Fikrni og`zaki bayon qilish - Tilshunoslik - Referatlar

Fikrni og`zaki bayon qilish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

42.5 KB

Ko'chirib olish

Fikrni og`zaki bayon qilish R e j a: 1. Kirish. 2. Suhbat va uning oldiga qo`yilgan talablar 3. Muhokama va uning oldiga qo`yilgan talablar 4. Munozara va uning oldiga qo`yilgan takabkar 5. Notiqlik va uning oldiga qo`yilgan talablar.

Fikr suhbat, muhokama, munozara shaklidagi nutqiy faoliyatlar davomida og`zaki bayon qilinadi. Suhbat – ma’lum bir mavzu yuzasidan dialog (yoki polilog) tarzida bo`lib o`tadigan nutqiy muloqot. Suhbat oldiga qo`yilgan talablar: 1. Mavzudan chetga chiqmaslik 2. Savollarga aniq, qisqa, to`la javob berish. 3. Javob berish jarayonida savolning ahamiyatiga e’tibor berish, dalil va misollarning ishonarli bo`lishini ta’minlash. 4. Suhbat jarayonida tinglovchilar holati, vaqti qiziqishlari, mavzuning dolzarbligini hisobga olish. 5. Suhbatda kamtarlik, xushmuomalalik talablariga javob berish. 6. Suhbat davomida nutqning ifodalilik, ta’sirchanlik, mantiqiylik, to`g`rilik, soflik kabi xususiyatlari talablariga rioya qilish. MUHOKAMA Muhokama – biror masala yuzasidan ko`pchilikning fikrini to`plash, ma’lum to`xtamlarga kelishini anglatadi. Muhokama nutqi oldiga qo`yilgan t a l a b l a r: 1. Muhokama mavzuidan chetga chiqmaslik. 2. Fikrni ixcham, soda, ta’sirli qilib ifodalash. 3. Ortiqcha lirik chekinishlarga berilmaslik. 4. Fikrga mos dalil va isbotlarni aniq, lo`nda qilib keltirish. 5. Boshqalar bildirgan fikrlarni takrorlamaslik. 6. Fikrni ifodalash davomida o`zgalar fikriga hurmat bilan qarash, o`rinsiz bildirilgan fikrlarni kishi shaxsiga tegmasdan inkor etish. 7. Fikrni bayon qilish davomida hayajonlanmaslik. O`zini og`ir tutish.

MUNOZARA Munozara – biror masala yuzasidan taraflarning bahsini, tortishuvini anglatadi. Bahs jarayonida har bir ishtirokchi o`zining haq ekanligini isbotlashga intiladi. Munozarada nutqqa qo`yilgan talablar: 1. Mavzudan chetga chiqmaslik. 2. Mazmunni ochuvchi, fikrni isbotlovchi dalillarning yetarli bo`lishi. 3. Dalillardan mantiqan xulosa chiqarish. 4. Nutqning ifodali tizimli, hayajonli bo`lishi. 5. Nutq shaklining ixcham, qiziqarli bo`lishi. 6. Nutq egasining vazmin, og`ir bo`lishi. 7. Suhbatdosh hurmatning ifodasi bo`lishi, uning shaxsiga tegadigan so`z va gaplarning bo`lmasligi. NOTIQLIK Aytilayotgan fikrning tinglovchiga yetib borishi va uning ruhi hamda xulqiga ta’sir etish notiqlik san’atiga bog`liq. Notiqona nutq maqsadi va xususiyatlariga ko`ra quyidagi turlarga ajratiladi: a) tashviqiy nutq b) tanqidiy nutq c) tabrik nutqi. 1. Tashviqiy nutq deb muallif ko`zda tutgan biron voqea-hodisani bajarishga tinglovchilarni da’vat etuvchi, undovchi nutqqa aytiladi. Tashviqiy nutq oldiga qo`yilgan talablar:

a) mavzudan chetga chiqmaslik b) mavzu mohiyatini to`la ochib berish c) mavzu dolzarbligini uqtira olish. d) Nutqning ta’sirchanligini oshira olish. e) Ko`chirma va misollarni o`rinli keltira olish. 2. Tanqidiy nutq. Yuz bergan hodisalar, shaxslar hatti-harakatlariga e’tirozli munosabatda bo`luvchi nutq tanqidiy nutq hisoblanadi. Tanqidiy nutq oldiga qo`yilgan talablar: a) yuz bergan voqea-hodisalarning mohiyatini ochib berish; b) tanqid uchun dalillarning yetarli bo`lishi; c) notiqning o`ta hayajonlanib ketmasligi; d) haqiqatdan chetlanmaslik; e) kishi shaxsiga tegmaslik; f) nutq shaklining jozibadorligi, ohangdorligi. To`ylarda, tantanalarda, yubileylarda, tug`ilgan kunlarda so`zlanadigan nutq tabrik nutqidir. Bu nutq oldiga qo`yilgan talablar. a) tabriklanuvchi shaxsning ijodi, hayoti, fazilatlaridan asosiy ma’lumotlarni berish; b) nutqning ixcham, jozibador, ohangdor bo`lishi; c) nutqning til vositalariga boy, shaklan qiziqarli bo`lishi. Til – ma’lum kishilar jamoasi a’zolarining muloqoti uchun muhim va asosiy vosita hisoblangan o`ziga xos belgilar sistemalaridan biri bo`lib, jamiyatda

tafakkurning rivojlanishi uchun, madaniy tarixiy an’analarni avloddan-avlodga yetkazish uchun xizmat qiladi. Nutq – ifodalangan ma’lumot talabiga mos holda til qoidalari asosida tuzilgan til belgilarining tartibidir. Matn – u yoki bu holda tugallangan mazmun va nutqning birligini o`zida shakllantirgan hamda ifodalangan og`zaki yoki yozma asarga aytiladi. Fikrni og`zaki bayon etganda o`qituvchi suhbat, muhokama, munozara usullaridan foydalanadi. Fikrni yozma bayon qilish bayon, saylanma bayon, konspekt, referat, sharh biologiyasi, avtibiografiya, tavsifnoma, intervyu, ma’ruza, lektsiya, hisobot, maktub, kundalik kabi shakllardan iborat.

Adabiyotlar: 1. Barkamol avlod orzusi. T., “Sharq”, 1999. 2. I.A.Karimov. Milliy istiqlol mafkurasi – xalq e’tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir. T., “O`zbekiston”, 2000. 3. R.Qo`ng`urov va b. Nutq madaniyati va uslubiyot asoslari. T., “O`qituvchi”, 1992. 4. A.G`ulomov, B.Qobilova. Nutq o`stirish mashg`ulotlari. T., “O`qituvchi”, 1995. 5. G`.Abduraxmonov, S.Mamajonov. O`zbek tili va adabiyoti. T., “O`qituvchi”, 1995. 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Xalq og`zaki tili

O`rta Osiyo xalqlarining og`zaki ijod yodgorliklari (mif va afsonalar)

O`zbek xalq og`zaki ijodining janralari, xalq dostonlari. «Alpomish» qaxramonlik eposi

O`zbek xalq og`zaki ijodining o`ziga xos xususiyatlari, predmeti, o`rganish ob’ekti

O’qituvchi ish faoliyatida fikrni ifodalash usullari