Отларда сон категорияси - Tilshunoslik - Referatlar

Отларда сон категорияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58 KB

Ko'chirib olish

O`quv mashgulotlarida ko`rgazmali qurollar va texnik vositalardan foydalanish Reja: 1. Optik asboblarga tavsif. 2. Ko`rgazmali qurollardan foydalanish. 3. Tirik tabiat burchagi tashkil etish.

LABORATOR I Y A DA FOYDALANILADIGAN OPTIK ASBOBLAR Biologiya fanini o’rganishda optik asboblarning ahamiyati kattadir. Ko’pchilik biologik ob’ektlarning tu zilishi haqida to’la tasavvur hosil qilish uchun kattalash tirib ko’rsatuvchi maxsus optik asboblar: qo’l lupasi, preparovka lupasi va har xil tip xamda tuzilishdagi mikroskop lardan keng foydalaniladi. Qo’l lupasm. Plastmassa gardishga o’rnatilgan linzadan iborat. Gardishni alohida vint bilan boshqariluvchi dasta ushlab turadi. Qo’l lupasining ob’ektni necha marta katta- lashtirib ko’rsatishi uning dastasiga raqam bilan yozib qo’yilgan(2, 2,5 va 4 marta). Preparovka lupasi (Binokulyar lupa). Uncha katta bo’lma- gan ob’ektlarni kuzatishda ishlatiladi. Ob’ektlarning ichki tuzilishini ma’lum darajada(10x, 15x, 20x marta) katta qilib ko’rsatishga imkon beradi. Preparovka lupasi maxsus shtativga o’rnatilgan optik qismlardan: predmet stolchasi va nur to’plab beradigan oynadan iborat. Ob’sktni tutib turishi uchun predmet stolchasida ikkita qisqichi bor. No’r to’plovchi oyna nurni istalgan tomondan predmet stoliga tushirysh uchun o’zarb bir- biriga tik ikki o’q atro- fida harakatlanadi. Optik mikroskop. Mikroskop ob’ektning aks tasviri- ni juda katgalashtirib ko’rsatadigan murakkab optik ap- parptdir. Juda kichik ob’ektlarni kattalashtirib ko’rish uchun optik va 100000 marta katgalashtirib ko’rsatadigan yelsktron mikroskoplardan foydalaniladi. Shuningdek, max- sus bo’yoqlarga yehtiyoj turdirmaydigan faza-kontrast mik- roskoplar bor. Ko’pincha o’quv muassasalarida ob’ektlarning tabiiy tasvirini bera oladigan MBI-1 markali mik roskoplar ishlatiladi. Preparat tayyorlash. Preparat tayyorlashdan maqsad bi-ror ob’ektning mikroskopik tuzilishini tez fursatda o’rganishdir. Mikropreparat tayyorlash uchun kerak bo’lgan ob’ektlar toza, normal holatda bo’lishi kerak Mikroprs-paratni tayyorlash tajribalardan ma’lumki, ob’ektning tuzilishiga qarab turlicha bo’ladi. Preparat kichik, ko’ri-nishi oson va aniq (turli o’simliklar: bir hujayrali o’simliklar, xona o’simliklari, sabzavot-mevalardan, umurtqasiz hayvonlardan yoki oldindan tayyorlab qo’yilgan hayvonlarning organlaridan, yetidan, to’qimalaridan tay- yorlanadi) ob’ektlardan tayerlanadi. Tayyorlangan prepa-ratlarni yoritish sistemasi

ta’sirida qizib ketishidan sak^lash uchun qoplagich oynaning bir chetiga, ob’ektga suv tomizib turish ksrak. Vaqtincha preparat tayyorlashda pax-ta, soch tolasi, tirnoqning kichik bo’lagi predmet oynasi-ga qo’yiladi va bir tomchi suv tomizilib, qoplagich oyna bilan yopiladi, so’ngra mikroskop ostida ko’riladi. Doimiy mikropreparatlar ko’pincha tayyor standart ko’rinish-da bo’lib mashgulotlarni o’tkazishda ancha qulaylik turdiradi va vaqtdan tejaydi. Amaliy mashgulotlar o’tkazish uchun quyidagi jihozlar-dan foydalaniladi: mikroskop, qo’l lupasi, preparovka lupa, nur-optik mikroskopi MBI-1, yelektron mikroskop tuzilishi va ishlash mexanizmi ko’rsatilgan jadyaallar; predmet oynasi, qrplagich oyna, paxta, pipetka handa o’tka-zilayotgan amaliy mashrulotga oid doimiy preparatlar. Lupа. Dаrs jаrаyonidа lupаlаrdаn fоydаlаnish judа qulаy. CHunki u nаrsаlаrni 6,10,15,20mаrtа kаttаlаshtirib ko`rsаtаdi. Biоlоgiya хоnаsidа lupаlаr 40 tаdаn kаm bo`lmаsligi lоzim. Lаbоrаtоriya vа аmаliy mаshgulоtlаr uchun jiхоzlаr. Biоlоgiyani o`rgаnish jаrаyonidаn o`quvchilаr Bilаn o`simlik vа hаyvоnlаr ustidа kuzаtish hаmdа tаjribаlаr o`tkаzilаdi. Хоnаdа bu ishlаrni аmаlgа оshirish uchun yetаrli jiхоzlаr bo`lishi kerаk. Bulаr:o`tkir tigli pichоqlаr, turli хil qisqichlаr, pensidlаr, Ninа plаstmаssа yoki metаl idishlаr, tахtаchа vа pipetkаlаr. Lаbоrаtоriya vа amаliy Mаshgulоtlаr o`tkаzishdа аsbоb vа jiхоzlаr kerаk bo`lаdi. Hаyvоnlаrni yorish uchun mахsus idish vа tоslаr kerаk bo`lаdi.Buning uchun plаstmаssа yoki metаlldаn qilingаn to`gnаgichlаrdаn fоydаlаnish mumkin. Tаbiiy o`quv ko`rsаtmаli qurоllаr Tirik оbektlаr:o`simlik yoki hаyvоnlаrni dаrs jаrаyonidа o`rgаnish o`quvchilаrning berilgаn mаteriаlni yaхshi o`zlаshtirishlаridа qo`llаnаdigаn sаmаrаli usuldir.O`qituvchi bаhоr vа kuzdа hаyvоnlаr dunyosining vаkillаrini nаmоish qili shvа ulаrdаn аmаliy mаshgulоtlаrdа fоydаlаnishi mumkin. Qishdа esа tirik tаbiаt burchаgidаgi hаyvоn vа o`simliklаrdаn fоydаlаnilаdi.

To`plvаm (kоleksiyalаr).To`plаm o`simlik, hаyvоn yoki ulаr оаgаnlаridаn ibоrаt bo`lаdi.To`plаmlаrdа umumiy хususiyatgа egа оbekt guruхi tаnlаnаdi. Bulаr tuхumlаr, minerаllаr, hаshоrоtlаr, minerаl оziqаlаr singаri to`plаmlаr bo`lishi mumkin. Piripаrаtlаr mikrоpiripаrаtlаr, qUruq piripаrаtlаrgа bo`linаdi. Skeletlаr. Biоlоgiya dаrslаridа оdаm vа hаyvоnlаrning tаnа tuzulishi o`rgаnilаdi, shuning uchun sinf хоnаsidа turli hаyvоnlаrning skeletlаri bo`lishi mumkin.Оdаm tаnаsi qisimlаrining skeletlаri:bоsh, qo`l, umurtqа pаgоnаsi, оyоq skeletlаri mахsus tаyyorlаnаdi. Jаdvаllаr. O`quv jаdvаllаrini sаqlаshgа аlоhidа аhаmiyat berishi lоzim, chunki ulаr nаysimоn shаklidа o`rаb sаqlаngаnidа tez yirtilib ketаdi.Ulаr uzоq sаqlаnishi uchun оrqа tоmоnigа kаrtоn yoki dоkа yopishtirilаdi. Biоlоgiya хоnаsining hаmmа jiхоzlаri dаrs dаvоmidа tаjribа vа jаdvаllаrini, vidiоfilim vа prоyeksiyalаrni tez vа o`z vаqtidа nаmоish qilishgа, аmаliy ishlаrgа mаteriаl vа аsbоblаrni tаrqаtish vа yigib оlishgа mоslаshgаn bo`lishi kerаk. Mashg’ulot. O’simlik hujayrasidagi osmosni o’rganish. Mashg’ulotdan maqsad. O’quvchilarga hujayradagi osmos hadisasi haqida ma’lumot berish. Kerakli jihozlar. Osmometr, metilin ko’kining 0,5% li suvdagi eritmasi, kattaroq hajimdagi idish (osmometr sig’ishi kerak), idish to’ladigan miqdorda suv, mavzuga oid kinolavhalar va plakatlar, jadvallar, O’TV. Gerbariylardan foydalanib ildiz tizimini aniqlash va mikropreparatlar orqali ildizning ichki tuzilishini mikraskopda ko’rish xamda ildiz zonalarini aiqlash Mashg’ulotdan maqsad. O’quvchilarni o’simlik ildizining tuzilishi bilan tanishtirish.

Kerakli jihozlar. Ildiz xillari, qo’l lupasi, mikraskop, loviya, bug’doy va g’o’zaning ildizlari gerbariysi, bir va ikki pallali o’simliklar ildizlarining rangli proeksion rasmlari, rasmlarning tasvirini ekranga uzatuvchi asbob (MIC- vidiyoglaz). Ildizlarning ichki tuzilishi, ildiz qismlarining tuzilishini aks ettiruvchi jadvallar va diapozitivlar. Ishni bajarish tartibi G’o’za, bug’doy va loviya ildizlarini qo’l lupasi yordamida diqqat bilan kuzating. Ildizning nozik, ingichka ildiz turlarini toping. Bir va ikki urug’ pallali o’simliklarning ildizi tasvirlangan rangli proeksion rasmlarni ekranda ko’ring. Ildiz qismlarining mikraskopik ko’rinishi tasvirlangan jadvallarni diqqat bilan kuzating. Ularning ichki tuzilishiniko’rsatuvchi mikropreparatlarni mikraskopda diqqat bilan kuzatib, uning ildiz zonalarini aniqlang. Natijalar. Mashg’ulot davomida g’o’za, bug’doy, loviya kabi o’simliklarning ildizlaridan tayorlangan gerbariylarni qo’l lupasida ko’rb bir-biri bilan taqqoslang. Mikraskopda ildizlarning tuzilishini tayor mikropreparatlardan kuzatib, ularning ichki tuzilishiga diqqat bilan etibor bering. Xulosa. Botankadan olgan nazariy bilimlaringiz asosida, barcha o’simliklar ildiz sistemasining tashqi va ichki tuzilishini diqqat bilan kuzatib bir-biriga taqqoslab, xulosa chiqaring. Avvalo ildizlarning tashqi, so’ngra ichki tuzilishini ildizlarning xullarini a’lbomingizga chizib oling. Mashg’ulot davomida kuzatganlaringizda olgan nazariy bilimlaringiz asosida taxlil qilib, tegishli fikr va mulohazalaringizni daftaringizga yozib qo’ying. O’simliklar xayotida ildizning ahamiyati mavzusida mustaqil ish yozing. 4.5- mashg’ulot. Amilazaning krahmalga ta’siri

Mashg’ulotdan maqsad. Xujayradagi biyokimyoviy jarayonlar haqida o’quvchilarga ma’lumot berish.Kerakli jihozlar. Probirkalar, tomizgich, 1% li yod va 0,5% li krahmal eritmasi, distillangan suv, ferment shirasi. (Ungan bug’doy doni yoki 5 kunlik maysa yahshilab maydalaniladi va kolbaga solinadi. Ustiga 100 ml distillangan suv quyiladi, obdon aralashtirilib 30 daqiqa qoldiriladi. So’ngra fil’tirlanadi. Fil’trdan o’tgan suyuqlik amilazaning frment shirasi hisoblanadi.) Ishni bajarish tartibi. Bir partadagi o’quvchilarga 2-3 tadan probirka tarqatiladi. Ularga suv va bir tomchidan 1% li yod eritmasi quyiladi. Alohida 10 ta probirkaga 2-3 ml krahmalning 0,5% li birikmasi olinib, ustiga 1ml amilaza fermenti quyiladi. Vaaqtni belgilab, probirkadagi eritma yahshilab chayqatiladi. So’ngra har bir partadagi probirkaning bittasiga bir tomchi aralashma tomiziladi. Bu hol amilaza fermenti krahmalga ta’sir ko’rsatmaganligi, suyuqlik tarkibidagi krahmal yod ta’sirida ko’k rangga kirganligini ko’satadi. Amilaza fermenti shirasi qo’shilgan probirkada unung miqdoriga qarab binafsha, qizil, sariq rang hosilbo’ladi. Bu amilaza ta’sirida krahmalning parchalanishini ko’rsatadi. Natijalar. Amilazaning krahmalga ta’sirini o’rganishda hujayradagi biokimyoviy jarayonlarni diqqat bilan tahlil qiling. O’simliklar va hayvonlar organizmida qanday uglivodlar uchrashini va ularning hillari, miqdori hamda ularning joylanishida qanday farqlar borligiga e’tibor bering. Hulosa. Mashg’ulot davomida olgan ko’nikma va malakalarlngiz asosida tegishli fikr-mulohazalaringizni mashg’ulot daftaringizga yozib qoying. “Lipidlar va uglivodlarning tirik organizmlardagi roli” mavzusida mustaqil ishyozing. Modifikasion o’zgaruvchanlik va uni

statistik usulda o’rganish Mashgulotdan maqsad. O’quvchilarga modifikasion o’zgaruvchanlik qonuniyatlari haquda ma’lumot berish. Kerakli jihozlar. 100 tadan tol, gilos, olcha, olmalarning gerbariy qilingan barglari, chizg’ichlar mavzuga oid chizma plakatlar. Ishni bajarish tartibi O’quvchilar 4guruhga bo’linadi. 1-guruhga olma, 2-guruhga olcha, 3-guruhga gilosning qurutilgan barglari tarqatiladi. O’quvchilar mustaqil holda barg uzunligining eng kichigi –minimum, eng kattasi- maksimumni topib, barglarning variasion qatorini tuzadilar. Har bir guruhdagi o’quvchilardan biri daftariga vertikal ravshda 1-100 raqamqamlarini yozib chiqadi. Ikkinchisi esa barg uzunligini o’lchaydi. Sherigi uni daftariga yozib boradi. Har bir o’quvchi daftarida 100 ta bargning uzunligiga oid ma’lumot to’playdi. O’quvchilar mustaqil ravishda o’lchagan barglarning eng kichigi va eng kattasini topib,barglarni variantlarning takrorlanishi aniqlanadi. Olingan ma’lumotlarga asoslanib, daftarga poligon chiziladi. Tajribadagi barglarning sonini ifodalovchi variasion egri chiziq chiziladi. Poligondagi egri chiziqni chizish uchin olingan ko’rsatkichlar quyidagi formula bilan aniqlanadi M - o’rtacha miqdor, V – variant, P – variantlarning takrorlanishi, N – variantlarning umumiy yig’indisi. Natijalar. Tajriba uchun olingan har bir turdagi barglarning variasion qatorini tuzung va tahlil qiling. Variasion qatordagi bargning bo’yini o’lchab, o’zaro farqini aniqlab, yuqoridagi formula asosida tahlil qiling. Barision qatordagi bargning bo’yini o’lchab, o’zaro farqini aniqlab, yuqoridagi formula asosida tahlil qiling. Varglardagi modifikasion o’zgaruvchanlik va uning statistik qonuniyatlarini yuqoridagi formula asosida toping. Riyaksiya normasiga e’tibor qiling va barglarning sonini ifodalovchi grafikni quyidagi katakchalarga chizing.

Tajribada kuzatayotgan barglarning sonini ifodalovchi varision egri chiziq chizing. Xulosa. Olgan nazariy bilimlaringiz zsosida bajargan ishingiz to’g’risida hulosa chiqaring. Kerakli chizmalarni al’bomingizga chizib oling. Amaliy mashg’ulot asosida tegishli fikr-mulohazalaringizni labaratoriya ishi daftaringizga yozing. ”Seleksiya uchun o’zgaruvchanlik qonuniyatlarini o’rganishning ahamiyati” mavzusida mustaqilish yozing. Poyaning xillari, bir va ikki urug’pallali o’simliklarga xos ildiz va kurtaklarning tuzilishi, daraht tanasining ichki tuzilishi bilan tanishish Mashg’ulotdan maqsad. O’simlik poyasining hillari bir va ikki urug’ pallali o’simliklarning ildizi kurtaklari, daraht tanasining ichki tuzilishi xaqida o’quvchilarga ma’lumot berish. Kerakli jihozlar. Bir qancha poyalar to’plamidan iborat kolleksiyalar, bir va ikki urug’pallali o’simliklarning ildizlaridan iborat gerbariylar to’plami. Poya, uning hilma-hilligi va ichki tuzilishini aks ettiruvchi jadvallar. “Poya” diafil’mi. Daraht tanasining ichki tuzilishi tasvirlangan plakatlar. Qo’l lupasi har, hil o’simliklarning uchki va yon kurtaklaridan tayorlangan gerbariylar to’plami, bir va ikki urug’pallali o’simliklarning ildizlari va kurtaklari tasvirlangan rangli proeksion rasmlar. Ishni bajarish tartibi Bir necha hil o’simliklar novdalarini, ularnig uchki va yon kurtaklarini qo’l lupasida diqqat bilan ko’rib chiqing. Uchki va yon kurtaklarining katta-kichikligini o’zaro taqqoslang. Novdaning qaysi qismlarida novdalar eng yirikligiga e’tibor qiling. Poyaning tuzilishi haqidagi diafil’mni diqqat bilan kuzatib, novda kurtaklar qanday tartibda joylashganligiga e’tibor qiling.

Ildiz va kurtaklarning tuzilishini diqqat bilan ko’rib chiqing. Natijalar. Poyaning turlarini aytib bering. Bir va ikki urug’pallali o’simliklarning ildizlari va kurtaklarini o’zaro taqqoslang. Poya bo’ylab oziqning harakatlanishini kinolavhada kuzatib, uning turlariga e’tibor bering.Daraxt tanasining ichki tuzilishini diqqat bilan kuzatib,taxlil qiling. Xulosa. Botanikadan olgan bilimlaringiz va kuzatayotgan mashg’lotdan olgan ko’nikmalaringiz asosida mavzuni xulosalab, kerakli rasmlarni chizing. Mavzuga oid tegishli fikr–muloxalaringizni daftaringizga yozib qo’ying.“Poya va uning turlari“mavzusida referat yoki seminar mashg’ulotlari kabi mustaqil ishlar tayyorlashingiz mumkin.

O'xshashlar

Отларда келишик категорияси

Келишик категорияси

Кесимлик категорияси

Отларнинг ясалиши. Отларда модал шакл

Сон суз туркуми