Nutq madaniyati uslublari haqida - Tilshunoslik - Referatlar

Nutq madaniyati uslublari haqida

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45 KB

Ko'chirib olish

Nutq madaniyati uslublari haqida Reja :  So'zlashuv uslubi.  Rasmiy ish qog'ozlari uslubi.  Ilmiy uslub  Publitsistik uslub  Badiiy nutq uslubi

Kadrlar tayyorlash tizimini shakllantirish va rivojlantirishning asosiy yo'nalishlaridan biri ma'naviy va ma'rifiy ishlarni amalga oshirishdir. Shifokorning amaliyoti, bemor bilan muloqoti yuqori ma'rifatli bo'lgan tibbiyot xodimining ma'naviyatiga asoslangandir. Shu o'rinda ma'rifat va ma'naviyat tushunchasini mutaxassislarning nutq madaniyatisiz tasavvur etib bo'lmaydi. Chunki tibbiyot xodimlarining barchasi (shifokor, hamshira, ilmiy xodim) to'g'ri, mantiqli, aniq, ta'sirli, ravon gapira olishi juda ahamiyatlidir. Shuningdek, adabiy til me'yorlarini yaxshi o'zlashtirib olishi va bu bilimlarini shifokorlik yoki hamshiralik amaliyotidagi nutqda foydalanish ham maqsadga muvofiqdir. Kasb-hunarlar sirasida tibbiyot xodimlarining shifokorlik kasbi eng nozigi hisoblanadi. Chunki ular bevosita inson va uning hayoti bilan ishlaydilar. Binobarin, bu ikki tomon nutq vositasi orqali muomala qiladilar. Bu o'rinda «nutq madaniyati» yoki «nutq odobi» iboralarini izohlashni joiz deb bildik. Ma'lumki, «madaniyat» so'zi Madina shahri nomidan kelib chiqqan. O'TIL (o'zbek tilining izohli lug'ati)ning 1 jild, 439-betiga murojaat qilaylik: MADANIYAT - o'qimishlilik, ta'lim-tarbiya ko'rganlik, ziyolilik, ma'rifatli bolib jamiyatni ishlab chiqarishda, ijtimoiy va ma'naviy hayotda qo'lga kirtilgan yutuqlari majmuidir. Endi odob tushunchasining mohiyatini eslaylik. Aslida bu so'z «adab»dir. Ko'rsatilgan izohli Iug'at (1 jild. 26-beti)da yozilishicha, adab-jamiyatda, kishilar bilan muomalada o'zini tuta bilish, axloq, tarbiya va uning normalaridir. Demak, biz ko'zda tutgan nutq tabiiyki, ma'rifat, ma'naviyat bilan va albatta, tib ilmi bilan, «odob» tushunchasi axloq, tarbiya, uning normalari bilan bog'liqdir. «Madaniyat» so'zi esa o'qimishlilik, ta'lim-tarbiya ko'rganlik, ziyolilik va ma'rifat kabi tushunchalarni o'zida mujassam etgan. Fikrimizni asoslash uchun ADABLI so'zining izohini ham keltiramiz. Uning ma'nosi odob-axloq normalariga rioya qiladigan, tarbiyali, axloqli demakdir. Maqol o'z imkoniyatlarini noto'g'ri baholaydigan kishilarga nisbatan kinoya tarzida qo'llaniladi.

Ironiya (kesatiq) - grek so'zi bo'lib, zimdan kulish, kesatish ma'nosini ifodalaydi. Notiq so'zning o'z ma'nosiga zid ravishda qo'llab, biror kishining qilig'i yoki biror hodisa ustidan kesatadi, masxaralab kuladi. -Sen bu ishni bajarishda xo'b jonbozlik ko'rsatgandirsan?! Tibbiyot xodimlari esa o'z nutqlarida imkon qadar allegoriya va ironiyadan ehtiyotkorlik bilan foydalanishi yoki umuman qo'llamasliklari maqsadga muvofiqdir. Shoir E. Vohidov aytganidek, «qoyil» so'zining ma'nosini turlicha ta'riflash mumkin. Chunonchi: qoyil - juda yaxshi, qoyil - chiroyli, go'zal; qoyilman - tan berdim; qoyil - boplading, yashavor; hamma qoyil - hayratda. Bu bir ohang. Boshqa ohangida tamom teskari ma'no. E, qoyil - shu ham ishlash, shu ham odamgarchilikmi? Qoyil qildingiz- ishni buzdingiz, odamni uyaltirdingiz. Qoyil bo'ldi - rasvo bo'ldi. Shu birgina «qoyil», «qoyil bo'ldi» so'zi va so'z birikmasi orqali o'nlab ma'noni ifodalash mumkin. Mana shu o'nlab ma'noni o'ziga xos ohanglar bilan tasvirlay olgan kishining nutq madaniyatiga qoyil qolish mumkin boiadi. Demak, qisqa, aniq, lo 'nda, shuningdek, go 'zal nutq so 'zlay olish uchun turli badiiy tasvir vositalaridan unumli foydalanish samarali natija beradi. So 'zlashuv jarayonida turli xil nutq uslublaridan foydalaniladi. Til uslublari asosan quyidagi turlarga bo 'linadi: 1. So'zlashuv uslubi. 2. Rasmiy ish qog'ozlari uslubi. 3. Ilmiy uslub. 4. Publitsistik uslub. 5. Badiiy nutq (uslub). So'zlashuv uslubi. Bu uslubga erkin muomala doirasida amal qilinadi. Norasmiyligi va shevaga boyligi bilan ajralib turadi. Bu uslub maxsus tayyorgarlikni talab etmaydi. Uning ma'lum vazifa yoki yuklamasi yo'q. Shuningdek, jumla sintaktik jihatdan to'liq bo'lishi ham shart emas. Sovuqmi?

(Ko'cha yoki choy sovuqmi?) kabi. Lekin bu nutq uslubida tin olish, ohang, mantiqiy va so'z urg'usi, fikrdagi his-hayajonni uzatishda ahamiyati katta. Nutqda tovushlarning uyg'unlashuvi (assimilyatsiya: ketdi-ketdi): bir tovush o'rnida ikkinchisining talaffuz qilinishi (dissimilyatsiya: maktab-maktab); tovushlarning o'rni almashishi (metateza: tuproq-turpoq) va boshqalar so'zlashuv uslubiga xosdir. Bo'g'in, so'zlar qisqartirilishi so'zlashuv uslubiga oiddir. Masalan, Mamat - Muhammadjon, Abdurahim - Rahim, Rahima - Rahi kabi. Nutqda metonimiya ko'p qo'llaniladi: Auditoriya charchadi -Auditoriyadagi talabalar charchadilar Rasmiy ish qog'ozlari uslubi. Bu uslub hozirgi o'zbek adabiy tiliga xosdir. U ma'muriy va yuridik quvvatga egadir. Bu uslubda fikr aniq va bir xil qolipda ifoda etiladi. Qonun matnlari, farmonlar, buyruq va qo'llanmalar, shartnomalar, ijozatnomalar, aktlar, turli rasmiy hujjatlar, tashkilotlararo yozishmalar, yuridik hujjatlar, ma'lumotnoma, bavonnoma va boshqalar rasmiy ish uslubida yoziladi. Talabalar ariza, ishonchnoma, tushuntirish xati, bayonnoma, bayonnomadan ko'chirma, dorinoma, kasallik tarixi, kasallik varaqasi kabi o'nlab rasmiy ish qog'ozlarini to'g'ri to'ldirish va yozish ko'nikmasini egailashlari zarur. Bu kabi hujjatlarda qolip jumlalar mavjud bo'lishi bilan birga ular har qanday his-hayajondan xoli bo'lishi talab etiladi. O'nlab atama va iboralar rasmiy ish qog'ozlari uslubiga tegishlidir. Masalan: bayonnoma, qarov, shartnoma.deklaratsiya; ma'lumotnoma berildi shu haqidakim... biz quyida imzo chekuvchilar... kabi. Rasmiy ish qog'ozlarida fe'llar majhul nisbatda qo'llaniladi. Xususan, hukm chiqarildi; buyruq shaklida - bajarilsin, yuklatilsin kabi. Ilmiy uslub - fan, texnika va ishlab chiqarish bilan bog'liqdir Maqola, monografiya, ilmiy ma'ruzalar qat'i ravishda ilmiy uslub asosida yoziladi. Ilmiy-ommabop uslub ilmiy uslub sirasiga kiradi. U ilmiy ma'lumotini, axborotni ommabop qilib yetkazishga xizmat qiladi. Ilmiy uslub. tabiiyki, har bir

alohida fan yo'nalishida o'ziga xos atamalar, iboralarga boy bo'ladi. Tibbiyotda kasallik nomlari, tibbiy atamalar, dori nomlari kabilarning bo'lishi odatiy holdir. Ilmiy uslubning o ziga xos belgilari bor: 1. Axborotning ob'ektivligi, aniqligi. 2. Ma'lumotlarning izchilligi, ularning ko'pligi. 3. Fikrning qisqa ifodalanishi. 4. So'zlashuv uslubi va sheva belgilarining mutlaqo ishtirok etmasligi. Yuqorida sanalgan belgilari bilan yana ta'kidlash kerakki, ilmiy uslub boshqa uslublardan keskin farqlanadi. O'rni kelganda aytish kerakki, ilmiy asarlar, dissertatsiyalar, yoki ilmiy (ommabop) maqolalarda muallifning kamtarligi tufayli «men» kishilik olmoshi o'rnida «biz» shakli qo'llaniladi. Publitsistik uslub dan asosan xabar, reportaj, maqola, ocherk, feleton, pamflet kabilarni yozishda foydalaniladi. Bu uslubda rasmiy yoki ilmiy uslubda bo'lishi mumkin bo'lmagan his-tuyg'ularga berilish mumkin. Bayonda qoliplardan nari ketib, badiiy tasvir vositalardan keng foydalaniladi. Lekin ifodalar atamalar vositasida lo'nda, aniq ishtirok etadi. Hayotdagi ijtimoiy-siyosiy voqealar zudlik bilan publitsistik uslubda yoritiladi. Publitsistik uslubga doimiy epitetlar (munosib ulush, tarixiy o'zgarishlar, og'ishmay amalga oshirish); badiiy nutqqa xos tantanavor so'z, so'z birikmalari (muhtasham bino, ulug'vor zafar quchish) kabilar xos. Badiiy nutq uslubi o'zida estetik yuklamani saqlaydi. Bu uslubda muallif o'ziga xos (individual)likni namoyon qilishi mumkin. O'zbek adabiy tiliga sheva, arxaizm, oddiy so'zlashuv tili belgilari xosdir. Tilimiz taraqqiyoti, yangiliklari aynan shu badiiy nutq uslubi vositasida namoyon bo'ladi. Shunday qilib, nutq madaniyatiga doir ushbu ma'lumotlarni xulosalaymiz. Shifokorlar haqiqiy ziyoli sifatida nutq madaniyati ko'nikmalarini chuqur o'zlashtirgan holda tibbiy amaliyotlarini amalga oshirsalar bemorlar dardiga so'z orqali tezda ta'sir etuvchi malhamga ega bo'lardilar.

O'xshashlar

Nutq uslublari ustida ishlash metodikasi

Matn va uning turlari. Uslubiyat (stilistika). Nutq uslublari haqida ma’lumot

Hadislarda nutq va nutq odobi haqida

Adabiy til va nutq madaniyati

Navoiy ijodida nutq madaniyati masalalari