Sinfda o’qish darslarining ta’lim-tarbiyaviy ahamiyati va vazifalari - Tilshunoslik - Referatlar

Sinfda o’qish darslarining ta’lim-tarbiyaviy ahamiyati va vazifalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41.5 KB

Ko'chirib olish

Sinfda o’qish darslarining ta’lim-tarbiyaviy ahamiyati va vazifalari Reja: 1. O’qish darslarining ta’lim-tarbiyaviy xususiyatlari 2. Sinfda o’qish darslarining maqsad va vazifalari. 3. O’qish malakasining shakllanish bosqichlari. 4. YAxshi o’qish malakasining sifatlari va ularni takomillashtirish yo’llari. 5. YAxshi o’qish malakasi sifatlarini egallashning ta’limiy va ma’naviy ahamiyati. 1

O’qish inson hayotida muhim ahamiyatga ega. O’qish orqali inson borliq, jamiyat haqida bilimga ega bo’ladi, o’qishni bilmagan odamning ko’zi ojiz kishidan farqi yo’q. Boshlang’ich sinfda o’qish faoliyati barcha fan darslarida amalga oshiriladi. Lekin o’qishga o’rgatishning yo’l-yo’riqlarini o’qish metodikasi ishlab chiqadi. O’qish metodikasining kichik yoshdagi o’quvchilarning umumiy rivojlanishi, psixologiyasi, xususiy metodika sohasidagi yutuqlar bog’liq fanlar yutug’i asosida shakllanib boradi. Masalan, eski maktablarda o’qish quruq yod olish metodida o’rganilgan bo’lsa, hozirgi maktablarda o’qish izohli o’qish metodida olib boriladi. YOd olish metodida matndagi so’zlarga izoh berishga, mazmunini tushuntirishga, o’qilganni qayta hikoyalashga, umuman olganda, o’qishning ongli bo’lishiga mutlaqo e’tibor berilmagan. Ularda ko’proq to’g’ri talaffuzga, qiroat bilan o’qishga, ifodali o’qishga katta e’tibor berilgan. Hozir maktablarda o’qish izohli o’qish metodida olib borilyapti. Izohli o’qishga keyingi ma’ruzalarda to’xtalamiz. O’qish darslarida o’quvchilar tabiat, jamiyat, unda yashovchi kishilar hayoti, ularning o’tmishi, hozirgi yashash tarzi, mashhur kishilari haqida, vatanning tabiati; ob-havosi, boyliklari, hayvonot dunyosi va boshqalar haqidagi bilimlarni egalaydilar. Bilim olish jarayonida ularga nisbatan munosabat uyg’onadi. Bilim berish bilan o’quvchi shaxsi tarbiyalanib boradi. V.A.Suxomlinskiy bu haqida shunday deydi: “Bolalar dunyoni va o’z-o’zini bila borish bilan birga katta avlodlar yaratgan moddiy va ma’naviy boyliklar uchun o’zining mas’ulligini oz-ozdan bila borishlari kerak... bolaga yaxshilik va yomonlikni to’g’ri ko’rish imkonini berish kerak. YAxshilik unda quvonch, zavq, hayajon, ma’naviy go’zallikka erishish ishtiyoqini hosil qiladi; yomonlik qahr-g’azab, murosasizlik uyg’otadi, haqiqat va adolat uchun kurashga chorlovchi ma’naviy kuchga to’ldiradi”.. (1-4- sinf “O’qish kitobi” da berilgan asarlar misolida ochib beriladi). Sinfda o’qish darslari quyidagi vazifalarni bajaradi: 1. O’qish malakasini takomillashtirish. O’quvchilarda yaxshi o’qish sifatlari: to’g’ri, tez, ongli, ifodali o’qish malakalarini shakllantirish. 2

2. Bolalarda kitobga muhabbat uyg’otish, kitobdan foydalanishga, undan kerakli bilimni olishga, ya’ni kitob bilan ishlashni biladigan, chuqur fikrlovchi, sermulohaza kitobxonlarni etishtirish. 3. O’quvchilarni tevarak-atrof, borliq haqidagi bilimlarini kengaytirish, dunyoqarash elementlarini shakllantirish. 4. O’quvchilar axloqiy-estetik va mehnatsevarlik ruhida tarbiyalash. 5. O’quvchilarni nutqini va tafakkurini o’stirish. 6 . Adabiy tasavvur elementlarini shakllantirish. Bu vazifalarni bajarishning aniq yo’li bo’lishi zarur. YAxshi o’qish malakalarining sifatlari va ularni takomillashtirish yo’llari. YAxshi o’qish malakalarining sifatlariga to’g’ri, tez, ongli va ifodali o’qish kiradi va ular o’qish darslarida o’zaro bog’liq holda takomillashtiriladi, bu to’rt o’qish sifati bir-biri bilan uzviy bog’liq. Ongli o’qish asosiy hisoblanadi, chunki o’quvchi o’zi o’qisa-yu, o’qiganini anglamasa, bunday o’qish talabga javob bermaydi, o’qiganini tushunmaslikka olib keladi. To’g’ri o’qish ongli o’qishga xizmat qiladi. Tez, to’g’ri , ongli o’qish ifodali o’qishning asosi hisoblanadi. YAxshi o’qish sifatlarini egallash maktabda barcha fanlarni muvaffaqiyatli o’zlashtirishning sharti hisoblanadi. O’qish malakasi murakkab malaka bo’lib, uning shakllanish jarayonini metodist T.G.Egorov 3 bosqichga bo’ladi: 1. Analitik bosqich (o’qish). Savod o’rgatish jarayoniga to’g’ri keladi. Unda bolalarda so’zlarni bo’g’inlab o’qish malakasi shakllantiriladi. 2. Sintetik bosqich (o’qish). Bu bosqichda so’zni sidirg’a o’qish malakasi shakllantiriladi. Bunda so’zni ko’rish bilan uning tovush tomoni idrok qilinadi. So’zning talaffuzi bilan ma’nosini anglash mos keladi. Sidirg’a o’qishga asosan o’quvchilar 3-sinfda o’tadilar. 3. Avtomatlashgan o’qish. Bu o’qishda o’quvchi-kitobxon so’zning bosh qismiga qarab o’qib ketaveradi. O’qishning keyingi yillariga to’g’ri keladi. 4-sinfda ba’zi o’quvchilar o’qishi avtomatlashadi. 3

O’qish darslari shunday tashkil qilinishi kerakki, mazmunini tahlil qilish yaxshi o’qish malakalarini takomillashtirishga yo’naltirilsin. YAxshi o’qish malakasining sifatlaridan biri to’g’ri o’qishdir. To’g’ri o’qishga bir nechta metodist olimlar ta’rif berganlar: K.Qosimova: to’g’ri o’qish xato qilmasdan, yanglishmasdan o’qishdir. SHu ta’rifni kengaytirib: to’g’ri o’qish so’zning tovush-harf tarkibini, grammatik shaklini buzmasdan, so’zdagi biror tovush yoki bo’g’inni tushirib qoldirmasdan, ortiqcha tovush yoki bo’g’in qo’shmasdan, harflarning o’rnini almashtirmasdan, so’zning urg’usiga rioya qilib o’qish to’g’ri o’qishdir. M.Odilova, T.Ashrapova: “Adabiy talaffuz normalariga qo’yilgan barcha talablar to’g’ri o’qish ko’nikmasiga ham taalluqlidir”, deyishadi. Demak, ularning fikricha, materialni adabiy talaffuz normalariga rioya qilgan holda o’qish to’g’ri o’qish deyiladi. Rus metodisti YAkovleva: “To’g’ri o’qish bu materialni tovush tomonidan xatosiz va bir tekisda ravon nusxa ko’chirishdir”. Har 3 ta ta’rifning mohiyati bir xil. YA’ni to’g’ri o’qish so’zning tovush tarkibini grammatik shaklini buzmasdan, adabiy-orfoepik talaffuz normalari asosida o’qishdir. Boshlang’ich sinf o’quvchilari to’g’ri talaffuz bilan matn ma’nosini puxta sintez qilishga qiynaladilar. O’qish ko’nikmalarini takomillashtirish uchun asar ustida ishlashni o’qitish bilan birga amalga oshirish zarur. O’qish jarayonida xatolar turli sabablarga ko’ra kelib chiqadi: 1.So’zni talaffuz qilish bilan uning ma’nosini tushunish o’rtasida puxta sintez bo’lmagani uchun, ya’ni bola oldin so’zni tovush tomonini ko’radi, uni talaffuz qilishga harakat qiladi va ma’nosini e’tibordan chetda qoldiradi. 2.So’zlar ko’p bo’g’inli (murakkab bo’g’in tuzilishidagi so’zlarni o’qishda), ya’ni so’zning tovush tarkibi murakkabligi uchun tez o’qiyman deb xatoga yo’l qo’yadilar. 3.To’g’ri o’qish yorug’likka, matn shriftiga, bolaning ko’ruv sezgisiga ham bog’liq. To’g’ri o’qishni ta’minlash uchun o’qituvchi quyidagilarga rioya qilishi kerak: 4

1. Matnni o’qishdan avval o’qilishi qiyin, tuzilishi murakkab so’zlarni, birikma va gaplarni aniqlashi, ular ustida ishlash usullarini belgilab olishi lozim. 2. Ma’nosi tushunarsiz so’zlarni aniqlashi. 3. Matnni yaxshi, o’rta, yomon o’qiydigan o’quvchilarga o’qitiladigan qismni oldindan belgilab chiqishi. 4. O’qituvchi yoki sinf o’quvchilarining nazorati ostida o’qishni doimiy mashq qildirishi. 5. Xato qilishi mumkin bo’lgan o’rinni belgilab olishi. Xato o’qishni bartaraf etish: 1. Tuzilishi murakkab so’zlarni xattaxtaga yoki kartonga bo’g’inlarga bo’lib yozish, oldin o’quvchilarga ularni bo’g’inlab, so’ng sidirg’a o’qishni mashq qildirish. 2. So’z ma’nolarining sinonimini, antonimini keltirib yoki gap ichida qo’llab tushuntirishi. 3. Xatcho’pdan foydalanish. Xatcho’p diqqati tarqoq bolaga, ko’ruv sezgisi past o’quvchiga juda foydali. 4. Xato o’qishi mumkin bo’lgan o’rindan o’quvchini ogohlantirish. 5. Kesma harf va kesma bo’g’indan foydalanish. 6. To’g’ri o’qish uchun sharoit yaratish. 7. SHivirlab va ichda o’qishdan foydalanish O’quvchilar yo’l qo’yadigan xatolar 2 xil: 1. So’z ma’nosini noto’g’ri anglashga olib keluvchi xatolar (urg’uni noto’g’ri qo’yib o’qish tufayli). 2. So’zlarni o’qib olishga xalal beradigan xatolar. Xatoni quyidagicha to’g’rilash usulidan foydalaniladi: 1.So’z oxiridagi qo’shimchani noto’g’ri o’qisa, o’qishdan to’xtamasdan to’g’rilash. 2.O’qish paytida gapning mazmuni buzilib ketsa, o’qib bo’lgach qaytadan o’qitish yo’li bilan to’g’rilash. Savol va topshiriqlar: 1. O’qish turlarini ayting. 5

2. O’qish darslarining ta’lim-tarbiyaviyahamiyati nima? 3. YAxshi o’qish malakasi sifatlarini ayting. 4. o’qish malakalaring rivojlanishida yaxshi o’qish malakasi sifatlari o’rnini ayting. Tayanch iboralar: o’qish, tez, to’g’ri, ongli, ifodali o’qish, analitik (bo’g’inlab), sintetik (sidirg’a), avtomatlashgan (birdaniga bir nechta so’zni ko’rish) o’qish, so’z ma’nosi, izohli o’qish, ichdan, ovoz chiqarib o’qish, tanlab o’qish. 6

O'xshashlar

Sinfda o’qish darslarining ta’lim tarbiyaviy ahamiyati va vazifalari

Sinfda o’qish metodikasi

Sinfda o’qish mеtodikasi

Sintaksis o’qitishning ahamiyati va vazifalari

Savod o’rgatishning asosiy davrida o’qishga o’rgatish