Undov so’zlar - Tilshunoslik - Referatlar

Undov so’zlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

102 KB

Ko'chirib olish

Milliylik-milliy istiqlol g‘oyasining asosi Reja: K I R I SH. 1.“Milliy istiqlol g‘oyasi tushunchasi, uning mohiyati va tarixiy- falsafiy ildizlari. 2.Milliylikni ifodalovchi eng asosiy ko‘rsatkichlar. 3.Milliylik va baynalmilliylik dialektikasi. 4.Milliy istiqlol g‘oyasi asosini tashkil etuvchi umuminsoniy tamoyillari. 5.Insonparvar, demokratik jamiyat, huquqiy davlat qurish-milliy istiqlol g‘oyasining yadrosi. XULOSA: KIRISH: Mamlakatimizda yashovchi turli millat va elatlar vakillarini insonparvar,

demokratik jamiyat qurishdek oliyjanob maqsad atrofida birlashtiruvchi qudrat – milliy istiqlol mafkurasidir. O‘z navbatida milliy istiqlol mavkurasining mag‘zini milliy istiqlol g‘oyasi tashkil etishini unutmaslik darkor. Milliy istiqlol g‘oyasining asosini esa milliylik tashkil etadi. Shuning uchun ham milliy istiqlol mafkurasi konsep-siyasini turmushga tadbiq etish uchun bu murakkab jarayonning tashkilotchilari va targ‘ibotchilari milliylik tushunchasining mohiyatini, milliylik inson turmush tarzida namoyon bo‘lishini ifodalovchi eng asosiy ko‘rsatkichlar: milliy ong, milliy manfaat va milliy ehtiyoj, milliy g‘urur. Inson milliy xis tuyg‘ularini aniqlovchi mezonlar to‘g‘risida puxta bilimga, aniq va tiniq tasavvurga ega bo‘lishlari lozim. Shuningdek, milliylik va baynalmilliylik dialektikasi. Mamlakatimizdagi millatlararo munosabatlarda, milliylik va baynalmilliylikning uyg‘unlashuvini inson kundalik faoliyatidagi ko‘rinishlarda alohida e’tibor qaratish kerak. Shunga ko‘ra milliy istiqlol g‘oyasida mamlakatimizda yashovchi barcha millatlar, elatlar manfaati va ehtiyojlari o‘z ifodasini topish muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’ruza matnida yuqoridagilar bilan bir qatorda , milliy istiqlol g‘oyasini fuqarolar ongiga singdirish zaruriyatining ortib borrayotganligi,milliy istiqlol g‘oyasining umuminsoniy demokratik tamoyillar bilan uyg‘unlasha borishi jarayoni to‘g‘rsida ham fikr yuritiladi. Milliy istiqlol g‘oyasi, tushunchasi, uning mohiyati va tarixiy-falsafiy ildizlari Mustaqillik yillardato‘plangan tajriba va ijtimoiy hayot rivoji aslida inson, jamiyat g‘oya va mafkurasiz yashay olmasligini ko‘rsatdi. Zotan odamzod o‘zining ruhi va shuuridagi ko‘pdan-ko‘p savollarga javob bo‘ladigan uni doimiy faoliyatga undab turadigan hayotbaxsh g‘oyaga hamisha ehtiyoj sezib yashaydi. Chunki tabiatda, jamiyatda bo‘shliq bo‘lmagani kabi inson ongi va qalbida ham bo‘shliq blmaydi. Jamiyat hayotida sog‘lom g‘oya hukmron bo‘lib turmasa, odamlarning qalbi va ongini yot zararli g‘oyalar bilan egallab. Xalqning turmush tarzini izdan chiqaradi. Yurtboshimiz bugungi taraqqiyotning mana shunday ziga xos xususiyatlarini teran xis etib, buyuk maqsadlar bilan yashayotgan xalqimizning intilishlariga mos keladigan milliyg‘oyasi to‘g‘risidagi ta’limotni yaratdi. Bu

ta’limot Prezidentimiz asarlarida to‘la-to‘kis asoslab berilgan. Hozirgi davrda milliy istiqlol g‘oyasining asosiy tushncha va tamoyillarini, yurtdoshlarimiz, ayniqsa, yoshlarga tushuntirish, targ‘ib etish, undagi bilim - qarashlar asosida yangicha e’tiqod va dunyoqarash asoslarini shakllantirish nihoyatda muhim. Milliy istiqlol g‘oyasi xalqimizning yuksak ma’naviyati, adolat, erinlik, mustaqilli bilan bog‘liq tuyg‘ularni aks ettiradi. Prezidentimiz I.A.Karimovning ta’rifiga ko‘ra, milliy istiqlol g‘oyasi u “xalqning maqsad-muddaolarini ifodalaydi, tarix sinoatlaridan o‘tishda uning ruhini ko‘tarib, suyanch va tayanch bo‘ladi, shu millat, shu jamiyat duch keladigan ko‘plab hayotiy va ma’naviy muammolarga javob izlaydi. U insonga faqat moddiy boyliklar va ne’matlar uchun emas, avvalo, olloh taolo ato etgan aql- zakovat, iymon-e’tiqod tufayli, yusak ma’naviyatga erishish uchun intilib yashash lozimligini anglatadigan, bu murakkab va tehlikali dunyoda uning taraqqiyot yo‘lini yoritadigan mayoqdir. Butun insoniyat tarixida muayyan millatga xos maqsadlarni ifodalashga xizmat qiluvchi g‘oya, uning asosiy tushunchalari va tamoyillarini shakllantirish muhim ahamiyat kasb etgan. Ana shu ma’noda milliy istiqlol g‘oyasi dini, e’tiqodi,jamiyatdagi qaysi tabaqaga mansubligidan qat’iy nazar, O‘zbekistonda yashayotgan barcha fuqarolarning umummilliy maqsadini belgilab beradi a uni ruyobga chiqarishga chorlaydi. U mamlakatimizning o‘p millatli xalqi ongi va qalbida “O‘zbekiston – yagona Vatan” degan tushunchani shakllantiradi va mustahkamlashga xizmat qiladi. Yurtboshimiz milliy istiqlol g‘oyasining vazifasi haqida to‘xtalib shunday degan edi: “Men milliy istiqlol g‘oyasi bugun tez sur’atlar bilan o‘zgarayotgan dunyoda o‘zligimizni anglash, bizning kimligimizni, qanday buyuk ajdodlarni me’rosiga, necha ming yilli tarix, betakror madaniyat va qadriyatlarga ega ekanimizni xis etib yashashga, bu boylikni asrab-avaylab, demokratik qadriyatlar, butun jahon taraqqiyoti yutuqlari bilan oziqlantirib, yangi o‘sib kelayotgan avlodga yetkazishga xizmat kelmog‘i zarur, deb bilaman”.

Demak, milliy istiqlol g‘oyasining ma’naviy tamoyillari, falsafiy negizlari xalqning asrar davomida shakllangan qadriyatlaribilan, ya’ni tarixiy ildizlari bilan uyg‘unlashib ketgan. Fuqarolar tafakkuri va qalbida mustaqillikka sadoqat, kelajak va mustaqillik haqida qayg‘rish, o‘zligini, xalq Vatan qadr-qimmatini to‘g‘ri anglash va uni himoya qilish milliy istiqlol g‘oyasining mohiyatini ko‘p jihatdan belgilaydi. Milliy istiqlol g‘oyasining tarixiy ildizlari – xalqimizning moziy sinovlaridan o‘tib kelayogan boy madaniy va ma’naviy me’rosi, milliy qadriyatlari, urf-odat va an’analari, qo‘shiqlari, bayram va marosimlaridagi ozodlik erkinlikuchun kurash ruhi, ota-bobolarmizning mustaqillik yo‘lida ko‘rsatgan ta’surotlari, bunyodkorlik ishlari hada ularniamalga oshirishi ma’naviy ruh bergan tafakkur tarzida namoyon bo‘ladi. U asrlar mobaynida yillar sinoviga dosh berib, sayqallashib takomillashib kelgan. Bu tafakkurning markazida yaratganning eng ulug‘ mu’jizasi bo‘lmish insonning ulug‘ligi va mu’tabarligi g‘oyasi yotadi, binobarin u qadrlanishi, e’zozlanishi lozim. Chunki mamlakatimizning hayoti, farovonligi ana shu mehnatkash insonlarning mehnatga, faoliyatiga bog‘liq. Shu tufayli ham Sharqda komil inson g‘oyasi qadimdan buyuk orzu bo‘lib, donishmandlarimiz hayolini band etib kelgan. Bu tamoyil xalqimizning ruhini dahosini aks ettiruvchi o‘lmas qadriyatlar bilan uzviy bog‘liqdir. Xususan, buyuk ajdodlarimiz, sohibqiron Amir Temurning sog‘lom ma’naviyat maxsuli blgan “Kuch – adolatdadir” degan shiori milliy g‘oyaning tarkibiy qismiga aylanib ketgan, mamlakat birligini ta’minlash, markazlashgan davlat barpo etishda, ayniqsa uni odillik bilan boshqarishda, ma’naviy-mafkuraiy asos bo‘lib xizmat qilgan. Yoki ayollarning og‘ir jismoniy mehnatdan ozod qilinganiga e’tibor bering. Mazdakiylik ta’limotida xotin-qizlar va erkaklar tengligi xotin-qizlarning aqliy imkoniyatlari erkaklarnikidan kam emasligi haqidagi g‘oyasi ilgari surilgan. Bir vaqtlar savdogarlar do‘konlarga umuman qulf osishmaganliklari, bunday misollarni ko‘plab keltirish mumkin. Shuning uchun ham tarixiy xotirani uyg‘otish asosida o‘zlikni anglash bugungi kundagi muhim mafkuraviy vazifadir.

Demak, milliy istiqlol g‘oyasining ma’no mazmunini belgilaydigan eng muhim omillardan biri bu xalqimizning qadimiy va boy tarixidir. Chunki tarix – buyuk murabbiy. U insonga ibratli xulosalar beribgina qolmasdan, ba’zan achchiq saboqlarni ham tan olishga undaydi. Tarixga berilgan xolis baho mafkuraning hayotiyligi va ta’sirchanligiga asos bo‘ladi. Xalqimizning o‘ziga xos sharqona turmush tarzi, tafakkuri va dunyoqarashi, hayotga, voqelikka munosabatini ifoda etuvchi xalq og‘zaki ijodi namunalari. “Alpomish”, “Shashmaqom” kabi durdona asarlar asriy ideallarni zida ifoda etgan milliy qahramonlarning ibratli hayoti ham milliy mafkuramiz oziqlanadigan manbalardandir. Spitamen, Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur kabi milliy qahramonlarimizning vatan taqdiri uchun olib borgan qahramonona kurashlari, ona Vatan ozodligi yo‘lida ko‘rsatgan jasoratlari har birimizda cheksiz fahr va g‘urur xissini uyg‘otadi. Xulosa qilib aytganda, milliy mafkuramizning tarixiy ildizlari deganda ajdodlarimizning ibratli hayot yo‘li, tafakkur tarzi, amaliy faolligi, bunyodkorlik ishlari eng yaxshi urf-odatlari, an’analari, qadriyatlari mustahkkam iymon e’tiqod fuqarolarimiz uchun namuna blishi, xato kamchilik, nuqsonlardan esa to‘g‘ri xulosa va saboqlar chiqarish uchun asos blishitushuniladi. Milliy istiqlol g‘oyasi chuqur falsafiy ildizlarga ham egadir. Bunda bir tomondan jahon falsafasidagi umuminsoniy qadriyatlar, ikkinchi tomondan Sharq falsafasi va madaniyati, uchinchidan esa yurtimizda o‘tgan alloma bobolarimizning falsafiy me’rosi o‘z o‘rniga ega. Ana shu asosda yaratilgan g‘oya va mafkura shu zaminda yashayotgan har bir inson, har bir fuqaroning hayotiga ongiga singmog‘i, haqiqiy iymonga aylanishi lozim. qadimgi yunon faylasufi Geraklit o‘zining Sharqda o‘tgan g‘oyaviy ustozlarini, “Avesto”da muqaddas kitobda bitilgan falsafiyy yikrlarni nazarda tutib, yurtimizga “falsafiy tafakkur beshligi” deb ta’rf bergan edi. “Avesto” da ifodalangan falsafiy tamoyillar va milliy g‘oyalar ezgulik vayovuzlik o‘rtasidagi kurash, olam va odvamning yaralishi, inson va uning kamolati haqidagi diniy va ilmiy qarashlar, poklik, halollik, mardlik kabi komil inson sifatlari bugungi dunyoqarash shakllanishiga samarali ta’sir o‘tkazadi Buyuk donishmand ajdodlarimizning ozodlik to‘g‘risidagi g‘oyalari bu borada muhim ahamiyatga

molikdir. Ayniqsa, dunyoviy kashfiyotlar yaratgan al-Xorazmiy, Sharq naturfilosofiyasining otasi Abu Rayhon Beruniyning tabiatshunoslikka oid bir qator fanlarni kashf etganligi, uning ijtimoiy ahloqiy qarashlarri, sotsiolgiyaga oid ilk falsafiy sistemani ishlab chiqqan Abk nasr Farobiyning adolatli jamiyat haqidagi qarashlari, Abu Ali Ibn Sinoning falsafiy me’rosi, A.Navoiyning komil inson haqidagi falsafiy mushohadalari, Bobur, Mashrab, Bedil va Ahmad Donish asrimiz boshidagi ma’rifatpavar ziyolilarning faoliyati ham milliy g‘oya va mafkuraning teran tomirlaridir. Milliy istiqlol mafkurasining falsafiy, uning ma’no mazmuni, asosiy g‘oya va tamoyillari, milliy davlatchiligimizni qayta tiklab, jamiyatimizning taraqqiyot yo‘lini nazariy va amaliy jihatdan belgilab bergan Prezidentimiz I.Karimov asarlarida chuqur ifoda etilgan. Bu asarlarda mamlaatning rivojlanish yo‘li, uning o‘ziga xos xususiyatlari, oldimizga quygan ulug‘vor vazifalarni amalga oshirish imoniyatlari ko‘rsatib berilgan. Yurtboshimiz ta’kidlaganidek, “Milliy g‘oya-birinchi navbatda yosh avlodimizni vatanparvarlik, el-yurtga sadoqat ruhida tarbiyalash, ularning qalbiga insonparvarlik va odamiylik fazilatlarinipayvand qilishdekolijanob ishlarimizda madadkor bo‘lishi zarur”. Xulosa qilib aytganda milliy istiqlol g‘oyasining mohiyati va mazmuni Islom Karimov asarlarida asoslab berlgan. Milliy istiqlol g‘oyasi tarixiy xotirani uyg‘otish, o‘tmishdan saboq chiqarish va o‘zliknianglash mezon. U xalqimizning tub maqsadlari ifodasi, jamiyat a’zolarini birlashtiruvchi ma’naviy omildir. Milliy istiqlol g‘oyasi xalqimizning boy madaniy merosi: qadriyatlar, urf- odatlari va an’analari, yuksak tarixi, xalqimizning o‘ziga xos turmush tarzi, tafakuri va dunyoqarashi, ertak va afsonalari kabi manbalardan oziqlanadi. U dunyoviy va diniy qarashlar, millat falsafasi, xalqimizning ozodlik, komil inson to‘g‘rsidagi orzu-umidlarini aks ettradi. Milliylikni ifodalovchi eng asosiy ko‘rsatkichlar. Har bir millat o‘ziga xos madaniyat yaratatdi va shu madaniyat tufayli o‘zligini anglaydi, jahon taraqqiyotiga xissa qo‘shadi. Milliy madaniyatni kamol topishi, rivoji va saqlanishi uchun eng asosiy tabiiy omil bu Vatandir. Vatansiz milliy madanitning takomili, uning ajdodlaridan avlodlariga tla xolda meros qolishi

to‘g‘risida gapirish qiyin. Faqat o‘z vatanidagi millat madaniyatini cheksiz rivojlantirish, ma’naviy kamolotning yuksak cho‘qqilariga tomon yetish imkoniga to‘la-to‘kis ega bo‘lishi mumkin. Millatning ruhi, unga mansub kishilarning bir-biriga va dunyoga aytadigan so‘zi, millatning o‘tmishi va me’rosini ifoda qilish, maqsad va istaklarini bayon etish uslubi bu millatning tilidir. Xatto millat ishlatayotgan so‘zlarni tahlil qilib ham shu millatning tarixiy taqdiri va uning o‘ziga xos xususiyatlari to‘g‘risida xulosa chiqarish mumkin. Jahon millatni, millatga mansub bo‘lgan kishilarning ma’naviyati, ahloqi va nafosati kabi jihatlari orqali taniydi va baholaydi. Kishilar o‘zaro munosabatga kirshayotganda millatning mentaliteti, ahloqi va ma’naviy xususiyatlari o‘z ifodasini topgani singari, xalqaro munosabatlarda ham bunday xususiyatlar muhim ahamiyat kasb etadi. Jahonda o‘z urf-odat an’analariga ega bo‘lmagan millat yo‘q. Ma’naviy hayotning ana shu jihatlari orqali millatning o‘zligi namoyon bo‘ladi. Urf-odat va an’analarda millatning tarixi, o‘tmishi, madaniy merosi o‘z aksini topgan. Ana shu xususiyatlarni yo‘qotgan millat etnoijtimoiy birlik sifatida yo‘qoladi. Millatning madaniyat va sivilizatsiya jihatidan yaratgan boylik va ma’naiy merosini bir so‘z bilan madaniy qadriyatlar deb ataladi. Milliy qadriyatlar shuningde muayyan millatning qadr-qimmati, dunyodagi o‘rni va salohiyatini ham namoyon etadi. O‘z qadriyatlarini ko‘z qorachig‘idek saqlash, asrab-avaylash va kelajak alodlarga yetkazish millatga mansub har bir kishi va avlod uchun ham qarz ham farzdir. Insonning baxt-saodati, kelajak hayotiningyaxshi yki yomon bo‘lishi davlat mustaqilligi mustahkamlash bilan bir qatorda turli millatlar, elatlar, sinflar, ijtimoiy guruhlar o‘rtasidagi hamkorlik , hamjihatlik munosabatlarining takomillashishi bilan ham uzviy bog‘liqdir. Bu ayniqsa, ko‘p millatli davlat jumladan, O‘zbekiston Respublikasi uchun katta ahamiyat kasb etadi. Dunyoning turli mamlakatlarida hozir o‘zining, turmush tarzi tili, tarixi, madaniyati, urf-odatlari va rvojlanish darajasiga ko‘ra bir-biridan farq qiladigan qariyib ikki ming har xil xalqlar millatlar yashamoqda. Har bir millatning qiyofasi, uning katta va kichikligidan qat’iy nazar, eng avvalo o‘zining milliy ongi va

psixologiyasida ifodalanadi. Muayyan jamiyatda istiqomat qiluvchi har bir millatning ma’naviy qiyofasi o‘sha jamiyatningmoddiy, ijtimoiy-tarixiy sharoitlariga qarab o‘zgarib boradi. Milliy ong ijtimoiy ong shakllari singari ma’lum davrda o‘zining nisbiy mustaqilligi tufayli jamiyat taraqqiyotining tubdan o‘zgartirib yuborishga faol ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Hozirgi kunda milliy uyg‘onish, davr taqozasiga ko‘ra, taraqqiyotning obyektiv ijtimoiy voqealigiga aylanadi. Milliy o‘zlikni anglash har kishida o‘zining qaysi millatga mansubligi, millat tarixi, madaniyati va me’rosi, urf-odatlari va milliy tilini har taraflama chuqur bilishni talab etadi. “Milliy ong, milliy o‘ziga xoslik, millatga mansublikni yuqori darajada anglashdan kelib chiqadi. qachonki xalq tarixi taraqqiyoti davrida millat bo‘lib shakllanib, unga mansublikni oriyat, qadr-qimmat va qadriyat darajasida anglasa, uni himoya qilishga, asrab avaylashga intiladi”. Milliy o‘zlikni anglash “Millatning (elatning) o‘zini-o‘zi real mavjud bo‘lgan subyekt, muayyan va ma’naviy qadriyatlarning tashuvchi sifatida tasdiqlashi, uning muayyan etnik birlikka, davlatga, tilga, madaniyat va an’analarga mansubligini tushunib yetishi hamda ularni rivojlantirish, boyitish zaruratini va buning aniq-oydin yo‘llarini anglashidir”. Har bir millat ma’lum manfaatlar atrofida birlashib yagona etnik birlikni tashkil etadi. Millat manfaatlar muayyan ma’noda zaruriy ehtiyojlarni anglashdir. Shunga muvofiq milliy manfaat bir millatning o‘z huquqlarini, erkinliklarini ta’minlash madaniyatinigng, tili, qadriyatla-rining barqaror rvojlanishiga, jahon sivilizatsiyasida o‘zga millatlar o‘rtasida o‘z o‘rnini tushinib yetishga o‘sib boradigan zaruriyatni baqaror rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan ehtiyojdir. Bunda milliy ehtiyojlar doimiy ravishda o‘sib boradi va millatning taraqqiyot sari intilishida yetakchi rol o‘ynaydi. Ammo milliy taraqqiyot uchun ehtiyojlarining o‘sib borishini o‘zi yetarli emas. Shu bilan birga ularni qondirish uchun zarur bo‘ladigan imkoniyat va sharoitlar bo‘lishi taqozo etiladi. Ko‘p millatli davlatlarda bir millatga nisbatan ikkinchi bir millatga taraqqiyot uchun zarur bo‘ladigan imkoniyatlar doirasi keng bo‘lsa, bir millat manfaatlari boshqalarnikidan uchtun qo‘yilsa millatlararo munosabatlarda norozilik kelib

chiqadi., har qanday o‘p millatli davlatlarda millatlar uchunbarcha sohalarda keng sharoitlar yaratish, manfaatlari uyg‘unlashtirish davlat siyosatida ustivor bo‘lishi lozim. Prezidentimiz I.A.Karmov ta’kidlaganidek, har qanday millat u naqadar kichik bo‘lmasin – insoniyatning boyligidir va har qanday milliy birlikning, uning til, madaniy va boshqa xususiyatlarining yo‘q bo‘lib ketishi, yer yuzidagi madaniy va genetik fondlarning, shaxs imkoniyatlarining qashshoqlashuviga olib keladi. Shu bois har bir etnk birlikni saqlab qolish unga mansub odamlarning eng muhim maqsadi bo‘lmog‘i kerak. Va shu maqsad birinchi navbatda, ushbu etnik guruhlarni o‘z ichiga oluvchi har bir alohida davlatlarning vazifasidir. Ayni mahalda bir millat o‘z ehtiyojlari va manfaatlarini boshqa millatning xalqlar vakillarining xuddi shunday intilishlarini kkamsitish hisobiga ruyobga chiqarilmasligi lozim. Ba’zi millat, etnoslar vakillarining boshqalariga takabburlik bilan mensimay munosabatda bo‘lishi kabi holatlar yuzaga chiqishi mumkin bo‘lgan har qanday sharoitda barham berish lozim. “O‘zbekiston o‘zining barcha qonun va hujjatlarida o‘z xududida yashayotgan barcha millatlar va elatlarning huquqlari, erkinliklari va manfaatlarini huquqiy jihatdan kafolatlab qo‘ygan. Xususan, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida: “O‘zbekiston respublikasi o‘z hududida istiqomat qiluvchi barcha millat va elatlarning tillari, urf-odatlari va an’analari hurmat qilinishini ta’minlaydi, ularning rivojlanishi uchun sharoit yaratadi”, deb ta’kidlagan. Demokratiya faqatgina bir davlatning ichki turmush va muammolariga ta’luqli voqelik emas. Bu boshqa dalatlar bilan ham teng asosda, tinchlik, barqarorlik tamoyillari bilan yashash demakdir. Bu o‘rinda milliy manfaat, avvalo mamlakatning ichki siyosati va iqtisodiy ma’naviy rivojlanishni ta’minlashga qaratilgan xalqaro maydondagi faoliyat tushiniladi. Demokratiya sharoitida xalqaro munosabatlarda geopolitika ham rol o‘ynaydi. Geopolitika-ma’lum bir davlatning xalqaro munosabatlar jarayonida geografik, xududiy ko‘rsatkichlarn hisobga olgan holda yuritadigan tashqi siyosatidir. Bunda maskur davlat muayyan mintaqada o‘z milliy manfaatlarini qondirishga haraat qiladi. Umuman milliy manfaat-milliy ongning uzugini tashkil etadi. Milliy ong esa, milliy g‘urur bilan chambarchas bog‘liqdir. Xuddi ana shu tuyg‘u insonda

mavjud bo‘lgan barcha qobiliyatlar, iste’dodlarni millat manfaati uchun safarbar qilishga ichki stimul vazifasini bajaradi. Mamlakatimizda sodir bo‘ladigan yirik ijtimoiy o‘zgarishlarni yanada jadallashtirish kishilardagi milliy g‘urur tuyg‘usi bilan bevosita bog‘liqdir. O‘z taqdirini mamalat, xalq taqdiri bilan mustahkam bog‘lagan kishigina mustaqil davlatimiz manfaatini hammadan ko‘proq himoya qilishga qodir bo‘ladi. Aniqroq qilib aytadigan bo‘lsak, mamlakat fuqaro-larining milliy g‘ururi qancha baland bo‘lsa, ularni jamiyat taraqqiyotiga qushadigan xissasi shuncha ko‘p bo‘ladi. Milliy g‘urur deganda, o‘z millatining moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini chuqur anglab yetish, ona tili, dini, tarixi, madaniyati, adabiyoti va san’ati, urf-odatlari, rasm-rusumlari, bayramu, sayillaridan fahrlanish tushuniladi. Milliy g‘urur milllatning vujudga kelishi, shakllanishi bilan paydo bo‘ladi va rivojlana boradi. Millatning vujudga kelishi va rivojlanishi bevosita Vatan ravnaqiga bog‘liq bulganligi uchun milliy g‘urur taraqqiyoti va yuksalishi ham Vatan taraqqiyotiga bog‘liqdir. shuning uchun ham milliy g‘urur-Vatanga bo‘lgan sadoqat, mehr-muhabbat, bir so‘z bilan aytganda vatanparvarlikda yaqqol namoyon bo‘ladi. Lekin o‘zoq yillar davomida o‘z qadriyatlarimizni eslash ham tadqiq etilgan, xalq milliy g‘ururdan mahrum bo‘la boshlagan edi. O‘sha davrlarda milliylik so‘zini aytishning o‘zi og‘ir oqibatlarga olib kelishi mumkin edi. Bir so‘z bilan aytganda milliy g‘ururimiz o‘zoq zamonlar toptaldi. Mamlakatimizning mustaqil bo‘lishi, o‘z davlatchiligimizning qaror topshi bilan xalqimizning milliy xis-tuyg‘ulari uyg‘onib, milliy g‘ururning nafaqat tiklanishi, balki uning yanada yuksalishi uchun ham mustahkam zamin yaraldi. Milliy g‘ururdek tabarrukxis qalbiga jo bo‘lgan inson o‘zining butun talantini, iste’dodini, kuch-qudratini shu xalqqa, millatga, shu yurtga safarbar etishga doim tayyor turadi. YA’ni, bunday oliyjanoblik milliy g‘ururni baland insonda oddiy madaniyat ko‘nikmasi bo‘lib hisoblanadi. Milliy g‘urur har bir insonda madaniy saviya darajasini mujassam bo‘lsa, mana shunday saviyadagi farzandlari ko‘p bo‘lgan mamlakat, yurt doim g‘olib, yengilmas va obod bo‘ladi. Milliy g‘urur, avvalo milliy g‘oyaga tayanadi. Milliy g‘oya esa milliy me’rosdan qudrat oladi. Milliy meros o‘sha millatning o‘zoq o‘tmish davrlar davomida to‘plangan aql-zakovat mevalari xazinasidir.

Mana shu xazinadagi javohirlarsiz millat qiyofasini tasavvur qilish qiyin. Agar milliy merosni yuzaki o‘rganar ekan, shu millatga mansub kishida madaniy saviya shakllanmaydi. U o‘z millati haqida gapirganda yoki oshirib yuborishi yo bo‘lmasa munosib baho berolmasligi mumkin. Har bir insonda bilim asosidagi madaniy saviya shakllanmas ekan, u maqtanchoqlikka, manmanlikka yo‘l quyish mumkin. Milliy g‘urur tuyg‘usi-milliy takabburlik, milliy manmansirash, milliy kekkayishga tamoman qarama-qarshidir. Milliy g‘ururning aksi hisoblangan bunday g‘ayriinsoniy qiliqlar birlashib, milliy qalandimog‘likni vujudga keltiradi. Milliy kalandimog‘lik ko‘pmillatli mamlakat sharoitida millatning bir-biriga yaqinlashtirmaydi, balki ular orasiga adovat o‘rig‘ini sochadi, birini ikkinchisiga dushman qilib qo‘ydi, turli nizolar kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Umuman, milliy g‘urur har bir fuqaroning madaniy saviyasini, komilligini ifodalaydigan eng yuksak o‘lchovdir. Milliy g‘urur baland inson millat, xalq, davlat, jamiyat manfaatini o‘z manfaatidan hamisha ustun quyadi. 3. Milliylik va baynalmilliylik dialektikasi. Millat va millatlararo munosabatlar jamiyat hayotida katta o‘rin egallaydi. Milliy rivojlanishni va millatlararo munosabatlarni barqaror takomillashtirib borish ko‘pmillatli har qanday davlat uchun muhim amaliy ahamiyatga molikdir. Respublikamizda insonparvar, demokratik jamiyat qurish uchun avj olgan hozirgi sharoitda millatlararo madaniyatni yangi bosqichga ko‘tarmoq uchun odamlar milliy ongni va umuminsoniy qadriyatlarni, ayniqsa baynalmilal his-tuyg‘ularni shakllantirish muhim ahamiyatga molikdir. Buning uchun esa eng avvalo, milliylik va baynalmilliylik orasidagi dialektik aloqadorlik mexanizmini to‘la tushunib olmoq darkor. Milliylik deganda, eng avvalo, o‘z millatini ulug‘lash va uni himoya qilish, milliy g‘urur va nafsoniyat tuyg‘usini o‘zining tili, adabiyoti, madaniyati va san’ati, dini, tarixi va urf-odatlari, barcha ma’naviy qadriyatlarni qadrlash, o‘zi tug‘ilib voyaga yetgan ona diyorini ardoqlash, uning tabiati, daryo va ko‘llari, musaffo osmoni

bilan faxrlanish tushuniladi. Baynalmilliylik boshqa millat va elatlar manfaatini hamisha e’tiborga olish ularning tili, adabiyoti, madaniyati, san’ati, tarixi, dini, urf- odatlarini himoya qilish, qadrlay bilish demakdir. Boshqacha qilib aytganda, bisotida baynalmilliylik tuyg‘usi bo‘lgan inson dastlab o‘z millati yoki elatining milliy qadriyatlarini uzlashtirib oladi. Milliy qadriyatlarni uzlashtirish orqali boshqa millat va elat yaratgan umuminsoniy qadriyatlarni, ya’ni insoniyat yaratgan barcha ilg‘or progressiv qadriyatlarni o‘zlashtiradi. Milliylik va baynalmilliylik inson faoliyatining bir ikkinchisi bilan dialektik aloqador bo‘lgan eng muhim his va tuyqulardir. Bu ikki xislat ikki darajada biri ikkinchisisiz yashay olmaydi, mavjud ham bo‘la olmaydi. Inson faoliyatidagi bu ikki tuyg‘uning biri kuchsizlansa ikkinchisi ham darhol zaiflashadi. Lekin shuni alohida ta’kidlash zarurki, baynalmilliylikning zaminida milliy ong yotadi. Chunki insonda milliylik tuyg‘usi bo‘lmasa, u o‘zining qaysi millat elatga mansubligini his qila olmasa, o‘sha millat yoki elatning iqtisodiy, siyosiy, madaniy manfaatlarini tushunib yetmasa, uni himoya qila bilmasa, urf-odatlari va rasm-rusumlariga rioya qilmasa, madaniyati, tili, adabiyoti va tarixidan yiroq bo‘lsa, bunday kishi chinakam baynalmilalchi bo‘la olmaydi. Ma’lumki milliy munosabatlar ijtimoiy munosabat-larning ajralmas qismidir. Shuning uchun ham milliy va millatlararo munosabatlarda ijtimoiy hayotimizning iqtisodiy, siyosiy, madaniy-ma’naviy va boshqa sohalarida ruy berayotgan o‘zgarishlar, qiyinchililar, ziddiyatlar o‘z aksini topmay qolmaydi. Har g‘qanday rivojlanishga ziddiyatlar xosdir. Binobarin o‘zaro milliy munosabatlar rivoji uchun ham muqarrardir. Eng muhim, ziddiyatlarni yuzaga keltirib turadigan jihatlarni ko‘ra bilish, hayot o‘rtaga qo‘yadigan savollarga o‘z vaqtida to‘g‘ri javob topib berish zarur. Afsuski, o‘tmishda milliy siyosatning yutuqlari haqida keragidan ortiqcha darajada gapirilsa, ammo maskur sohadagi jiddiy kamchiliklar, buzilishlar, xatolar, muammolar haqida lom-lum deyilmadi, jiddiy kiyinchaliklarni ko‘rib ko‘rmaslikka olindi. Sovet hokimiyati yillarida amalga oshirilgan tarbmyaviy-mafkuraviy ishlarimizda baynalmilliylik milliylidan ajratib qyilgan. Zo‘r baynalmilliylik haqida gapirdigu,

milliy g‘urur haqida lom-lum demadik. Umumta’lim maktablarining dasturida milliy madaniyatni, millat tarixini, milliy tilni o‘qitishga e’tibor berilmadi. Natijada yigit va qizlarimizning ko‘pchiligi milliy qadriyatlarimizdan benasib bo‘lib voyaga yetdilar. Totalitar davlat uzoq yillar bir tomonlama olib borgan tarbiyaviy-mafkuraviy ishlari, ya’ni milliylikka asoslanmagan, milliylikdan ajralgan baynalminal tarbiya oqibatida odamlarning milliy manfaatlari poymol qilindi, milliy g‘urur bug‘ib qo‘yildi. Chunki mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov ta’kidla-ganidek, SSSRda kommunisti mafkuraningeng muhim maqsadi-ahalini baynalmillashtirish hamda markazning “sovet xalqi” degan o‘ziga xos sotsial birlikni shakllantirish g‘oyasini oshirish chog‘ida barcha milliy xususiyatlari asosiy to‘siq hisoblangani sir emas. Sobiq totalitar sovet dalatining milliy masalani hal qilishdagi zo‘ravonlik siyosatiga volga bo‘yida yashaydigan kalmiqlar, shuningdek, chechenlar va ingushlarning ko‘chirilib yuborilishi, qirim tatarlari, mesxetiyalik turklarning zo‘ravonlik bilan o‘z ona-Vatanlaridan mahrum qilib Markaziy Osiyoga ko‘chirilib yuborishlari misoldir. Milliy masalani hal qilishning jirkanch ko‘rsatkichlaridan yana biri shu buldiki, iloji boricha millatlarni bir-biriga zo‘ravonlik bilan qo‘shib yuborishi ham amalga oshirildi. Taniqli etnograf S.I.Brukning keltirgan ma’lumotlariga ko‘ra, 1926 yilda o‘tkazilgan aholi ruyxati bo‘yicha sobiq sovet hududida 194 ta etnik birli yashagan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 1970 yilda 101 taga tushib qoldi. O‘z-o‘zidan ko‘rinib turibdiki, ular katta millatlarga qo‘shib yuborilsa, oqibatda ular o‘z ona tillari, urf- odatlar, an’analari va qadriyatlaridan asta-sekinlik bilan mahrum bo‘lgan. Sobiq totalitar sovet davlati SSSR hududida yagona tilni shakllantirish milliy madaniyatlar o‘rniga yagona madaniyat vujudga keltirish borasida ham katta ishlarni amalga oshirdi. Ayniqsa til sohasida olib borilgan siyosatda rus tili rasmiy tilga aylanib bordi va kuklarga ko‘tarib maqtaldi. Ammo o‘z ona tilini esdan chiqarib o‘zligini yuqotib manqurtga aylanib borayotgan millatlar haqida hech qayerda gapirilmas va yozilmas edi.

Milliy rivojlanishni tashkil qilish va millatlararo munosabatlarni takomillashtirish sobiq totalitar sovet davlati olib borgan siyosat nazariy jihatdan yaroqsiz ekanligini hayot tasdiqladi. Bunday farqli ravishda milliy rivojlanish va millatlararo munosabatlarni takomillashtirib borishdagi dunyoning ko‘pgina rivojlangan mamlakatlarida to‘plangan tajribalar shundan iborat-bo‘ldiki, bu mamlakatlarning ko‘pchiligida har bir millatning sonidan qa’tiy nazar riojlanish uchun ishlab chiqilgan huquqiy jihatlar real hayotda amalga oshirilishiga katta e’tibor berildi. Milliy ehtiyojlarning muntazam ravishda qondirilib borilishi asosida davlatlar o‘z atrofida tabiiy ravishda turli millat va elat vakillarini birlashtiradi hamda demokratik fuqa-roviy jamiyat qurishga erishdilar. Milliy va millarlararo munosabatlar masalasida yo‘l qo‘yilgan hato va kamchiliklar qanday salbiy oqibatlarga olib kelganligini bilish, milliy masalada kelajakda bunday vaziyatlar takrorlanishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun ularni keltirib chiqargan va rivojlantirib yuborgan sabablarni keng va atroflicha idrok qilish maqsadga muvofiqdir. hozirgi kunning asosiy vazifasi milliy masalada o‘tmishda ro‘y bergan nuqson va kamchiliklarni sanab o‘tishdangina iborat bo‘lmay, bali bugungi kunning vazifalari va kelajak haqida ilmiy asosda aniq-ravshan, fikr yuritishdir. Milliy munosabatlarni yanada takomillashtirishda barcha millat va elatlar o‘rtasidagi do‘stlikni kuchaytirish, ularning hamkorligini mustahkamlash katta ahamiyat kasb etadi. Hozirgi vaqtda mavjud bo‘lgan har bir milliy madaniyatdagi ijobiy yutuqlar, foydali tomonlarni doimiy ravishda o‘rganib, ularni keng va atroflicha foydalanish milliy madaniyatlarni o‘zaro boyitishning, kishilarni baynalminal ruhda tarbiyalashning zarur yo‘llaridan hisoblanadi. Kishilarni baynalminal ruhda tarbiyalashda turli xalqlar o‘rtasidagi do‘stlikni, hamkorlikni riojlantirishda insoniyat madaniyatining tarkibiy qismi bo‘lgan turli tillarni mukammal egallash katta ahamiyat kasb etadi. Har bir til xalqning ma’naviy boyliklarini chuqurroq egallab olishi, millatlar va xalqlarning hayoti, tarixi, madaniyati va psixologiyasini chuqur tushunib olish uchun muhim o‘ringa ega. shuningdek jahon millatlari o‘rtasidagi do‘stlikni, hamkor-likni

mustahkamlash va rivojlantirishda boshqa xorijiy tillarni bilish katta ahamiyat kasb etishi hammamizga ayon. Ma’lumkiota-bobolarimiz bir necha chet tillarni, jumladan, arab, fors, sankrit, lotin, yunon va boshqa tillarda nodir asarlar yozib qoldirishgan. Umuman, har bir ko‘p millatli davlatning mustaqil ishlab chiqilgan milliy siyosiy konsepsiyasi bo‘lishi shart. Davlatning faoliyatida amalga oshiriladigan milliy siyosat har bir millatning o‘z taqdirini o‘zi belgilanishi, millatlarning teng huquqligini ta’minni millatlararo munosabatlarni hisobga olish, bir millatlik, mahalliychilik, shovinizm va millatchilikni nazarda tutadi. Xulosa qilib aytganda, professor A.Choriyev ta’kidla-ganidek: “Davlat mafkurasining asosini tashkil etuvchi umum-milliy, umumdavlat g‘oyasining bo‘lishi tarixiy zaruratdir. Chunki, har qanday davlat sharoitida ham uning turli millat va elatlarga, maslak va manfaatlarga mansub fuqarolari uchun umumiy g‘oya zarur. Yagona davlat hududida yashovchi barcha millatlar va elatlar manfaatiga mos tushuvchi umummilliy, umumdavlat g‘oyasi bo‘lmasa, ko‘p milltli davlat sharoitida u yoki bu millat manfaati oyoq osti bo‘ladi. Xuddi shuning uchun ham turli millat va elatlar yashayotgan O‘zbekiston sharoitida barcha millat va elatlarning milliy manfaatiga mos tushuvchi umummilliy g‘oya ularni nurafshon kelajak-insonparvar, demokratik jamiyat qurishdek oliyja-nob maqsad atrofida birlashtiradi. 4. Milliy istiqlol g‘oyasi asosini tashkil etuvchi umuminsoniy tamoyillar . Milliy mafkura vositasida elu-yurt birlashadi, o‘z oldiga buyuk maqsadlar qo‘yib va ularni ado etishga qodir bo‘ladi. Millatning, xalqning hamjihatligi esa har qanday taraqqiyotning garovidir. Integrativ xususiyatga ega bo‘lgan milliy mafkura jamiyat bisotida mavjud bo‘lgan insonni ulug‘lashga, uni erkin fikr yuritish, eng ilg‘or umumbashariy g‘oyalarni to‘plash va uni amalga oshirish uchun mavjud bo‘lgan obyektiv shart-sharoitlar va

subyektiv omillarni yagona maqsad atrofida birlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. O‘tmishda yaratilgan va mavjud bo‘lgan fan, madaniyat, san’at, din, axloqning ilg‘or elementlarini o‘zida mujassamlashtiradi. Mustaqillik tufayli qo‘lga kiritilgan eng katta yutug‘imiz xalqimiz azaldan orzu qilib kelgan barqarorlik, tinchlik, totuvlik kabi oliy qadriyatlarga erishganligimiz- dadir. Endilikda oldimizda turgan dolzarb vazifa-ana shu oliy ijtimoiy-siyosiy qadriyatlarni qo‘ldan bermay asrab-avaylab, himoya qilib saqlab qolish ustida doim izchil ravishda bosh qotirmog‘imiz lozim. Bunda O‘zbekistonda yashovchi har bir inson, yoshidan, millatidan qat’iy nazar o‘z xissasini qo‘shmog‘i lozim. O‘zbekiston xalqining taraqqiyot yo‘lida bosh g‘oyasi – ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdir. Bu g‘oya xalqimizning azaliy ezgu intilishlari, bunyodkorlik faoliyatining ma’no-mazmunini belgilaydi. Har bir inson uchun muqaddas bo‘lgan yuksak gumanistik qadriyatlarni o‘zida mujassam etadi. Milliy istiqlol mafkurasining bosh g‘oyasida ozodlik tushunchasining ustivor va yetakchi o‘rinda turishi Vatan musta-qilligi barcha orzu –intilishlarimiz, amaliy faoliyatimiz va yorug‘ kelajagimizning tinchlik-tituvlikka intilib kelgan. Yurt tinchligi bebaho ne’mat, ulug‘ saodatdir. Lekin afsuski, hayotda bu ezgu tilaklarning ijobat bo‘li-shiga doimo qarshilik qiladigan kuchlar ham bor. Ular o‘zlarining g‘arazli maqsadlari, nafs balosi yo‘lida basha-riyatni hamisha nozi-adovat urush va qirg‘inlar domiga tortib kelgan. Xolbuki, bashariyat faqat tinchlik va osoyishtalik barqa-ror bo‘lgan taqdirdagina o‘z oliy maqsadlariga erishish, moddiy va ma’naviy yuksaklikka ko‘tariladi. Aksincha, urush va nizolar insonni odamiylik qiyofasidan ayiradi, jamiyatni butkul tanazzul botqog‘iga botiradi. Yi-girma yildan buyon o‘zaro harbiy mojarolar tufayli sivili-zatsiyadan batamom uzilib, dunyoning eng qoloq mamlakatlaridan biriga aylanib qolgan Afg‘oniston buning yaqqol dalilidir. Yurt tinchligi Vatan ozodligi va mustaqilligi bilan chambarchas bog‘liqdir. Birovga qaram bo‘lgan xalq hech qachon erkin va farovon yashay olmaydi. Shuning uchun ham mustaqillik va tinchlikni asrash, mamlakatimizni tajovuzkor

kuchlardan himoya qilishga doim tayyor turishimiz lozim. Yuksak ma’naviyat, siyosiy madaniyat, millatning g‘oyaviy va mafkuraviy yetukligini – yurt tinchligini saqlashning muhim omilidir. Erkin fuqarolik jamiyatini ma’naviy barkamol, ezgu g‘oya hayotiy e’tiqodi bo‘lgan insonlargina bunyod eta oladi. Komil inson g‘oyasi – ham milliy, ham umumbashariy mo-hiyatga ega bo‘lgan, odamzodga xos eng yuksak ma’naviy va jismo-niy barkamollikni mujassam etgan, uni ezgulikka undaydigan oliyjanob g‘oyadir. Shuning uchun yangilanayotgan jamiyatimizda sog‘lom avlodni tarbiyalash, erkin fuqaro ma’naviyatini shakllantirish, ma’naviy-ma’rifiy ishlarni yuksak darajaga ko‘tarish orqali insonlarni voyaga yetkazishga muhim e’tibor berilmoqda. Insoniyat hozirgi davrda amalga oshirayotgan eng muhim g‘oyalardan biri jamiyatdagi turli toifalar, siyosiy kuchlar va partiyalar o‘rtasidagi ijtimoiy hamkorlikdir. Ijtimoiy hamkorlik – murosa falsafasi bo‘lib, xilma-xil fikr va qarashlarga ega bo‘lgan, turli millat, irq va dinga mansub bo‘lgan shaxs va guruhlarning umumiy maqsad yo‘lidagi hamjihatligini ta’minlaydi. Natijada jamiyatda tinchlik va totuvlikning, barqaror taraqqiyotning mustahkam kafoloti vujudga keladi. Jamiyatni sun’iy ravishda bo‘lib, turli qarama-qarshi-liklarni mutlaqlashtiradigan ta’limotlardan farqli o‘laroq, ijtimoiy hamkorlik g‘oyasi bu tabiiy rang-baranglikni milliy taraqqiyot manfaatlariga bo‘yso‘ndiradi. Bunda birin-chi, jamiyatning ilg‘or ustivor maqsad va manfaatlarini o‘zida mujassam etadigan ilg‘or g‘oyalar milliy taraqqiyotning hara-katga keltiruvchi kuchga aylanadi. Ikkinchidan, jamiyatdagi har bir inson ijtimoiy toifa yoki guruh o‘zining dasturi maqsadlari amaliy faoliyatini ana shu g‘oyalar bilan uyg‘unlashtirib milliy taraqqiyotning zaru-ratiga aylandi. Uchinchidan, har bir shaxs, ijtimoiy mavqei, dunyoqarash va e’tiqodidan qat’iy nazar, jamiyatning ustivor maqsad va man-faatlarini aks ettiradigan milliy g‘oyalarning amalga oshirish uchun o‘zining mas’ul deb bilishi bu jarayonning asosiy tamoyili hisoblanadi.

Aholining turli qatlamlari orasidagi munosabatlar va o‘zaro hamkorlikni yaxshilikni yaxshilash jamiyatdagi barqa-rorlikni mustahkamlashga zamin yaratadi. Binobarin, ijtimoiy hamkorlikni yo‘lga qo‘yish va rivojlantirish hammaning, birinchi galda, davlat va jamoat tashkilotlari, jamiyatning ilg‘or vakillari bo‘lgan ziyolilar zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi. Milliy istiqlol g‘oyasining asosiy tamoyillaridan biri, millatlararo totuvlikdir. Millatlararo totuvlik g‘oyasi-umumbashariy qadriyat bo‘lib, turli xil xalqlar birgalikda istiqomat qiladigan mintaqa va davlatlar milliy taraq-qiyotini belgilaydi, shu joydagi tinchlik va barqarorlikning kafolati bo‘lib xizmat qiladi. Millalararo totuvlik – har bir millat vakilining is-te’dodi va salohiyatini to‘la ro‘yobga chiqarish uchun sharoit yaratadi va uni Vatan ravnaqi, yurt tinchligi xalq farovonligi kabi ezgu maqsadlar sari safarbar etadi. Bu g‘oyani ahamiyatini tushunib yetmaslik jamiyat hayotini, tinchlik va barqarorlikni izdan chiqarishi mumkin. Millatlararo hamjihatlikka rahna soluvchi illat, tajovuzkor millatchilik va shovinizmdir. “Tarixiy tajribaga asoslanib, bu hodisani muayyan kuchlar va davlatlar tomonidan bo‘ladigan siyosiy, mafkuraviy va iqti-sodiy hukmronlik deb yoki millatlararo va davlatlararo, mintaqaviy munosabatlarda unga intilish deb ta’riflash mumkin. Buyuk davlatchilik shovinizmi boshqa millatlar va mamlakatlar bilan o‘zaro madaniyatli hamkorlik qilishga tayyor emaslikdan kelib chiqadi”. Shu bois, bugunki kunda mamlakatimizda yashab kelayotgan millatlarni o‘zaro hamjihatlik ruhida tarbiyalash milliy istiqlol mafkurasining asosiy maqsadlaridan biridir. Milliy istiqlol g‘oyasining asosiy umuminsoniy tamoyillaridan bir dinlararo bag‘rikenglikdir, ya’ni xilma-xil e’tiqodga ega bo‘lgan kishilarning bir zamin, bir vatanda, oliyjanob g‘oya va niyatlar yo‘lida hamkor va hamjihat bo‘lib yashashlaridir. qadim qadimdan din aksariyat ma’naviy qadriyatlarni o‘zida mujassam etib keladi. Dunyodagi dinlarning barchasi ezgulik g‘oyalariga asoslanadi, yaxshilik, tinchlik, do‘stlik kabi fazilatlarga tayanadi. Odamlarni halollik va poklik, mehr-shavqat va bag‘rikenglikka da’vat etadi. Azal-azldan diyorimizda islom, nasroniylik, iudaizm

kabi dinlar yonma-yon yashab kelgan. Tariximizning eng murakkab, og‘ir damlarida ham ular o‘rtasida diniy asosda mojoralar bo‘lmagani xalqimizning dinlararo bag‘rikenglik borasida katta tajriba to‘plaganidan dalolat beradi. Shuningdek, qonun ustivorligi, inson xaq-huquqlari va hurfikrlilik, dunyoviy bilimlarga intilish, ma’rifatparvarlik kabi milliy istiqlol g‘oyasining umuminsoniy tamoyillari hisoblanadi. Umuman milliy istiqlol mafkurasi yuqoridagi umumba-shariy qadriyatlarni e’tirof etadi va ulardan oziqlanadi. 5. Insonparvar, demokratik jamiyat, huquqiy davlat qurish - milliy istiqlol g‘oyasining yadrosi Barqarorlik, tinchlik, millatlararo totuvlik o‘z-o‘zidan hosil bo‘lmaydi, albatta. Bular mustaqillikni qo‘lga kiritgandan keyin jamiyatimizda ijtimoiy-siyosiy, madaniy soha-larda amalga oshirilgan jiddiy o‘zgarishlarning qonuniy natijasidir. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan yangilanish va taraqqiyot siyosatining strategik maqsadi – huquqiy demokratik davlat va bozor iqtisodiyotiga asoslangan fuqarolik jamiya-tini barpo etishdan iborat. Ma’lumki, demokratik jamiyatni xalqaro miqyosda e’ti-rof etilgan tamoyillari bor. Insonning o‘z xohish irodasini erkin bildirishi hamda uni amalga oshirishi, ozchilikni ko‘pchilikka bo‘yso‘nishi, barcha fuqarolarning huquqliligi, davlat va jamiyat boshqaruvida qonun ustivorligi, davlatning asosiy organlarini saylash, ularning saylovchilar oldida hisob berish, tayinlash yo‘li bilan shakllanadigan davlat organlarining saylovchi tashkilotlar oldidagi javobgarligi va boshqalar shular jumlasiga kiradi”. Hozirgi zamon xorijiy mamlakatlarning huquqshunoslari, davlat va jamiyat arboblarni fikrlariga ko‘ra demokratik huquqiy davlatni qurish uchun barcha mamlakatlarga xos bo‘lgan umumiy xususiyatlar mavjud. Ular quyidagilar: 1.Saylovlar. 2.Saylov yakunlarini aniqlash usuli. 3.Teng huquqliligi.

4.Fikrlar erkinligi. 5.Ko‘ppartiyaviylik. 6.O‘z-o‘zini boshqarish. Bizning respublikamizda yuqorida ko‘rsatilgan, demokratik davlatlarga xos bo‘lgan asosiy belgilar qonunda ham amalda ham mavjuddir. Ayni vaqtda jamiyatimizda demokratik jarayonlar tobora avj olib bormoqda. Mamlakatimizning siyosiy va davlat qurilishi haqida so‘z yurtganda, uning quyidagi asosiy xususiyatlarini aytib o‘tish lozim. Siyosiy hayotning barcha sohalarini erkinlashtirish, jamiyatda, demokratiya, fikr va vijdon erkinligi tamoyillarini, gumanizm g‘oyalari va umuminsoniy qadriyatlarni qaror toptirish. Demokratiyaning zaruriy sharti bo‘lgan ko‘ppartiyaviylik muhitini vujudga keltirish. Milliy demokratik davlatchilik qonun chiqaruvchi, ijro va sud hokimiyatlariga bo‘linish bora-sidagi konstitutsiyaviy tamoyil asosida barpo etish. Mahalliy hokimiyat va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqa-rish organlari vazifalarini kengaytirish, “Kuchli davlatdan – kuchli jamiyat sari” konsepsiyasi amalga oshirish. g‘arb xaqlari uchun notanish, ammo milliy tabiatimizga mos bo‘lgan o‘z- o‘zini boshqaruv usuli, millatni rivojlantirish hamda uning mavqeini oshirish. Barcha fuqarolarning qonun huquqiy tengligi va qonun ustivorligini, jamiyat manfaatlari va aholi xavfsizligini muhofazasini kafolatlovchi huquqiy davlatni barpo etish. Jamiyatni asosi bo‘lgan oilani mustahkamlash negizida moddiy jihatdan ta’minlash, ahloqiy jihatdan mustahkam oila bo‘lgan adolatli jamiyatni shakllantirish. O‘zbekistonda barpo etilayotgan jamiyatning iqtisodiy asosi-ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotidir. Bu yo‘lning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, u bir tomondan tashabbus va tadbirkorlikni, odamni o‘z kuchi va salohiyatiga suyanishini rag‘batlantiradi, ishlab chiqarishni iste’molchi manfaatlariga bo‘yso‘ndiradi. Tashabbuskorlik va tadbirkorlikni rag‘batlantirish, odamlarda mulkka egalik

xissini tarbiyalash, kichik va o‘rta korxonalarni izchil rivojlantirish aholi farovonligi va daromadlarining ortishida, ishsizlik muammosini yechishda salmoqli manba vazifasini bajarmoqda. Biz barpo etayotgan yangi jamiyat yuksak ma’naviy va ahloqiy qadriyatlarga tayanadi va ularni rivojlantirishga katta e’tibor qaratadi. Bu jarayon milliy istiqlol g‘oyasi va mafkurasiga, o‘sib kelayotgan yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga asoslanadi. Jamiyatni ma’naviy yangilashdan ko‘zlangan bosh maqsad yurt tinchligi, Vatan ravnaqi, xalq erkinligi va farovonligiga erishish, komil insonni tarbiyalash, ijtimoiy hamkorlik va millatlararo totuvlikni, diniy bag‘rikenglik kabi masalalar-dan iborat. Endigi eng dolzarb vazifa – bu jarayonlarning ilmiy-nazariy asoslarini, ularning yangi-yangi qirralarini mukam-mal ochib berish, o‘quvchilarimiz, talabalarimiz, keng jamoat-chilikka sodda, lunda tushuntirib berish, ularni zamon talablariga javob beradigan jamiyat qurilishining faol va jushqin ishtirokchilariga aylantirishdan iborat. Milliy mafkura faqat bugun emas, balki hamma zamonlarda ham eng dolzarb siyosiy-ijtimoiy masala, jamiyatni sog‘lom ezgu maqsadlar sari birlashtirib uning o‘z muddaolarga erishishi uchun ma’naviy – ruhiy kuch-qudrat be-radigan poydevor bo‘lib kelgan. U har bir vatandoshimizning oilasi, jamiyat, el-yurt oldidagi burch va mas’uliyatini qay darajada ado etayotganini belgilaydigan ma’naviy mezondir. Bu O‘zbekistonda istiqomat qiladigan va o‘z taqdirini shu muqaddas zamin bilan bog‘lagan har bir kishining “Vatan menga nima berdi” deb emas, balki “Men Vatan ravnaqi uchun nima qilayapman” degan mas’uliyat tuyg‘usi bilan yashashi demakdir. Milliy mafkura haqida gapirganda shuni nazarda tutish kerakki, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi plyuralizmi, fikr va qarashlar erkinligi tamoyillarini to‘liq ta’min-laydi. Asosiy qonunimizning 12-moddasida bu qoida quydagicha ifodalangan: “O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkura va

fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi. Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o‘rnatilishi mumkin emas”. Bu qoida O‘zbeistonda faoliyat ko‘rsatayotgan partiyalar, harakat va ijtimoiy- siyosiy guruhlarning birortasini das-turiy g‘oyalari yagona davlat mafkurasi bo‘la olmasligini anglatadi. Milliy istiqlol mafkurasi turli siyosiy partiyalar va ijtimoiy guruhlar mafkurasidan ustun turadigan sotsial fenomen-ijtimoiy hodisadir. Bu mafkurada biror bir dunyoqarash mutlaqlashtirilmaydi yoki u mavjud siyosiy hokimiyatni mustahkamlash maqsadida siyosiy qurolga aylantirilmaydi.

XULOSA: Xulosa qilib aytganda mamlakatimizda insonparvar, demokratik jamiyat qurishdek oliy maqsadni amalga oshirish yurtimizda istiqomat qilayotgan barcha millat va elatlarning manfaatlariga mos keluvchi umummilliy istiqlol g‘oyasini yaratish tarixiy zaruratdir. Milliy istiqlol g‘oyasining asosini esa milliylik tashkil etadi. Shuning uchun ham mamlakatimizda yashab, uning ravnaqi uchun o‘z xissalarini qo‘shib kelayotgan har bir millatning o‘z tarixini o‘rganish, milliy tili, urf-odat va an’analari, madaniyatini taraqqiy ettirish uchun bab-barobar imkoniyatlar yaratib berish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu esa turli millat va elatlarning vakillari o‘rtasida o‘zaro do‘stona munosabat-larni shakllantirish, ularning hamjihatlikka, mamlakatimiz taraqqiyoti uchun fidokorona mehnat qilishini ta’minlashning asosiy shartidir. Buning uchun barqarorlik, tinchlik, millatlararo totuvlik, barcha fuqarolarning teng huquqliligini, davlat va jamiyat boshqaruvida qonun ustivorligi kabi umuminsoniy tamoyillar milliy istiqlol g‘oyasi asosini tashkil etmog‘i lozim. Ana shundagina milliy istiqlol mafkurasining asosiy maqsadi bo‘lgan “Insonparvar, demoratik jamiyat”ni barpo etishda yuksak natijalarga erishiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. Tom 1.- Toshkent, 1996. 2. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. Tom 2.- Toshkent, 1996. 3. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. Tom 3.- Toshkent, 1996. 4. Karimov I.A. Bunyodkorlik yo‘lidan. Tom 4.- Toshkent, 1996. 5. Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash – davr talabi. Tom 5.- Toshkent, 1997. 6. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari.- Toshkent, 1997. 7. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo‘lida. Tom 6. – Toshkent, 1998. 8. Karimov I.A. Biz kelajagimizni o‘z qo‘limiz bilan quramiz. Tom 7.- Toshkent, 1999. 9. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot – pirovard maqsadimiz. Tom 8.- Toshkent, 2000. 10. Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas’ulmiz. Tom 9.- Toshkent, 2001. 11. Karimov I.A. O‘zbekistonda demokratik o‘zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yo‘nalishlari.- O‘zbekiston ovozi, 2002, 31 avgust. 12. Abdullayev G. Natsionalnoye i internatsionalnoye v sfere bo‘ta.- Tashkent,1991. 13. Atamuradov S. Natsionalnoye samosoznaniye i internatsio-nalnoye vospitaniye.- Tashkent,1991. 14. Achildiyev A. Tendensii razvitiya natsionalnogo samosoz-naniya.- Obhestvenno‘ye nauki v Uzbekistane, 1993, №1. 15. Jo‘rayev N., Boboyorov B. Millatlararo munosabatlarning ma’naviy asoslari.- Muloqot, 2001, №4, 2-4-betlar.

O'xshashlar

Modal so‘zlar, Undov so’zlar, Taqlid so‘zlar

Modal, undov va taqlidiy so’zlar Sintaksis

Undov vа tаqlid so‘zlаr

Yordamchi so’zlar

Yordamchi so’zlar