Milliy g’oya va ma`naviy qadriyatlar - Tilshunoslik - Referatlar

Milliy g’oya va ma`naviy qadriyatlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

59 KB

Ko'chirib olish

Milliy g’oya va ma`naviy qadriyatlar Reja: 1. Milliy ma`naviy qadriyatlar tushunchasi uning ta`rifi va tavsifi. 2. Milliy ma`naviy meros qadriyatlarning tarkibi, ko`rinishlari. 3. Milliy qadriyatlar – milliy g’oyaning ma`naviy negizi. 4. Yuksak ma`naviyat engilmas kuch. 5. Milliy qadriyatlarni inkor etishning milliy g’oyaga zidligi.

1. Milliy ma`naviy qadriyatlar tushunchasi uning ta`rifi va tavsifi Har qanday ijtimoiy hodisaning, shu jumladan, milliy g’oyani va milliy- ma`naviy qadriyatlarning mohiyatini ochib berish uchun quyidagilarga aniqlik kiritish: tushunchaning ta`rifi (definiciyasi) tushunchaning tavsifi (harakteristikasi), milliy ma`naviy qadriyatlarning mazmuni, ularning kelib chiqishi va rivojlanishi (evolyuciyasi); ijtimoiy maqsadi va vazifalari (funkciyalari); tuzilishi (strukturasi); amal qilish usul va vositalari (texnologiyasi); shakllari va ko`rinishlari tasnifi (klassifikaciyasi) va nihoyat, jamiyat hayotining boshqa sohalariga ta`sirini bilish lozim. “Qadriyat tushunchasi – juda keng tushuncha. Uning bir qismi – ma`naviy qadriyatlardir. Milliy – ma`naviy qadriyatlar – “Milliylik”, ma`naviyat” va “qadriyat tushunchalari kesishgan nuqtada jamlangan ijtimoiy hodisalarni o`z ichiga oladi. “Milliy ma`naviy qadriyatlar” tushunchasiga quyidagicha ta`rif berish mumkin: Muayyan millat vakillari uchun zarur va ahamiyatli aziz va ardoqli bo`lgan, manfaati va maqsadlariga xizmat qiladigan ma`naviy boyliklar, an`analar va tamoyillar, g’oyalar va me`yorlar milliy ma`naviy qadriyatlardir. Har bir xalqning o`zi uchun e`zozli, qimmatli bo`lgan ma`naviy boyliklari bo`ladi. Bular asrlar davomida avloddan –avlodga o`tib kelgan, hozirgi kunda ham o`zining ahamiyati va qadrini yo`qotmagan, shu xalqning iftixor manbaiga aylangan durdonalardir. Masalan, Qirg’iz xalqi “Manos” dostoni bilan, Misrliklar qadimiy piramidalar, francuzlar Parijdagi Luvr saroyi, O`zbeklar Samarqandu, Buxoro va Xiva bilan xaqli ravishda faxrlanadilar. Milliy qadriyatlar xalqning kundalik hayoti va turmush tarzida o`ziga xos mezon vazifasini o`taydi. Ushbu qadriyatlar vositasida turli hodisa va holatlarga yangi paydo bo`layotgan faoliyat turlari va rasm-rusmlariga baho beriladi. Yosh avlodning hayotiy mo`ljallari “Zamona qahramoni” haqidagi tasavvurlari ham ma`naviy qadriyatlardan kelib chiqib shakllanadi.

2. Milliy ma`naviy meros qadriyatlarning tarkibi, ko`rinishlari Milliy ma`naviy meros va qadriyatlar tushunchasi keng qamrovli tushuncha bo`lib, uning tarkibi quyidagilardan iborat. - tarixiy meros va tarixiy xotira; - madaniy yodgorliklar, osori-atiqalar, qadimiy qo`lyozmalar; - ilm-fan yutuqlari va falsafiy tafakkur durdonalari; - san`at va milliy adabiyot; - axloqiy fazilatlar; - diniy qadriyatlar; - urf-odat, an`ana va marosimlar; - ma`rifat, ta`limtarbiya va hokazolar. Milliy ma`naviy qadriyatlar tizimida tarixiy meros va tarixiy xotira muhimo`rin tutadi. Ma`naviyatni yuksaltirish va xalqning ruhini xotiraning juda katta ahamiyati bor. Tarixni haqqoniy o`rganish, undan saboqlar chiqarish lozim. O`zbek xalqi jahon madaniyati xazinasiga munosib hissa qo`shgan millatlar qatoridan faxrli o`rnini egallaydi. Madaniy yodgorliklar, me`morchilik san`ati namunalari, qadimiy qo`lyozmalar – milliy ma`naviyatning bebaho durdonalari, xalqimiz uchun eng qadrli va muqaddas bo`lgan boyliklaridir. Bularni avaylab- asrash kelajak avlodlarga etkazish ma`naviyat sohasidagi eng dolzarb vazifadir. Ilm-fan va uning yutuqlari milliy yoki hududiy chegaradan chiqadigan, butun jahon e`tirof etadigan, umuminsoniyatga xizmat qiladigan boylikdir. Biroq olimning ijodi va uning ilmiy kashfiyoti, avvalo, uning millati va vatanini dunyoga tanitadi milliy qadriyatni jami bashariyatning yutug’iga aylantiradi. Milliylik xalqning ruhiyati va ma`naviyati, ayniqsa, san`at va adabiyot rivojida yorqin ifodalanadi. ezgulik va poklikni, insoniylik va haqqoniylikni kuylagan buyuk asarlar, qaysi joyda yoki qaysi tilda yaratilganidan qat`iy nazar, jahonga taniladi, provardida yana shu millatning xalqaro nufuzini yuksaltiradi.

Tarbiya va ta`limning milliy xususiyatlari ham ma`naviy qadriyatlar tizimida o`z o`rniga ega. Xalqning kelajagi yoshlarga bog’liq ekanligi qanchalik haqiqat bo`lsa, bularni milliy ruhni tarbiyalash zarurati ham umume`tirof etilganligidir. Milliy tarbiya xalqning o`z-o`zini saqlash va istiqbolini ta`minlash omilidir. Xulosa qilib aytganda, milliy ma`naviy qadriyatlarning har bir tarkibiy qismi xalqning mustaqilligini mustahkamlash va kelajagini ta`minlashda muhim ahamiyatga ega. 3. Milliy qadriyatlar – milliy g’oyaning ma`naviy negizi. Milliy g’oya – millat tafakkurining mahsuli, ijtimoiy ongni yuqori darajadagi shakli, xalq falsafasining o`zagidir. Turli xalqlarning milliy g’oyasi ularning maqsad-muddaolarini orzu-umidi va ishonch-e`tiqodini ifodalaydi. Ayni paytda, muayyan tamoyil va negizlarga asoslanib rivojlanadi. Tarix saboqlari guvohlik berishicha, o`tkinchi manfaat va g’oliz niyatlarga tayangan, o`zga xalqlar va yurtlarga tajovuz qilishni, bosqinchilikni ko`zlagan yovuz g’oya va mafkuralar millat va davlatlarni tanazzulga duchor etgan. Faqat ezgu g’oyalar va yuksak qadriyatlar negizida shakllangan milliy g’oyalar xalqlarni taraqqiyotga eltgan. O`zbek oilalarida uch-to`rt, hatto besh avlod vakillari o`zaro ahillikda, bahamjihat umr kechiradilar. Har bir bug’ining o`z burchi va mas`uliyati, o`z erki va mavqei bor. Oila – muqaddas. Oila qurish o`ta mas`uliyatli ishdir. “Oila – eskilik unsuri emas”. U muqaddas, oilada millat kelajagi mujassam yoshlarni tarbiyalash, kamolotga etkazish, ilm-hunar berish, uyli-joyli qilish-aksariyat oilalarning eng oliy maqsadidir. Mahalla – o`z-o`zini boshqarishning o`zbek xalqi yaratgan eng katta yutug’i, oqilona shaklidir. Mahalla – tarbiya maskani, har bir oilaga tayanch va suyanch ekanligi ko`pchilikka ayon. O`zbek xalqining hayoti, kundalik turmushi, qadriyatlari bilan tanishgan xolis fikrli xorijliklar mahallani noyob qadriyat, buyuk kashfiyot sifatida e`tirof etmoqdalar.

Qo`ni-qo`shnichilik munosabatlari uzoq tarixga ega bo`lib, asrlar davomida b borada muayyan qadriyatlar shakllangan. Jahon tarixining oxirgi bir necha asrida hukmron bo`lgan begonalashuv jarayoni bu sohaga ham o`z ta`sirini o`tkazgan. Keksalarga hurmat – inson hayotiy tajribasi davomida shakllangan qadriyat nomli tabiatda hayot uchun kurash qonuniyati mavjud. Nasl qoldirish, yangi avlodga mehr qo`yish, uni oyoqqa turg’uzguncha jon fido qilish hollari aksariyat hayvonlarda kuzatiladi. Ammo, qadriyatlarni e`zozlashi, keksalarga ehtirom, mehr- muruvvat ko`rsatish-insoniy fazilatdir. Ayol zotiga ehtirom – insoniyatning yarmidan ko`pini tashkil etadigan xotin- qizlarga bo`lgan munosabatning eng yuqori cho`qqisidir. Tarixda ayollar iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan hukmron bo`lgan davr matriarxat deb atalgan. Hukmronlik erkaklarga o`tgan davrlarda ayolning haq-huquqlari va erkinliklari kamsitadigan munosabatlar joriy etilgan. Demakratiyaning eng mhim yutug’i – har ikki jinsning teng huquqli va erkin bo`lishini ta`minlashdir. Onaga bo`lgan hurmat va sadoqat eng oliy qadriyatdir. Shuning uchun Vatanga, milliy tilga nisbatan berilganda, ona nomi qo`shiladi. Milliy istiqlol g’oyasi onalar uchun, jamiyatdagi barcha ayollar uchun farovon hayot, go`zal turmush yaratishni aqsad qilib, xotin-qizlarning erkinligi va o`z qadr-qimmatini anglab etishiga, o`z salohiyat va imkoniyatlarini yuzaga chiqarishiga sharoit yaratishni bosh g’oyasida mujassamlashtirgan. 4. Yuksak ma`naviyat engilmas kuch. Insoniyatning ko`p asrlik tarixini shundan dalolat beradiki, bu dunyoda o`zining milliy davlatini qurishga azmu qaror qilgan har qaysi xalq yuksak vazifalarni amalga oshirish shu yo`lda odamlarni birlashtirish va safarbar qilish, ularning qalbida ishonch uyg’otish, eski ijtimoiy tuzumdan mutlaqo yangi tzumga o`tishda o`ziga qo`shimcha kuch-quvvat va madad topishda umumiy yagona maqsad va orzu-intilish ifodasi bo`lgan milliy g’oyani tayanch va suyan deb biladi. Milliy g’oya deganda, ajdodlardan avlodlarga o`tib, asrlar davomida e`zozlab kelinayotgan, shu yurtda yashayotgan har bir inson va butun xalqning qalbida

chuqur ildiz otib, uning ma`naviy ehtiyojni va hayot talabiga aylanib ketgan, ta`bir joiz bo`lsa, har qaysi millatning eng ezgu orzu-intilish va umid-maqsadlarini o`zimizga tasavvur qiladigan bo`lsak, o`ylaymanki, bunday keng ma`noli tushunchaning mazmun-mohiyatini ifoda qilgan bo`lamiz. endilikda oldimizda turgan eng muhim vazifa – ana shu yuksak tushunchalar bilan birga milliy g’oyamizning uzviy tarkibiy qismlarini tashkil qiladigan komil inson, ijtimoiy hamkorlik, millatlararo totuvlik, dinlararo bag’rikenglik kabi tamoyillarning ma`no-mohiyatini bugungi kunda mamlakatimizda olib borilayotgan ma`naviy-ma`rifiy, ta`lim-tarbiya ishlarining markaziga qo`yish, ularni yangi bosqichga ko`tarish, yosh avlodimizni har tomonlama mustaqil fikrlaydigan etuk dunyoqarash egalari qilib tarbiyalashdan iborat. Bugungi kunda mamlakatimizda yangi hayot yangi jamiyat poydevorini barpo etishda erkin fuqaro ma`naviyatni shakllantirish masalasi biz uchun g’oyat dolzarb ahamiyatga ega. Bugungi kunda oldimizda turgan eng muhim vazifalarni ko`z o`ngimizdan o`tkazar ekanmiz, aholining kundalik ehtiyojlariga bevosita daxldor, dolzarb masalalarni hal qilish bilan bir qatorda biz eski tuzum davrida inson hayotining negizi a murakkab tomonlari milliy qadriyatlar, tarixiy an`analar, umuminsoniy ma`naviy boyliklar bilan hisoblashmaslik jamiyatimizga qanchadan- qancha zarar keltirganini unutmasligimiz kerak. Bu borada asosiy ishlarimiz nimalardan iborat bo`lishi lozxim? Birinchi navbatda milliy madaniyatimiz xalq ma`naviy boyligining ildizlariga e`tibor berish zarur. Bu xazina asrlar davomida misqollab to`plangan. Tarixning ne-ne sinovlaridan o`tgan. Insonlarga og’ir damlarda madad bo`lgan. Bizning vazifamiz-shu xazinani ko`z qorachig’imizdek asrash va yanada boyitish. 5. Milliy qadriyatlarni inkor etishning milliy g’oyaga zidligi. Milliy qadriyatlar ba`zilari o`tmish mustabid tuzum sharoitida tazyiq va tahqirga uchragan, ularga “eskilik sarqiti”, “o`tmishning qoldig’i” degan tamg’alar bosilgan edi. Hatto, bolani beshikka belash, isiriq tutatish, maxsi-kavush kiyish,

oyoqni sandalda issiq tutish kabi beg’ubor odamlar ham shu tahqirdan chetda qolmagan. Mustamlakachilik siyosati soxta qadriyatlar, begona taomillarni zo`rlab kiritishga urindi. Xalqimizning ruhi va tabiatiga zid bo`lgan – chikilikbozlik va giyohvandlik, behayolik va andishasizlik illatlari ildiz ota boshladi. Milliy ma`naviy qadriyatlarni himoya qilish millatchilik deb baholandi. O`zbekistonning mustaqilligi ma`naviy qadriyatlarni yuksaltirish uchun mustaqhkam poydevor yaratdi. Milliy istiqlol g’oyasi bu qadritlarni tiklashni yanada yuqori bosqichga ko`tarishga xizmat qiladi. I.Karimov: “Ota-bobolarimizdan qolgan ezgu udumga muvofiq, keksalarga hurmat, kichiklarga izat ko`rsatishdek noyob insoniy qadriyatni yangi mazmun va amaliy ishlar bilan boyitish va mustahkamlash zarur”, deb ta`kidlaydi. “Nuroniy otaxonlarimiz, munis onaxonlarimizga hamisha hurmat-ehtirom bilan munosabatda bo`lish, ularning xizmatini qilib, duosini olish, jajji go`daklarga, aziz farzandlarimizga g’amxo`rlik qilish, ularni ardoqlashdek xalqimizga xos bo`lgan, asrlar davomida saqlanib kelayotgan olijanob odatga har birimiz sodiq bo`lishimiz, uni asrab-avaylashimiz, rivojlantirishimiz ham farz, ham qarzdir”. Lekin bu hammaga ham bir xilda xush kelmayotir. Bizni o`zimizga xos qadriyatlardan mahrum etishga urinishlar hozir ham davom etmoqda. “An`anaviy qadriyatlar”ni yo`q qilib taraqqiyotga erishish mumkin degan g’oya xavflidir. “Nur borki – soya bor” deganlaridek, o`z farzandlik yoki ota-onalik burchlarini unutayotgan, muqaddas milliy qadriyatlarimizni oyoq osti qilayotgan ayrim kimsalar ba`zan uchrab turibdi. O`zlarini dunyoga keltirgan otalari yo volidalarini “Qariyalar uyi”ga joylaydigan, farzandlarini “tirik etim” qilib, “Mehribonlik uyi”ga tashlab ketadigan kimsalarda nafaqat milliy or-nomus, oddiy inson va vijdon, umuman, odamgarchilik yo`qligi milliy qadriyatlarimizga zid bo`lgan achinarli hol. O`zbekiston davlati qariyalarni qadrlash, yoshlarga g’amxo`rlik ko`rsatishni o`z taraqqiyotining ustuvor tamoyili qilib belgilagan. Binobarin, turli sabablarga ko`ra boquvchisiz qolgan keksayu, yosh hech mahal mehr-muruvvatdan chetda

qolmasligi aniq. Ayni paytda, milliy istiqlol g’oyasi har bir vatandoshlarimizning o`z fuqarolik burchlarini chuqur anglab etishini, insoniylik va mehribonlikni eng ezgu qadriyat sifatida e`tirof etiladi. Dahshatli urush yillarida yuz minglab etim bolalarni asrab olib, milliy bag’rikengligimizni dunyoga tanitgan insonlarga munosib bo`lish – milliy g’oyaga sadoqatning amaliy ifodasidir. Milliy g’oya ruhiga yot bo`lgan salbiy hislatlardan biri – boqimandalik, loqaydlik bo`lib, bu mehnat kishilarining g’ayratini, tashabbusini bo`g’ib kelgan o`tmish tuzumdan meros bo`lib o`tdi va hozir ham ayrim kishilarning faolligiga salbiy ta`sirini o`tkazmoqda. Mustabid tuzum sharoitida xalqning kundalik ongi, ijtimoiy ruhiyati bilan rasmiy mafkura orasida keskin tafovut, ziddiyat vujudga kelgan. Munofiqlikka asoslangan, yakka hukmronlikni da`vo qilgan rasmiy mafkura real hayotni. Odamlarning his-tuyg’ulari va orzu-niyatlarini aks ettirmay qo`ygan edi. Ijtimoiy ongdagi bu uzilish natijasida odamlarda ichki norozilik ortar, vaziyatdan chiqish yo`li yo`qligi uchun tushkunlik, umidsizlik kayfiyati kuchayar edi. Ayrimlar bu soxta g’oyaga ishonar edi.

Adabiyotlar: 1. O`zbekiston Respublikasining Konstituciyasi. T.: “O`zbekiston”, 2003. 2. Karimov I.A. Yangicha fkrlash va ishlash – davr talabi. 5-jild. T.: “O`zbekiston”, 1997. 3. Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas`ulmiz. 9-jild. T.: “O`zbekiston”, 2001. 4. Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizaciya va isloh etishdir. T.: “O`zbekiston”, 2005. 5. Karimov I.A. O`zbek xalqi hech qachon hech kimga qaram bo`lmaydi. T.: “O`zbekiston”, 2005. 6. Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat - engilmas kuch. T.: “Ma`naviyat”, 2008. 7. Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. T.: “O`zbekiston”, 2001. 8. Milliy istiqlol g’oyasi O`zbekiston Respublikasi oliy ta`lim bakalavriat bosqichi uchun darslik. T.: “Akademiya”,2005. 9. Milliy g’oya – bizning g’oya. T., 2001. 10. Milliy stiqlol g’oyasi va mafkurasi; falsafiy va huquqiy jihatlar. T., 2001. 11. Milliy g’oya: targ’ibot texnologiyalari va atamalar lug’ati. T.: “Akademiya”, 2007.

O'xshashlar

Milliy g’oya va demokratik rivojlanish

Milliy g’oya va yoshlar milliy g’urur va or-nomus

Milliy g’oya – xalqning ishonchi va e`tiqodi

Milliy g’oya – o`zlikni anglash va taraqqiyot omili

G’oya va mafkura tushunchalarning mohiyati mazmuni