Каноп поясини тайёрлаш ва саклаш - To'qimachilik - Referatlar

Каноп поясини тайёрлаш ва саклаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67 KB

Ko'chirib olish

Каноп поясини тайёрлаш ва сақлаш Режа: 1. Заводнинг каноп етказиб берувчи хўжаликлар билан алоқаси ва каноп заводининг ҳом ашё сақлаш базаси. 2. Канопни қабул қилиб олишга тайёрлаш, хом ашё қабул қилишни уюштириш ва хом ашёни ғарамга жойлаш. 3.Ҳом ашёни сифатли сақлаш ва ғарамлашни механизациялаштириш.

1. Заводнинг каноп етказиб берувчи хўжаликлар билан алоқаси Заводнинг хом ашё етказиб берувчи хўжаликлар билан контрактация шартномасини тузади. Шартномалар бир йил муддатга тузилади. Шартномалар тегишли йилнинг 1 январидан кечиктирилмай тузилади. Шартномага асосан хўжалик маълум майдонга каноп экиш ва хар бир гектаридан маълум миқдорда хосил олишни ўз зиммасига олади. Шартномада хом ашё тури, сифати, миқдори, нархи, умумий қиймати, топшириш муддатлари ва пунктлари кўрсатилади. Хўжаликларда аграномлар, бригадирлар ва звено бошлиқлари билан йиғилишлар, семинарлар уюштириб, тушунтириш ишлари олиб бориш зарур. Каноп заводи ходимлари каноп далаларида поя қайси мақсадда экилганига қараб пишганлигини белгилашда иштирок этадилар. Кўкпоядан пўстлоғини ажратиш, уни қуритиш, сортларга ажратиш ишларида жамоага яқиндан ёрдам берадилар. Хом ашёдан сифатли тола ажратиб олиш учун у бир хил хусусиятли бўлиши керак. ¥осилнинг ҳар қаеридан ўриб, бир хил партиядаги хом ашё ҳосил қилиш мумкин. ¥ар бир хўжаликка завод томонидан энг олдин ўрилган каноппоя ва пўстлоқлардан стандарт намуна тайёрлаб берилади. Поя ёки пўстлоқ шу намуналарга асосан сортларга ажратилиб, заводга топширилади. Тажриба шуни кўрсатадики, жамоа хўжалиги билан доимий алоқада уларнинг ишини назорат қилиб туриш каноп хосилдорлигини оширишга ва сифатли хом ашё тайёрлашга имкон беради. Заводнинг хом ашё сақлаш базаси Заводга поя ва пўстлоқ, одатда, август, сентябр, октябр, қисман ноябрь ойларида келтирилади ва улар бир қанча ойлаб, ишлашга юборилгунча махсус базаларда сақланади. Хом ашёни сақлашда маълум қоидаларга эътибор берилмаса, хом ашё чирийди ва толанинг хусусияти бузилади. Шунинг учун хом ашёни сақлаш усулини тўғри танлашнинг мухим ахамияти

бор. Каноп заводларида поя ёки пўстлоқ икки усул билан: усти ёпиқ шийпонларда (шохда) ва очиқ жойда сақланиши мумкин. Хом ашёни усти ёпиқ жойда сақлаш учун узунлиги 64 м, эни 16 м ва баландлиги 8 м бўлган атрофи очиқ, лекин усти ёпиқ шийпондан фойдаланилса, жуда мақсадга мувофиқ бўлади.Бундай шийпонда 400-500 т гача пўстлоқ ёки поя сақлаш мумкин. Ундан ташқари, ҳозир зиғирпоя заводларида катта ўлчамли темир-бетон шийпонлар кенг қўлланилмоқда.144х24х8,4 м ўлчамли шийпонга 2500 т, 90х30х6,5 м ўлчамли шийпонга эса 1500 т хом ашё жойланади. Бундай шийпонлар кўпга чидайди, махсулот сифатли сақланади, хом ашё базасининг майдони бир мунча қисқарилади, хом ашё ташишини механизациялаштиришга имкон туғилади. Каноп заводлари йил бўйи ишлайдиган поток лашган заводларига ўтиши муносабати билан шийпон жуда хам зарур, чунки ёғин сочинли даврларида усти очиқ жойларидаги пўстлоқларни ишлашга ташиши қийин. Ундан ташқари, усти очилиб қолган каноп ёмғирда қолган кетиши хамда унинг сифати бузилиши мумкин. Шунинг учун каноп заводларида камида 2 та шийпон бўлиши зарур. Усти очиқ жойда хом ашё, одатда ғарам қилиб сақланади. Бундай сақлаш усули кўп йиллик тажрибалар асосида мукаммалаштирилди. Бу усул жуда оддий бўлиб, унча кўп маблағ сафланмайди. Ўзбекистон иқлими учун бу усул анча самарали хисобланади. Илгарилари узунлиги 20 м,эни 8 м ва баландлиги 8 м ғарамлар бўларди; шундай ғарамга 80-100 т гача поя кетади. Хозир ғарамнинг эни ва узунлиги катталаш тирилган (32х10х8 м), натижада ғарамга кўп хом ашё кетади. ўарамнинг эни жанубдан шимолга қаратиб жойлаштирилади. Бунда ёнғингарчилик натижасида ғарамнинг ивиган қисмлари ёмғирдан сўнг қуёш нурида бир хил қурийди. Баъзан,ғарамни жойлаштиришда шамол эсадиган томон ҳам хисобга олинади. ўарамнинг ён томони шамол эсадиган томонга қараган бўлиши керак. Шунда хом ашё яхши қурийди ва яхши шамоллайди.

Хом ашёни ғарамлашдан олдин хар бир ғарам учун махсус майдонча тайёрлаш керак. ўарамнинг ост қисмидан пояларни намланиш ва чиришдан сақлаш учун ғарамнинг супачаси ердан камида 30 см кўтарилиб, атрофига сув кетадиган 20-30 см кенгликлда ариқчалар қилинади. ўарамлар ёнғин хавфсизлик қоидаларига асосан группа-группа қилиб жойлаштирилади. ¥ар қайси группада 4 уя бўлиб,4 ғарам бир уяни ташкил қилади. Уядаги ғарамларнинг эни томонидан оралиғи 15 м гача, узунлиги томонидан эса 30 м га тенг бўлади. Группадаги икки уя ғарамлари оралиғи 40 м, группалар оралиғи эса-60 м. ¥амма завод худуди камида баландлиги 1,8 м ли девор билан ўралган бўлиши керак. Хом ашё қўйилган жойдан ўралган чегарагача масофа 10 м бўлиши керак. Шох ва ғарамлар титиш-ювиш машиналари ўрнатилган цехларда 50 м узоқликда жойлашиши керак. 2. Канопни қабул қилиб олишга тайёрлаш Завод канопни қабул қилиб олишдан илгари бир қанча тайёргарлик ишларини олиб боради. Хўжаликларидан қанча ва қайси ассортиментдаги каноппоя ва кўк пўстлоқ келиши аниқланади. Бу маълумотларга асосан завод хом ашё сақлаш базасида поя ва пўстлоқни жойлаштириш режаси тузиб чиқилади. Канопни қабул қилишдан олдин хом ашё базасидаги ғарам таг- лари (супачалари) ремонт қилинади ёки янгидан ясалади, ҳар хил асбоб ускналар (нарвонлар, фанер, белкураклар ва ҳ.к. лар) тайёрланади, лаборатория жиҳозлари ҳамда ғарамнинг усти ёпиладиган брезентлар тахт қилиб қўйилади, тарози ва тошлар тамғалашдан ўтказилади, сақлаш базаси ва йўллар тозаланади, ёнғинга қарши тадбирлар кўрилади ва бошқа тайёргарлик ишлари амалга оширилади. Агар заводда поя уруғини олиш учун янчилиши керак бўлса, янчиш машиналари, уруғни қуритиш ва сақлаш жойлари тайёрлаб қўйилади. Канопни қабул қилишда иштирок этувчилар, хом ашёни жойловчилар, лаборантлар семинарлар ўтказиш йўли билан қайта тайёрланиши лозим.

Улар ўз вазифаларини жуда яхши билишлари керак. Қабул қилиш пунктининг кўринарли жойига стандарт намуналари қўйилган кўргазма ва сортлар бўйича сотиб олиш нархлари осиб қўйилган. Хом ашё қабул қилишни уюштириш Хом ашё қабул қилишини тезлатиш хамда хом ашёнинг заводга бир текисда келиб туришини таъминлаш учун хўжаликларда тегишли тушунтириш ишлари олиб бориш ва улар билан келишиб, хом ашё топшириш графигини тузиб чиқиш керак. Заводга келтирилган каноппоя ёки кўк пўстлоқни қабул қилувчи ҳар томонлама кўриб чиқади ва бахолайди. Бунинг учун у топшираладиган канопнинг бир жойидан танламасдан ўртача намуна олиб, боғламда поя ёки пўстлоқнинг туришини, ифлосланганлигини,намлиги, ранги ва узунлиги бир хиллигини хамда яхши боғланганлигини текшириб чиқади. Хом ашёнинг сортини аниқлаш учун олинган намунадаги боғларнинг ташқи кўриниши стандарт намунага солиш тириб кўрилади. Агар хом ашё топширувчи қабул қилувчининг бахосига рози бўлмаса,у холда лабаратория анализи ўтказилади. Хом ашёнинг сорт аниқлангандан сўнг тортилади, қабул қилувчи назорат квитанция ёзилади. Квитанцияда хом ашёнинг сорти, автомашинаси билан биргаликда оғирлиги ва сақланиш жойи (ғарам) нинг номери кўрсатилади. Хом ашёни машинада тушириб, ғарамга жойлашда ғарамчилар бошлиғининг бошлиғида яна қўшимча равида сифати текширилади. Агар нормадан ортиқ нам ва чириган боғлар учраса, улар топширувчига қайтарилади. Хом ашёси тушириб бўлинган машиналар тортилади ва оғирлиги квитанцияга ёзилади. Хом ашёнинг намлиги, ифлослиги ва ёғочли миқдори (пўстлоқда) намуна олиб,анализ қилиш йўли билан аниқланади. Хар қайси сортдаги поя ёки кўк пўстлоқни айрим ғарамларга жойлаштиришга катта эътибор бериш керак . Хатто кўк пўстлоқ хар хил вақтда ўрилиб, пўстлоғи ажратилган турли вақтга қараб ғарамларга

жойланса,тола миқдори ошади хамда сифати яхшиланади. Хар қайси ғарам учун махсус паспорт тузилади. Паспортда хом ашё ғарамга жой-лангандан то ишлаб чиқаришга берилгунча ўтган вақтдаги сифат ва миқдори ўзгаришлари кўрсатиб борилади. Хом ашёни ғарамга жойлаш Хом ашё яхши сақланиши учун боғларни ғарамга жойлаганда баъзи қоидаларга риоя қилиш керак бўлади. ўарамнинг тиклаш мухим иш бўлиб, бунда ғарамчининг мохирлигига хамда хом ашёнинг хусусиятига эътибор бериш керак. ўарамнинг ўрта қисми четига қараганда юқорироқ бўла бориш керак. Поянинг пастки қисмини ғарамнинг ташқи томонига қаратиб қўйиб, ёғоч кураклар билан уриб, ғарам девори текислаб борилади. Пояларни ғарамлашда бир қават ғарам бўйига қўйилиб, сўнггиси энига қараб қўйилади. Пояларнинг қўйилиш қалинлиги ғарамнинг хамма жойида бир хил бўлиши керак. Шундагина ғарам бузилиб кетмайди, ичига ёмғир сувлари ўтмайди. Намлиги юқори бўлган хом ашёни ғарамга қўйиш мумкин эмас. Каноппояни ғарамлашда узунлигига қараб 3-4 бўлакка бўлиб, бўлакларни бир-бирига зичлаб, айрим-айрим кўтариб чиқилади. Шундай қилинса, ғарамни бирдан очмай,қисман осиш ёки бузилган хом ашёни ажратиб олиш имкони бўлади. ўарам қилинаётган пайтда ёмғир ёғиб қолса, тугатилмаган ғарамнинг устига брезент ёпиш керак. Хом ашёни ғарамга жойлаш унинг зичлигига боғлиқ. Поя қуруқ (намлиги 20% гача) бўлса, боғлар ғарамга зич қилиб кетма-кет терилади, поялар намроқ (намлиги 20-25%)бўлса, боғларнинг ораси зичланмай,очиқроқ қилиб терилади, намлик 25-30% бўлса, зичланмай иккита лентали усулда жойлаштирилади. Бундан ташқари ғарамнинг узунасига ва кўндалангига бир неча жойидан шамол кириб турадиган квадрат (50х50 см) туйнуклар қўйилади. Бундай туйнуклар поянинг намлиги 20%дан ошиқ бўлганда ясалади.

Ёғингарчилик пайтида ғарам деворларига сув тегмаслиги учун икки ён томонидан юқори қисми пастки қисмига қараганда кенгроқ, тепа қисми тикроқ (қиялик бурчаги горизонтга нисбатан пўстлоқни брезент билан ёпишда тахминан 60 0 ,поя ғарамини ёпишда эса 45-50 0 ) қилинади. Кўк пўстлоқ ғарамга зич тахланаверади. Каноппоя жойланган ғарамлар устига IV сорт поялар ёпилади. Кўк пўстлоқ ғарамларининг ҳаммаси 1,2 ва 3- категорияли брезент билан ёпилади. Брезент пўстлоқни ёмғирдан яхши сақлайди, уни очиб ёпиш анча осон. Юқори сортли поялар ғарамнинг устига ҳам брезент ёпиш анча яхши натижа беради. 3. Хом ашёни сифатли сақлаш ўарамланган поя ва пўстлоқни сақлаш қоидаларига қатъий риоя қилиш лозим. ўарамлар нотўғри жойланган бўлса, ёғингарчиликда ва шамолда бузилиб сув тушиб кетиши, натижада хом ашёни чиритиб юбориши мумкин. Хом ашёни узоқ сақлаш вақтида унинг чириб кетишига йўл қўймаслик учун завод лаборатория ходимлари ғарамлардаги поя ёки пўстлоқнинг намлигини ва махсус термочўп билан ғарам ичкарисидаги температурани мунтазам равишда текшириб туришлари керак. Температуранинг ошиб кетиши ғарам ичкарисида қизиш пайдо бўлиб хом ашё чирий бошлаганини кўрсатади. Бунда ғарамдан буғ кўтарилади. ўарам устида қор бўлса, у эрий бошлайди. Бундай ғарамдаги хом ашёни тезда ишлатиб юбориш ёки қуритиб яна тахлаб қўйиш керак. Намлигини аниқлаш учун ғарамнинг ҳар жойидан, иложи борича ичкарисидан намуна олинади. ўарамнинг бузилган жойлари мунтазам равишда тузатиб борилади, унинг атрофидаги ариқчалар тозалаб турилади. Брезент устидаги қор кураб турилиши лозим. Хом ашё ғарамда эҳтиёт қилиб сақланса жуда кам бузилади. Илғор заводларида хом ашёни сақлаш вақтидаги йўқотиш 1% дан ошмайди.

Хом ашё базасида ёнғин чиқиш хавфи бўлганлиги учун ховузлар қазилиб, улардан сув доимо тўла сақланади ёки бутун база худуди бўйича водопровод трубалари ётқизилиб, ғарамлар олдига кранлар чиқарилиб қўйилади. Ўт ўчириш асбоблари ва ёнғинга қарши воситалар тахт қилиб қўйилади. Мотопомпалар ва ёнғин ўчириш машиналари тайёр ҳолда туриши лозим. Хом ашё базасида ишлайдиган ишчиларнинг ҳаммаси ўт ўчириш қонун-қоидаларини яхши ўрганиб қўйишлар шарт. ўарамлашни механизациялаштириш Илгарилари ғарамлаш қўлда бажарилар, шу туфайли кўп меҳнат талаб қилинар эди. Бундан ташқари,қўл билан баланд ғарамлар ясаш қийин эди. Сўнги йилларда каноп заводларида ҳар хил механизмлардан фойдалана бошланади. Кўп заводларда поя ёки пўстлоқни ғарамлаш учун кўтариш - ташиш воситаларидан фойдаланар эди. ¥озирги вақтда ТЛХ-18 ва ТЛПГ- 2УМ маркали лентали транспортёрлар деярли ҳамма каноп заводлари ишлатилмоқда. Транспортёрнинг узунлиги 20 м бўлиб, уни хоҳлаган ғарам ёнига ўрнатиш, исталган бурчакда кўтариш мумкин. Кейинги йилларда завод ичида хом ашёни ташиш ишлари ҳам механизациялаштирилмоқда. Шу мақсадда заводларда ўзи ағдарадиган прицеплар ва автомашиналар ишлатилмоқда.

Адабиётлар: 1. Ж.Султонов “Канопни дастлабки ишлаш” Тошкент “Ўқитувчи” 1981 йил 61-68 бетлар. 2. Ж.Султонов “Канопни ишлаш технологияси”, Тошкент “Ўқитувчи” 1970 й. 24-30 бетлар. 3. Ўзбекистон Республикаси Давлат стандарти O ’ zDst 605-93 “Кўк каноп пўстлоғи”.

O'xshashlar

Йигириш корхоналарида пахтани кабул килиш, саклаш ва сарфлаш

Каноп усимлигининг агротехникаси, тола сифатини бахолаш ва уни дастлабки ишлаш технологияси

Тайёрлаш ва ер ишлари машиналари

Толаларни савалаш ва холст тайёрлаш

Матоларни буяш ва гул босишга тайёрлаш