Fe’llarning yasalishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

36.5 KB

Ko'chirib olish

Fe’llarning yasalishi Reja: 1. Affiksatsiya usuli. 2. Kompozitsiya usuli .

$Fe’llar, asosan, affiksatsiya va kompozitsiya usuli bilan yasaladi. 1-§. Affiksatsiya usuli. Bu usul bilan fe’l bo‘lmagan so‘zlarga maxsus yasovchi qo‘shimchalar qo‘shib fe’llar yasaladi. Fe’l yasovchi affikslar cheklangan bo‘lishiga qaramay, ular vositasida yasalgan fe’llar anchagina miqdorni tashkil etadi: -la . Bu affiks quyidagi so‘zlardan fe’l yasaydi:1) otdan: qatiqla, gulla, metrla ; 2) sifatdan: oqla, yaxshila, tozala ;3) olmoshlardan: senla, sizla; 4) ravishdan: tezla, sekinla ; 5) taqlid so‘zdan : taqqilla, gursilla ; 6) undovlardan: ohla, dodla . - a . Ot, sifat va taqlid so‘zlardan: sana, osha, ata (ot+a), yasha (yosh+a), qiyna, shildira, yaltira. -y\-ay. Ot, sifat va ravishdan: kuchay, qoray, toray, sarg‘ay, pasay, susay, ko‘pay, ozay. -r\-ar . Faqat sifatlardan fe’l yasaydi : qizar, oqar, ko‘kar, eskir . -ik\- iq. Ba’zi ot, sifat, son, ravish va undov so‘zlardangina fe’l yasaydi: yo‘liq, zo‘riq, birik, hayiq . -ir\-ur . Ot va undov s o‘ zlardan: gapir, tupur. -sira . Ot va olmoshlardan yasaydi: suvsira, q onsira, sensira, sizsira. -i . Ot va sifatdan fe’llar yasaydi: changi,boyi, tinchi . - illa. Ta q lid s o‘ zlardan: ta q illa, shi g‘ illa, miltilla. -lan. Ot, sifat va ikki sonidan yasaydi: ov q atlan, jonlan, sergaklan, shodlan, ikkilan. -lash. ot, sifat va bir sonidan: gaplash, birlash, qiyinlash, do‘stlash. -t\-it . Sifatdan kamsonli fe’l yasaydi: to‘lat, berkit .$

Shuningdek, fe’l yasovchi - qir undov so‘zlardan: hayqir, - sa,- ka ba’zi otlardan: suvsa, iska fe’l yasaydi. Biroq fe’l yasovchi qo‘shimchalar bilan fe’ldan fe’l yasalmaydi. 2-§.Kompozitsiya usuli . Qo‘shma fe’llar komponentlarining qaysi turkumga oidligiga ko‘ra ikki asosiy turga bo‘linadi: 1) ot + fe’l shaklidagi qo‘shma fe’llar; 2) fe’l + fe’l shaklidagi qo‘shma fe’llar. Birinchi tipdagi fe’llarning asosiy qismlaridan biri sifatida qilmoq, aylamoq, etmoq, bo‘lmoq so‘zlari ishtirok etadi: bayon qilmoq, kashf etmoq, kasal bo‘lmoq kabilar. Ular ko‘pincha fe’l yasovchi affikslar bilan yasalgan fe’llarga ma’nodosh bo‘ladi: kasal bo‘lmoq-kasallanmoq, hozir bo‘lmoq-hozirlanmoq kabi. Fe’l bo‘lmagan so‘zning qilmoq, erimoq, aylamoq, bo‘lmoq fellaridan biri bilan birikishidan hamma vaqt ham qo‘shma fe’llar hosil bo‘lavermaydi. Masalan, o‘qituvchi edi, o‘qituvchi bo‘ldi shaklidagi birikuv tarkibidagi fe’llar ot kesimga qo‘shiladigan bog‘lamalardir . O‘zbek tilida ikki fe’lning birikuvidan hosil bo‘lgan qo‘shma fe’llar uncha ko‘p emas. Masalan, olib kelmoq, sotib olmoq, terib bormoq kabi qo‘shma fe’llar shular jumlasidandir. Bu qo‘shma fe’llarni ko‘rib qolmoq, o‘qib chiqmoq , ishlay boshlamoq singari ikkinchi qismi mustaqil ma’noga ega bo‘lmagan ko‘makchi fe’lli birikmalardan farqlash lozim.

ADABIYOTLAR 1. М.Мирзаев, С.Усмонов, И.Расулов Узбек тили. Т., «Укитувчи» 1978. 2. Ш. Шоабдурахмонов, М.Аскарова, А.Хожиев, И.Расулов, , Х.Дониёров Хозирги њзбек адабий тили. Т ., « Укитувчи » 1980. 3. М.Ирскулов Тилшуносликка кириш. Т., «Укитувчи» 1992. 4. А.Баскаков, А. Содиков, А.Абдуазизов Умумий тилшунослик. Т., «Укитувчи» 1981. 5. Х.Неъматов, О.Бозоров Тил ва нутк. Т., «Укитувчи» 1993. 6. У.Турсунов, Ж.Мухторов, Ш.Рахматуллаев Хозирги њзбек адабий тили.. 1-кисм. Т., «Укитувчи» 1979. 7. N. Turniyozov A.Rahimov O‘zbek tili (ma’ruzalar matni) 8. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

So‘z yasalishi

Sifat yasalishi

Ravishlarning yasalishi

So‘z yasalishi

Otlarning yasalishi