Сабаб эргаш гапли кушма гап - Tilshunoslik - Referatlar

Сабаб эргаш гапли кушма гап

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

55.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Сабаб эргаш гапли қўшма гап Режа: 1. Сабаб эргаш гапли қўшма гапнинг таoрифи. 2. Сабаб эргаш гапни бош гапга боғловчи воситалар ва компонентларининг ўринлашиш тартиби. 3. Эргаш гапли қўшма гапга доир таҳлил намунаси.

www.arxiv.uz 1. Бош гапдаги воқеа ҳодиса ёки ҳаракатнинг юзага келиш сабабларини англатадиган эргаш гап сабаб эргаш гап дейилади. Масалан, «об ҳаво ноқулай келганлиги учун, чигит экиш кечикди» гапидаги эргаш гап (биринчи компонент) бош гапдаги воқеликнинг юз бериш сабабларини англатган. Сабабэргаш гапни, кесими шаклан бош гапга нисбатан тобе ёки мустақиллиги нуқтаи назаридан, иккига ажратиш мумкин: А) кесим формаси орқали бош гапга боғланадиган эргаш гаплар; Б) боғловчилар орқали бош гапга боғланадиган эргаш гаплар. II . Кесим формаси орқали бош гапга боғланадиган сабаб эргаш гаплар бош гапга қуйидаги воситалар билан бирикади: 1. Учун : Дунёни тарк этмагайман, дунёда сен бор учун. (У.) Кичик ариқа ҳали сув келмагани учун Гулнора челак кўтариб катта ариққа жўнади. (О.) 2. Сабабли : Кузги шудгор сифатли бўлганлиги сабабли, ҳосил яхши бўлди. 3. Туфайли : Душман келтирган талофат туфайли, темирйўл издан чиққан эди.

www.arxiv.uz 4. –ганидан, -ганлигидан: Жим кетиш ноқулай бўлганидан Саида гап бошлади. (А.Қ.) Нури гапга эoтибор қилмаганидан Ёрмат энди қизга қараб сўзлай бошлади. 5. –ми: кесими бу форма билан шаклланган эргаш гаплар гумон, ноаниқ сабаб англатади: Атрофда нохуш воқеалар юз берганлигиданми, шоирнинг кўнгли ғаш эди. (О.) - ми элементи учун , сабабли , туфайли ёрдамчилари билан шаклланган эргаш гапларнинг кесимларидан кейин ҳам қўшилиб келади ва гумон, тахмин ноаниқ сабаб маoносини ифодалайди: Кеча тоғда туман борлиги учунми (сабаблими) самалёт учмади. 6 . –ган (ган=лиг=и=дан) = бўлса = керак : Бу форма билан шаклланган эргаш гаплар ҳам ноаниқ сабаб ифодалайди: Қаландаров Саиданинг зарбга бундай эпчилик билан чап беришини ҳаёлига келтирмаган бўлса керак, ўзи шошиб қолди. (А.Қ,) Йиғилиш кечиктирилган бўлса керак, бошқармада Раҳматқулов ҳам кўринмади. (Ас.М.)

www.arxiv.uz 7. Шекилли, чоғи : Бу формалар ҳам функцияси жиҳатидан – ми ёрдамчисига яқин туради:бош гапдаги воқеликни юзага келтирган сабаб конкрет бўлмайди: Бу фожиани ҳамма ундан кўраётгандек туюлди шекилли, у қаёқадир ғойиб бўлди. (Ас.М.) У узоқни, ўтган баҳорни, ёзни эслади чоғи,кўзларида ўйчан, ғамгин бир жилмайиш кўринди. (Ас.М.) 8. – ки : Баҳтим борки, ҳар нарса гўзал кўринади менинг кўзимга. 9. –деб: Қора ерга яқин келсин деб қуёш, Улуғбек йўқотди кўкдай улуғ бош. (Ғ.Ғ.) 10. Кейин , сўнг : Кетаман деб туриб олгандан кейин, руҳсат бердим-да! (Ас.М.) (Кетаман деб туриб олганлиги учун ҳам, жавоб беришга мажбур бўлдим мазмунида. 11. –б, (-иб) : Наҳоти Дилбар ўз келажагидан чўчиб, руҳи эзилиб кетган эди. (Ас.М.) 12. -гач : Боласи бу ерда талаба бўлгач, отаси осуда ва кўнгли тўқдир. (Ғ.Ғ.) 13. –май, -масдан :Кўпинча сув ташийдиган одам топилмай, сувсиз ўтирамиз. (О.)

www.arxiv.uz Бу аламларга чидолмай, кўздан ёшим шашқатор. (М.) Бевосита кесим ёки унинг формаси орқали эмас, боғловчилар орқали бош гапга бирикадиган сабаб эргаш гапларнинг бош гпга қуйидаги воситалар бириктиради; 1. Чунки: Ҳалол меҳнат қилмоқ энг яхши одат, чунки меҳнат берди бизга саодат. («Ҳат») 2. Негаки : Адолат бунинг сабабини суриштирмади, негаки бошқа бошлиқлар ҳам келиши керак эди. 3. Сабабки : Бу тўғрида у кишидан ўпкаламадим, сабабки озодлик нималигини озодликдан маҳрум бўлган одам билади. (А.Қ.) 4. Шунинг учун, шу сабабли, шу боисдан, шу важдан : Ҳар кун ортар кўзларимдан нур, шунинг учун йўқ асло ғамим. (Ҳ.О.) Унда меҳмонла кўп бўлди, шу сабабли қизлар ён қўшниникида алоҳида бир хонани эгаладилар. (О.) 5. – ки : Мен сизга шунинг учун ҳам ишона олмайманки, сиз олға қараб эмас, орқага қараб кетаяпсиз. (А.Қ.) Сабаб эргаш гап бош гапга - гач , - ганидан, -ганлигидан, -май, - масдан формалари , учун, деб, сабабли, туфайли кўмакчилар, - ми,

www.arxiv.uz шекилли, чоғи каби модал сўз ва юкламалар билан бирикса, биринчи ўринда , бош гап иккинчи ўринда келади; бириктирувчи формалар эргаш гапнинг кесими таркибида бўлади. Б) Сабаб эргаш гап бош гапга чунки, негаки, сабабки боғловчилари билан бирикса, бош гап биринчи, эргаш гап иккинчи ўринда бўлади, боғловчилар эргаш гапларни бошида қўлланилади. В) Сабаб эргаш гап бош гапга шунинг учун, шу сабабли, шу боисдан, шу важдан, шу сабабдан боғловчилари билан бирикса, эргаш гап биринчи ўринда, бош гап иккинчи ўринда келади, боғловчилар бош гап таркибида қўлланилади. Г) –ки боғловчиси орқали бош гапга боғланган сабаб эргаш гаплар бош компонент олдин ҳам, кейин ҳам келади, ҳам эргаш гап, ҳам бош гап таркибида қўлланилади. Қиёслайлик: Бахтим бор ҳар нарса гўзал кўринар менинг кўзимга (эргаш гап биринчи ўринда). Мен сизга шунинг учун ҳам ишонмайманки, сиз олға қараб эмас, орқага қараб кетаяпсиз. (бош гап биринчи ўринда) Д) Агар бош гапдаги эга таркибига аҳамият бериб айтилса, шу қисм эргаш гапдан олдин қўлланилади:

www.arxiv.uz Мурод, электр нури тушиб турганидан , уни кўрмади. (С.) Унинг болаларча қўнғироқ товуши, зал кенг ва тинч бўлганидан, ўзи кутгандан ва кучлироқ жаранглаб кетди. (Ас.М.) III . Озод халқим бошига келмас, Энди сира мусибат ва ғам, Шунинг учун шодман бир умр, Шунинг учун шодлик ҳамдамим. (Ҳ.О.) 1). Учта содда гапдан тузилагн (биринчи, иккинчи қатор битта гап ҳисобланиб, сабаб эргаш гап бўлиб келган). 2). Иккинчи ва учинчи гаплар бош гап вазифасида. 3). Эргаш гаплар бош гапга шунинг учун боғловчиси ёрдамида бириккан бўлиб, бу боғловчи бош таркибида қўлланган. Чунки боғловчисига синоним бўлади. (Эслатма: чунки боғловчиси эргаш таркибида, унинг синоними шунинг учун эса бош гап таркибида қўлланилади). 4) Чизмаси:

www.arxiv.uz Асосий адабиётлар 1. Абдураҳмонов Ғ. Қўшм агап синтаксиси асослари. Т., фан, 1958 йил. 2. Ўзбек тили грамматикаси. II том Синтаксис. Т.,1976 йил. 3. Абдураҳмонов Ғ. Сулаймонов Ҳ. Ҳолиёров Х. Ж.Омонтурдиев .Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. 1976 йил. 4. Ғуломов А.Ғ. Асқарова М. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Т., 1987 йил. 5. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Максад эргаш гапли кушма гап

Натижа эргаш гапли кушма гап

Тулдирувчи эргаш гапли кушма гап

Урин эргаш гапли кушма гап

Пайт эргаш гапли кушма гап