Ижтимоий лингвистика фанининг текшириш усуллари - Tilshunoslik - Referatlar

Ижтимоий лингвистика фанининг текшириш усуллари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

43 KB

Ko'chirib olish

Ижтимоий лингвистика фанининг текшириш усуллари Режа: 1. Ижтимоий тилшунослик ва умумий фанлар назарияси. 2. Ижтимоий тилшуносликнинг текшириш объекти. 3. Ижтимоий тилшуносликнинг текшириш усуллари.

Ижтимоий лингвистика тилшунослик ва умумий фанлар тизимида ўзининг уч хил текшириш усулига эга. Биринчидан, социолингвистика «тилшунослик» фани доирасида ўрганиладиган фандир. У тил ва унинг тараққиёт қонуниятларини ўрганади, тилнинг, асосан, ижтимоий-функционал жиҳатларини текширади. Бу ҳақда В.А. Аврорин қуйидагиларни баён қилади: «Ўзининг текшириш объекти нуқтаи-назаридан социолингвистика социология ва тарихга яқин туради, бироқ унинг асосий текшириш объекти тилдир, шу билан бирга тилнинг функционаллигини, унинг илмий методологик асосларини ўрганади ҳамда тилнинг оғзаки ва ёзма нутқ билан боғлиқ томонларини текширади». Дарҳақиқат, социолингвистика тил ва унинг қисмларини илмий асосда ўрганар экан, шу жиҳатдан социолингвистика махсус тарзда тилшунослик аспектларини ўрганувчи фан сифатида қаралади. Айнан, тилнинг функционаллиги тил вазияти ва ҳолатига боғлиқ тарзда намоён бўлади. Шу хусусда В.А. Аврорин яна, умуман, тилнинг специфик хусусиятларини ўрганар эканмиз, бу ўз-ўзидан ижтимоий тилшунослик асосларини ўрганишимизга туртки бўлади, дейди. Демак, социолингвистика тилшунослик фанининг ажралмас бир қисми бўлиб, у тил ва тафаккур, тил ва жамият, тил ва халқ, тил ва мафкура, мулоқот тиллари каби тил ҳодисаларини ўрганувчи фандир. Иккинчидан, социолингвистика фанлараро ўзаро алоқадор бўлган предмет ҳисобланиб, у социология, тарих, психолингвистика, этнография фанлари билан узвий боғлиқдир. Бу борада фанлар тизимида тилшунослик ва унга алоқадор бўлмаган фанларни тилшунос ва тилшунос бўлмаган олимлар тадқиқ этишиб, бунинг натижасида умумфанлар ривожининг муҳим қирралари очилади. Немис олимлари Р. Гроссе ва А. Нойберийлар ижтимоий тилшунослик ва социологик тил ёки лингвосоциология терминини таклиф қилганлар. Улар назариясида, биринчидан, тилнинг жамият билан алоқаси

тилшунослик нуқтаи назаридан ўрганилса, иккинчидан, социологик нуқтаи назардан текширилади. Л.Б. Николский ҳам социолингвистиканинг фанлар тизимидаги ўрнини чегаралайди. Ижтимоий тилшунослик (социолингвистика) лингвосоциология (лингвистик социология) деб таъкидлайди. Бунда биринчи вазиятда тилнинг тараққиёти ва унинг ижтимоий жараёнлардаги ўрни белгиланса, иккинчидан эса ижтимоий ҳаётга қизиқиш ҳатто социолингвистика чегараланмаган тарзда фанлараро илмий алоқада бўлиши таъкидланади. Унинг фикрича, лингвосоциология, социологлар, тарихчилар, этнографлар билан анъанавий тилшунослар, социолингвистлар бу масалада биргаликда иш юритиши лозимлигини таъкидлайдилар. Шунга кўра, бу масалада қуйидагиларни айтиш лозим. Яъни ижтимоий-гуманитар фанлар тизимидаги илмий-алоқалар 1. Этнография, социология. 2. Анъанавий тилшунослик, хусусан, унинг ижтимоий-маъновий компонентлари. Лингвистик социология, ҳақиқатан ҳам, номлари келтирилган барча фанларнинг илмий методларни тилшуносликка тақлид қилган тарзда ўрганади, унинг социал жиҳатларини, иқтисодий, сиёсий томонларини ижтимоий факторлар асосида текширади. Учинчидан, социолингвистиканинг асосий текшириш объекти унинг мустақил алоҳида илмий асосланувчи фан сифатида эътироф этилишидир. Бу борада социолингвистика унинг алоҳида назарияси, методи ва текшириш объектига эга эканлиги билан белгиланади. Ҳозирги замон социолингвистикаси ва унинг умумий характери хусусида А.Д.Швейцар қуйидагиларни алоҳида таъкидлаб ўтади. Тилшунослик шунчаки бир-бирига узвий алоқадор бўлган механик тушунчалар билан чекланмайди, балки унинг ўзининг алоҳида назарияси бўлади, алоҳида текшириш объекти ва алоҳида тушунишни талаб этувчи жараёнга эгадир. Демак, социолингвистика янги мустақил фандир. У ўзининг барча жиҳатлари билан тилшуносликдан фарқланади, шунингдек, социология ва бошқа соҳалардан ҳам фарқланади. Социолингвистика ҳақида гап борганда, лингвистик методлардан

фойдаланишни таъкидлаш лозим, шу билан бирга, социология ва бошқа ижтимоий фанлардан ҳам фойдаланади. Шундай қилиб, ҳозирги ижтимоий- тилшунослик турли хил вазифаларни бажаради, тил ва жамият билан боғлиқ муаммоларни ҳал этади. Айниқса, тилшунослик, социология, тарих, этнография, социал психология, математик статистика ва бошқа ижтимоий-табиий фанлар билан алоқадор масалаларни текширади. Хуллас, ҳар хил тахминлар ва уларнинг янги-янги усулларини текшириш асосида социолингвистика ривожланиб боради.

АДАБИЁТЛАР: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон буюк келажак сари. -Т: Ўзбекистон, 1998. 2. Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. -М: Наука, 1966. 3. Аврорин В.А. Проблемў изучения функциональнўй сторонў язўка. // Вопросў определить социалингвистики. -М.: Наука, 1975. 4. Бондалетов В.Д. Социальная лингвистика. –М: Просвеҳение, 1987. 5. Бодуэн де Куртене. Избраннўе трудў по обҳему язўкознания. М.:Наука, 1957. 6. Баскаков А.Н. Социально-экономические и этнолингвистические- русского двуязўчие и Азербайджане. «Социологические проблемў развиваюҳихся стран». –М: 1975, 273-274б

O'xshashlar

Мустакиллик йилларида ижтимоий лингвистика

Сиқилишни экспериментал текшириш

Социолингвистика тарихи

Тилшунослик фан сифатида

Социолингвистиканинг предмети, мақсад ва вазифалари