Кашта тикиш технологияси - To'qimachilik - Referatlar

Кашта тикиш технологияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

766.5 KB

Ko'chirib olish

Кашта тикиш технологияси Қўлда кашта тикишнинг икки тури мавжуд: биринчиси матонинг арқоқ ҳамда ўрим ипларини санаб кашта тикиш; иккинчиси эса матога нақш-гул, тасвир контурини чизиб, эркин кашта тикиш турлари. Арқоқ ва ўриш иплари кесиштириб тўқилган мато полотно, бўз шаклида тўқилган матога тикилади. Чунки бундай мато ишларини санаб тикиш қулай. Бундай кашта гуллари геометрик шакллар, узун-қисқа тўғри чизиқлардан иборат. Ўзбекистонда санама каштанинг ироқи тури тарқалган. Эркин кашта эса ҳар қандай матога тикилаверади, танламайди, туширилган тасвир чизиқлари асосида тикилади. Кашта тикишни бошлаганда нақшлар чети (контури) олдин тикиб чиқилиб, кейин ичи тўлдирилади. Кашта тикаётганда попоп машинасидан мураккаб кашталар йўлларини, гулларнинг ўзакларини, гул атрофларини тикишда фойдаланилади. Оқланганда босма чокида игна билан буюмнинг юза қисмида иш бажарилади. Унда ипнинг учи боғланиб матонинг тагидан устига игна санчилиб ип тортилади, тугун каштанинг орқа томонида қолади. Ип тугагач яна шундай қилинади. Бу иш қандахаёл, дўрўя, хамдўзи, илмоқ чокларида ҳам амалга оширилади. Кашта тикилаётган буюм тизза устига эркин ташлаб қўйилиб тикилади. Йирик буюмлар (сўзана, такияпўш, гулкўрпа, чойшаб, палак ва бошқалар) композиция ва нақш чизилгач бир неча пахтага ажратилиб, каштадўзлик қилингач, қайтиб бирлаштириб тикилади. Бунда ҳар бир бўлак бошқа-бошқа чевар томонидан тикилиши мумкин, аммо ип-ранглар, услуб чизмада белгилаб олинади ва умумий ранглар гаммаси сақланган бўлади. Ўзбек каштачилигида ироқи, илма, бўрма, босма, хамдўзи, чамак, чинда хаёд, баҳя чоклари кенг тарқалган. Турли жойлардаги бадиий кашталарда чоклар турлича тикилади. Чунончи, Тошкентда кўпроқ босма чоки, Шахрисабзда йўрма, кандахаёл, ироқи, Бухоро, Самарқанд, Нуротада йўрма чоки билан тикилади.

Йўрма чоки-йўрмаки, илмоқли бигиз ёки игна билан матонинг ўнг томонида халқалар занжири, тескари томонида эса тўғри чизиқчалар ҳосил қилиб тикилади. Бу чок машинада тикилади, машина чоки попоп номи билан маш ҳ ур. Йў рма чоки билан к ў пинча жияклар, безак буюмларининг қ ошиялари, кашта ичини т ў лдириш, шунингдек, йирик кашталарнинг айрим қ исмлари, гул ва баргларни асосий шохга улайдиган банд ва бош қ алар қ адимдан шундай усулда тикилган. Йўр ма чокдан Самар қ анд, Бухоро, Қ аш қ адарё каштад ў злари к ў п фойдаланадилар. Йў рма чок бир-бирининг ичидан чи қ иб келадиган узлуксиз қ атор хал қ алар занжири б ў либ, бу чокни чамбаракда ва ў зи томон юритиб қ ави қ туширилади. Каштани чамбараксиз тикаётганда газлама тортилиб қ олмаслиги, чок юмало қ шаклда б ў лишини кузатиб бориш керак. Агар кашта икки қават ип билан тикиладиган бўлса, ипни газламага пухталаш қабиғи йўрма чокининг биринчи қобиғи былиши мумкин. Пухталангандан кейин ипни чапдан паст томондан ўнгга йўналтиради, игнани эса биринчи халқа ўртасидан ип газлама ўнгига чиққан нуқтасида газламага киритилади. (8-расм). Игна биринчи халқага нисбатан газламанинг тўрт - бешта ипига тенг оралиқда пастроқдан, ип петляси игна тагида қоладиган қилиб чиқарилади. Кашта тўғри чизиқ бўйлаб ҳар бир қавиққа газламадан бир хил миқдорда ип санаб тикилади. Йўрма-дўзи услубида тикишда ип доимо буюмнинг остида туради, бигизга-бигиз илмоғига чап қўл билан илдириб, турилади, ўнг қўл санчиб, уни тортиб олиб чоклар занжирини ҳосил қилишда хизмат қилади. Йўрма чоки игна билан бажарилганда, унда иш фақат буюм остида бажарилади. Йўрма чокни синиқ чизиқ тарзида тикиш ҳам мумкин.

5- расм. Келинлар кул румоли. 1960-1870 йил. Ургут тумани шойи газламага ипак ип билан “йурма”, “илмок” чокида тикилган. 6-расм. Чой халта. Ургут тумани пахта толасидан тўқилган газламага ипакли ип билан “йўрма”, “илмоқ” чокида тикилади. Бундай чокнинг тескари томонидан қавиқлари ва ўнги томонидан петлялари чокнинг ўрта чизиғидан навбатма-навбат бир чапга бир ўнга

жойлашган бўлади. Чамак (ҳунарий) чоки - кашта тикиш чокларидан бири бўлиб, чапдан ўнгга қараб икки параллел чизиқ бўйлаб бажарилади. Ип ўтказилган игна ўнг томондан (9-расм) санчилади, юқорига чапга томон қия қилиб чиқарилиб, пастки чизиққа параллел равишда тўғри қадалади ва пастга қия қилиб чиқарилади. Ш у тарзда давом этаверади, бу чокни па ст дан ю қ орига томон тиккан ма ъқ ул. 7-расм. Чамак (хунарий) чоки.

8-расм.

9-расм.

10-расм 11-расм 12-расм 13-расм Куппа чоки турли йўналишда, яъни чапдан ўнгга, ўнгдан чапга, юқоридан пастга, пастдан юқорига сидирға тикиб ҳосил қилинади. (10- расм). Бунда ёнма-ён тикиладиган чоклар бир текис ёки гул шаклига қараб кичикдан катталашиб, каттадан кичиклашиб бориши мумкин. Бу чок санама, дўрўя, пилтадўзи номлари билан аталади. Турли-туман кашталарда, дўппидўзликда кенг фойдаланилади. "Игнани олдинга йўналтириб" санчиладиган чокни тикишда (9-11-расм) газлама ипидан 2-3 таси игна учига териб олиниб, ўнгдан чапга томон тикилади. Ундан кашта гули чизиқларини айлантириб тикишда ва газлама юзасини тўлдириб бадиий кашталар тикишда фойдаланилади. Чинда хаёл-дўрўя чоки, матога игна қадалиб бир меъёрида тикиб чиқилади. Тескари ўгириб яъна тикиб чиқилади. Шу тариқа матонинг олди ва орқа томонида бир хилда гул ҳосил қилинади (12-расм). Бу чок билан икки томони ҳам кўзга ташланадиган буюмлар, яни сочиқ, рўмол ва бошқаларни безашда ишлатилади. Ҳамдўзи чоки икки ёқлама текис тикиладиган бўлиб, ип тик ёки сал қияроқ қилиб тикилади. Хом ипак билан тикилганидан шу ном билан аталган. Дўппи гулларида белбоққа нозик геометрик нақшлар тикиш ва шу кабиларда бу чокдан кўп фойдаланилади. Фарғона водийсида, Самарқандда кенг тарқалган (13- расм).

14-расм. Канда хаёл чокида ип тўшама тик ёки ётиқ бўлади. Бу чокнинг ик к и хили мавжуд. Бир хилида т ў шама ип у ст идан чатиладиган чок қ иялатиб у ст ма-у ст тушади, кашта тайёр б ў лганда новдадан т ўқ илган саватга ў хшаб к ў ринади (14-расм, ж). Иккинчи хилида каштад ў з биринчи қ аторни олдинги кашта хили тарзида тикиб чи ққ ач, иккинчи қ аторни тикаётганда олдинги қ атор о ст ки қ исмидан ў тказиб тикилади, шундай қ илиб, чоклар т ў шами ип у ст ига диоганал йў налишдаги илон изи чизи қ лар ҳ осил қ илиб тушади. (14- расм, з). Илма чокининг икки тури мавжуд: илма бир тарафа илма икки тарафа. Илма бир тарафа чоки горизонтал йў налишида чапдан ў нгга ёки ю қ оридан па ст га томон тикилади. Ип ў тказилган игна аввал ў нг тарафдан, ипни чап қў л бош бармо ғ и билан ушлаб туриб, игна ю қ ори томондан па ст га тиккасига санчилади. Игна су ғ уриб олинаётган пайтда ип қў йиб юборилади, бунда ип игна о ст ида қ олиши лозим. Ш у тарзда хал қ а ҳ осил б ў лади Айланасимон тикиш ҳ ам мумкин (15-расм, б). Илма икки тарафи чокининг икки хил бажариш усули бор:

15-расм. 1- усул. Бир томони чапдан ўнга халқа қилиб тикиб чиқилгач, кейин каштани ўгириб қ олган томони ҳ ам шу тарзда тикиб чи қ илади. (15-расм, в). 2 - усул. Ип ў тказилган игна газламанинг ў нг томонидан қ адаб, ёти қ чизи қ б ў йлаб чап томондан су ғ уриб олинади. Чап қў л бош бармо ғ и билан илиб ор қаси га сурилган ип игна о ст ида қ олиши керак. Шу тарзда бир ёқлама халқа ҳосил бўлади, сўнгра ўнг томондан яна игна қадаб, чапдан ётиқ ҳолатда суғуриб олинади. Лекин бу иккинчи ва ундан кейин ўнг томонга уриладиган игналарни салқироқ тутувчи вертикал ипдан юқорига аввалги халқа чокнинг ичкарисига қадалади, шу тарзда ўнг томон халқаси ҳосил бўлади. (15-расм, г). Илма чоклари, одатда босма чоки билан тикилган кашталарни ҳ ошиялашда ишлатилади. Илма чоки Фар ғ она водийсида к ў про қ тар қ алган. 16- расм.

Илма чоки тикилиш усули игна билан тикиладиган йўрма чокига яқин, бунда юқоридан пастга томон тикилади, игна ёнма-ён икки қаторда санчилиши билан йўрма чокидан фарқланади. Игна гоҳ чап қаторга, гоҳ ўнг қаторга санчила боради. Аввал бир ҳалқа ҳосил қилиб олингач, игна халқа ичига санчилиб, ип устидан олинади, чап қўлнинг бош босиб турган ип санчилиб чиққан игна ортида қолдирилади. (16- расм). Бу чок чўст дўпписи безакларида кўп фойдаланилади. Шойи матоларга тикиладиган кичик кашталарда ҳам кўп қўлланилади. Ироқи чоки икки хил бўлиб, кашта бутун ва ярим хечлар тизмасидан ташкил топади. Чокнинг икки тури мавжуд: улар терма иро қ и ва ир оқи деб аталади. Терма иро қ и бир-бири билан к ў ндаланг кесишадиган қ ия чизи қ лардан иборат б ў либ, каштад ў злар одатда бу чокни па ст дан ю қ орига қ арата тикадилар. Терма иро қ и нинг ҳ ам икки хили мавжуд: 1. Санама иро қ и . Бу чокда ишлатиладиган т ў р (канва) га ёки ар қ о қ ва ў ришидан ип тортиб олиниб, т ў р шаклига келтирилган матога кесма чизи қ лар санаб гул тикилади. 2. Чизма иро қ и хили эса матога қ адам билан чизилган на қ ш-гул у ст идан тикилади. Ироқининг бошқа турида эса мато устига ип тўшалиб, у майда чоклар билан бир текисда кесиб чиқилади, кейин унинг ёнига яъна ип тўшалиб, шу тарзда кесиб тикиб чиқилади. 17-расм. Сумкача. Ироқи чок.

Бу чок билан кўпинча йирик кашта-палак, сўзаналар тикилган. Терма иро қ и билан д ў ппи, кизак ва майда кашта ма ҳ сулотлари тикилади. Бу чок қ адимдан Қ аш қ адарёда ривож топган, кейинчалик Республиканинг ҳ амма туманларига ҳ ам тар қ алган. 18-расм. Кирпич. Ипак ип босма чок Босма чок тик ёки ёти қ т ў шалган ип у ст идан кесиб тикиб чи қ илади, мато сирти сидир ғ а қ опланади. Ў нг томондан чапга, с ў нг чапдан ў нгга яна ў нгдан чапга ва шу тарзда ип т ў шалиб, у ст идан бо ст ириб чи қ илаверади. Т ў шалган таг иплари к ў ндаланг ва тикка б ў лганда ҳ ам улар чатиладиган қ ис қ а чоклар бир-биридан узо қ ро қ сал қ ия қ илиб чатилади. Чатиладиган чоклар 3 мм дан орти қ б ў лмаслиги керак. Бажариш усули бир хил б ў лган босма чокининг ҳ ам бир неча хили бор. Улар бир-биридан таш қ и к ўр иниши билан фар қ ланиб туради. Т ў шама ип узунро қ чок (3 мм) ва л ў нда чок билан тикилади. Бу чок турлари 18- расмда к ў рсатилган. Т ў шама қў ш чоклар билан чатилиши мумкин. Қў ш чоклар ораси я қ ин (18- расм, г) ва узо қ ро қ (18- расм, д) тикилади.

Т ў шама ип четдан девор т ўқ имасига ў хшаб кетадиган қ илиб чатилса ҳ ам б ў лади (18-расм, е). Босма чокда фойдаланиладиган ип яхши пишитилган б ў лиши керак, шунда чок газламада б ў ртиб чи қ ади. Босма чокда кашта гуллари сидир ғ а қ опланган б ў лади. Байрам кийимларини бадиий безашда қўлда тикилган кашталар илгаридан катта аҳамиятга эга бўлган. Ҳозирги пайтда махсус фабрикаларда чиройли бадиий безалган тикувчилик буюмлари кенг ассортиментда чиқарилади. Қуйида қўлда кашта тикишнинг асосий усуллари кўрсатилган. Ҳамма чоклар кергида бир хил тарангликда бўлиши лозим (1-44 та чоклар). Қўл кашта чок турлари икки гуруҳга бўлинади. Санама чоклар ва олдиндан чизилган нақшлар чети (контур) бўйлаб тикиладиган ихтиёрий чоклар. Санама кашталар ўз навбатида газлама тагига ўтказиб тикиладиган ва баҳясимон дейиладиган кашта ва газлама устига тикиладиган кашталарга бўлинади. Турли мережкалар, майда бахя, гипюрлар, рангли чирмашма ва бош қ алар бахясимон каштага киради. Газлама тагига ў тказиб тикиладиган бундай кашта турлари газлама у ст ида б ў лмай, унинг тузилишини х у дди ў згартиргандек газламанинг ў зида б ў лади. Газлама у ст ига тикиладиган санама кашта чокларга иро қ и, чизма чок, санама текис чок, ў рим чок ва бош қ а чоклар киради. Чизма контур бўйлаб ихтиёрий тикиладиган кашталарда кашта гул чети бўйлаб бахя чокларга туширилади ёки гулни тўлдириб тикиб, дона-дона, бўртиқ қўшимча сатҳ ҳосил қилинади. Бундай чокларга текис чоклар ва оддий чоклар-сув чок, ироқисимон чок, ўрим чок ва бошқа чоклар киради. Кашта тикишда одатда, бир неча чок бир ва қ тнинг ў зида ишлатилади. Ипни газламага пухталаш учун кашта тикаётганда ҳеч қачон ипнинг учи тугилмайди. Кашта тикилган буюмнинг тескариси тоза ва батартиб б ў лиши керак. Ипни газламанинг ў нгида кашта тикилган жойга пухталаб қў йилади.

Игнани олдинга йў налтириб санчиладиган чок Т ў рлаш чоки (2) игнани ў нгдан чапга санчиб, кейин тескари томонидан ип икки қ ави қ йириклигича олдинга томон тортиб ў тказилади. Сув чокини (3) тикишда буюмнинг ў нгидан битта қ ави қ йириклигига тенг орали қ да игна санчилади, тескарисидан эса кашта ипи қ ави қ дан па ст дан чи қ адиган қ илиб игна ярим қ ави қ кенглигида ор қ ага қ айтариб санчилади. "Иро қ симон" чок (4) икки қ атор қ илиб чапдан ў нгга томон тикилади. Тикиш о ст ки қ атордан бошланади. Игнани ю қ орига йў налтириб, ў нгга о ғ дириб қ ави қ туширилади. Ю қ ори қ аторда игнага газлама шундай илиб олинадики, бунда игнанинг газламадан чи қ иш жойи о ст ки қ аторда игна чанчилиб кирган жой билан бир чизи қ да б ў лсин. Па ст га тушадиган қ ави қ ҳ ам ю қ орига чи ққ андагидек о ғ иб, игна яъна ю қ ори қ атордагича газлама ипидан илиб ў тади.

"Зич ироқсимон" чок (5) ҳам "ироқсимон" чокдек тикилади, фақат қавиқлар зич жойлашади, игнанинг санчилиб кириш жойи билан чиқиш жойи битта бўлади. Босма чок (6,21-расм) "Ироқи" чок (7) кашта тикишда олдин бир томонга қатор қия қавиқлар тикилади, кейин худди шундай қия қавиқлар олдинги қавиқлар устиан иккинчи томонга тикиб борилади. "Қўшалоқ ироқи" чок (8) тўртта чалишган қия қавиқлардан иборат бўлиб, уларнинг ҳаммаси бир усулда бажарилади. "Чала ироқи" чок (9) шундайгина ташлаб қўйилган ипни ўнг томонидан бошлаб ўраб тикиб ҳосил қилинади. Оддий синиқ чок (10) ўнг томондан чап томонга икки қатор қилиб тикилади. Чокни юқори қатордан бошлаб, кашта ўнгида чап томонга қиялатиб битта қавиқ ҳосил қилинади. Пастки қаторда каштанинг тескарисидаги қавиқ унинг ўртаси юқори қатордаги игна санчилган жойга тўғри келадиган қилиб чап томонга горизонтал тикилади. Навбатдаги қавиқ юқори қатордаги дастлаб игна санчилган жойга томон йўналтириб ҳосил қилинади ва каштанинг тескарисидаги қавиқ яъна чап томонга пастки қатордаги қавиқ йириклигида горизонтал тикилади. Иккинчи усулда (11) пастки қатор қавиқлари ораси олдинги игна санчилган жойларнинг ўзига яъна игна санчиб, қайтарма қавиқлар ҳосил қилиб тўлдирилади. Синиқ чокларнинг учинчи усули (12) иккала қаторда ҳам қайтарма қавиқлар тикилади. Петля чок (13) чапдан ў нгга томон тикилади. Қ ав иқ газлама четига перпендикуляр жойланиб, кашта ипини игна тагида қ олдириб тикилади. Петля чокда қ ави қ лар йириклиги бир хил орали қ да такрорланиб турадиган б ў лиши мумкин (14).

Петля чокнинг қ ави қ лари (13га қ аранг) чок йў лининг го ҳ у томонга, го ҳ бу томонга туширилади (15). Бундай чок бириктирма чокларни яшириш учун тикилади. Петля чок турли рангдаги бир нечта ипларни ў раб тикишда ҳ ам ишлатилади (16). Сурилган петля чок (17) ҳ али худди олдингидагидек (15) тикилади-ю, лекин бунда кашта ипи чок четида эмас, балки чок ў ртасида тортилган б ў лади. Бу чок билан ҳ ам буюмнинг бириктирма чокларини яшириш мумкин. Чирмашма петля чок (18) ҳ осил қ илиш учун олдин игнани газлама тескарисида четидан 3-5 ип бериро ққ а санчиб, ў нгига ўтказилади, кейин уни газламадан тортиб олишдан олдин, кашта ипи чапдан ўнгга томон игна учи орқасига ўтказилади. Шундан кейин материал четида қавиқ тортиб қўйилади. Тўпланма қавиқли ва чирмашма петля чок (19) да тасвирланган. Йўрма (попоп) чокни ҳосил қилиш учун (20) игна газламани дастлаб тешиб чиққан жойига қайта санчилади-да, газламадан қавиқ йириклигича илиб, кашта ипи игна тагида ҳалқа қилиб қолдирилади ва шу ҳалқа орасидан ип тортиб олинади. "Кенг илма" чокли кашта тикишда (21) игна газламадан чиққан жойидан ўнг томонга 3-4 ип оралиғида санчилади. "Арча чок тикиш (22) "Илма" чок тикишга ўхшаган бўлиб, ундан игнадей газламага чок марказий чизиғининг гоҳ ўнг, гоҳ чап томондака санчиш билангина фақрқ қилади. Бу чокнинг бошқа бир усулда (23) чок марказий чизиғининг иккала томонида ҳам иккитадан қавиқ тушурилади. "Ҳалқа-ҳалқа" чок (24) алоҳида-алоҳида қавиқлар- петлялар қаторидан иборат бўлади. (25)да "ҳалқа -ҳалқа" чок солиб тикилган тўгарак гул тасвирланган. "Квадрат чок" ("гул" чок) (26) Олдин диоганал бўйлаб юқори томонга вертикал қавиқ солиб, кейин диоганал бўйлаб пастга томон кўндаланг қавиқ солиб тикилади. Навбатдаги галда диоганал бўйлаб юқори томонга кўндаланг қавиқ, кейин диоганал бўйлаб пастга томон вертикал қавиқ солинади Чирмашма устки чок (27) тикиш учун олдин ўнгдан чапга томон гоҳ юқорида, гоҳ пастда газлама чипидан 2-3 тасини илиб олиб синиқ қатор

қавиқлар тикилади. Кейин газламани илмасдан қавиқларнинг ўзинигина чирмаштириб тикилади (28) чирмашма устки чок солиб тикилган учбурчаклик тасвирланган. "Ироқисимон ўрим" чок (29) текис кашта чок усулида, қавиқларни гоҳ ўнг, гоҳ чап томонга оғдириб тикилади. "Ироқисимон арча" чок (30) ҳам олдинги чок сингари тикилади, лекин бунда навбатдаги ҳар қавиқ ўзидан олдинги қавиқнинг пастки қисмини босиб ўтади. "Қўшалоқ илма" чокда (31) чок бўйлаб газламани илмасдан олдин чап ҳалқа, кейин ўнг ҳалқа ҳосил қилиб олинади ва игна санчилиб газламада шундай қия қавиқ ҳосил қилинадики, бунда ўнг томондаги игна санчилган жой чап томондаги санчиқ чизиғига тўғри келиши, чап томондаги игна чиққан жой эса бир баҳя пастроқда пайдо бўлиши керак. Қия қавиқли текис чок (32) пастдан бошланиб, юқорига томон ўнг томонга қиялатиб қавиқ солинади ва ип биринчи санчиқ ёнидан тортиб чиқарилади. Ўралма тугун чок газламадан чиққан кашта ипини игна учига ўраб ҳосил қилинади (33а). Игна билан ип ҳосил бўлган спирал ичидан ўтказилиб, тугун газламага пухталаб қўйилади (33б).

Зийдаги чирмашма тугун (34) ҳосил қилишда ҳам шу юқоридаги усулдан фойдаланилади, лекин бунда игна учидаги ўрамлар сони кўпроқ бўлади. Мураккаб тугунлар (35) ҳосил қилиш учун газламадан чиққан кашта ипи газлама тескарисидаги қавиқ ўртасига тўғри келадиган қилиб игнага газлама ипидан илиб олинади. Шундан кейин игна ҳосил бўлган ҳалқа ичидан ўнгдан чапга томон кашта ипи игна учи тагида қоладиган қилиб чиқарилади. Кейин игнани халқадан ўнг томонга газламага санчиб, навбатдаги тугун ўрнидан чиқарилади. Зийдаги тугунлар газламанинг танда ипи бўйлаб жойлаштирилади. Бунинг учун газламадан 1-2 та танда ипи суғуриб чиқарилади, очилиб қолган тарқоқ ипидан бахясимон сув чок билан ҳар қайси қавиқни 2-3 мартадан пухталаб тикиб чиқилади. Газлама тескарига сув чок зийда қоладиган қилиб букланади. Сув чок қавиқларининг оралиқлари йўрмаб чиқилади (36,а). Букилган зийдан 2-3 ип қочириб бахясимон сув чок солиб тикиш ҳам мумкин (36,б). Кунгураларни текис чок билан ("шнурча" қилиб) йўрмашда узунлиги 0,5-1 см учта устма-уст ҳавойи петля ҳосил қилинади ва улар теки чок билан йўрмаланади (37). Кунгуралар чирмашма петля чок билан (38) юқоридагидек тикилади, фақат текис чок ўрнига чирмашма петля чок ишлатилади.

21-расм. Текис чокли кашта (39) тикиш па ст ки чап томондан бошланади. Ю қ ори томонга вертикал қ ави қ солиб игна олдинги санчи қ дан 1-2 ип наридан чи қ арилади. Бир ё қ лама текис чокли (у ст ки чокли) кашта ў нгдан чапга томон го ҳ ю қ орида, го ҳ па ст да игнага газлама ипидан 2-3 та илиб тикилади (40). Қ абари қ текис чокли кашта (41) тикишда т ў гаракчанинг контури, "игнани олдинга йў налтириладиган чок" била н тикиб чи қ илади. Ва ички у ст ки чокли т ў шама билан т ў лдирилади. Кейин т ў гаракча у ст ига текис чокли қ оплама тикилади. Т ў шама қ ави қ лари қ оплама қ ави қ ларига нисбатан доимо вертикал ҳ олатда б ў лади. " Ў йма" кашта (42) тикишда ў йим чизи қ лари "игнани олдинга йў налтирган" чок билан йў рмаланади. Ў йиладиган жойлардаги газлама қ айчи учида кесилади-да ў йим чизи қ ларга етказиб буклаб қў йилади. Кейин зийлар текис чок билан йў рмаланади. Текис чок билан гул баргларни тикишда (43) расм чизи қ лари "игнани олдинга йў налтирадиган" чок билан йў рмаб

қў йилади ва қ ия текис чок қ оплаб тикилади. Олдин у ст ки чокли т ў шамани тикиб олиб, кейин текис чок билан қ опланса ҳам бў лади. Кунгураларни петля чок билан тикишда (44) контур билан қ опламани "игна олдинга йў налтирилган" чок билан тикиб олиб, кейин петля чок билан йў рмаланади. К Ў З-К Ў З КАШТА (РИШЕЛ Ь Е) К ў з-к ў з кашта жуда чиройли б ў лади. Ҳ озирги ва қ тда бу кашта ҳ а қ ли равишда жуда кенг тар қ алган. Уни қў лда ва тикув машинасида тикиш мумкин. Бу каштада на қ шнинг шакллари ёки улар орасидгаги газлама ў йилади. Бунда тикиладиган безаклар к ў пинча ст илиза ц ияланган ва бир- бирига улагичлар билан бо ғ ланган гуллардан, барглардан иборат б ў лади. Бу каштани зич т ўқ илган зи ғ ир тола, ип, жун газламага тикилади. Сийрак т ўқ илган газламалар бу каштага т ўғ ри келмайди, чунки орадаги газлама ў йилгандан кейин, газлама титилиб, кашта гули бузилиб кетади. К ў йлаклар, ё қ а ва манжетлар, ич кийимлар ва ҳ оказолар ришеле кашта тикиб безатилади. К ў з-к ў з тешикли кашта тикилган жойдаги газлама т ў р полотнога ў хшаб к ў ринади. 22-расм. У йма каштадаги улагичларни тикиш . 23-расм. К у з-к у з “Ришел ь е” т у рд у зи кашта . Ў йма каштадаги улагич-"Ришеле"ларни тикиш. Т ў рд ў зи кашта. Бу каштани тикиш мураккаб эмас, лекин эътибор ва батартибликни талаб

қ илади. Кашта безаги яхшилаб дазмолланган газламага к ў чирилади. Газламанинг к ў ндаланг қ илиб кергига тортилади. Безак гулнинг чизи ғ и б ў йлаб, оддий ипда игна олдинлатилган ёки қ айтма чокнинг майда қ ави қ лари билан тикиб чи қ илади. Ҳ ар қ айси уло ғ ич учун (кашта безаги б ў йича) бир йў ла ип қў йиб икки марта тикиб кетилади: масалан, безак детали барг б ў лса, унинг атрофи улангичгача тикиб келинади, кейин безакдаги улагич узунлигида ип қў йилади-да, газлама чети кашта гулнинг бош қ а элементи б ў йлаб улагичнинг қ арама- қ арши томонига кичкина қ ави қ тушуриб тикилади (а). Кейин улагич б ў йлаб ор қ ага қ айтиб барг томонга ип қў йилади (б) ва кейинги улагичгача барг чизи ғ и б ў йлаб қ ави қ лар тушуриб тикишни давом эттирилади. Улагичларнинг атрофи петля чок билан ёки атрофидан ип ў раб чи қ илади. Улагичнинг иккала ипини турлаб қў йиш мумкин. Улагични тикиб чи қ иш учун ва петля чокни тикиш учун юмшо қ мулине (1-2 қ ават) оддий ип, чарус ип (оддий ип билан ипак) керак б ў лади. Улагичларни бир-бирига ў тиб чалишган жойида, олдин тагидан ў ртагача тикилади. Иккита улагич чалишган жойда пухталанади-да, ў ргимчакка ў хшатиб тикилади, ипли игнани бир улагич у ст идан, бир унинг тагидан ў тказиб, т ў рлаб қў йилади. Икки марта айлантирилади, кейин ор қ ага қ айтариб, то доирача ҳ осил б ў лгунча тикилади. Ш ундан кейин ў ралмай қо лган улагич атрофи тикиб чи қ илади. Улагичдан улагичгача ипни газлама чети б ў йлаб ў тказилади. Ҳ амма улагичлар атрофи тикиб чи қ илгандан кейин, кашта безаги чизи ғ и б ў йлаб петля чок тикилади. Бу чокни кергида ёки кергисиз тикиш мумкин, бунда газлама олдин салгина б ў шатилади. Петля чок қ ави қ лари, бир-бирига зич ёпишган ҳ олда чапдан ў нгга йў налтириб тикилади. Кашта тикилган буюмлар зарур б ў лса ювилади, крахмаллаб, тагига юмшо қ нарса қў йиб, тескари томонидан ў ртадан чети томон дазмол юритиб дазмолланади. Кейин учи т ў мто қ қ айчи билан, тескари томонидан кашта безаги, орасидаги улагич тагидаги газлама, контурлари йў рмаланган чок

четига та қ аб қ ир қ илади. Агар буюмлар чети кунгура қ илиб тикилган б ў лса, у ҳ ам шундай қ ир қ илади. Газламани қ ир қ иш э ҳ тиёткорликни талаб қ иладиган иш: бунда петля чок қ ави қ лари ёки улагичлар қ ир қ илиб кетмаслигига эътибор бериш керак. Мережка -бахясимон каштанинг энг оддий туридан иборат. Мережка газламанинг б ў йлама ва к ў ндалангига ипларни су ғ уриб олиб сийраклатилган йў л б ў йлаб тикилади. 24-расм. Мережка Сийраклатилган газлама ипларининг бир нечтасини қўшиб боғлаб, устунчалар ҳосил қилинади. Устунчалар турли усуллар билан кашта безаги бўйича оддий ип, мулина ип ва бошқа ипларни ишлатиб бирлаштирилади. Кашта тикишга ҳар қандай полотно усулида тўқилган газлама ярайверади. Иш чапдан ўнгга томон юритиб тикилади. Мережка четларини петля чок билан ёки к ў тарма текис чок билан пухталанади. О қ ва рангли ипда тикилган декоратив мережкалар билан кийимларни, салфеткалар, пояндозлар, ич кийимларини безатилади.

Попук мережка (1) энг осон тикиладиган мережкадир. Уни тикиш учун газламадан 3-5 та ип су ғ урилади. 25-расм. Мережка:1. попукча,2.у ст унча, 3. йў рма. Газламанинг вертикал иплари мережканинг фа қ ат бир томонидан бо ғ ланади, натижада попукчага ў хшаб т ў планган иплар ҳ осил б ў лади. Тикиладиган ипни сийраклатилган газлама йў лининг па ст ки чети чап томонига пухталанади. Игна 1-вертикал ип олдида тескари томонга тушурилади, чапдан ў нгга 3-4 та ип санаб игнани газламанинг ў нгига чи қ арилади. Кейин бу ипларни газламанинг ў нгида ў нгдан чапга, газламанинг тескарисида чапдан ў нгга йў налтириб ў раб чи қ илади. Игна мережка четидан 2-3 та ип па ст ро қ да ҳ осил б ў лган попукчанинг ў нг томонидан чи қ арилади. Ип тортилади, игна 1-попукча билан кейинги вертикал ип орасидан тушуриб тескари томонга ў тказилади-да, 2-мережка попукчаси тикилади. Попук мережка к ў пинча да ст урхонлар ёки сочи қ ларнинг четини безашда, баъзан газлама ипидан попук ҳ осил қ илишда ишлатилади. У ст унча мережка

(2). Бу мережкани тикиш учун газламадан 4-5 та ип су ғ урилади. Бу иплар ҳ ам попук мережкадек, лекин 2 томонидан бо ғ ланади, кейин худди шу иплар газламанинг сийраклатилган 2-томонидан бо ғ ланади. Ипдан у ст унчалар ҳ осил б ў лади. У ст унча мережка билан к ў йлак ва бош қ а буюмларни четларини безаш мумкин. Ёрма мережка (3). Бу мережкани тикиш учун газламадан 5-7 та ип су ғ урилади-да, олдин попук мережка тикилади. Бунда ҳ ар қ айси у ст унчада жуфт иплар б ў лишини кузатиб бориш керак. Мережканинг 2-томонини тикаётганда битта у ст унча ипининг ярмидан ва иккинчи у ст унча ипининг ҳ ам ярмидан тутиб, улар у ст унчаларни иккига ёргандек қи либ бирга бо ғ ланади. КАШТА ТИКИЛГАН БУЮМЛАРГА ИШЛОВ БЕРИШ Кашта тикилган буюм чоклари тозаланиб, тескари томонидан намланган мато билан дазмолланган бўлиши керак. Буюмнинг икки марта буклаб тикилган чети ў нг томонидан ҳ ам дазмолланади. Яхши ювилган газламага о қ кашта тикилган оддий усул билан ювилади, лекин бунда, айни қ са йирик қ ави қ билан тикилган каштани ювишда, кашта гули ўзгариб қолмаслиги учун, уни қаттиқ ишқаламаслик керак. Рангли кашта тикилган буюмларнинг кири илиқ сувда жуда эҳтиёт қилиб ювилади. Уларни ивитиб қўйиб, қайнатиб ёки устидан қайноқ сув қуйиб бўлмайди. Ювилган буюмни яхшилаб совуқ сувда чайиб сиқиб, бир неча дақиқа тукли сочиққа ёки чойшабга ўраб қуйилади. Бу буюмни намроқ пайтида фақат тескари томонидан, тагига юмшоқ нарса солиб дазмолланади, шунда кашта гул бўртган ва қабариқ бўлиб чиқади. Кашта тикилган сўзаналар, қийиқчалар, дастрўмол, дастурхон ва бошқа кашта буюмларининг четлари чўзилиб кетмаслиги учун ўртасидан бошлаб дазмолланади. Дазмолланган бундай кашта буюмлар то совугунча ёйилган ҳолда ётиши керак.

O'xshashlar

Кашта тикиш машиналари

Ўзбекча куйлак тикиш технологияси

Чунтак тикиш

Кашта тикишда ранглар танлаш

Куйлак такилмасини тикиш