Yangi imlo qoidalariga asosan ayrim so`zlarning yozilishi - Tilshunoslik - Referatlar

Yangi imlo qoidalariga asosan ayrim so`zlarning yozilishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

36 KB

Ko'chirib olish

Y a ngi imlo qoidalariga asosan ayrim so`zlarning yozilishi . R E J A: 1. ё, ю , я harflari qo`llani ladigan so`zlarning imlosi. 2. Ayrim baynalminal so`zlarni to`g`ri yozish me`yorlari.

Tayanch tushunchalar : Tovush, harf, diftong, monoftong, harfiy birikma, baynalminal so`zlar, ayrim harflar O`zbek lotin alifbosida o`zbek kirill alifbosidagi yo, yu, ya harflari o`rniga qaysi harflarni yozish ular bajaradigan vazifaga bog`liq. 1.ё, ю, я harflari ikki tovushni (й+unli) ifodalashga xizmat qilsa, bu harflar o`rniga yo, yu, ya harflari yoziladi: заём - zayom, юмор - yumor, ядро – yadro, ёмғир - yomg`ir, ютуқ - yutuq, яхши – yaxshi kabi. 2. ё, ю, я harflari o`zidan oldin kelgan undoshning yumshoq ekanini ko`rsatishga xizmat qilsa: 1) asosan ё harfi o`rniga o harfi, ю harfi o`rniga u harfi, я harfi o`rniga a harfi yoziladi: стажёр - stajyor, люстра - lustra, фляга - flaga kabi; 2) so`zning talaffuzi keskin o`zgarib ketmasligi uchun qisman ё harfi o`rniga yo harflari, ю harfi o`rniga yu harflari, я harfi o`rniga ya harflari yoziladi: актёр - aktyor, бюро - byuro, снаряд - snaryad kabi. Ko`rinadiki, ё, ю, я harflari o`zidan oldin kelgan undoshning yumshoqligini ko`rsatish uchun xizmat qilsa, uzbek lotin alifbosida ikki xil aks ettiriladi. Qachon bir harf va qachon ikki harf yozishni qoidalashtirib bo`lmaydi, shu sababli bunday harf qatnashadigan so`zlarning to`g`ri yozilishi imlo lug`atida ko`rsatiladi. «O`zbek tilining qisqacha imlo lug`ati»ga (O`zFA nashriyoti, 1962) kiritilgan so`zlarning 41tasida ё harfi shunday vazifada kelgan. Ana shu so`zlarning 17tasida ё harfi o`rniga o harfini yozish yetarli: dirijor, Iikor, schotchik, uchot kabi. Quyidagi 24 so`zda esa ё harfi o`rniga yo harflari yoziladi: aktyor, dublyor, transportyor, boksyor, montyor, partnyor, rejissyor, repartyor, sapyor, suflyor, shafyor, minomyot, pulemyot, samolyot, vertolyot, amyoba, slyot…. Shu lug`atga kiritilgan so`zlarning 55tasida ю harfi shunday va zifada kelgan. Ana shu so`zlarning 51tasida ю harfi o`rniga u harfini yozish yetarli: a1umini, budjet, luks kabi. Quyidagi 4 so`zda esa ю harfi o`rniga yu harflari yoziladi: byuro, byust, menyu. S h u lug`atga kiritilgan so`zlarning 47tasida я harfi shunday va zifada kelgan. Ana shu so`zlarning 38tasida я harfi o`rniga a harfi ni yozish yetarli: molekular, yubilar, sentabr, okta br kabi. Quyidagi 9 so`zda esa я harfi o`rniga ya harflari yoziladi: dvoryan, slavyan, naryad, snaryad, zaryad, zaryadka, plyaj, tyaga. IX. Uzbek kirill alifbosidagi: 9) ц harfi o`rniga uzbek lotin alifbosida: a) so`z oxirida, so`z boshida, old qo`shimchadan keyin, undoshdan keyin s harfi yoziladi: кварц - kvars, шприц - shpris, целлофан - sellofan, цилиндр – silindr, антициклон - antisiklon, конструкция - konstruksiya kabi;

b) boshqa hollarda unlidan keyin ts yoziladi: глицирин - gli t sirin, гербицит - gerbi t sit, конституция - konstitu t siya kabi. 2. Ruscha щ harfi o`rniga uzbek kirill alifbosida ш yoki шч harflari yozilar edi, uzbek lotin alifbosida sh yoziladi (faqat meshshan so`zida ikkita sh yoziladi): община - obshina, ямщик - yamshik kabi. 3) ь belgisi: a)undosh tovushning yumshoqligini ko`rsatsa, uzbek lotin alifbosida yozilmaydi: альбом - a1bom, вольт - volt, апрель - aprel, нефть - neft kabi; b)ayirish belgisi vazifasini bajarsa: - ю , я , e harflaridan oldin kelganida belgi tashlanib, ю , я , е harflari o`rniga yu, ya, ye harflari yoziladi: интервю - intervyu, фортепьяно - fortepyano, премьера - prem y era kabi; - o, и harflaridan oldin kelganida belgi o`rniga y harfi yozila di: павильон - pavilyon, батальон - batalyon kabi. 4) ъ belgisi: a) rus tilidan olingan suzlarda tashlanib, undan keyin kelgan e, ю harflari o`rniga ye, yu harflari yoziladi: разъезд - razyezd, адъютант - adyutant kabi; b) arab tilidan olingan suzlarda bu belgi tutuq belgisiga almashtiriladi: маъно - ma`no, санъат - san`at kabi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1 .O`zbek tilining imlo qoidalari. 1995 y. 2 .Raxmatullaev SH. O`zbek tilining yangi alifbosi va imlosi. 1995 y. 3. Raxmatullaev SH. Orfografiya qoidalari – savodhonligimiz asosi. Toshkent. 1980 y. 4. Jamolhonov H. Hozirgi o`zbek adabiy tili. Toshkent. 2005 y.

O'xshashlar

O'zbek tilining yangi imlo qoidalari

O’zbek-Lotin alifbosining imlo qoidalari

Talaffuz va imlo. Imlo qoidalari

Bosh harflar imlosi. Ko`chirish qoidalari

Orfoepiya va orfografiya