan o‘ngga chiziq tortib TN1 chiziq bilan kesishgan joyda B1 nuqtani hosil qilamiz. Tizza chizig‘i. BN kesimni ikkiga bo‘lib K nuqtani qo‘yamiz BK=BN:2, So‘ng K nuqtadan o‘ngga chiziq tortib TN1 kesim bilan kesishgan joyda K1 hosil qilamiz. Shim kengligi. B1 nuqtadan o‘ngga o‘tirish chizig‘i bo‘ylab 5 sm o‘lchab qo‘yamiz va B2 nuqtani qo‘yamiz B1B2=Sb:10=50:10= =5 sm. B1 nuqtadan tepaga 8 sm o‘lchab B3 nuqtani hosil qilamiz B1B3=Sb:10+3=50:10+3=8 sm. B1 nuqtadan burchakni teng ikkiga bo‘luvchi 3 sm li bissektrisa chiqaramiz va uchiga B4 nuqtasi ni qo‘yamiz B1B4=3 sm. B3, B4, B2 nuqtalarni egri chiziq bilan tutashtiramiz. Bel chizig‘i. T nuqtadan pastga 1 sm o‘lchab T1 nuqtani hosil qilamiz TT1=1 sm. T1 va A nuqtalarni birlashtiramiz. Yon chok chizig‘i. K1 nuqtadan o‘ngga 2 sm chiqarib K2 nuqtani qo‘yamiz K1 K2=2 sm. N1 nuqtasidan o‘ngga 2 sm chiqarib N2 nuqtasini hosil qilamiz N1N2=2 sm. N2, K2, B2 nuqtalarni birlashtiramiz. Shimning orqa bo‘lak andazasini qurish Shimning orqa bo‘lak andazasini qurish uchun xuddi old bo‘lak kabi shunday setka chizib olamiz: AN=Di+2= 103+1=104 sm, AT=Sb:2+2=50:2+2=27 sm. NN1=At=27 sm. AB=Sb:2+3=50:2+3=28 sm. BK=BN:2. Shim kengligi. B1 nuqtadan o‘ngga 5 sm o‘lchab B2 nuqtani hosil qilamiz B1B2=Sb:10=50:10=5 sm. B2 nuqtadan 3 sm o‘lchab B5 nuqtani hosil qilamiz B2B5=Sb:10+3=50:10+3=8 sm. B5 nuqtadan pastga 1 sm o‘lchab B6 nuqtani qo‘yamiz B5B6= =1 sm. B1 nuqtadan tepaga 6 sm o‘lchab B3 nuqtani qo‘yamiz B1B3=Sb:10+1=50:10+1=6 sm. T nuqtadan o‘ngga 4 sm o‘lchab T1 nuqtani qo‘yamiz TT1=4 sm. O‘tirish chizig‘i. B6, B2, B3 nuqtalarni egri chiziq bilan tutashtiramiz, B3 T1 nuqtalarni esa to‘g‘ri chiziq bilan tutash- 42

18-rasm. Erkaklar shimi konstruksiyasini qurish. tiramiz va bu chiziqni 7 sm davom ettirib uchiga T2 nuqtani qo‘yamiz T1T2=Sb:10+2=50:10+2=7 sm. Bel chizig‘i. T2 nuqtadan chapga 29 sm o‘lchab A1 nuqtani hosil qilamiz T2A1=St:2+7=44:2+7=29 sm. A1 va T2 nuqtalarni birlashtiramiz. Yon chiziq. K nuqtadan chapga 3 sm chiqarib K3 nuqtani qo‘yamiz. KK3=3 sm. N nuqtadan chapga 2 sm chiqarib N2 nuqtasini qo‘yamiz NN2=2 sm. A1, K3, N2 nuqtalarni birlashtiramiz. Og‘ choki tushadigan chiziq. K1 nuqtadan o‘ngga 5 sm o‘lchab K2 nuqtani qo‘yamiz. K1K2=5 sm. N1 nuqtadan o‘ngga 4 sm o‘lchab N3 nuqtani qo‘yamiz N1N3=4 sm. N3, K2, B6 nuqtalarni birlashtiramiz. K2B6 chiziqni ikkiga bo‘lib markazdan chapga 0,5 sm o‘lchab qo‘yamiz, so‘ngra B6 va K2 nuqtalarni chizmaga muvofiq birlashtirib qo‘yamiz. 43

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. S.Sh. Tashpulatov, X.X. Kamilova va boshq. Xalq iste’mol buyumlarini modellashtirish va loyihalash. – Toshkent: Sharq, 2008. 2. S.Sh. Tashpulatov, X.X. Kamilova va boshq. Tikuv buyumlarini loyihalash. – Toshkent: «Voris nashriyoti», 2010. 3. Мартынова А.И., Андреева Е.Г. Конструктивное модели рование одежды. – М.: Легкая индустрия, 2002. 4. Ерзенкова Н.В. Женская одежды в деталях. – Минск: «Полымя», 1991. 5. Козлова Т.В. и др. Моделирование и художественное оформление женской и детской одежды. – М.: «Легпромбытиздат», 1990. 6. B. Baymetov, G. Alimova «Maxsus rasm». – Toshkent: «Iqtisod-moliya» 2010. 7. Полтава В.А. «Учитесь шить сами». – Ташкент: «Госиздат». 1974. 8. D. Jabborova. «Zardo‘zlik texnologiyasi». – Toshkent: G‘. G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2004. 9. Пармон Ф.М. «Композиция костюма». – Москва, изд.: «Лёгкая промышленность и бытовое обслуживание», 1985. 10. Горина Г.С. «Моделирование формы одежды». – Москва: «Лёгкая и пищевая промышленность», 1981. 10. www.Biser.ru 44

O'xshashlar

Kiyimlarning har хil guruhlari va turlari uchun matеriallarni kоnfеksiyalashning tamоyillari

Keng assortimetdagi liboslarni badiiy bezash usullari va vositalari

Milliy bosh kiyimlar tarixi va rivojlanishi

Kiyim haqida ma`lumot, o`zbekmilliy kiyimlar tarixi va ularning rivojlanishi

Buyumlarni ishlab chiqarishga texnik tayyorlash texnologik jarayoni