Milliy g’oya va demokratik rivojlanish - Tilshunoslik - Referatlar

Milliy g’oya va demokratik rivojlanish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

60.5 KB

Ko'chirib olish

Milliy g’oya va demokratik rivojlanish Reja: 1. Demokratik rivojlanishda milliy mustaqillik g’oyasi 2. Milliy g’oya demokratiya va milliy davlatchilik. 3. Ozod shaxs demokratiya rivojlanishining mezonlaridan biri. 4. Milliy g’oya erkin fuqaro va ozod shaxs.

1.Demokratik rivojlanishida milliy mustaqillik g’oyasi. Istiqlol,demokratiya va taraqqiyot o`zoro va boshqa tushunchlar. Chunkiy agar milliy mustaqillik bo`lmasa,erkinlik ham, erkin rivojlanish ham bo`lmaydi. Shaxs erkinligi millat erkinligi ayri tushuncha emas.Shu bois, O`zbekiston utgan asr boshlarida istiqlolni qo`lga kiritganda bir-biri bilan bevosita ikki vazifa kun tartibida turardi:biri-mus taqillikni mustahkamlash bo`lsa,ikkinchisi –bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik jamiyat qurish. Hozirgi paytda O`zbekistonda bu ikki jarayon muvaffaqiyat bilan davom etmoqda va mamlakatimiz tabora iqtisodiy taraqqiyetgan davlatlar safiga kirib bormoqda.Yana shu narsa ham aniq bo`ldikiy iqtisodiy tarqqiyot ijtimoiy –siyyosiy va ma`naviy- ma`rifat yuksalish bilan uzviy aloqada kelishi shart ekan. Boshqacha aytganda,iqtisodiy taraqqiyot osmonida tushadigan mo`jiza emas,balkiy uni O`zbekiston xalqining o`zi amalga oshiradi. Yani xaoqimizning ma`naviy-ma`rifat saviyasi,bilim va malakasi salohiyati,umummadaniy darajasi qanchalik baland bo`lsa,iqtisodiy taraqqiyot ham shuncha tezlashib “erkin, farovon hayotni ta`minlashga shart-sharoit yaratiladi. Aholining har bir qatlami, har bir fuqoro buni yaxshi anglab etib,shunga qarab faoliyat olib borishi lozim bo`ladi.Ammo bu jabxada muammolarimiz kup. Zero, demokratiya-erkin yashash vaerkin faoliyat olib borish fikir bildirish, o`z irodasini ifodalash, haq-huquqlaridan bemalol foydalanish va jamyat ishlariga faol qatnashishni angladi. O`zbekiston respublikasi konistitutciyasi bunga to`la kafolat beradi va har bir fuqoraning huquqini himoya qiladi. Biroq, ayni vaqitda, demokratiya yuksak ma`naviyat egasi bo`lish,ma`suliyat va jamiyat oldidagi bo`rilish his qilishi talab etadi. Qonun, huquq imkoniyatlar bersa, axloq, burch, o`zgalar manfaati bilan hisoblashish, insoniylik udumlari, vijdon esa mas`uliyat yuklaydi, har bir individual shaxs manfaati bilan jamiyat manfaati chambarchas bog’liq ekanini har soatda bizga bildirib turadi.

2. Milliy g’oya demokratiya va milliy davlatchilik. Sir emaski – demokratiya erkin fuqarolik jamiyati ekan, unda ochiq muloqotlar, qonun asosidagi munosabatlar qat`iy asosga qo`yilib, u oshkoralikni yuzaga keltiradi va qonun asosida ijtimoiy adolat tiklanishiga erishiladi. Inson huquqini ta`minlash va himoya qilish birinchi darajali ahamiyat kasb etadi. Boshqacha aytganda, jamiyat ichidan turib faollashib, mustahkamlanib boradi, o`z- o`zini boshqarish sari dadil qadamlar quyiladi. Ammo, bundan demokratiya sharoitida davlatning boshqaruvchilik, tashkilotchilik roli barham topadi, degan xulosani chiqarmaslik kerak. Ayrim G’arb faylasuflari Karl Poter o`zining “ochiq jamiyat va uning dushmanlari” kitobida mustahkam milliy davlat demokratiya taraqqiyotiga to`sqinlik qiladi degan fikrni olg’a suradi. Uning nazarida davlatning kuchayishi, “Ochiq jamiyat” kishilarning erkin faoliyat ko`rsatishi, fikri irodasini ifodalashi, qobiliyatini ishga solishga halaqit beradi. Uning asosiy sababi davlat hukmron mavqeini egallab, jamiyat, mansab ideallashtiriladi. Natijada, davlat rahbarining fikri asosiy fikr bo`lib, qolgan fikrlarni buzadi. Uning fikricha, bu avtoritarizmni yuzaga keltiradi. Demak, chinakam demokratiyaga amal qilmay qoladi deydi. Uning nazarida, shunday qilib, milliy g’oya ham oxir-oqibatda millatchilikka olib boradi va totalitarizm xavfini tug’diradi. K.Poppyar, Platon, Aristotel` va ayniqsa Gegel falsafiy qarashlarini tanqid qilib, har bir shaxsning fardiy (individual) fikri, intilishi va dunyoqarashini e`tiborga olmay balki muayyan qolipdagi g’oyalarga hammaning bo`ysunishini talab qilib kelganlar. Donishmand Gegel` yozgan edi: xalqning tub maqsadi davlat bo`lish hamda o`zini shu holatda saqlashdir. Xalq davlatsiz hech qanday tarixga ega bo`lmaydi. Davlat xalq hayotining ya`ni san`at, axloq din, fanining asosi va ularni atrofiga to`playdigan xalq ruhidir. Gegel` nazarida o`zlikni anglashning oliy ko`rinishi ham milliy o`zlikni anglashdir. Chunki, toki kishilar o`zlarini bir tarix, bir ruhiyat, bir makon kishilari deb his etmasalar va shu asosda birlashmasalar tarix sahnasiga chiqa olmaydilar, zero tarixning o`zi “millatlar ruhining raqobatlashuvidir” (Gegel`).

Demak, milliy rivojlanish omillari quyidagilardan iborat: 1. Milliy istiqlol g’oyasiga asoslangan bunyodkorlik, fidoyilik va vatanparvarlik. 2. Milliy – ma`naviy yuksalish va ilmiy salohiyat, madaniy darajaning balandligi. 3. Milliy yakdillik, siyosiy barqarorlik. 4. Mustahkam milliy davlatchilik asoslarining mavjudligi. 5. Milliy o`zlikni anglashning yuksak darajada bo`lishi va boshqalar. 3. Ozod shaxs demokratiya rivojlanishining mezonlaridan biri. Umuman milliy g’oya, fuqaro va demokratiya yuqori darajada rivojlangan kishilar jamiyati, insoniyat erishgan buyuk ne`mat, ko`pchilikka ma`qul yashash tarzi. Ammo uning amalga oshishi barcha mamlakatlarda bir xil emas. Har bir mamlakat demokratiyaning umumiy qadriyat va tamoyillarini o`z milliy qadriyatlari zaminida, o`z xalqining uzoq tarixi davomida shakllangan an`analari bilan qo`shib qabul qiliganini bilamiz. Masalan, AQSh yoki Angliya, Franciya demokratik davlatlar bo`lsalar-da, lekin har biri o`z milliy ruhi, an`analarini ham saqlagan. Shu kabi Yaponiya, Koreya, Malayziya kabi mamlakatlarda ham demokratik tuzum milliy va diniy-e`tiqodiy udumlar negizida amal qilmoqda. Shubhasiz, O`zbekistonda ham biz ana shunday bo`lishi uchun intilmoqdamiz. Yurtboshimizning jamiki asarlarida bunga alohida e`tibor qilinib, milliy qadriyatlarni tiklash milliy axloq-odobi mustahkamlash uchun jiddiy jahd qilinayotir. Xalq o`zligini yo`qotmasligi kerak. Bu esa haqiqiy vatanparvarlik zaminida, har bir fuqaroning yuksak ongliligi asosida qo`lga kiradi. Biz bolalarimizni chin ma`noda jahon bilan bahslasha oladigan o`ktam, dili va tilidan odamlar ozor chekmaydigan, sharqona, odob-axloqli. Ammo haqqini birovga bermaydigan ham jismonan, ham aqlan, ham ruhat sog’lom, bardam qilib tarbiyalashimiz lozim. Ular Farobiy, Ibn Sino, Bahovuddin Naqshband, Mirzo Ulug’bek kabi ulug’ bobolarimiz merosini ham Shekspir va Dante, L.Tolstoy va Gyote, Bayron va Gyugo merosini ham o`rgansin bahra olsin, xalqiga va zamoniga munosib farzandlar bo`lib etishsin: Milliy tarbiyaning bosh maqsadi deganda:

a) eski totalitar mafkuradan ozod: b) qullik, mute`likni tan olmaydigan; v) ma`naviy zulmdan ozod; s) haq-huquqini tanigan; d) O`z kuchi, imkoniyatlariga ishongan; e) o`z fikri, qarashiga ega bo`lib, atrofdagi voqea-hodisalarni xolisona tahlil qila oladigan; j) Hirsu havolardan qutulgan, salohiyatli, fidokor, ezgu niyatli shaxslar, komil insonni shakllantirish tushiniladi. I.A.Karimov “Biz hech kimdan kam emasmiz va hech kimdan kam bo`lmaymiz” deganda ikki jihatni nazarda tutadi: 1) Jahon madaniyatiga hissa qo`shgan, tariximiz ana shu milliy g’urur, qobiliyat, intilish negizida jisplashib bir maqsad sari harakat qilishga zamin bo`lmoqda. 2) endigi vazifa – ana shu zaminga imkoniyatini ishga solish, ya`ni o`qib- o`rganib, bilim, malaka hosil qilib, dunyo maydoniga dadil kirib borish, hamda o`z o`rnini egallab olishdan iboratdir. 4. Milliy g’oya erkin fuqaro va ozod shaxs. Prezident Islom Karimov birinchi chaqiriq OLiy Majlisning XIV sessiyasida so`zlagan ma`ruzasida 1 qo`lga kiritilgan yutuqlarni sarhisob etib, tahliliy nazardan o`tkazar ekan, yaqin yillardagi muhim ustuvor yo`nalishlardan biri sifatida “jamiyat ma`naviyatini yanada yuksaltirish” deb e`lon qildi. Xo`sh, buning eng ustuvor yo`nalishi hisoblanmish “mamlakat siyosiy, iqtisodiy, davlat va jamiyat qurilishini yanada erkinlashtirish” vazifasi bilan qanday aloqasi bor? Aytish mumkinki, bevosita aloqasi bor. Chunki siyosiy va iqtisodiy hayotni erkinlashtirish degan gap jamoa tizimlarini, fuqarolarning o`z-o`zini boshqarishni rivojlantirish demakdir. Buni kim amalga oshiradi? Albatta, fuqarolarning o`zi. Shunday ekan, 1

fuqarolar o`z haq-huquqini tanimasdan, faollashmasdan, siyosiy ongi oshmasdan, chinakamiga vatanparvar, fidoyi bo`lmasdan bu vazifalarni ado eta olmaydi. Bu ulkan vazifani bajarish uchun har bir fuqaro chinakamiga fuqarolik burchini anglagan, kurashchan va faol bo`lishi lozim. erkin fuqaro va ozod shaxs quyidagi to`rt jihatni, ya`ni: 1) o`z haq-haquqini taniydigan va buning uchun kurashadigan; 2) o`z kuchi va imkoniyatlarini ishga solib uning samarasini ko`radigan; 3) atrofida sodir bo`layotgan voqea-hodisalarga mustaqil munosabat bildira oladigan; 4) shaxsiy manfaatini mamlakat va xalq manfaati bilan uyg’un holda ko`rib faoliyat yuritadigan bo`lishi lozim. Bu – O`zbekiston o`g’il-qizlari fazilatlari haqidagi zamonaviy aniq va to`liq ta`rifdir. Diqqat qilinsa, bunda so`z har kun bizga kerak bo`ladigan, har birimizni va butun jamiyatni bezaydigan xislatlar haqida borayotgani ma`lum bo`ladi. Ushbu talablar o`zaro bir-biri bilan bog’liq. Demoqchimizki, o`z haq-huquqini tanigan odam, o`z kuchiga tayanib imkoniyatlarini ishga sola oladi. O`zi ham foyda ko`radi, jamiyatga va davlatga ham foyda etkaza oladi. Ikkinchidan, o`z haq- huquqini tanigan odam o`z yurtida bo`layotgan va uning atrofida kechayotgan voqealarni tahlil qilishni o`rganadi, oq-qorani ajratib, yaxshi nima, yomon nima – farqiga boradi. eng muhimi, mamlakat va millat manfaatini himoya qila oladi. O`z haqini tanimagan odam millat haq-huquqini ham tanimaydi, xalqaro maydonda O`zbekiston manfaatini himoya qilishga qurbi etmaydi. Masala ana shu tarzda olib qaralashi kerak. Fuqaroning kamoloti bu yurt kamoloti, fuqaroning erkinligi – bu yurt erkinligi, deb tushunish muhim. Aynan ana shunday erkin, ozod fuqarolar ijtimoiy hayotni yangilash, isloh etishning peshqadam kishilari bo`ladilar. Kuyunchaklik, fikriy izlanuvchanlik, yangilik yaratishga ishtiyoq, bunyodkorlik yangi avlodning fazilatidir. Bunday shaxslar bezovta qalbi, beorom tafakkuri, ezgulikka yo`naltirilgan shuur va shukuhi bilan xalqni olg’a boshlaydilar, millat ruhini uyg’otadilar, kuchiga kuch qo`shadilar.

Milliy tarbiya bunday odamlarni qanchalik ko`p etishtirib chiqarsa, olg’a borishimizga shuncha imkoniyat vujudga keladi. Islom Karimov mamlakatimizda yashayotgan barcha yoshlar ana shunday peshqadam, o`zini o`zi uddalaydigan, o`z ishidan, faoliyatidan rozi bo`ladigan kishilar bo`lishini xohlaydi; karaxtlik, boqimandalik, noshudlikni insonga xos bo`lmagan illat va nuqson deb biladi.

Adabiyotlar: 1. O`zbekiston Respublikasining Konstituciyasi. T.: “O`zbekiston”, 2003. 2. Karimov I.A. O`zbekiston: milliy istiqlol – iqtisod, siyosat mafkura. 2-jild. T.: “O`zbekiston”, 1996. 3. Karimov I.A. Biz kelajagimizni o`z qo`limiz bilan quramiz. 7-jild. T.: “O`zbekiston”, 1998 4. Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas`ulmiz. 9-jild. T.: “O`zbekiston”, 2001. 5. Karimov I.A. O`zbek xalqi hech qachon hech kimga qaram bo`lmaydi. T.: “O`zbekiston”, 2005. 6. Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat – engilmas kuch. T.: “Ma`naviyat”, 2008. 7. Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. T.: “Yangi asr avlodi”, 2001. 8. Milliy istiqlol g’oyasini shakllantirishda tashkiliy – uslubiy yondashuvlar. T.: “Akademiya”, 2002. 9. Milliy istiqlol g’oyasi va mafkurasi: falsafiy va huquqiy jihatlar. T., 2001. 10. Milliy g’oya: targ’ibot texnologiyalari va atamalar lug’ati. T.: “Akademiya”, 2007.

O'xshashlar

Milliy g’oya va yoshlar milliy g’urur va or-nomus

Milliy g’oya va ma`naviy qadriyatlar

Milliy g’oya – xalqning ishonchi va e`tiqodi

Milliy g’oya – o`zlikni anglash va taraqqiyot omili

Milliy istiqlol mafkurasi va insonparvar, demokratik jamiyatining ma’naviy-axloqiy zaminlari