Sifat so`z turkumi Hayvon tuslarini ifodalovchi sifat so`zlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2129.5 KB

Ko'chirib olish

Sifat so`z turkumi Hayvon tuslarini ifodalovchi sifat so`zlar Reja: 1. Sifat so`z turkumi 2. Hayvon tuslarini ifodalovchi sifat so`zlar

Dostonlar tilida sifat so`zlar o`zlarining ma`no va grammatik xususiyatlari hamda yasalishi jihatdan, deyarli, adabiy tildagidan farq qilmaydi. Ularning quyidagi semantik guruhlari mavjud: 1. Holat bildiruvchi sifat so`zlar. Bunday so`zlar ba`zi ishlarda 10 guruhga bo`lib o`rganilsa, boshqasida 6 guruhga ajratib o`rganiladi. Biz quyida dostonlar tiliga ko`p qo`llangan so`zlarni keltiramiz. Bu so`zlar predmet, hodisa, inson va hayvonga xos holat yoki vaziyatning belgisini ifodalaydi: a) tabiiy holatning belgisini bildiruvchi sifatlar. Ijobiy holat: suluv (A.i=19; R.i=14), barno (R.i=6), chiroyli (A.i=1; R.i=1), yaxshi (A.i=19; R.i=14) kabi. Har qayerdagi yaxshi, suluv, barno qizlarning oti bor (Rav.48). Salbiy holat: kal (A.i=1; R.i=8), mayib (A.i=8; R.i=1), soqov (A.i=1) kabi. o`lmay chiqsam senday kalning baxtiga (Alp.260). ...tilini alahaqqa cho`qib, soqovtob bo`lib qolgan edi (Alp.370). Ba`zi sifatlar faqat hayvon va predmetlarning belgisi uchun ham qo`llanadi. Masalan: Urushda pand berar otning mayibi (O.62). Ј ozning bir oyog`i singan, bir qanoti mayib bo`lgan, o`q tegib, holati ketib, shu yerga yiqilgan (Alp.234). b) jismoniy va fizik holatlarni ifodalovchi sifatlar: bardam (A.i=7), pir (A.i=4; R.i=2) yosh (A.i=42; R.i=29), qari (A.i=4; R.i=5), ko`hna (A.i=7; R.i=2) kabi. qancha yosh barno kanizlar o`rtaga olib o`tiripti. (Rav.34) Ravshanxon qarasa, bir ko`sa: juda ko`hna bo`lib ketgan pir ko`sa, uch yuzdan oshgan, to`rt yuzga yanashgan juda qari ko`sa, yo yilidan adashgan, balki besh yuzga kirgan... (Rav.40). Misoldagi ko`hna so`zi ning ifoda ma`nosi «qadimiy, eski» sifatida anglashilsa, nutqda bog`li qurshovda so`z ma`nosi jonsiz predmetdan jonli predmetga o`tkazilgan. Shu so`z orqali ijodkor ko`saning juda ham qariligini bo`rttirib ko`rsatgan. v) ruhiy holatni ifodalovchi sifatlar: miskin (A.i=3; R.i=1), mungluq (A.i=15), g`amgin (A.i=4; R.i=1), maylis (mayus) (A.i=1) kabi. qaytay men ham bexush bo`lib yotaman (Alp.152). Esiga olsa ko`ngli maylis parishon (Alp.393). Mungluq singling senga arz qip turibdi, // qalmoqlarda checham jabr ko`ribdi

(Alp.74). Insonning hayot qiyinchiliklaridan ruhiy jihatdan juda qiynalganligi, ruhiy iztiroblari, chorasizlikdan boshi qotib qolgan holatini aks ettirish uchun ijodkor mungluq, miskin, mayus (maylis) kabi so`zlarni o`rinli ishlatgan. g) kishining hayotiy holatini ifodalovchi sifatlar: boy (A.i=20; R.i=2), gado (A.i=3; R.i=1), yetim (A.i=10; R.i=3), bechora (A.i=4; R.i=12). Boysari boy edi, Boybo`ri esa shoy edi (Alp.14). Rostin desam, shu sag`irning qulisan (Alp.365). Menday g`arib qonlar yig`lab qolmaymi (Alp.152). 2. Shakl – ko`rinishni bildiruvchi sifatlar: keng (R.i=4), tor (R.i=6), kachkil (R.i=1), past (A.i=8; R.i=2), o`rta (A.i=2; R.i=4), go`shtdor (R.i=2) kabi. Oqqiz shunday qiz edi: oti Oqqiz, Zulxumorga naq qiz, o`zi to`lgan sog` qiz, o`rta bo`yli chog` qiz, o`ynagani bog` qiz, uyqichi emas sog` qiz, eri yo`q toq qiz, ko`p kalondimog` qiz, o`yinga qulayroq qiz, to`g`ri ishga bulayroq qiz, qora ko`z, bodomqovoq qiz, sinli siyoh qiz, tanasi to`sh qo`ygan keng qiz, urushqoq emas jo`n qiz, et ko`targan go`shtdor qiz, biqini tor to`shdor qiz, kachkil bet, past burun, o`rta bo`yli, qizil chiroyli, keng manglayli, qulog`i yupqa, iyagi sergo`sht, qoshi ko`proq bir-biriga tutash, ko`zi qisiqnoma qiz, boybichcha monand, og`ir ko`chgan qiz edi (Rav.46). Keng, go`shtdor, tor, kachkil, past, o`rta, yupqa, sergo`sht so`zlarning «sifat belgi», «barqaror belgi», «umumiy baho», «shakl-ko`rinish» ma`nolarida birlashib, inson tasvirini, uning qiyofasini chizib berishda qo`llangan. Ular o`zaro farqlovchi ma`nolar – keng-tor «antonim belgi», keng – «me`yor ortiq», tor – «me`yor kam», sergo`sht, go`shtdor «sinonim belgi», «me`yor teng» kabi ifoda ma`nolarida voqelashgan. 3. Hajm-o`lchov, masofa bildiruvchi sifatlar: uzoq (A.i=28; R.i=6), uzun (A.i=3; R.i=4), kalon (A.i=1; R.i=1), kalta (A.i=3; R.i=2), yaqin (A.i=55; R.i=4), chuqur (A.i=6) kabi. Yo`lning uzog`ini bergin iloyim (Alp.270). Olis edi, men yaqinlab qolaman (A.271). Ravshanbek qarasa, bir katta bog`: o`zi juda kalondumog`, to`rt yog`ining devori uzun, kalta emas – baravar choppo-choq (Rav.19). Yaqinmikan, uzoqmikan qo`shqanot? // qisqa yiroqligin shunda bilaylik (O.30). Semizi irkillab, og`iri echkiday dirkillab yurgan qizlar qutulmay, menga bir gap bo`ldimi? (Alp.266).

Yuqorida keltirilgan sifat guruhlarining deyarli hammasi ko`chgan ma`nolarda qo`llanadi. Bunda ko`proq ekspressiv-emotsionallik munosabatlari ifodalanadi. Masalan: Azob tortdi shirin jonim bu tanda (Alp.62). Badaningda achchiq qamchi chotadi (Alp.242). Bog`da bo`lar toza gulning lolasi, // Topilarmi shirin jonning hilasi (Rav.49). Shirin (A.i=22; R.i=11), achchiq (A.i=16; R.i=9) so`zlarning ma`nosi tarkibi «belgi», «sifat belgi», «barqaror belgi», «umumiy baho», «ta`m bildiruvchi belgi», «me`yorda», «oddiy» kabilar sifatida qayd etiladi. Binobarin, shirin, achchiq so`zlarining bu ma`nosi til birligi sifatidagi tomon sanaladi. Nutqda bu mazmun minglab ma`nolarda voqelashadi. Misollarda keltirilgan shirin, achchiq so`zlari bog`liq qurshovda «belgi», «sifat belgi», «barqaror belgi», «umumiy baho», shirin «ijobiy baho»; achchiq «salbiy baho», «holat bildiruvchi belgi», «kitobiy» kabi ifoda ma`nolarida ifodalanadi. 4. Rang-tus bildiruvchi sifatlar: predmetning belgi xususiyatlaridan birini ifodalaydi. Masalan: qizil (A.i=11; R.i=14), qora (A.i=28; R.i=18), oq (A.i=22; R.i=17), ko`k (A.i=18), yashil (A.i=13; R.i=1), yashil-ko`k (A.i=6), qirmizi (A.i=15; R.i=1), ol (A.i=4; R.i=4), gulgun (A.i=10; R.i=1) kabi. Tabiatda ranglarning chegarasi yo`q. Lug`at boyligimizda ham rang bildiruvchi maxsus so`zlar rang, tuslarining hammasini aniq ifodalay olmaydi. Shuning uchun tilda ko`pincha bir rang bildiruvchi so`z bir necha rangni ifodalaydi va semantik qamrovi kengayadi. Ularning uslubiy imkoniyatlari, okkozional ma`nolari faqat nutq jarayonida yuzaga chiqadi. Ushbu masalaga bag`ishlangan qator ishlar ham yaratilgan. Binobarin, dostonlar tilida rang bildiruvchi sifatlarning ham semantik serma`nolik xususiyatini ko`ramiz. Ko`k so`zi ni o`rganganimizda, u boshqa rang bildiruvchilarga nisbatan mavhum tushuncha ekanligini aniqladik. Chunki, matnda ko`k so`zi aniq bir tusni keltirmay, yashil, zangori, havo rang kabi ranglar doirasida tasavvur qilinaveradi. Bundan tashqari, nafaqat predmetning belgisi ma`nosida, balki atoqli otlar tarkibida ham ko`k, qora, oq so`zi keng qo`llangan. Masalan: g`irko`k (R.i=35), Ko`kaman (A.i=23), Ko`kqashqa (A.i=2), Ko`kdo`non

(A.i=4), Ko`kqamish (A.i=10), qoraxon (R.i=47), qorajon (A.i=289), Oqqiz (R.i=25). Matnda ko`m-ko`k so`zi ning orttirma shakli ko`kmak tarzida qo`llangan. Masalan: Boshdan-oyog`igacha ko`kmak, qo`lidagi tayog`igacha ko`kmak (Rus.403). Ko`rinadiki, bu misollarda sifat so`zlar o`zbek tilining sharqiy shevalaridagi shakllarga asosan mos keladi. Ko`k so`zi ning ma`nosida yashil, zok va ularning turli ma`no ottenkalari uyg`unlashgan holda qo`llanadi: Ustima kiyganim mening yashil-ko`k, // g`ariblikda bo`larmikan ko`nglim to`q (Alp.66). Odamlar ko`kini tashlab, vaqtini xushlab, o`z ishida bo`lsin, bozorini yurgizsin, savdo-sotiqni boshlasin (Rus.418). Borsa Bujul shahri shunday: devorini zokka buyagan, hammasi kiyimini ko`kka buyagan (Rus.403). Misollardagi zok, yashil, ko`k so`zlari rang ma`nosini saqlagan holda, qo`shimcha «motam, o`lim» ma`nosi yuklatilgan. Bu esa, ko`k, yashil so`zlarining ramziy vosita sifatida qo`llanganini ko`rsatadi. Adabiy tilda zok – temir kuporosi, temir sulfat, suvda oson eriydigan och yashil kristallik modda; ko`k-tiniq osmon rangidagi; moviy, zangori yashil-sariq bilan ko`k rang o`rtaligidagi, barg yoki maysa rangidagi; sabza rang (kabi ma`nolarni bildirib «belgi», «sifat belgi», «rang bildiruvchi belgi» atash ma`nosida birlashsa-da, yashil «me`yordan ortiq», «adabiy uslubga xoslangan», ko`k «me`yordan kam», «badiiy uslubga xoslangan», zok «me`yordan o`rta», «dostonlar tiliga xoslangan» ifoda ma`nolarida bir-biridan farq qiladi. Bundan tashqari, ko`k so`zi ning quyidagi ma`nolari mavjud: a) «osmon» ma`nosi: Davlatli xon shunday ko`kka qaradi, // Olchi-chikka bo`lib endi aylanib (Alp.81). b) «yetti qat osmonning bir qavati» ma`nosi: Osmonda arvohlar, ko`kda malaklar, // Bir necha mazgil-joy sizdan so`rayman (Alp.90). Keltirilgan misrada kuchli mifologizm mavjudday ko`rinadi. Chunki, tasavvuf ilmi va hatto, hadislarda ham dunyoning yetti olami mavjudligi va ularning har birida

o`zgacha hayot borligi haqida fikr yuritiladi. Osmonimni endi bulut bosdimi, // Ko`kdan yashin keng bog`imga tushdimi (Oych.34). v) « qattiq zarb yoki boshqa sabab ta`sirida badanning ko`karishi» ma`nosi: Badanida ko`k bo`lmagan yeri qolmadi (O.43). g) «yomon odam» ma`nosi: qo`rsin Alpomish, ko`nglim yo`q edi, // Yaxshimasdir, qo`rsin ko`zi ko`k edi (Alp.119). Shuningdek, misollardan aniq ko`rinib turibdiki, ko`k so`zi ning omonimik xususiyati ham matnda yuzaga chiqadi. Ko`k, yashil so`zlari yoki yashil-ko`k juft so`zi ning «xafagarchilik», «o`lim», «motam» ma`nosiga qizil rangi qarshi qo`yiladi va unda «yoshlik», «navqironlik» ma`nolari ifodalanadi: Bekning oti po`lat suvliq chaynadi, // qizil kiyib gulday bo`lib jaynadi (Rav.9). Dostonlar tilida qizil rangining quyidagi ma`nolari mavjud: a) «xursandchilik» ma`nosi: Boshingga sanchilgan qizil gul bo`lsin, // Menday oyim jilovingga qul bo`lsin (Y.Ahm.223). b) «go`zallik» ma`nosi: Kuymasin hech kimning kulba xonasi, // o`rtanmasin qizil gulday tanasi (Y.Ahm.266). v) «yor, oshuqa» ma`nosi: Bog`bon bo`lmay, qizil gulni terasan, // Lolazor, bahrli yerda yurasan (Alp.253). g) «mavjudlik», «tiriklik» ma`nosi: qizil yuzim g`ariblikda sarg`ayib, // o`ligim bo`lmasin mening besohib (Rus.427). Ochilganda qizil g`uncha so`lmasin, // Dunyoda mard kishi hech bir o`lmasin (O.40). d) «mutlaqo», «o`taketgan», «g`irt» ma`nosi: Ravshanbek shu yerda qip- qizil tentakka chiqib qoldi (Rav.37). ye) «ko`ngilni ovlovchi, aldovli so`z» ma`nosi: Kalma kelar mening qizil tilimdan, // Piyodaman hech ish kelmas qo`limdan (Alp.152). Bemahalda so`ngan bog`da gulim deb, // So`ylaydi og`zimda qizil tilim deb (Xur.203). Yuqorida qizilning ijobiy ma`nolari keltirilgan bo`lsa, uning salbiy ma`no tashish uchun xizmat qilganini ham ko`ramiz.

a) «yomon yo`lga kirgan odam – aroqxo`r, fohisha kabilar» ma`nosi: qayoqdagi qiziloyoq yomon odam katta bo`lib ketdi (Rus.420). Shu bugun boruvdim qizing oldiga, // o`n-o`n beshcha qiziloyoq bor ekan (Xur.180). Matnda qizil so`zi oyoq, bosh so`zlari bilan birikkan holda yuqoridagi ma`noni ifodalaydi yoki qizilbosh so`zi «bosqinchi eronliklarga aloqador» xalq ma`nosini bildiradi: Oh desam, to`kilar ko`zdan selday yosh, // Bular ota, katta dushman qizilbosh (Y.Ahm.250). Qizillik tushunchasini ifodalashda gulgun, qirmizi, gulgun qirmizi, alvon, ol, qo`chqil so`zlaridan ham foydalanilgan. Ustingga kiyganing gulgun qirmizi, // So`zimni anglagin o`zbakning qizi (Alp. 118). Toshga tegib tirnoqlari to`kilib, // Yurgan izga qo`chqil qonlar yoqilib (Xur.187). Oltin kosa, gulgun sharob, // Ichildi maydon ichinda (Rav.91). Ol-ol bo`lsin, ol-ol bo`lsin, ol bo`lsin, // Ko`ngli so`ysa yorning labi bol bo`lsin (Rav.40). qizil, gulgun, qirmizi, gulgun qirmizi, alvon, ol, qo`chqil so`zlari «rang bildiruvchi belgi» ma`nosida birlashsa-da, qizil, qirmizi «me`yordan ortiq», «adabiy», ol, alvon «me`yordan past», gulgun, qo`chqil «me`yordan ortiq», «dostonlar tiliga xos» ma`nolari bilan bir-birlaridan farqlanadi. Ba`zan alvon so`zi «rang» ma`nosini emas, balki «turli, xilma-xil» ma`nosini bildirish uchun xizmat qilgan. Masalan: Kuygan alvon-alvon so`zlar, Ayrilgan bir-birin izlar (Rav.35). Qora so`zi oq so`zi ga antonim sifatida ishlatilgan. Ichi qora niyating, // o`lsangda oq bo`lmaydi (To`l.79). Qora ko`mir qoradir, // o`zing oq qil ko`rayin (To`l.79). Matnda vazn talabi bilan qora so`zi qaro shaklida qo`llanilgan va qora so`zi quyidagi ma`nolarni ifodalagan: a) «qarol, qul» ma`nosi: Qora bo`libdi-ku, senga xizmatkor, // Bir nechalar o`z xolidan bexabar (Alp.350). b) «uzoqdan ko`ringan sharpa, ko`lanka» ma`nosi: Ko`ringan qora kim bo`ldi? (A.89). U qora bog`onag`i kelgan o`n chopar edi (Alp.89).

v) «mo`ljalga olingan yoki olinadigan narsa; nishon; mo`ljal» ma`nosi: Ul qoraga yaqin yetdi (Alp.89). Bujulning qorasin ko`rib er Tog`ay shaharga u zamon yaqinlab yetdi (Rus.416). g) «og`irchilik bilan bog`liq, mashaqqatli, azobli» ma`nosi: Bunda yotganingni yo`lbars bilmasin, // Kelib, senga qora kunlar solmasin (Rus.392). Nega suvginasin o`zing loyqading, // Nega kunginasin qora aylading (Xur.185). d) «razil, kabih, yovuz» ma`nosi: qora ekan qilig`ing, bu qiliqni qo`ymading (Oych.76). Armon bilan bilmaganin bildirdi, // Xanjar chalib qora bag`rim tildirdi (Y.Ahm.237). ye) «o`lim» ma`nosi: Mushtiparim enamni, // qaro yerga joylading?! (Oych.76). yo) «sho`rli, baxtsiz» ma`nosi: Unga shikast bergan baxtim qorasi, // Uzoq edi ikkovining orasi (Y.Ahm.258). j) «hech narsa qoldirmay yemoq» ma`nosi: Maysalarni oyoq osti qilib chigirtkaday bosib, qopqora bo`lib, yeb ketib borayotir (Alp.33). k) «bayroq» ma`nosi: Oq, qora, yashil tug`lar, tikildi maydon ichinda (Rav.90). z) «farzand, jigargo`sha» ma`nosi: Oqizma ko`zingdan qonli jolangni,// Umri uzun bo`lsin ko`zi qorangni (Rav.10). k) «ketma-ket» ma`nosi: To`qqiz kampir qorama-qora, bular ham ketib borayapti (Alp.48). Ushbu fakt va dalillar qora so`zi ga alohida e`tibor bilan qarab o`rganishni taqozo etadi. Bu haqda maxsus maqolalar ham mavjud. Xullas, qora so`zi ning dostonlar tilida uslubiy vosita sifatida funksional imkoniyatlari beqiyos bo`lib, ijodkor o`z fikrini obrazli ifodalashda, ta`sirchanlikni oshirishda qo`llagan. Rang bildiruvchi so`zlarning ko`chma ma`nolari kontekstual bo`lganligidan, ularning ma`no xilma-xilliklari va ma`no qirralari, ular bog`liq qurshovidagi so`zlar vositasidagina yaqqol anglashiladi. Bu esa, sinonimik qatorlar hosil qiladi, mavjud ma`nodoshlik uyalari esa, ma`nodoshlik komponentlari soni jihatdan oshishiga sabab bo`ladi. Ma`nodoshlikdan keng

foydalanish tilning poetik tasvirda boylik darajasini ko`rsatsa, badiiy asarda ijodkorning ulardan foydalana olish, ya`ni baxshining poetik mahorati darajasini ko`rsatadi. Hayvon tuslarini ifodalovchi sifat so`zlar O`rta Osiyo xalqlari, shuningdek, o`zbek xalqi qadim-qadimlardan chorvachilik va yilqichilik bilan shug`ullanib kelganligi tufayli, ularning tilida chorvachilik, yilqichilik, ot anjomlariga oid so`z-atamalar kattagina o`rinni egallaydi. Dostonlardagi ot boqish, tarbiyalash, ot egarlash epizodi baxshilarimizning so`z qo`llashda o`ta hassos ekanligini ko`rsatadi. Matnda chorvachilik, yilqichilikka oid so`zlar bilan birga hayvonlarning rang-tuslarini bildiruvchi leksik birliklar ham xarakterlidir. Dostonlar tilida uchrovchi hayvon tuslarini ifodalovchi sifatlarning stilistik imkoniyatlarini nazardan qochirmagan holda, ularni adabiy tilga qiyosan semantik jihatdan ikki guruhga bo`lish mumkin. 1. Ot tuslarini ifodalovchi so`zlar. a) faqat ot tuslarini ifodalovchi so`zlar: jiyron (A.i=2; R.i=2), saman to`riq (A.i=1), to`riq (A.i=4; Ri=2), saman (A.i=6; R.i=1) kabilar. Masalan: Jiyron so`zi otlarning sarg`ish qizil yoki qizg`ish sariq tuslisini ifodalab keladi. Masalan: Ostida jiyron oti, ko`pdir Rustam g`ayrati (Rus.376). To`riq so`zi qizg`ish jigar rang otlarning nomini bildiradi. Borayotir qalmoqshoxning to`r oti, // Shunday bo`lar to`riq otning odati (Alp.146). Saman so`zi sariq tusli otlarga nisbatan yuritildi. «Saman sariga tush, yo olapocha to`riga tush, shapaqning zo`riga tush,» – deb qo`riqni soldi (Alp.82). Otlarga nisbatan qo`llangan rang nomlari tus belgilari bo`lish bilan birga ularga laqab bo`lib ham qo`llaniladi. Tus va rang bildiruvchi Ot laqabi so`zlar Qaytarib tag`i qo`riq Chu, deydi,Chiborga g`ayrat

$soldi,tag`i shu chiporning qiladi (Alp.138). bo`yniga tushdi (Alp.82). Ostida jiyron oti, ko`pdir Qo`tos taqib bo`yni uzun Rustam g`ayrati (Rus.376). Jiyronga (Rav.9). Ostidagi tarlon ko`k, qaldir- Jonivor Bo`ztarlon g`ochday qiyadi (Oych.90). ko`zin yoshlaydi (Y.Ahm.249). b) otlarning rangini ifodalovchi so`zlar: ola (A.i=9; R.i=2), bo`z (A.i=2; R.i=2), tarlon (A.i=5; R.i=5) kabi. Bo`z so`zi ko`kimtir oq yoki kulrang otlarga nisbatan ishlatiladi. Egarlab keltiring Tarlon bo`zimni (Y.Ahm.221). v) ot rang-tuslarini ifodalovchi birikmalar: Bo`z chipor, oq to`riq (A.i=2; R.i=1), chovkar ko`k (A.i=2; R.i=1), qora yol saman, tarlon ko`k kabi. Chovkar ko`k so`zi ko`kimtir, kulrang tusli, ustida qoramtir, qizg`ish yoki oqish dog`lari bor ot tusini bildiradi. O`zi shunday kelgan ekan chovkar ko`k, // quyro`g`idan berisinda kiri yo`q (Alp.82). Tarlon ko`k so`zi ola rang ustiga qoramtir, qizg`ish dog`lari bor ot tusini bildiradi. Ostidagi tarlon ko`k, qaldirg`ochday qiyadi (Oych.90). Bo`z alvon so`zi , kulrang va qizg`ish aralash yoki qizg`ish dog`lari bor ot tusini bildiradi. Masalan: Ostingda o`ynaydi bo`z alvon oting, // Dushmanni o`rtaydi shonu shavkating (To`l.164). 2. Ot badanidagi farqlovchi belgilarga ko`ra nomlanishi: qashqa (R.i=1), oq tovon, oq tuyoq, oq chocha, chavkar // chovkar (A.i=2), olapocha (A.i=4) kabi. Olapocha so`zi oyoqlari oq-qora, oq-malla va shu kabi qorishiq tusli ot turi. Masalan: «Saman sariga tush, yo olapocha to`riga tush, shapaqning zo`riga tush,» – deb qo`riqni soldi (Alp.82). Chovkar \\ chavkar \\ chipor so`zi asosan, ola tusli otlarga nisbatan qo`llanadi. Oq tusli otlarda qora, qizg`ish dog`lar bo`ladi. Qaytarib tag`i qo`riq soldi, tag`i shu chiporning bo`yniga tushdi (Alp.82). Tepaning boshida Yusuf kelbatli, Rustam sifatli, bir chovkar otli birov yonboshlab yotibdi (Alp.102).$

Oq tuyoq so`zi tuyoqdan yuqori qismi oq, qolgan qismi boshqa rangda bo`lgan otlarga nisbatan qo`llanadi. Borayotir yo`l talashib barobar, // Oq tuyoq kelgandir bunday samanlar (Alp.149). Xullas, rang-tus bildiruvchi sifat so`zlar otlarning belgisini ifodalab, boshqa hayvonlarga nisbatan qo`llanmaydi. Rang-tus bildiruvchi sifat so`zlar dostonlar tilida nutqning aniq, obrazli bo`lishini, poetik ta`sirchanlik va ohangdorlikni ta`minlashga xizmat qilgan.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. Karimov I.A. O`zbekiston buyuk kelajak sari. -Toshkent: «O`zbekiston», 1998. –524 b. 2. Karimov I.A. Halollik va fidoyilik – faoliyatimizning asosiy mezoni bo`lsin. -Toshkent: O`zbekiston, 1994. 3. Abdullayev A. Ko`makchilar yordamida so`z birikmalarida ifodalangan sintaktik munosabatlar // O`zDU asarlari, Yangi seriya № 91. –Samarqand, 1958. -167 – 186 b. 4. Abdullayev A. O`zbek tilida ekspressivlik ifodalashning sintaktik usuli. -Toshkent: Fan, 1987. - 86 b. 5. Abdullayev F. O`zbek tilining o`g`uz lahjasi. -Toshkent, 1978. – 102 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Son so`z turkumi Dostonlar tilida numerativ so`zlar

Ravish so`z turkumi

Olmosh so`z turkumi

So`z birikmаsi

So`z birikmasi