Grammatik stilistika uning predmeti maqsad va vazifalari - Tilshunoslik - Referatlar

Grammatik stilistika uning predmeti maqsad va vazifalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77.5 KB

Ko'chirib olish

Grammatik stilistika uning predmeti maqsad va vazifalari R e j a : 1. Stilistikaning ob`ekti hisoblanishi mumkin bo‘lgan vositalar. 2. Grammatik uslubshunoslikning ob`ekti. 3. Grammatik uslubshunoslikning o‘zbek tilshunosligida o‘rganilishi. 4. Morfologik uslubshunoslik. 5. Sintaktik uslubshunoslik. 6. Grammatik uslubshunoslikni o‘rganishning maqsad va vazifalari.

Tayanch so‘z va iboralar: Stilistika, ob`ekt, birlamchi ma`no, matniy ma`no, emotsional-ekspressiv ottenka, estetik ta`sir kuchi, matn, grammatik vositalar, qurilmalar, R.Qo‘ng‘urov, grammatik stilistika, stilistik grammatika, uslubiy bo‘yoq, sinonimlar va variantlar, morfologiyaning uslubi imkoniyatlari, so‘z turkumlari, ot yasovchi –chi va sinonimiya, oddiy nutq, emotsinal nutq, an`anaviy sintaksis va vazifaviy chegaralanish, F.I.Buslaev fikri, M.N.Kojina tasnifi, mustaqillik va til ta`limi. Ta`kidlab o‘tilganidek, tildagi deyarli barcha birliklar – fonetik, leksik, frazeologik, morfologik va sintaktik elementlar uslubshunoslikning predmeti bo‘lishi mumkin. Ammo ularning birlamchi ma`nosi kengayib, ma`lum emotsional-ekspressiv ottenkaga va estetik ta`sir kuchiga ega bo‘lsa yoki amal qilish va vazifaviy doirasi kengaysagina shunday bo‘ladi. Bu esa matn bilan bog‘liq bo‘lib, nutq jarayonidagina ulardagi uslubiy imkoniyatlar yuzaga chiqadi. Grammatik uslubshunoslik yo‘nalishida grammatik vositalarning, qurilmalarning ana shu imkoniyatlari tadqiq etiladi. O‘zbek tilshunosligida grammatik uslubshunoslik masalalari bilan shug‘ullanish bevosita o‘zbek tili stilistikasiga oid tadqiqotlarning davomi sifatida maydonga kelgan bo‘lib, hech mubolag‘asiz aytish mumkinki, bu sohadagi dastlabki umumnazariy xulosalar prof. R.Q.Qo‘ng‘urov qalamiga mansub. Olimning bu sohadagi qarashlari katta-kichik hajmdagi ilmiy maqolalardan tortib, «O‘zbek tili stilistikasidan ocherklar» (Samarqand, 1975), «O‘zbek tili grammatikasi»ning akademik nashri (Toshkent, 1975), «Stilistika imeni sushestvitel’nogo v uzbekskom yazike» (Tashkent, 1983), hammualliflikda yozilgan «O‘zbek tili stilistikasi» (Toshkent, 1983), «O‘zbek tilining funktsional stillari» (Samarqand, 1983), «Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari» (Toshkent, 1992) singari alohida nashrlari hamda «O‘zbek tilida otlar shakl yasovchi morfemalarining semantik-uslubiy xususiyatlari» mavzusidagi doktorlik dissertatsiyasida o‘z ifodasini topgan. «O‘zbek filologiyasi» to‘plamiga kiritilgan yirik hajmdagi «Grammatik stilistika» (Samrqand, 1976) va «Sub`ektiv baho

formalarining semantik va stilistik xususiyatlari» (Toshkent, 1980) monografiyasi esa bevosta o‘zbek tili grammatik uslubiyati muammolarini hal etishga bag‘ishlangan. R.Qo‘ng‘urov sanab o‘tilgan asarlarida «grammatik uslubshunoslik» tushunchasining izohini beradi hamda o‘zbek tili stilistikasidagi mazkur sohaning predmeti, maqsad va vazifalarini belgilab beradi. Bunday murakkab vazifani hal qilish maqsadida asosan chex, rus va o‘zbek tilshunosligida bayon etilgan qarashlarni sinchiklab o‘rganadi hamda shu qarashlarga tayangan holda o‘z mulohazalarini bayon etadi. Ma`lumki, hozirgi zamon uslubshunosligining mana shu tarmog‘i ikki termin – «uslubiy grammatika» va «grammatik uslubshunoslik» atamalari bilan nomlanib kelinmoqda. Olim bu terminlardan birini - «grammatik uslubshunoslik»ni qo‘llashni maqsadga muvofiq deb hisoblaydi. Bunda u, birinchidan, terminning ishlatilishida «fonetik uslubshunoslik», «leksik uslubshunoslik», «funktsional uslubshunoslik», «qiyosiy uslubshunoslik» singari atamalarga muvofiqlikni ko‘radi. Ikkinchidan esa, o‘zbek tilshunosligida bu sohaning deyarli o‘rganilmaganligini ta`kidlab, tildagi morfologik va sintaktik hodisalar va vositalarda nutq jarayonida shakllanadigan uslubiy xususiyatlar ana shu sohaning tadqiqot ob`ekti bo‘lishi lozimligini uqtiradi. SHu tarzda R.Qo‘ng‘urov tomonidan grammatik uslubshunoslik alohida bo‘lim sifatida ajratilishi va o‘rganilishi kerakmi, degan tarzda o‘rtaga qo‘yilgan masala nazariy jihatdan asoslab beriladi. Darhaqiqat, o‘zbek tilidagi grammatik vositalarning juda katta qismi uslubiy bo‘yoqqa va tasviriylikka, sinonimiya va variantlarga ega ekanligi olim qarashlarining to‘g‘ri ekanligidan dalolat beradi. Ma`no jihatdan bir-biriga yaqin bo‘lgan til birliklarini nutqiy vaziyat talabi bilan tanlab va almashtirib ishlatish va shu orqali ma`no nozikliklarini farqlash, bir mazmunni ma`nolari bir-biriga yaqin bo‘lgan bir necha grammatik vositalar bilan ifodalash sabablarini topish va qonuniyatlarini belgilash ham bu sohani alohida yo‘nalish sifatida o‘rganish zaruriyatini keltirib chiqaradi.

«Grammatik stilistikaning asosiy vazifalari ham umumiy stilistikaning vazifalaridan kelib chiqadi. – deydi R.Qo‘ng‘urov. – SHu sabali til faktlarining ijtimoiy qo‘llanish sferasi jihatdan qaysi biriga tegishli ekanligini, qaysi stil’ bilan cheklanganligini, grammatik sinonimiya, ayrim grammatik kategoriyalarning stilistik imkoniyatlarini ochb berish (qo‘shimcha ma`no ottenkalari, ekspressiv- baholash imkoniyatlari), grammatik forma, birikma, gap va boshqa konstruktsiyalarning kontekst bilan bog‘liq ravishda hosil qiladigan ma`no nozikliklarini aniqlash (konnotativ ma`noni aniqlash), hatto ba`zan til faktlariga struktural va funktsional modifikatsiya nuqtai nazaridan qarash, o‘rganish (N.Baskakov) grammatik stilistikaning asosiy vazifalaridan hisoblanadi». 1 Uslubshunoslikda morfologiya doirasidagi grammatik ko‘rsatkichlarda uslubiy imkoniyatlar chegaralangan, degan fikr mavjud. Bu mulohazani hatto V.V.Vinogradov, A.M.Peshkovskiydek taniqli tilshunoslar ham e`tirof etishgan. R.Qo‘ng‘urov ko‘p yillik kuzatishlari natijalariga tayanib, ana shu qarashning to‘g‘ri ekanligini tasdiqlaydi hamda uning sabablarini o‘zbek tilidagi grammatik shakllarning semantik-stilistik xususiyatlari to‘g‘risida keng miqyosda monografik kuzatishlar amalga oshirilmayotganligi, affikslarning sinonimiyasi, omonimiya, polisemiya va antonimiyasi etarli tadqiq etilmaganligi bilan izohlaydi. 2 Fikrni isbotlash uchun keltirilgan dalillar asosli, albatta. Ammo amalda esa olim ot so‘z turkumining egalik, kelishik, sub`ektiv baho ifodalovchi grammatik shakllari misolidagi kuzatishlari bilan morfologik ko‘rsatkichlarda ham uslubiy imkoniyatlarning keng ekanligini isbotlab berdi. Agar bu tadqiqotlar doirasiga uning olmosh, sifat va ko‘makchilar uslubiyati, 3 M.Sodiqovaning fe`l uslubiyati 4 yuzasidan olib borgan kuzatishlarini ham kiritsak, o‘zbek tili morfologiyasining uslubiy imkoniyatlari haqidagi xulosa biroz shoshilibaytilganday tuyuladi. 1 Qo‘нg‘уров Р. Субъектив баhо формаларининг семантик ва стилистик хусусиятлари, 11-бет. 2 Qo‘нg‘уров Р. Юqоридаги асар, 12-13-бетлар. 3 Qo‘нg‘уров Р. Олмош стилистикасига оид айрим мулоhазалар // O‘збек тили стилистикасидан кузатишлар. – Самарqанд, 1981, 4-21-бетлар; Шу муаллиф. Сифат стилистикаси // O‘збек тили стилистикаси ва нутq маданияти масалалари. – Самарqанд, 1982. 3-10-бетлар.Шу муаллиф. Кo‘макчилар синонимиясига доир // O‘збек тили стилистикаси ва нутq маданияти масалалари. – Самарqанд, 1982. 20-41-бетлар. 4 Содиqова М. Феъл стилистикаси. – Тошкент, 1975.

R.Qo‘ng‘urovning quyidagi fikriga ham munosabat bildirishga to‘g‘ri keladi: «To‘g‘ri, ba`zi olimlar grammatik formalarning qaysi biri qaysi stilda ko‘proq ishlatilishini aniqlash ham stilistikaning vazifasiga kiradi, deyishadi va shundan kelib chiqib, grammatik formalarning stillarda qo‘llanish statistikasi bilan shug‘ullanishni lozim ko‘radilar. Ma`lum darajada bu usul ham ayrim formalarning qaysi stilga xosligini aniqlashga yordam beradi. Lekin bu masalani to‘liq va to‘g‘ri hal qilib berolmaydi». 5 Harqalay, grammatik shakllar o‘rtasida sinonimik munosabatlar mavjud bo‘lishining o‘zi bir boylik. Ularning qo‘llanishida ajralishlar yuz berib, farqlanishlar, nozikliklar sezilib, qaysi vazifaviy uslubda qaysi morfologik birlikning faol qo‘llanilishi tobora aniq bo‘lib borishi esa ona tilimiz uslubiy ko‘lamining yana ham kengayayotganidan dalolat beradi, degan fikr tarafdorimiz. Lekin «grammatik stilistika, xususan morfologik stilistika ko‘proq ma`no masalasi, ingrent adgrent ekspressivlik masalalari bilan shug‘ullanadi», 6 deganda olim mutlaqo haq. O‘zbek tilshunosligida grammatik shakllar o‘rtasidagi sinonimik munosabatlarning yirik tadqiqotchisi prof. YO.Tojiev hisoblanadi. Olim faqatgina shaxs oti yasovchi –chi qo‘shimchasining –gar (sehrchi-sehrgar, holvachi- holvagar), -kor (xizmatchi-xizmatkor, paxtachi-paxtakor), -kash (juvozchi- juvozkash, aravachi-aravakash, pillachi-pillakash), -shunos (tilchi-tilshunos, tarixchi-tarixshu-nos), -furush (eski-eskifurush, do‘ppichi-do‘ppifurush), -soz (mashinachi-mashinasoz, samolyotchi-samolyotsoz), -paz (somsachi-somsapaz, holvachi-holvapaz, kabobchi-kabobpaz), -go‘y (qasidachi-qasidago‘y, maslahatchi-maslahatgo‘y), do‘z (etikchi-etikdo‘z, yamoqchi-yamoqdo‘z), -boz (qushchi-qushboz, kaptarchi-kaptarboz), -dor (ijarachi-ijarador), -xo‘r (qasamchi-qasamxo‘r), -xon (mushtumchi-mushtumxon), -don (siyosatchi- siyosatdon), -navis (g‘azalchi-g‘azalnavis, qasidachi-qasidanavis, hikoyachi- hikoyanavis) hamda rus tili va u orqali kirib kelgan –ist (traktorchi-traktorist, 5 Qo‘нg‘уров Р. Субъектив баhо формаларининг семантик ва стилистик хусусиятлари, 13-бет. 6 Qo‘нg‘уров Р. Юqоридаги асар, 13-бет.

futbolchi-futbolist), -er/-yor (grimchi-grimer), -(i)oner (pensiyachi-pensioner), -ant (muzikachi-muzikant), -graf (fotochi-fotograf), -ator (ekspluatatsiyachi- ekspluatator), -ik/avik (frontchi-frontovik, prozachi-prozaik, satirachi-satirik), - shik (svarkachi-svarshik, ekskovatorchi-ekskovatorshik), -on (pochtachi- pochtal’on), -smen (sportchi-sportsmen), -log (rentgenchi-rentgenolog) 7 singari affikslar, yana bu affikslarning o‘zaro sinonimik munosabatda bo‘lishini va bu munosabatlarda vujudga keladigan uslubiy nozikliklarni tahlil qilish bilan o‘zbek tilidagi morfologik ko‘rsatkichlarning uslubiy imkoniyatlari naqadar keng ekanligini amalda isbot qilib berdi. «Bizningcha, - deb yozadi olim. – har qanday affiksning ma`no doirasini belgilashda ikki narsaga e`tibor qilish kerak: birinchidan, affiksning qanlay o‘zakka qo‘shilayotganligiga qarab, uning ma`nolarini belgilash kerak bo‘lsa, ikkinchidan, shu affiksning sinonimlarini keltirish orqali belgilash kerak. Bu ikkala narsani hisobga olmasdan turib, affikslarning ma`no xususiyatlarini to‘la belgilash mumkin emas. Agar shu nuqtai nazardan qaraydigan bo‘lsak, -chi affiksining ma`nosini unga sinonim bo‘lib kela olishi mumkin bo‘lgan affikslarning va uni ma`no jihatdan qoplaydigan boshqa vositalarning miqdori bilan belgilanishi mumkin. Hozirgi o‘zbek adabiy tilida –chi affiksi 20 dan ortiq shaxs otlari yasovchi affikslar bilan sinonim bo‘lib kela oladi». 8 -chi qo‘shimchasining iste`molda bo‘lish imkoniyati boshqa manbalarda ham ta`kidlangan. 9 Biz ularga ana shu imkoniyatning yana bir qirrasi – uslubiy bo‘yoqqa egalik yoki ega emaslik nuqtai nazaridan yondoshib ko‘ramiz. Uning qo‘llanishidagi birinchi yo‘nalishni olib qaraylik: kitob+cha, stol+cha, qalam+cha kabi. Bu erda u so‘zlar tarkibida uslubiy bo‘yoqning vujudga kelishiga xizmat qilayotgan emas. Bir predmetning ikkinchisiga nisbatan hajm jihatdan kichikligini ko‘rsatmoqda, xolos. Demak, u, eng avvalo, o‘zbek tilida kichraytirish ma`nosini 7 Мустаqиллик шарофати ва ижтимоий-сиёсий тузумнинг o‘згариши билан бу каби сo‘зларнинг qo‘лланиш имконияти тобора камайиб бораётганлигини hамда –чи qo‘шимчасига o‘з o‘рнин бo‘шатиб бераётганини таъкидлаймиз. 8 Тожиев Ё. O‘збек тилида шахс отлари ясовчи аффикслар синонимияси. – Тошкент, 1987, 13-14-бетлар. 9 Бу hаqда qаранг: G‘уломов А., Тихонов А., Qo‘нg‘уров Р. O‘збек тили морфем луg‘ати. – Тошкент, 1977, 442-бет.

ifodalovchi morfologik ko‘rsatkich sifatida baholanadi. Ammo qo‘shimchaning qo‘llanish ko‘lami kengaya borgani sari uning morfologik-uslubiy imkoniyatlari ham kengayib boraveradi. Affiksni ikkinchi yo‘nalishda kuzatamiz: uka+cha, jiyan+cha, singil+cha, bola+cha singari. Aslida bu so‘zlarning o‘zagidan kichiklik ma`nosi anglashilmoqda. CHunki aytilishi bilanoq ongimizda ularning aka, tog‘a, opa, katta singari botiniy oppozitsiyasi shakllanadi. SHuning uchun ham –cha qo‘shilgach, bu so‘zlarda erkalash ottenkasiga ega bo‘lgan ijobiy uslubiy bo‘yoq shakllanadi. Nutqda aksincha bo‘lishi ham mumkin. Buni uchinchi yo‘nalishda kuzatamiz: e rkak+cha, oyim+cha, otin+cha, xotin+cha, Salim+cha kabi. So‘zlarning -cha bilan bu birikishlarida matniy vaziyatga qarab kamsitish, iltifotsizlik, nazarga ilmaslik, mensimaslik, piching va, hatto, haqorat singari salbiy uslubiy ottenkalar vujudga keladi. SHunday qilib, morfologik uslubshunoslik doirasida ham uslubiy tahlil uchun material etarli, deb aytish mumkin. Bu, bir tomondan, grammatik shakllarning sinonimiyasi va variantlarining mavjudligida namoyon bo‘lsa, ikkinchi tomondan, ulardagi uslubiy bo‘yoqdorlikda ko‘rinadi. Grammatik shakllarning sinonimlar va variantlarga ega bo‘lishi ifodada nozik jihatlarni ham bera olishga imkon tug‘diradi, ularning vazifaviy tarmoqlanishi, chegaralanishi va ma`lum uslub doirasida mustahkamlanishi va qo‘llanilishining odat tusiga kirishiga ham sharoit yaratiladi. Qo‘llanishdagi variantlar ko‘paya va imkoniyatlar kengaya borgani sari ifoda ham tobora aniqlasha va noziklashaveradi. Morfologik ko‘rsatkichlar o‘zi qo‘shilayotgan so‘zlar ma`nosining kengayishi, uslubiy bo‘yoqdorlikning orta borishida faol aralashadi. Tilning ijtimoiy vazifasi haqida gap ketganda uning ta`sirchanligi masalasini e`tibordan chetda qoldirmaymiz. Til materialining ta`sir kuchi, emotsional- ekspressivlik imkoniyati faqatgina matnda namoyon bo‘lishi mumkinligi esa alohida isbot talab qilmaydi. SHunday ekan, grammatik vositalar va hodisalarning uslubiy imkoniyatlari ham aynan ana shu matn tufayli ro‘yobga chiqishini yana bir marta eslab o‘tishimizga to‘g‘ri keladi.

Xo‘sh, oddiy nutqdan emotsional nutqning, oddiy grammatik qurilishdan ma`lum ekspressiv ottenkaga ega bo‘lgan qurilmaning farqi nimada? Til qanday holatlarda va qanday vositalar yordamida o‘zining dastlabki – aloqa-xabar vazifasini bajarishdan tasho‘ari yana tinglovchi yoki o‘quvchiga ijobiy yoki salbiy ta`sir ko‘rsatish vositasiga aylanadi? Savollar ana shu mazmunda qo‘yilganda milliy tilning emotsional-ekspressivlik kasb etuvchi nutqi sintaksisini o‘rganishga ehtiyoj seziladi. Grammatikaninggina emas, balki uslubshunoslikning ham tadqiqot ob`ekti bo‘lgan emotsional matn qurilishi odatdagi, aytaylik, o‘zbek tilining tabiiy qurilishidan farq qiladi. Binobarin, ana shu notabiiy qurilma emotsional- ekspressivlikni yuzaga keltiradigan vositaga aylanadi. Bu o‘rinda notabiiy degan so‘z biroz g‘alizday tuyulishi mumkin, albatta. Bunda tilning juda ko‘p vaqt mobaynida qo‘llanilib kelinayotgan, an`anaviy sintaksis me`yorining nutq talabiga ko‘ra, vazifaviylik nuqtai nazaridan o‘zgarishi nazarda tutiladi. Uslubiy sintaksis muammolarini o‘rganish milliy tilni o‘rganishning muhim vazifalaridan biri sanaladi. CHunki biz mana shu o‘rindagina tilni o‘rganish va undan foydalanishdagi oliy maqsadimizga – fikrimizni o‘z niyatimizdan kelib chiqib, muddaomizga moslab o‘quvchi yoki tinglovchiga etkazishga erishamiz. Nutqning ma`lum qurilishda shakllanishi esa bu borada yozuvchi yoki so‘zlovchiga fikrini nozik jihatlari bilan etkazishga ko‘maklashadigan muhim grammatik omil hisoblanadi. So‘zlashuv nutqiga xos ayrim xususiyatlarni ko‘z oldimizga keltiraylik. emotsionallik insonning ruhiy holati hisoblanadi. Bu o‘rinda unga ikki nuqtai nazardan yondashamiz. Birinchidan, so‘zlovchi yoki yozuvchining ruhiy- emotsional holatini hisobga olishimiz lozim. Bu ruhiy holat insonning yoshi, jinsi, salomatligi, jamiyatdagi mavqei va boshqa kutilmagan vaziyatlar bilan baholanishi mumkin. Ruhiy holatga qarab insonning tildan foydalanish darajasi o‘zgaradi. SHuning uchun ham yosh yoki qari, ayol yoki erakak, oddiy ishchi yoki mansabdor kishining yaxshi kayfiyatdagi holati bilan kayfiyati buzuq paytdagi

nutqiy vositalarni tanlashi bir xil kechmaydi. Oqibatda emotsional-ruhiy holatni turlicha ifoda etadigan ko‘plab nutqiy sintaktik variantlar vujudga keladi. Grammatikaning, mana shu o‘rinda sintaktik vasitalar va jarayonlarning emotsional-ekspressivlikni yuzaga keltiruvchi omil sifatida qaralishi esa masalaning ikkinchi tomoni hisoblanadi. Ularni emotsional-ekspressivlik va vazifaviylik nuqtai nazaridan tahlil qilish ona tilimizning keng lingvostilistik imkoniyatlarini anglab etishimizga ko‘maklashadi. Matn sintaksisining uslubiy xususiyatlarini o‘rganishda xuddi morfologik uslubshunoslikdagi singari vositalar – sinonimiya va vazifaviy chegaralanishlar tildagi grammatik qurilmalar va hodisalar nuqtai nazaridan o‘rganilishi uslubshunoslik uchun qiziqarli materiallar beradi. Buning ustiga matndagi ayrim leksik, morfologik hamda fonetik o‘zgarishlar uning nafaqat grammatik qurilishiga, ayni paytda,uslubiy farqlanishiga sabab bo‘lishi ham mumkin, Masalan, Fayzi Haydar Urgutga ketdi - Fayzi Haydar Urgut ketdi - Fayzi Haydar Urgutga qarab ketdi - Fayzi Haydar Urgut qarab ketdi - Fayzi Haydar Urgutga tomon ketdi - Fayzi Haydar Urgut tomon ketdi. Ammo gapdagi bo‘laklar va anglashiladigan uumiy ma`noga putur etmaydigan qilib, Fayzi Haydar Urgut sari bordi - Fayzi Haydar Urgut sari ketdi - Fayzi Haydar Urgut sari otlandi - Fayzi Haydar Urgutga surdi - Fayzi Haydar Urgutga qarab surdi - Fayzi Haydar Urgut tomon surdi tarzida gaplar tuzilsa, ular o‘zaro sintaktik-uslubiy paradigmani tashkil etadi va bunda so‘zlovchining ifodaga munosabati hamda bayon qilish usuli o‘zgaradi, imkoniyati kengayadi. SHu tarzda grammatik uslubshunoslik masalalarini tahlil qilishda matnsiz ish ko‘rib bo‘lmasligi, uslub uchun qimmatli hisoblangan til birliklaridagi konnotativ ma`no faqat nutqiy jarayondagina yuzaga kelishi haqida xulosa qilamiz. Matnning uslubiy imkoniyatlari shu qadar kengki, bu ayniqsa sintaktik vositalarning qo‘llanishida yaqqol seziladi. SHuning uchun ham F.I.Buslaev quyidagilarni ta`kidlagan: «Uslubshunoslik grammatikaga asoslanishi lozim, chunki uning o‘zi ham grammatikadan boshqa narsa emas. Faqatgina u

yozuvchining o‘qish-o‘rganish va individual ijod qilishida sobitqadamlik bilan tatbiq etiladigan grammatikadir». 1 0 Hozirgi zamon uslubshunosligining qamrov doirasini tahlil qilgan tilshunoslar uning til uslubshunosligi yoki tasviriy uslubshunoslik, funktsional – vazifaviy uslubshunoslik, individual nutq uslubshunosligi, tashqi yoki qiyosiy uslubshunoslik singari to‘rt yo‘nalishi mavjud ekanligini ta`kidlab, ularning har birining tadqiqot ob`ektini, maqsad va vazifalarini belgilaydilar. 1 1 M.N.Kojina ham uslubshunoslikning yo‘nalishlari to‘g‘risida mulohaza yuritib, ularni yuqoridagi tasnifdan biroz farq qiladigan tarzda izohlagan edi. Bular quyidagilar: til resurslari uslubshunosligi yoki resurslar uslubshunosligi, vazifaviy uslubshunoslik, badiiy adabiyot uslublari bilan shug‘ullanuvchi uslubshunoslik (indiviual nutq uslubshunosligi mana shu yo‘nalishga kiradi), amaliy uslubshunoslik. Bundan tashqari u qiyosiy uslubshunoslik va matn uslubshunosliklarini ajratish mumkinligini ham qayd qilib o‘tgan. 1 2 Bu tasniflar morfologik aspektda grammatik birliklar va vositalarning, sintaktik aspektda grammatik qurilmalar va gap shakllarining uslubiy imkoniyatlarini tahlil jarayonida chegaralab va aniqlab olishimizga imkon beradi. Biz ham tilning grammatik birliklari va vositalariga uslubiy resurs sifatida qaraymiz hamda ularning nutq jarayonidagi uslubiy chegaralanishi, ya`ni uslubshunoslik nuqtai nazaridan tahlil qilishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. YUqorida aytilganlardan uslubshunoslik, xususan grammatik uslubshunoslikning predmeti qanday til birliklari bo‘la olishi mumkin va ularni o‘rganishdan maqsad nima, degan savollarga javob kelib chiqadi. Zero, O‘zbekiston Respublikasining mustaqilligi sharofatida ona tilimizni yanada chuqur o‘rganish va o‘rgatish barkamol avlod tarbiyasida muhim halqa sanalar ekan, bu avlodning savodli, ma`lumotli, yuksak saviyali, ona tilimizning uslubiy imkoniyatlaridan ijtimoiy hayotning barcha yo‘nalishlarida yuksak madaniyat 1 0 Буслаев Ф.И. О преподавании отечественного языка. – Л., 1941. с.168. 1 1 Бу hаqда qаранг: Балли Ш. Французская стилистика. – М.,1961, с.20-21, 27-28; Долинин К.А. Стилистика фрацузского языка. – М.,1978, с.54. 1 Кожина М.Н. Стилистика русского языка. – М.,1983, с.23-28.

bilan foydalana oladigan qilib tarbiyalash til ta`limi tizimining barcha bosqichlarida eng muhim vazifalardan bo‘lib qoladi. +++ Grammatik stilistika turli grammatik kategoriyalarning, masalan, son kategoriyasi va boshqalarning stilistik imkoniyatlarini o‘rganadi. Sintaktik stilistik so‘z tartibining o‘zgarishini, nutq figuralarini o‘rganadi. Abzatsning, ya`ni gapdan katta bo‘lgan qurilmaning stilistik vazifasini qarab chiqadi. 1 1 Стилистика английского языка Дата создания документа: 23.05.2003 . 73 Kb - http://www.durov. com/ stylistics.doc

O'xshashlar

Punktuatsiyasi, uning predmeti va vazifalari

O'zbek tilining nazariy grammatikasi fanining predmeti, maqsad va vazifalari

Sotsiolingvistikaning prеdmеti, maqsad va vazifalari

Sinfdan tashqari o’qishning maqsad va vazifalari

Nazariy grammatika fanining maqsad va vazifalari