O’zbekiston respublikasi umumiy o’rta ta'lim maktablarida tarix fanining vazifalari - Tilshunoslik - Referatlar

O’zbekiston respublikasi umumiy o’rta ta'lim maktablarida tarix fanining vazifalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73 KB

Ko'chirib olish

O’zbekiston respublikasi umumiy o’rta ta'lim maktablarida tarix fanining vazifalari REJA: 1. Umumiy urta ta'lim maktablarida "O’zbekiston tarixi"ni uqitishning vazifalari. 2. O’zbekiston tarixini umumiy urta ta'lim maktablarida urganishni davrlashtirishiing ilmiy-metodik asoslari. 3. "Jaxon tarixi"fanining ta'lim va tarbiyaviy maksadi. 4. "Jaxon tarixi"ni uqitish va urgunishning vazifalari.

O’zbekiston milliy davlat mustakilligini kulga kiritganidan keyin, ta'lim davlat siyesatining ustuvor soxasiga aylanib, ushbu soxada tub isloxotlar amalga oshirila boshladi. O’zbekiston tarikini urganish va uqitish bu borada markaziy urinni egallaydi. Zero utmishni urganmasdan kelajakni yaratib bulmaydi. Binobarin yurtboshimiz ta'kidlaganidek «Uz tarixini bilmagan xalkning kelajagi bulmaydi». Xa, insoniyat uzining kup asrlik murakkab tarixiy tarakkiyotida doimo utmish vokea xodisalarni urganib, ulardan zarur xulosalar chikarib kamol topgan. Bugungi kundagi asosiy vazifa «O’zbekiston tarixi» fani buyicha yosh avlodni millatning dardiga darmon buladigan elim deb yurtim deb yonib yashovchi mamlakatimizning yuksak parvoziga zur kanot buluvchi komil inson kilib tarbiyalashdan iboratdir. Umumiy urta ta'lim makstablarining 5-11 sinflari uchun dasturda urta-ta'lim maktabida vatanimiz tarixini uqitishning kuyidagi tartibi kuzda tutilgan. V sinf (34 soat) - «Vatan tarixidan xikoyalar» kursida eng kadimgi davrlardan xozirgi iaytgacha sodir bulgan mamlakatimiz tarixidagi eng muxim vokealar xikoya kilinadi. VI sinf (34 soat) - «O’zbekiston tarixi». U yurtimiz tarixining eng kadimgi davrlaridan milodning 5 asrigacha bulgan davrni uz ichiga oladi. VII sinf (51 soat) - mamlakatimiz tarixining eramizning V asridan XVI asrigacha bulgan davrini kamrab oladi. VIII sinf (51 soat) - tariximizning XVI asrdan XIX asrning urtalarigacha bulgan davri urganiladi. IX sinf (51 soat) - yurtimizning XIX asrning ikkinchi yarimidan 1917 yilning fevraligacha bulgan davri tarixi bilan ianishtiriladi. X sinf (68 soat) - bunda 1917 yildan 1991 yilgacha bulgan davr utiladi. XI sinf (68 soat) - bunda mustakillik Yillari davri utiladi. Dastur mavzularini urganish uchun ajratilgan soatlar mikdori ukituvchi ixtiyoriga kura kayta kurib chikilishi mumkin.

Kurs materiallarini chukurrok uzlashtirish imkoniyatini yaratish maksadida dasturning ayrim bulimlarida maktab ixtiyoriga koldirilgan dare -" zaxira dare (unda mavzuga doyr yangiliklar, shu kunning muxim tarixiy vokealari, tarixiy kitoblar va xokazolar xakida suxbatlar utkiziladi) umumlashtirish dasturi shuningdek ulka shunoslik materiallarini urganish uchun tegishli vakt ajratilgan bulib, ulardan urinli foYdalanish masalasini ukituvchining uzi xal kiladi. Ukuvchilarni navbatdagi mavzularini urganishga tayerlash, ular tarixiy bilimlarining uzviy va yaxlit bulishiga erishish maksadida kurslar va bulimlarning ayrim kismlari buyicha kirish xamda yakuniy takrorlash darslari kiritilgan. Taxixni urganishda ukuvchilarga beriladigan asosiy bilimlar bolalar ongiga bilimlarnisingdirishda izchillik davomiylik prinsiplari rioya kilivdi. Umumiy urta ta'lim maktabida «Uzbekistan tarixi» ni uqitish vazifalari kuyidagilaridan iborat. 1- Tarix fani yuzasidan ukuvchilari bilimining davlat ta'lim standartlari darajasida bulishini ta'minlash; 2- Ukuvchilarning milliy ongi siyosiy nazariy-ilmiy dunekarashini shakllantirish utmish va xozirgi zamondagi vokea" xodisalarga ilmiy xolislik va tarixiylik prinsiplariga amal kilgan xolda munosabat bildirishga kodir xamda umuminsoniy kadriyatlar asosida yondashadigan erkin fikrli barkamol insonni tarbiyalash; 3- Yoshlarda xalkimizning madaniy-ma'naviy merosi ilgor an'analari milliy kadriyatlari axlokiy fazilatlariga xurmat otashin vatanparvarlik tuygusini buyuk allomalarimizning jaxon tarakkiyoti sivilizasiyasiga kushgan xissasi bilan faxrlanish xissini yuksaltirish buyuk merosimizning munosib davomchilari xamda vorislarini tarbiyalash; 4- Ukuvchilarga O’zbekiston jaxon xamjamiyatining ajralmas tarkibiy kismi ekanligini teran anglatish va ularda millatlararo munosabatlar madaniyatini shakllantirish; 5- O’zbekistonnning ijtimoiY-iktisodiy rivojlanishiga uzining shaxsiy xissasini kushishga tayyor turuvchi iktidorli yoshlarni tarbiyalash;

6- Ukuvchilaro'ing mustakil ijoyidiy fikrlashini tarixiy tafakkurini bilim olishdagi faolligini muloxaza yuritish kerakligini uz bilimini boyitishga bulgan ishtiyok va talabchanligini rivojlantirish bolalarga tarixiy materialni taxlil kilish va umumlashtirish asosida mantikiy xulosalar chikarishda kumaklashish; 7-" Uz xak-xukuklarini taniydigan uz kuchi va imkoniyatiga tayanadigan dunyoda sodir bulayotgan vokea xodisalarga mustakil munosabat bilan yondashadigan ayni zamonda shaxsiy manfaatlarini mamlakat va xalk manfaatlari bilan uygun xolda kuradigan erkin fukaro ozod shaxsni shakllantirish. Ukituvchining ukuv mashgulotlarini tashkil etishga ijodiy yondoshishi uqitishning turli shakllaridan foydalanish ayniksa ukuvchilarning mustakil ijodiy fikrlash kobiliyatini rivojlantiruvchi milliy pedagogikamizdan va yangi pedagogik texnologiya usullaridan unumli foydalanishi tavsiya etiladi. Xullas ukuvchilarning darslik va tarixiy bilimlarning boshka manbalari ustida mustakil ishlashi ilgarirga Karaganda ancha kuprok urin ni egallashi lozim. II. Uzbek xalki va uning milliy davlatchiligining rivojlanishi uning siyosiy- iktisodiy madaniy soxada jaxon sivilizasiyasiga kushgan xissasini bilib olish Uzbekistan davlatining sodik vatanga fidoiy farzandni tarbiyalash maktabning bosh vazifasiga aylandi. Unda «O’zbekiston tarixi» asosiy urinni egallaydi. Shu bois O’zbekiston tarixini yosh avlodning chukur urganishini ta'minlash davlat siyosati darajasiga kutardi. Ushbu masala O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning tanikli tarixchi olimlar, shoir va jurnalistlar bilan 1998 yil 26 iyundagi uchrashuvida yana bir bor ta'kidlandi. Bu O’zbekiston tarixini uqitishning siyosiy asosidir. Shunday kilib O’zbekiston tarixini umumta'lim maktablarida uqitish va urganishning eng samarali yullari kidirildi. Respublika ta'lim markazi koshida tanikli tarixchi olimlar metodistlar, ilmiy-metodik kengashi tarixiy davrlashtirishning puxta asoslarini yaratish yulida izlanib, bunga kuyidagilarni asos kilib olishni maksadga muvo4)ik deb tondi:

V sinflarda «O’zbekiston tarixi» fan asoslari sifatida emas, xikoyalar tarzida urganilishi ijobiy samaralar berishi maksadga muvofik. Bunda utmishda tuplangan metodik tajribalarning ijobiy jixatlariga tayanadi. VI sinfda tarix fan asoslari sifatida urganila boshlanib, uning kamroviga insoniyatning ilk shakllanishi boskichidan kushonlar inkiroziga kadar kechgan davr kiritiladi. Usha davrlarni urganishga 34 soat ajratilgan. Ukuvchilar O’zbekiston tarixining mazkur davrida tarakkiyotning urugchilik, kabilaviY xayet tarzi, mulkiy tengsizlik, tabakalanish, umuman sivilizasiya tarixini kuyidan yukoriga xronologik izchillikda uqitish, bolalarning davlat standarti talab etgan tushunchalarni egallay olishlari asosiy dikkat markazida turdi. Bu pedagogik jixatdan asoslandi. VII sinfda «O’zbekiston tarixi» faniga 51 soat vakt ajratilgan bulib, eftalitlar davlatidan (V asr) to XV asr oxiri, ya'ni temuriylar inkirozigacha bulgan davrni uz ichiga oladi. Ukuvchilarning yosh xususiyatlari, tariximiz urta asrlarda boy va rang- barang bulganligi iktisod va siyosat, davlatchilik, fan, madaniyat soxasida jaxonshumul yutuklarga erishgani sabablarini bilish imkonini beradi. Kiskasi VII sinf ukuvchilari ukuv jarayonida urta asrlarning umumiy asosdagi manzarasi xakida talablar darajasida bilim va kunikmalarga ega bula oladilar. UP1 sinf «O’zbekiston tarixi» da Shayboniylar davlati tashkil topishidan (XVI asr) XIX asr urtalarigacha bulgan davr urganiladi. Bu davrni urganishga xam 51 soat ajratilgan bulib, 350 yillik tarixiy vokealar urganiladi. Shayboniylar, ashtarxoniylar, minglar, mangitlar va kungirotlar sulolalarining xukmronligi, davlat boshkaruvidagi umumiy uxshashliklar, kishlok xujaligi, xunarmandchilik, savdo-sotik, madrasalar faoliyatidagi ta'lim-tarbiyanrtng uzok davr yagona islomiy mafkuraga asoslantanligi, yukorida kayd etilgan soxalardagi uzgarishlar keskin, inkilobiy uzgarishlarsiz tarzda sodir bulganligidan ushbu davrni VIII sinf ukuvchilari ajratilgan soatlarda bilib olishlari mumkinligi xisobga olingan.

IX sinf «O’zbekiston tarixi» XIX asr urtalaridan XX asrning 1917 yil fevraliga kadar kechgan davrni uz kamroviga oladi. Ushbu davrni tanlashdan asosiy maksad xam siyosiy, xam ilmiy dolzarbligidan kelib chikilgan. Unda Prezident I.Karimovning milliy istiklol davlatchiligimizning kadriga yetmok, uning mustaxkam va buyuk davlatga aylanishini ta'minlamok uchun nimalar kilish zarurligi xakidagi fikrlari muximligidan kanday sabablarga kura Rossiya imperiyasi Turkistonni, uchala xonlikni egallashga kirishganligi, xonliklar urtasidagi uzaro nizolar unda fojiali axamiyat kasb etganligi, ganimlar siyosiY- iktisodiy, ma'naviy zulm, mustamlakachilik siyesatini amalga oshirganligini xalkimiz, yoshlarimiz chukur bilishlari zarurligidan kelib chikilgan. Shuningdek, mustamlakachilikning ogir azoblari xalkimizning asosan ikki yunalishdagi karshiligiga duch keldi. Birinchisi, fidoyi ziyolilar, ya'ni jadidlar xalkimizni erksizlik, jaxolat zulmatidan kutkarib, uni jaxondagi tarakkiy etgan davlatlar darajasiga yetkazishni asosiy sharti ma'rifat va ilmli kilish uchun milliy uygoklikka chorladi. Ikkinchidan, Turkistonda urnatilgan mustamlakachilik tartiblariga karshi tinimsiz xalk norozilik xarakatlari davom etib, nixoyat u milliy ozodlik kurashiga usib chikdi. Ushbu ulkan vokealarni bilmay turib murakkab jarasnlarni tushinib olish mumkin emas. Bu vokealar xalk milliy takdiriga daxldor ijtimoiy siyosiy axamiyatga uta molik muammolardandir. Eslatma: Ukuvchilar bilimini reyting usulida baxolashga utish munosabati bilan xar bir sinfda xar bir chorakda bir marta oralik va bir marta yakuniy nazorat ishlari utkaziladi. III. «Ta'lim tugrisida»gi Konunga muvofik, tukkiz yillik urta ta'limning joriy kilinishi boshka fanlar katorida tarix fanini xam takomillashtirishni takozo etmokda. Keyingi yillarda umumta'lim maktablarida tarix fanini uqitishda katta uzgarishlar buldi. «Uzbekston tarixi» aloxida mustakil fan sifatida ukitilib, dare soatlari kupaytirildi.

«Jaxon tarixi»ning ukitilishi soxasida xam davr talabidan kelib chikkan xolda uzgarishlar sodir buldi. Mavzularning bir kismi yangilandi. Yurtboshimiz ta'kidlaganidek «... zamon talabi shuki, professor va ukituvchilar uzlarida mavjud bilim va saviya bilan cheklanib kolmasdan, balki xorijiy mamlakatlar tajribasini kunt bilan urganib, magzini chakib, keyin uz talabalariga sabok berishlari zarur» . Shu sababli yangi yadasturda umumbashariY kadriyatlar va istiklol mafkurasi ruxida yoshlarga bilim berish asosiy maksad kilib kuyildi. Ukuv dasturi 5-1 sinflarda «Jaxon tarixi» ni uqitishni uz ichiga oladi va ular 1998- 99 ukuv yili sinov natijalariga kura kuyidagicha taksimlangan: V sinf (34 soat) - «Jaxon tarixidan xikoyalar» eng kadimgi davrlardan xozirgi kungacha bulgan dunyo davlatlari tarixidan ayrim eng muxim vokealar urganiladi. VI sinf (34 soat) - «Jaxon tarixi» eng kadimgi davrlardan melodning V asrigacha bulgan davrni uz ichiga oladi. VII sinf (51 soat) — «Jaxon tarixi» dunyo xalklari tarixining V asrdan XVII asrgacha bulgan davrini urganadi. VIII sinf (51 soat) — «Jaxon tarixi» XVII asr urtalaridan XIX asrning 70- yillarigacha bulgan davrni uz ichiga oladi. IX sinf (51 soat) - «Jaxon tarixi» XIX asrning 70 yillaridan 1914 yilgacha bulgan davrni uz ichiga oladi. X (34 soat) - 1917 yildan 1945 yilgacha bulgan davr ukitiladi. XI (34 soat)"-1945 yildan xozirgacha bulgan davr utiladi. «Jaxon tarixi» fani insoniyatning uZtmishdagi xayotini jamiyatning tabii va ijtimoiy tarakkiyotini unga boglik bulgan vokealarni uziga xos xamda xilma-xil kurinishda urganadi. «Jaxon tarixi» fanining ta'lim va tarbiyaviy maksadi: - insoniyatning kadimgi davrdan xozirgi kungacha bosib utgan tarixiy yuli uning ijtimoiy, ma'naviy axlokiy tajribasi xakidagi bilim asoslarini egallagan barkamol shaxsni tarbiyalash;

- ukuvchilarda tarixiy bilimlarni ijodiy kullash borlikdagi xakikatda mavjud vokea va xodisalarni uning noyobligi yagonaligi va shu bilan birga uzviy ravishda tarixiy xarakatlarning yagona okimiga tegishli ekanligini tarixiy taxlil kilish asosida tushunish kobiliyatini rivojlantirish bilim kunikma va malakasining yukoriligini ta'minlash; - tarixiy tajribali shaxsan aniklab bilish asosida shakllantirish uz uzini tarbiyalashning asosiy yunalishi va ishonchni shakllantirish ukuvchilarni inson xukuklari va demokratik kadriyatlarni xurmat kilish vatanparvarlik va xalklar urtasidagi xamjixatlikni idrok kilish ruxida tarbiyalash; - uz xalki va boshka millat vakillarining tarixi va madaniyatiga kizikish, xurmat kilish kunikmasini rivojlantirish uz mamlakati va butun insoniyatning madaniy merosini saklash va kupaytirishga intilish xissini kuchaytirishdan iborat. «Jaxon tarixi»ni chukurrok urganish respublikamizning xorijiy mamlakatlar bilan iktisodiy va madaniy alokalarning yaxshilanishiga yordam beradi. Bu soxada ishlayotgan xodimlar ishini osonlashtirish xorijliklar tarixini bilish ular bilan mulokotni oson kuchishiga kumaklashadi. «Jaxon tarixi» fanini uqitish va urganishni zarurligini belgilaYdigan omillar kuyidagilardan iborat. - «Jaxon tarixi» fanini uzlashtirish mamlakatimiz ijtimoiy siyosiy xayotini teraprok anglashga va uni boshka mamlakatlardagi ijtimoiy siyosiy xayet bilai solishtirib zarur markaziY ilmiy goyaviy tarbiyaviy xulosalar chikarishga xamda milliy istiklol mafkurasining shakllanishiga yordam beradi. - «Jaxon tarixi» fani yosh avlodni vatanparvarlik ruxida tarbyuiyalaydi. Uz vatanining kadriga yetishga uning ozodligi kelajagi uchun jonini fido kilishga tayyor bulishga yordam beradi. - «Jaxon tarixi» fani jamiyat tarakkiyoti xakidagi mukim konuniyatlarni bilib olishga dunyo rivojlanishining uziga xos yullarini tushunishga va kelajak istikboli xakida tasavvur xamda mafkuraga ega bulish malakasini shakllantiradi. - «Jaxon tarixi» fani bozor iktisodiyotiga utayotgan respublikamizdan bu boskichni oldinrok bosib utgan mamlakatlar tarixi va tajribasi bilan tanishtiradi

xamda ularning tajribalarini O’zbekiston sharoitida ijodiy kullanilishi uchun manbalar yaratadi. - «Jaxon tarixi» fani baynalminalchilik tarbiyasining muxim vositasidir. Bu fanni urganish natijasida boshka millat va xalklarni xurmat kilish, ularning urf odatlari va tarixini kadrlashga umuminsoniy kadriyatlarini xurmat kilish xissini tarbiyalashga yordam beradi. - «Jaxon tarixi» fanini urganish vokea va xodisalarni uzaro dialiktik bogliklikda ekanligini tushunishga yordam beradi xamda «utmishsiz kelajak yuk», degan tarixiy xakikatni teran anglashga undaydi, - «Jaxon tarixi» fanini urganish, O’zbekistonning jaxon xalklari tarixida tutgan urnini ilmiy tugri baxolashga, uiing dunyo xamjamiyatidagi mavkeini yanada oshirish va mustaxkamlash xamda inson omillarining faollashuviga kumaklashadi; - «Jaxon tarixi» fanini urganish ijtimoiY iktisodiy xarakatlar tarixidan nazariy ilmiy xulosalar chikarish imkoniyatini beradi va O’zbekiston fukoralariga umuminsoniy jarayonlardan kelib chikib, uz amaliy ish faoliyatlarni belgilab olishlariga yordam beradi xamda jaxondagi fan va texnika yutuklaridan xabardor bulishi dunyo mamlakatlarining axvoli xakida anik tasavvur xosil kilish, ularni uz mamlakatidagi vokealar bilan solishtirish va xulosalar chikarish imkoniyatini yaratadi; - «Jaxon tarixi» fanini urganish odamlarni birodarkushlik urushlariga karshi kurash ruxida tarbiyalaydi, urushlar insoniyatning dushmani ekanligiga kishilarni ishontirish xamda kurollantirish poygasiga karshi, urushlarga karshi nafratni shakillantiradi; - «Jaxon tarixi» fani materiallari kishilarda yuksak axlokiy fazilatlar: uzligini anglash, mexnatsevarlik,vatanparvarlik, xalollik, poklik, insof, diyonat, iimon, intizomlilik, uz kadrini bilish, guzallikni sevish kabi xislatlarni kamol toptirish vositasidir. Bu fan «O’zbekiston tarixi» ning uzviy davomi bulib, ukuvchilarni dunyoviy bilimlarini chukur egallashlarida nixoyatda katta manba vazifasini utaydi.

IV «Jaxon tarixi foni»Davlat talim standartiga muvofik insonyat tarakkiyuoti xakida tuda tasavvur bsrishi lozim; -«Jaxon tarixi» fanini uqitish jarayonida yangi pedagogik texnologiya usularidan foydalangan xolda ukuvchilarga ijodiy fikrlashni kuchaytirib; vokealarni ma'lum sinf va partiyalar manfaatlari nuktai nazaridan emas, balki umuminsoniy manfatlarga moye xolda xolisona va ilmiy jixatdan yoritib birilishi zarur. "Tarixda shaxslarning roli» degan tushunchaga yangicha yondashish xamda tarixiy shaxslarnig buyuk rol uynashi mumkinligi va uynayotganligi tarixiy va ilmiy jixatdan asoslanishi kerak; - «Jaxon tarixi» fanini uqitishga uning davrlarini O’zbekistonning davilari bilan birga takkoslagan xolda boglab yoritish xamda Jaxon tarixida O’zbekiston tarixing tutgan urni anik va ravshan ifoda etilishiga erishmok zarur; - tarixiy vokealarni boskichma-boskich ya'ni izchillikka rioya kilgan xolda ochish, xususan: davr va zamon ruxipi berish xamda mustakil O’zbekistonning istikbolidagi tarakkiyotini kuzda tutgan xolda bayon etilishicha erishmok kerak; - Shuro davrida Jaxon tarixidagi vokealar va xodisalarga fakat markscha - lelincha mafkura ulchovi asosida baxo berilgan edi. Endilikda esa umuminsoniy kadriyatlar va dunyo vokealari jarayonlariga xakikat kuzi bilan karashni asosiy ulchov va umumiy yunalish deb tushinish lozim ; - «Jaxon tarixi» fanini insonparvarlashtirish masalasiga jiddiy etibor berish; yani tarix karama - karshi sinflar kurashidangina iborat deb insoniyatni ikkiga bulib bir- biriga karshi kuymasdan, balki ularni umuminsoniy kadriyatlar asosida uzaro totuvlikka , bir-birlariga yordam berishga ishontirish zarur; «Jaxon tarixi» dagi xususiY mulk sinflarning kulib chikishi da vlat va din tugrisidagi gayrillik karashlariga barkamol birishi goyatda muximdir, xusisiy mullksiz siflarsiz, da'vatsiz va dinlarsiz jamiyat kurish xam xayol ekanligini asoslab xususiy mulk, sinflar, davlat va dinniumumlixalik manfatlariga tula xizmat kildirishdan iborat goya «jaxon tarixi» ukuv orasinig butun mazmuniga sindirilishi talab kilinadi.

Xullas, "Jaxon tarixi" fani yoshlarni milliy tiklanishi mafkurasi guruxida vatanparvar bayramlaricha, mexnatsevar kilib tarbiyalashiga xizmat kilishi lozim. Jaxon tarixini uqitish va urganishning metodlari asosini unumlashtirish va milliy kadriyatlar ustivorligi tarixiylik, xolisonalik insonparvarlik va xozirgi davrining eng iltor ilmiy - nazariy xulosalarni tashkil etadi.

ADABIYOTLAR. 1. I.A.Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yuk. T. O’zbekiston 1998 i. 2. Sa'diyev S.A. Maktabda tarix uqitish metodikasi. T. Ukituvchi. 1978. 3. Sa'diyev S.A. Maktabda tarix uqitish metodikasi. T. Ukituvchi. 1989. 4. Sa'diyev S.A. O’zbekiston xalklari tarixini uqitish T. O’zbekiston.1993. 5. «O’zbekiston tarixi» dasturi. Toshkent. 1980-1990. 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Tarix uqitish metodikasining shakllanishi va takomillashib borishi

Nazariy grammatika fanining maqsad va vazifalari

Nutq madaniyati fanining predmeti va vazifalari

Tarjima nazariyasi va amaliyoti fanining maqsad vazifalari

Mustaqillik davrida o’zbek (ona) tili ta’limi