Jamiyatning barcha ijtimoiy institutlari tarbiyaviy imkoniyatlarini muvofiqlashtirish milliy istiqlol talabi - Tilshunoslik - Referatlar

Jamiyatning barcha ijtimoiy institutlari tarbiyaviy imkoniyatlarini muvofiqlashtirish milliy istiqlol talabi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

74 KB

Ko'chirib olish

Jamiyatning barcha ijtimoiy institutlari tarbiyaviy imkoniyatlarini muvofiqlashtirish milliy istiqlol talabi R e j a: Kirish. 1.Jamiyatning ijtimoiy institutlari tarbiyaviy imkoniyatlarini muvofiqlashtirishda milliy istiqlol mafkurasining roli. 2.Mafkuraviy tasir sistemasi. 3.Mafkuraviy tasir jarayonining uzluksizligi. Xulosa.

K I R I SH Mamlakatimizda bunyod etilayotgan insonparvar, demokratik jamiyat, huquqiy davlat qurish tajribasi jamiyatni mafkurasiz tasavvur etish mumkin emasligini yana bir bor isbotladi. Aniq mafkuraviy dasturga ega bo‘lmagan har qanday davlatda boshboshdoqlik avj oladi. O‘z maqsadi va muddaolarini, orzu- umidlarini oldindan belgilab olmagan, uni amalga oshirish yo‘llari, omillari va vositalarini, usullari va uslublarini aniq tasavvur etmagan jamiyat yoki davlat hech qachon rivojlana olmaydi. Milliy istiqlol mafkurasining maqsadi va vazifa-larini omma ongi va shuuriga singdirish uchun jamiyatning barcha ijtimoiy institutlari tarbiyaviy imkoniyatlarini muvofiqlashtirish eng muhim vazifalardan biridir. Boshqacha aytganimizda, milliy istiqlol mafkurasi, jamiyatning barcha ijtimoiy institutlar - oila, maktabgacha tarbiya muassasalari, umumiy ta’lim maktablari, o‘rta maxsus va oliy o‘quv yurtlari, mehnat jamoalari, madaniy-ma’rifiy uyushmalar, tashkilot- larning tarbiyaviy imkoniyatlarini muvofiqlashtirish, fuqa-rolarga bir maromda uzluksiz tarbiyaviy ta’sir o‘tkazishini ta’minlamoq darkor. Ushbu ma’ruza matnida mutaxassislarning ijtimoiy institutlar tarbiyaviy imkoniyatlariga doir mulohazalari, ularni muvofiqlashtirishga bag‘ishlangan tavsiyalari umumlashtiriladi. §1.Jamiyatning barcha ijtimoiy institutlari tarbiyaviy imkoniyatlarini muvofiqlashtirishda milliy istiqlol mafkurasining roli Mamlakatimizda milliy istiqlol mafkurasini shakllantirish tarixiy zaruriyatga aylandi. Mustaqil O‘zbekis-tonning davlat mafkurasi asosida insonparvar, demokratik jamiyat qurish, o‘sha jamiyatning bunyodkori bo‘lgan jismonan baquvvat, manaviy barkamol inson shaxsini tarbiyalash g‘oyasi yotmog‘i lozim. Mustaqil fikrlash madaniyatiga ega bo‘lgan milliy manfaatni chuqur idrok

etuvchi, milliy g‘ururi baland, chinakam vatanparvar shaxsni tarbiyalamasdan turib, mamlaka-timiz iqtisodiy, madaniy - manaviy mustaqilligini taminlash amri mahol. Boshqacha aytganda, milliy mustaqil-likni mustaqil shaxs yaratadi. Mustaqil tafakkurga ega bo‘lgan insongina mustaqil davlatimiz qudratini barpo etadi. Xuddi shuning uchun ham avlod – ajdodlarimiz orzu qilgan fozil jamiyatning bunyodkori bo‘lgan barkamol insonni tarbiyalash milliy istiqlol mafkurasining mazmunini tashkil etadi. Milliy istiqlol mafkurasi yangi jamiyatning bunyodkori bo‘lmish barkamol insonning ijtimoiy qiyofasida insoniyat-ning buyuk siymolari orzu qilgan eng oliyjanob fazilatlar va xislatlarni, o‘z xalqining, millatining tarixiy, madaniy va manaviy merosidan faxrlanish tuyg‘usini hosil qilish orqali milliy ongini va milliy g‘ururini shakllantiradi. Insonparvar, demokratik jamiyat qurish uchun kurash olib borilayotgan O‘zbekiston sharoitida milliy istiqlol mafkura-sining vazifalarini amalga oshirishda jamiyatning barcha ijtimoiy institutlarini tarbiyaviy imkoniyatlarini muvofiqlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Boshqacha aytga-nimizda, milliy istiqlol mafkurasi, jamiyatning barcha ijtimoiy institutlari - oila, maktabgacha tarbiya muassasa-lari, umumiy talim maktablari, o‘rta maxsus va oliy o‘quv yurtlari, mehnat jamoalari, madaniy-marifiy uyushmalar, tashkilotlarning tarbiyaviy imkoniyatlarini muvofiqlashti-rish, fuqarolarga bir maromda uzluksiz tarbiyaviy tasir o‘tkazishni taminlash darkor. Lekin ijtimoiy institutlar-ning tarbiyaviy imkoniyatlaridan maqsadga muvofiq foyda-lanish uchun eng avvalo tarbiyaning o‘ziga xos xususiyatlarini yaxshi tushunmoq, mafkuraviy ta’sirni tabiiy-ijtimoiy muhitning stixiyali ta’siridan ustunligini ta’minlash yo‘llarini aniqlamoq lozim. A. Choriyev ta’kidlaganidek, tarbiya borliqning o‘ta murak-kab shaklidir. Xuddi shuning uchun ham u turli ijtimoiy funksiyalarni bajaradi. Mafkuraviy ishlar samaradorligini insonparvar, demokratik jamiyat talabi darajasiga ko‘tarmoq uchun tarbiya bajaradigan turli ijtimoiy funksiyalarning mohiyatini, ushbu funksiyalarning bir-biridan farqini, bir-biri bilan aloqadorligini tushunmoq zarur. Chunonchi, tarbiya - bir holatda ajdodlarni avlodlarga, o‘tmishni bugunga

bog‘lovchi vorislik vazifasini bajarsa, ikkinchi bir holatda ajdodlarimiz va avlodlarimiz to‘plagan yaxshi fazilatlar va xislatlarni, barcha bilim va ishlarni bilish manbaidir, Uchinchi bir holatda tarbiya tarbiyachining professional mahoratini ham ifodalaydi. Shu manoda tarbiyani bazan mahorat, sanat deb ham talqin qiladilar. Shuningdek, tarbiya insonning mustaqil shaxs bo‘lib kamol topishida hal qiluvchi omil, jamiyatni barcha ijtimoiy institutlari amalga oshirgan tarbiyaviy ishlarning natijasi, hosilasi deb ham ifodalanadi. Tarbiya malum bir maqsadga qaratilgan, aniq dastur, reja asosida uzluksiz amalga oshirilayotgan ongli faoliyat hamdir. Xuddi shunday tarbiyaviy tasir yordamida odam bolasining faoliyati ijtimoiy guruh yoki tabaqa, sinf yoki shaxs, millat yoki elat, partiya yoki davlat, oila yoki kollektiv manfaati tomon burib yuboriladi. Lekin bundan inson shaxsi faqat tarbiyaviy tasirning mahsuli degan xulosa kelib chiqmaydi. Chunki tarbiya nafaqat ongli faoliyatlarning yig‘indisi, qola-versa ongsizlik ham stimul beradi. Inson shaxsining kamol topishida hech qanday dastursiz, rejasiz stixiyali tasirning ahamiyati katta bo‘ladi. Yuqorida takidlaganimizdek, bunday tasir malum bir sxema yoki andoza asosida emas, erkin stixiyali sodir bo‘ladi. Shuning uchun inson shaxsi malum bir maqsadga qaratilgan tarbiyaviy tasirning mahsuli bo‘lishi bilan birga stixiyali sodir bo‘ladigan tabiiy-ijtimoiy muhit tasirining ham natijasidir. Fan va texnika taraqqiyoti yutuqlari turmush tarzi-mizning barcha jabhalarida tezkorligi bilan kirib borayotganligi oqibatida informatsiyalar oqimi uzluksiz ortib borayotir. Usha informatsiyalar tasirida jamiyatning turli ijtimoiy institutlari amalga oshirayotgan maqsadga muvofiq ongli tasirdan, bazan tabiiy - ijtimoiy muhitning ongsiz stixiyali tasiri ustunlik qilmoqda. Bunday tendensiya ayniqsa jumhuriyatimiz bozor iqtisodiyoti tomon borayotgan hozirgi sharoitda ko‘zga yaqqol tashlanmoqda. Xuddi shuning uchun ham insonparvar, demokratik jamiyat qurish uchun kurash avj olib ketgan O‘zbekiston sharoitida xalq, millat, davlat manfaatiga qaratilgan tarbiyaviy tasirni, tabiiy-ijtimoiy muhitning stixiyali tasiridan ustunligini taminlash, jamiyatning barcha ijtimoiy institutlari amalga oshirayotgan tarbiyaviy ishlarni takomillashtirish umumdavlat ahamiyatiga ega

bo‘lgan zaruriyatdir. Yuqoridagi mulohazalardan quyidagi xulosalar kelib chiqadi: 1.Milliy istiqlol mafkurasining asosiy vazifasini ro‘yobga chiqarish uchun eng avvalo jamiyatda faoliyat ko‘rsata-yotgan ijtimoiy institutlarning tarbiyaviy imkoniyatlarini muvofiqlashtirish zarur. Buning uchun esa tarbiyaning mohiyati, stixiyali tarbiyaviy ta’sir bilan maqsadga muvofiq tarbiya-viy ta’sir orasidagi tafovutni ilg‘ab olish kerak. 2.Tarbiya bir tomondan ongli faoliyatlar yig‘indisi bo‘lsa, ikinchi tomondan ongsizlikni ham ifodalaydi. Tabiiy-ijtimoiy muhitning stixiyali ta’siri ana shunday ongsiz xarakterga ega bo‘ladi. 3. Tabiiy - ijtimoiy muhitning stixiyali ta’siridan ongli, mafkuraviy ta’sirning ustivorligini ta’minlash uchun eng avvalo mafkuraviy ta’sir sistemasi shakllantirilishi darkor. §2.Mafkuraviy tasir sistemasi. Barkamol inson shaxsini shakllantirish uchun birinchi navbatda mustahkam mafkuraviy ta’sir sistemasini shakllantirish zarur bo‘ladi. Bu sistemada jamiyatning barcha ijtimoiy institutlari o‘z o‘rniga, o‘z funksiyalariga ega bo‘lmog‘i kerak, biroq ularning barcha imkoniyatlari milliy istiqlol manfaati tomon yo‘naltirilmog‘i lozim. Jamiyat taraqqiyoti va shaxs kamoloti uchun zarur bo‘lgan ma’naviy va axloqiy poklanish, iymon, insof, diyonat, or-nomus, mehr - oqibat, keksalarga, davlatimiz ramzlariga hurmat singari chinakam insoniy fazilatlar odamlarda o‘z- o‘zidan paydo bo‘lmaydi. Hammasining zaminida yosh avlodga oilada, umumta’lim maktablarida, xalq ta’limi tizimining boshqa tarmoqlarida sidqidildan beriladigan chuqur ta’lim -tarbiya yotadi. Jamiyatning, davlatning, insonning kelajagi oiladan boshlanadi. Oila - jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir. Oilada singdirilgan tarbiya, Vatan, el - yurt, mustaqillik ozodlik haqida beriladigan ilk tushuncha va tasavvurlar bolaning mur-

g‘ak qalbida bir umrga muhrlanib qoladi. “Oila turmush va vijdon qonunlari asosida quriladi, o‘zining ko‘p asrlik mustahkam va ma’naviy tayanchlariga ega bo‘ladi, oilada demo-kratik negizlarga asos solinadi, odamlarning talab ehtiyoj-lari va qadriyatlari shakllanadi... Bu esa oliy darajada ma’naviy qadriyat, inson qalbining gavharidir. (Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura.- Toshkent, 1996, 47-bet). Jamiyatning barcha ijtimoiy institutlarining, eng aso-siy bo‘g‘ini bo‘lmish – oila va uning muqaddasligini ta’minlash muhim masalalardan biridir. Oila har bir xalqning, millatning davomiyligini saqlaydigan, milliy qadriyat-larning rivojini ta’minlaydigan, yangi avlodni dunyoga keltirib, uni ma’naviy va jismoniy barkamol qilib tarbiyalaydigan, jamiyatning asosiy negizi hisoblanuvchi muqaddas maskandir. Biroq oila mazmun va mohiyatiga ko‘ra har bir xalq, har bir millat uchun o‘ziga xos xarakterli xususiyatlarga egadir. Sharqda oila tushunchasi oila qurish va uning mustahkamligini, farovonligi va barqarorligini ta’minlash insonning o‘z millati, avlod - ajdodlari, jamiyati oldidagi muqaddas burchi hisoblanadi. Ayniqsa, o‘zbek xalqi uchun oila eng muqaddas dargohdir. Yurtboshimiz ta’biri bilan aytganda: “Bunda o‘zaro hurmat va qattiq tartib bo‘lmasa, oilaning barcha a’zolari o‘z burchlarini ado etmasa, bir - biriga nisbatan ezgulik bilan mehr - oqibat ko‘rsatmasa, yaxshi va munosib tarzda yashash mumkin emas. O‘zbeklarning aksariyati o‘zining shaxsiy farovonligi to‘g‘risida emas, balki oilasining, qarindosh - urug‘lari va yaqin odamlarining, qo‘shnilarining omon - esonligi to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilishni birinchi o‘ringa qo‘yadi.” (qarang: Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 1-Tom. “O‘zbekiston”, - Toshkent, 1996, 49-bet). Shuning uchun ham jamiyatning barcha ijtimoiy institut-larining eng asosiy bo‘g‘ini bo‘lmish – oila va uning muqad-dasligini ta’minlash bilan bog‘liq masalalar davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. Demak, oila poydevorining mustah- kamligi – jamiyat poydevorining mustahkamligini ta’min-lashning asosiy shartidir, uning moddiy va ma’naviy barkamolligi esa davlat va jamiyat farovonligining negizidir.

Ma’lumki, oilaning bir nechta asosiy vazifalari mav-juddir. Chunonchi, birinchidan, oila reproduktivlik funksiya-sini bajaradi, ya’ni farzand ko‘rish orqali avlodlar vori-siyligi va davomiyligini, kishilik jamiyatining tarixiy taraqqiyotini ta’minlaydi. Ikkinchidan, oila nuklearlik (nuklear – lotincha so‘z bo‘lib, yadro degan ma’noni anglatadi) funksiyasini bajaradi. Oilaning ko‘p bo‘g‘inliligini ifoda-laydigan, er - xotin va bolalardan iborat bo‘lgan oila nuklear oila deb ataladi. Uchinchidan, oilada birgalikda iqtisodiy-moliyaviy xo‘jalik faoliyati yuritiladi. To‘rtinchidan, oilada dunyo voqealaridan voqif bo‘lish, uning mazmunini oila a’zolari o‘rtasida muhokama etish imkoniyatlari mavjud. Biroq oila bajaradigan eng muhim funksiya tarbiya bilan bog‘liqdir. Mafkuraviy ta’sir sistemasida maktabgacha tarbiya muassasalarining o‘rni ham alohida ahamiyat kasb etadi. Ular oila bilan xamkorlik qilgan holda insonlarni har tomonlama kamol toptirish va tarbiyalashga da’vat etilgan. Maktabgacha tarbiya muassasalarining asosiy vazifasi inson kamoloti asoslarini shakllantirishdan, uning bilimga qiziqishini, madaniy - axloqiy ehtiyojlarini, dastlabki ko‘nikmalarini, ilmga muhabbat qo‘yishini o‘stirishdan, salomatligini mustah-kamlashdan iborat. Biroq bugungi kunda maktabgacha tarbiya muassasalari o‘z oldiga qo‘yilgan vazifalarni to‘la bajara olmayotir. Moddiy tanqislik, mutasaddi tashkilotlarning e’tiborsizligi, ularda ishlayotgan xodimlarning malakasizligi bolalar ijtimoiy qiyofasiga samarali ta’sir ko‘rsatishga xalal berayotir. Maktabgacha tarbiya muassasalarining tarbiyaviy imkoniyat-larini mustahkamlash uchun eng avvalo ularning moddiy-texnika bazasini yaxshilash, malakali kadrlar bilan ta’min-lash zarur bo‘ladi. Umumiy talim maktablarida sinfdan va maktabdan tashqarida amalga oshirilayotgan tarbiyaviy ishlar jamiyatning boshqa ijtimoiy institutlari amalga oshirayotgan bir butun, yaxlit tarbiyaviy tasir doirasida bo‘lib, ushbu maqsadli, ongli faoliyatning davomidir. Umumiy talim maktablarida yigit va qizlarning ilk ijtimoiy qadriyatlari, axloqiy, siyosiy, huquqiy va boshqa qarashlari shakllanadi. Biroq umumta’lim maktablarida olib borilayotgan tarbiyaviy ishlar

jamiyatning boshqa ijtimoiy institutlari tasiridan tashqarida qolayotgandek tuyuladi. Hatto o‘quv jarayoni bilan bo‘sh vaqt ramkasida amalga oshirilayotgan maqsadga muvofiq ijtimoiy tasir biri - ikkinchidan ajralib qolmoqda. Umumta’lim maktablarida va maktabdan tashqarida olib boriladigan tarbiyaviy ishlar haqida gapirganimizda, uning tashkilotchilari jamiyatda amalga oshirilayotgan ijti-moiy tarbiya sistemasi haqida yaxlit tasavvurga ega bo‘lishlari lozimligini ham nazarda tutishimiz darkor. Malumki, jamiyatni turli ijtimoiy institutlari aniq dastur, reja asosida amalga oshirilayotgan tarbiyaviy ishlarning hammasi yaxlit, bir butun sistemani tashkil etadi. Umumiy talim maktablaridagi tarbiyaviy ishlar o‘sha bir butun sistemaning bo‘lagi hisoblanadi. Keyingi yillarda tarbiyaviy ishlarni takomillashtirish borasidagi fikr - mulohazalarimiz malum bir bo‘lak atrofida o‘ralashib qoldi. Tarbiya borasida qilgan say - harakatlarimizning amaliyotda samarasiz, bo‘lib qolayot-ganligining asosiy sabablaridan biri butun bilan bo‘lak orasidagi aloqadorlik mexanizmida tub sifatiy o‘zgarish yasay olmaganligimizda, o‘sha mexanizmni bir maromda uzluksiz ishlashini taminlay olmaganimizda bo‘lsa kerak. Afsuski, yaratiladigan konsepsiyalarda ham o‘sha butun bilan bo‘lak orasidagi aloqadorlikni takomillashtirish yo‘llari, uslub-lari ko‘rsatib berilmagan. Mafkuraviy ta’sir sistemasining markaziy komponenti mehnat jamoasi bilan bog‘liq. Chunki aynan mehnat jamoasi yordamida shaxs jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarda ishtirok eta boshlaydi. Mehnat jamoasida shaxsning ijtimoiy qiyofasi shakllanadi, ehtiyojlari va manfaatlari qondiriladi. Xuddi shuning uchun ham K. Gelvetsiy, T. Mor, T. Kampanella, A. Sen-Simon, Sh. Furye, R. Ouen va boshqa mutafakkirlar mehnat jamoasi muammolariga alohida e’tibor berganlar. O‘zbekistonda amalga oshirilgan ijtimoiy - iqtisodiy islohotlar natijasida mamlakatdagi mehnat jamoalarining qiyofasi tubdan o‘zgardi. Bugungi kunda mehnat jamoalarining qariyb 70 foizi xususiy sektorga taalluqli. Bu hol, albatta, mehnat jamoalarining tarbiyaviy imoniyatlariga katta ta’sir ko‘rsatadi. Afsuski, ushbu ta’sir aksariyat hollarda salbiy xarak-terga ega bo‘lib qolmoqda. Chunki xususiy sektorda mashg‘ul bo‘l-gan mehnat jamoalari asosiy

e’tiborni daromadga qaratmoq-dalar. Ma’naviy - axloqiy rivojlanish bilan bog‘liq masalalar esa hatto rejalashtirilmaydi ham. Buning natijasida mehnat jamoalarining tarbiyaviy imkoniyatlari to‘liq ro‘yobga chiqmay qolayotir. Insonparvar, demokratik jamiyat barpo etish va barkamol avlodni shakllantirish vazifasini o‘z oldimizga qo‘yar ekanmiz, mehnat jamoalarining diqqat - e’tiborini nafaqat daromad, balki ma’naviy-axloqiy rivojlanish muammolari bilan ham mashg‘ul etish yo‘larini izlab topishimiz lozim. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan ijtimoiy islohotlar davomida fuqarolarning hayotdagi pozitsiyasini shakllanti-rishda, jamiyat kelajagi bo‘lgan yoshlar tarbiyasi samara-dorligini oshirishda jamoat tashkilotlarining, xususan mahalla kengashlari va madaniy - ma’rifiy uyushmalarining roli oshib bormoqda. Ayniqsa, jamoat tashkilotlari, mahalla kengashlari va oilaning yoshlar tarbiyasi borasidagi hamkorligi takomillashmoqda. Ushbu hamkorlikning rivojlana borishi milliy istiqlol mafkurasi vazifasining bajarilishi uchun puxta zamin tayyorlaydi. Yuqoridagi mulohazalarimizdan quyidagi xulosalar kelib chiqadi: 1.Oila, maktabgacha tarbiya muassasalari, umumiy ta’lim maktablari, o‘rta maxsus va oliy o‘quv yurtlari, mehnat jamoalari, jamoat tashkilotlari murakkab mafkuraviy ta’sir sistemasini tashkil etadilar. 2. Mafkuraviy ta’sir sistemasining samaradorligi ushbu sistema elementlari faoliyati bilan bog‘liq muammolarning o‘z vaqtida aniqlanishi va bartaraf etilishi bilan bog‘liq. 3.Mamlakatimizda insonparvar, demokratik jamiyatning barpo etila borgani sayin mafkuraviy ta’sir sistemasi tar-biyaviy imkoniyatlari ham kengaya boradi. §3.Mafkuraviy tasir jarayonining uzluksizligi. Mafkuraviy ta’sir samaradorligini oshirish uning omillari va vositalarini tanlash, ularning tarbiyaviy imkoniyatlaridan foydalanish malakasi bilan bog‘liq. Xuddi shuning uchun ham, mafkuraviy ta’sir jarayonining uzluk-sizligini yuzaga keltirish uchun jamiyatning barcha ijtimoiy institutlari amalga oshirayotgan

ijtimoiy tarbiyaning asosiy yo‘nalishlari – aqliy, axloqiy, huquqiy tarbiyaning birligini, yaxlitligini taminlamoq lozim. Ma’lumki, aqliy tarbiyaning asosiy maqsadi aqliy zukkolikni shakllantirishdan iborat bo‘lmog‘i darkor. Aqliy zukkolik – shaxsning tabiat va jamiyatga sodir bo‘layotgan turli voqea va hodisalarni kuzatish, uning mohiyatini ilgab olish, sabablarini tushunish, oqibatlarini oldindan ko‘ra bilish, bundan to‘g‘ri xulosa chiqarish qobiliyatining, shuningdek fahm-farosati, zehni, ziyrakligining rivojlanganligi holatini ifodalovchi kategoriyadir. Uning asosiy komponent-larini bilimlar, tafakkur yuritish qobiliyati, aql musta-qilligi, ijodkorlik tashkil etadi. Ushbu komponentlarning barchasi yuksak darajasi shakllanganidagina fikrlash madani-yati ham yuksaladi. Axlokiy tarbiyaning asosiy maqsadi esa axloqiy yetuklikni vujudga keltirish bilan bog‘liq. Axloqiy yetuklik ham gumanistik tipdagi shaxs strukturasida asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. Shaxs ijtimoiy hayot mahsuli ekan, uning axloqiy fazilatlarini jamiyatdagi shart - sharoitlar shakllantiradi. Mazkur shart - sharoitlar qanchalik adolatli bo‘lsa, shaxs axloqi ham shunchalik yuqori bo‘ladi. Halollik, kamtarlik, sodiqlik, mehribonlik kabi fazilatlar axloqan yetuk shaxsning mohiyatini tashkil etadi. Nihoyat, huquqiy tarbiyaning asosiy maqsadi huquqiy komillikni shakllantirishdan iboratdir. O‘z huquqiy maqomi-ni chuqur anglab yetgan, jamiyatda mavjud huquqiy bilimlarni o‘zlashtirgan, inson haq - huquqlariga axloq nuqtai - nazaridan baho bera oladigan, yuksak huquqiy madaniyatga ega bo‘lgan shaxsni huquqiy komil shaxs deymiz. Huquqiy komillikning tarkibiy qismlarini ham ana shu komponentlar tashkil etadi. Aqliy, axloqiy, huquqiy tarbiya birligining taminla-nishi fuqarolarda nafaqat milliy, balki umuminsoniy qadriyatlarga sadoqat tuyg‘usining shakllanishi jarayonini jadallashtiradi. Boshqacha aytganda, mafkuraviy tasir jarayonida aqliy, axloqiy, huquqiy tarbiya birligi qancha mustahkam bo‘lsa fuqarolardagi milliy va umuminsoniy qadriyatlarga sadoqat tuyg‘usi shuncha kuchli bo‘ladi. Mafkuraviy tasir jarayonida aqliy, axloqiy, huquqiy tarbiya birligining taminlanishi insonning

amaliy faoliyatida umuminsoniy – axloqiy prinsiplar, umuminsoniy huquqiy normalarga rioya qilinishi uchun real imkoniyatlar yaratadi. O‘z navbatida, bunday dialektik aloqadorlik insonning g‘oyaviy - siyosiy faoliyatiga ham yangi quvvat ato etadi. Xuddi shu quvvat inson ongi va faoliyatining xalq, millat, davlat manfaati tomon burilib ketishiga sabab bo‘ladi. Milliy istiqlol mafkurasi yordamida uzluksiz tarbiya tizimi vujudga keladi. Bu tizim jamiyatda mavjud bo‘lgan barcha ijtimoiy institutlarning tarbiyaviy imkoniyatlarini shaxsning aqliy, axloqiy va huquqiy shakllanishiga safarbar etadi. Uzluksiz tarbiya jarayonining samaradorligi umumiy talim maktablari, o‘rta maxsus va oliy o‘quv yurtlarida talimning tarbiyaviy qudratini oshirish, dars jarayoni bilan bo‘sh vaqt mafkuraviy tasirining birligini taminlash yordamida amalga oshirilsa, oila, mehnat jamoalari, jamoat tashkilotlari, madaniy - marifiy uyushmalari mafkuraviy jarayon targ‘ibotchisi yoki tashkilotchisining shaxsiy o‘rnak ko‘rsatishi, aqliy yetukligi, axloqiy pokligi bilan bajariladi. O‘z faoliyatida mafkuraviy tasir jarayonining har bir tashkilotchisi “insonni inson tarbiyalaydi“ qoidasiga amal qilishlari zarur. Uzluksiz tarbiya jamiyatda mavjud bo‘lgan fan, adabiyot, sanat, ommaviy axborot vositalarining yagona davlat dasturi asosida bir maromda mafkuraviy tasir ko‘rsatishi, kishilarning shaxsiy munosabatlaridagi hamdard-lik, hamjihatlik bilan ham bog‘liq. Shuningdek, mafkuraviy jarayon o‘z tasiri bilan aholining barcha qatlamlarini o‘ziga qamrab olishi lozim. Buning uchun esa ushbu jarayon tashkilotchilari aholining turli ijtimoiy qatlamlarini milliy, professional, ruhiy, yoshlik xususiyatlarini aniq bilishlari, qolaversa, mafkuraviy tasir aholining har bir tabaqasining moddiy va ma’naviy ehtiyojiga mos tushmog‘i zarur. Jamiyatning barcha ijtimoiy institutlari amalga oshirayotgan mafkuraviy ishlar samarali kechishi uchun milliy istiqlol maqsadi tomon yo‘naltirilgan, umumdavlat ahamiyatiga ega bo‘lgan, jahon sivilizatsiyasi talablariga mos tushuvchi, aholining barcha ijtimoiy qatlamlari, tabaqalarini o‘z ta’sir doirasiga qamrab oluvchi milliy istiqlol konsepsiyasi yaratilmog‘i lozim. Yuqoridagi mulohazalarimizdan quyidagi xulosalar kelib chiqadi:

1.Milliy istiqlol mafkurasining asosiy vazifasini ro‘yobga chiqarish uchun mafkuraviy ta’sir sistemasining uzluk-siz faoliyat ko‘rsatishiga erishishimiz lozim. Ushbu faoliyat-ning asosiy maqsadi shaxsni aqliy, axloqiy va xuquqiy jihatdan shakllantirishga qaratilmog‘i darkor. 2. Aqliy, axloqiy va huquqiy tarbiya birligining ta’-minlanishi shaxsni umuminsoniy qadriyatlarga sadoqat ruhida shakllantiradi, uni umuminsoniy norma va prinsiplar asosida faoliyat ko‘rsatishga undaydi. 3. Aqliy, axloqiy va xuquqiy tarbiya birligini va uzluksizligini ta’minlash uchun umumdavlat ahamiyatiga molik milliy istiqlol konsepsiya ishlab chiqilishi zarur. X u l o s a Milliy istiqlol mafkurasining asosiy vazifasini ro‘yobga chiqarish, ya’ni barkamol, mustaqil fikrlash, ishlash va yashash madaniyatiga ega bo‘lgan shaxsni voyaga yetkazish uchun o‘zbek jamiyatidagi barcha ijtimoiy institutlarning tarbiyaviy imkoniyatlarini muvofiqlashtirish zarur. Buning uchun esa ushbu ijtimoiy institutlar yagona mafkuraviy ta’sir sistemasini vujudga keltirishlari lozim. Ushbu sistemaning asosiy komponentlarini oila, maktabgacha tarbiya muassasalari, umumta’lim maktablari, oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalari, mehnat jamoalari, jamoat tashkilotlari tashkil etadilar. Ularning tarbiyaviy ta’siri samarali bo‘lishi uchun uzluksiz faoliyat ko‘rsatishi lozim. Ushbu uzluksizlik barcha tarbiyaviy imkoniyatlarning shaxsni aqliy, axloqiy va huquqiy jihatdan tarbiyalashga qaratilishi orqali ta’minlanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda- Toshkent, 1999, 20-29 betlar. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari.-Toshkent, 1997, 170-188 betlar Karimov I.A. Adolat har ishda hamrohimiz va dasturimiz bo‘lsin. Adolatli jamiyat sari.-Toshkent 1998, 107-122 betlar. Karimov I.A. O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 1-Tom.-Toshkent, 1996, 44-49 betlar. Karimov I.A. Buyuk maqsad yo‘lidan og‘ishmaylik. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura, 1-Tom. Toshkent, 1996, 200-218 betlar. Karimov I.A. O‘zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-Tom.-Toshkent, 1996, 33- 42 betlar. Karimov I.A. O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqur- lashtirish yo‘lida. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-Tom. Toshkent,1996, 274-284 betlar. Jabborov I.J. qudratli davlat mafkurasi.-Muloqot, 1993, № 9-10, 21-22 betlar. Jo‘rayev N.J. Demokratiya va tarixiy jarayon.-Muloqot, 1998, № 1, 12-19 betlar. Choriyev A.CH. Sotsialniy oblik sovremennoy molodyoji.- Toshkent, 1996, 113-121betlar.

O'xshashlar

Milliylik-milliy istiqlol g‘oyasining asosi

Bolalar publitsistikasida milliy istiqlol g‘oyalarining ifodasi

Milliy istiqlol g`oyasi va ma’naviy barkamollik

Milliy istiqlol mafkurasi va insonparvar, demokratik jamiyatining ma’naviy-axloqiy zaminlari

Milliy istiqlol g’oyasining bosh maqsadi – ozod va obod vatan, erkin va farovon hayot qurish