Yopiq mexanik shikastlanishlar - Tibbiyot - Referatlar

Yopiq mexanik shikastlanishlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53 KB

Ko'chirib olish

Yopiq mexanik shikastlanishlar . Reja: 1 . Terining anatom – fiziologik xususiyatlari. 2. Lat yeyish turlari, darajasi va klinikasi. 3. Gematomalar. Klinikasi va davolash usullari. 4. Limfoekstravazatlar. Klinikasi va davolash usullari.

Tayanch iboralar: Lat yeyishlar. Gemorragiya. Ekximoz. Suffuziya. Travmatik shish. Aseptik rezorbsion isitma. To’qima ezilishi, uzilishi, cho’zilishi va tebranishi. Arterial va venozli gematomalar. Limfoekstravazatlar. Suyuqlik undulyatsiyasi. 1 . Teri asosan 3 qavatdan iborat bo’lib, ularning tuzilishi, faoliyati va kelib chiqishi har xil. Epidermis ko’p qavatli yassi epiteliydan tuzilgan. Epidermis nerv tolalari va retseptorlari bilan boy ammo unga qon tomirlar bormaydi. Ung a oziqlanish moddalari xujayralar orasidan o’tib , asosiy membrana orqali amalga oshiriladi. Epidermisning shox simon qavati terini mexanik shikastlanishlar dan va qurib qolish i dan saqlaydi, uning tangachalari ajralganda teri mikroblardan va boshqa shunga o’xshash narsalardan tozalanadi. Teri asosi (derma) – yelim beruvchi ellastik tolalardan tuzilgan bo’lib, ular turli yo’nalishlarda o’tadi. Teri asosida yog’ va ter bezlari joylashadi. Undan tashqari teri asosida arteriya, vena, limfatik tomirlar, nerv retseptorlari, soch va jun tomirlari, silliq muskul tolalarining tutamlari o’tadi. O’z navbatida teri asosi yana 3 qavatga bo’linadi: yuzaki, so’rg’ichsimon va to’rsimon. Qoramollarda teri eng qalin bo’lib, 3–7 mm ayrim hollarda esa 13 mm gacha yetadi. Qo’ylarda teri asosi eng yupqa bo’lib uning qalinligi 0,5–3 mm gacha yetadi. Teri osti qavati biriktiruvchi to’qimadan tuzilgan bo’lib, teri asosini fassiya va muskullarga biriktiradi. Ayrim hollarda teri osti qavati bo’lmasligi mumkin. Yaxshi oziqlantirishda teri osti qavatida ko’p miqdorda yog’ to’qimasi hosil bo’ladi. Terining hosilalari – soch, jun, yumshoq tovon, tirnoq, tuyoq, shox, teri bezlari, qushlarning patlari va boshqalar. 2. Lat yeyish turlari, darajasi va klinikasi . Yopiq mexanik shikastlanishlardan biri bo’lgan lat yeyish – contusio (urib olish) o’tmas to’mtoq yod jismning tanaga urilishi natijasida kelib chiqadi, masalan: tuyoq, tayoq, tosh, temir bilan urish, yiqilish. Yod jism ta’sirida quyidagi to’qima buzilishlari kuzatiladi: cho’zilish, uzilish, yirtilish, tebranish, siqilishlar. Ochiq mexanik shikastlardan farqi – terining butunligi buzilmaydi, ammo mikroorganizmlar uchun yaxshi sharoit yaratiladi va shikastlangan joyga gematogen yo’l orqali o’tgan mikroblar tez rivojlanib tarqalishi mumkin. Lat yeyish natijasida to’qimaning buzulishi turlicha bo’lib teri, pay, fassiya, aponevrozlar elastikligi va zichligi nisbattan katta bo’lgani uchun ular kam eziladi. Yog’ to’qimasi, limfatik tugun, kletchatka, mayda qon tomirlar va mushaklar esa tezda shikastlanadi. Lat yeyishning og’irligiga qarab to’qimaga qon quyilishi har xil bo’ladi, masalan: terida chegaralangan – gemorragiya, teri osti kletchatkasida – ekximoz, kletchatkada tarqalgan – suffuziya, yangi hosil bo’lgan bo’shliqda qon to’planishi – gematoma.

Shikast atrofida keyinchalik qon tomirlar kengayib, to’qimalar serozli ekssudat bilan shimiladi va infiltrat hosil bo’ladi. Vaqt o’tishi bilan qon va shikastlangan to’qimalar so’rilib ketadi va o’rnini biriktiruvchi to’qima egallaydi. Qon gemoglobini tezda so’rilmasdan atrofdagi to’qimalarni ko’kimtir so’ng sarg’ish tusga bo’yaydi. Shikastlangan to’qima xujayralari fermentlar ta’sirida yemiriladi. Yangi hosil bo’lgan biriktiruvchi to’qima esa chandiqqa aylanadi. Lat yeyishni aniqlash uncha qiyin bo’lmaydi chunki urilgan joyda izlar qoladi, junlar to’kiladi, ekskoriatsiya, qon quyilishi, og’riq, mahalliy harorat kuzatiladi. Shikastdan so’ng qisqa vaqt ichida shish hosil bo’ladi, ayniqsa yumshoq kletchatkada. Albatta faoliyat buzilishlari kuzatiladi. Masalan: oyoq mushaklari, suyaklari, bo’g’imlari, nerv stvollari, paylarning shikastlarida oqsash kuzatiladi. Ko’p miqdorda ezilgan to’qima parchalari qonga so’rilishi natijasida aseptik rezorbsion isitma hosil bo’ladi, yoki shok rivojlanadi. Ezilgan to’qimalar ko’pincha infeksiyaga chalinib mikroblar o’chog’iga aylanadi. Lat yeyish ta’sirida quyidagi to’qima buzilishlari kuzatiladi: cho’zilish, uzilish, yirtilish, tebranish, siqilishlar. Lat yeyish darajalari. Shikast kuchi va uning ta’siridan kelib chiqadigan to’qima va a’zolar buzilishi to’rtta darajaga bo’linadi. Birinchi darajali lat yeyishlar. Tuzilish elementlarining buzilishi, teri va teri osti kletchatkasining mayda qon va limfa tomirlari uzilishidan kichik chegarallangan yoki tarqalgan qontalashlar hosil bo’ladi. Keyinchalik travmatik shish va reaktiv yallig’lanish rivojlanadi. Teri yuzasining lat yegan joyida uncha katta bo’lmagan og’riqli shish, epidermis sidirilishi, kichik va katta nuqtalar shaklda (petexiya, ekximozlar) yoki bir oz kattaroq, chegarasi noaniq (sugilyatsiya) qontalashlar va diffuz gemoinfiltratlar ko’rinadi. Qontalashlar avval qizil, 1–2 kundan so’ng ko’k – alvon, 3 kundan so’ng jigarrang, keyin, gematoidin gemosideringa aylangandan so’ng sariq rangga kiradi va 20 kundan so’ng umuman yo’qoladi. Ikkinchi darajali lat yeyishlar yanada kuchliroq mexanik shikastdan kelib chiqadi. Teri ostidagi to’qimalar qavatlari o’zaro ajraladi, katta qon va limfa tomirlar yoriladi, gematoma va limfoekstravazatlar rivojlanadi. To’qimalar parchalanishidan hosil bo’lgan hosilotlar qonga so’riladi va organizmning autointoksikatsiyasini chaqiradi. Bo’g’imlarning lat yeyilishida gemartroz, qorin devori shikastlansa – churralar rivojlanadi. Hayvonning tana harorati ko’tariladi. O’zgarishlarning 4–6 kunlarda yo’qolmasligi, infeksiya rivojlanishidan dalolat beradi. Uchinchi darajali lat yeyishlar. Juda kuchli zarbalar ta’siridan kelib chiqadi. Bunda nafaqat to’qimalar qavatlari o’zaro ajraladi va katta qon va limfa tomirlar yoriladi, balki ular eziladi ham. Suyaklar sinishi, bo’g’imlar chiqishi, ichki a’zolarning chayqalishi va yorilishi, atrof to’qimalarning shikastlanishi kuzatiladi. Shikastlangan to’qimalar qon bilan shimiladi, ammo ko’p miqdorda trombokinaza hosil bo’lishi va tromblarning tez shakllanishi sababli, keng qontalashlar rivojlanmaydi. Ezilgan to’qima va molekulyar tebranishga chalingan xujayralar nekrozi boshlanadi. Tashqi va ichki muhitlardan kirib kelgan mikroblar og’ir

asoratlarga olib keladilar, abssess, flegmona, gazli gangrena, intoksikatsiya, sepsis rivojlanadi. To’rtinchi darajali lat yeyishlar. Mexanik kuch ta’sir qilgan o’choqda yumshoq to’qimalar eziladi va suyaklar to’liq bo’laklanadi. Qontalashlar rivojlanmaydi. Ezilgan joydan periferiyaga qaratilgan tana qismi o’ladi va parchalanib og’ir asoratlarni chaqiradi. Oqibati. Birinchi va ikkinchi darajali lat yeyishlarda – yaxshi, uchinchida – ehtiyot, to’rtinchida – yomon. Davolash. Lat yeyishlar quyidagi umumiy tamoyillar asosida davolanadi: 1. Kasal hayvonga tinch sharoit ta’minlanadi. 2. Septik og’irlashishlarning oldi olinadi. 3. Shish, qontalashlar va limfa quyilishlarning oldi olinadi. Barcha holatlarda teriga yodning 5% li spirtli eritmasi, septoneks yoki kaliy permanganatining 5% li suvli eritmasi bilan ishlov beriladi. Ikkinchi darajali lat yeyishlarda dastlabki ikki kunlarda sovuq muolajalari bilan burishtiruvchi suyuqliklar, keyin esa spirt quriydigan bog’lamlar, isituvchi muolajalar, massaj qo’llanadi. Katta qon quyilishlar (gematoma) operativ davolanadi. Uchinchi darajali lat yeyishlarda spirt quriydigan bog’lamlar, isituvchi muolajalar, antibiotiklar bilan novokain qamallari; shokda – shokka qarshi vositalar qo’llanadi. Keyinchalik davolash ishlari kasallikning kechish xususiyatlariga bog’liq. To’rtinchi darajali lat yeyishlarda hayvon hisobdan chiqariladi yoki o’lgan to’qimalar olib tashlanadi. Cho’zilish (distorsio) va uziishlar (ruptura ). Cho’zilish va uzilishlar tortib cho’zish kuchi ta’sirida hosil bo’ladi. avval ayrim tolalar uziladi ammo to’qimaning umumiy butunligi buzilmaydi (cho’zilish). Tortish – cho’zish harakati kuchliroq bo’lganda barcha tolalar uzilib, to’qima butunligi buziladi (uzilish). Uzilishga to’qima yallig’lanishi, degenerativ va atrofik jarayonlar sabab bo’lishi mumkin. Veterinariya amaliyotida asosan paylar cho’zilishi va uzilishi hamda bo’g’im cho’zilishiga ahamiyat beriladi. Uzilishlar (ruptura ) – yumshoq to’qima va a’zolarning anatomik butunligining buzilishi. Uzilishlar to’liq, qisman bo’lishi mumkin. Sabablari – mushaklarning kuchli tortilishi, pay va paychalarning sakraganda, yiqilganda urilishlarida hamda to’lib turgan ichki a’zolarning siqilishlarida hosil bo’ladi. Uzilishlarda a’zo va to’qimaning faoliyati keskin buziladi. Anatomik butunligi biriktiruvchi to’qima xissasiga tiklanadi. Paylar cho’zilishlari. Asosan bukuvchi paylarning cho’zilishi kuzatiladi, ayniqsa raxit bilan kasallangan yosh hayvonlarda. Patologoanatomik o’zgarishlar : fibrillalar, mayda, kichik qon tomirlarning uzilishi va fibrillalararo to’qimaga qon quyilishi kuzatiladi. Keyinchalik payga ekssudat shimiladi va shikastlangan joyi shishadi. Jarayon yaxshi kechganda va vaqtida davolanganda og’riq va boshqa belgilar ikki hafta ichida yo’qoladi. Fibrillyar tolalarning uzilgan joylari biriktiruvchi to’qima bilan to’ladi.

Payning bir necha marotaba cho’zilishi yallig’lanishni surunkali ko’rinishiga o’tishiga majbur qiladi, natijada ko’p miqdorda chandiqli to’qima o’sib, tendogen kontraktura rivojlanadi. Paylar uzilishi. Asosan qisman va to’liq uzilishlar kuzatiladi. Odatda avval pay chetidagi tolalarning uzilishi kuzatiladi. Sog’ qolgan payning qismi o’z faoliyatini bajarib turadi. Payning to’liq uzilishi unga qarashli muskulning faoliyatini ishdan chiqaradi. Ko’pincha statik faoliyatni bajaradigan paylar uziladi (suyaklararo o’rta muskul, chuqur va yuza bukuvchi paylar, axillis payi). Mushaklardan ikki boshli, ventral tishsimon, katta boldir va boshq. tezda uziladi. Nasldor buqalarda katta va kichik boldir mushaklarning uzilishi qochirish paytida hosil bo’ladi, stanokning noto’g’ri qonstruksiyasi bunga sabab bo’lishi mumkin. Massiv mushaklar asosan qisman uziladi. Pay uzilishini aniqlash oson, xususan uzilgan payda og’riq va uzilgan joyda yoriqsimon bo’shliq seziladi, bularni paypaslab ko’rib aniqlash mumkin. Payi uzilgan bo’g’im haddan ziyod bo’kilib, yoziladi. Katta hayvonlarda paylarning to’liq uzilishi yomon, qaytar ib bo’lmaydigan o’zgarishlariga olib kelishi mumkin. Payning qisman uzilishi 6–7 haftada bitadi ammo baribir oqsash, qontraktura kabi asoratlar qoladi. Tebranishlar (Commotio ) – tez te’sir etadigan mexanik kuch natijasida organ parenximasidagi xujayralarning molekulyar o’zgarishlari hosil bo’ladi. bunda yaqqol sezilarli darajada patologik o’zgarishlar kuzatiladi. Kuchli zarba, portlash to’lqini, yuqori darajada gi tebranish – vibratsiya ta’sirida kelib chiqadi. Tebranishlar hayvonda alohida sistemalar faoliyatining buzilishi, umumiy holatining yomonlashishi va hatto shokga sababchi bo’lishi mumkin. Siqilishlar (Compressio ) – to’qima, a’zo yoki butun organizmning mexanik qisilishida alohida sistemalar faoliyati va modda almashinuvining buzilishidir. Siqilishlar umumiy, mahalliy, qisqa muddatli va uzoq muddatli bo’ladi. Siqilishlarda shok va asfiksiya rivojlanishi mumkin. Ishemiyada to’qimalarning nekrozi kelib chiqadi. Davolash: Birinchi soatlarda siquvchi bog’lam, tinchlik, sovuq muolajalar qo’llanadi – bo’lar ekssudatsiya va qon to’planishining oldini oladi. Pay cho’zilganda 0,25 % novokain eritmasi bilan qisqa novokain qamali bajariladi, so’ng 4–5 kunga siquvchi bog’lam qo’yiladi. Ot va qoramollarga har 3 kunda 1 marotaba 3–4 nuqtaga 30–40% li gidrokortizon yuboriladi. 2–3 kundan so’ng issiq muolajalar, massaj qo’llanadi. Massaj avval 3 daqiqa, keyinchalik 15 daqiqagacha cho’ziladi. Massaj bilan birgalikda o’lchamli yurgizish lozim. Keyinchalik termokauterizatsiya, igna sanchish qo’llanadi. Kichik hayvonlarda uzilgan paylar tikiladi. Teri osti qon tomirlarining cho’zilishi va uzilishi . Qon tomirlar uzilganda avval ularning intima va media qavatlari uziladi. Bunda xaqiqiy travmatik anevrizma hosil bo’ladi. Ayrim paytlarda arteriya tomirining yon devori yorilganda chiqqan qon faqat tomir yoniga to’planib keng tarqalmaydi. Shu kichik gematoma devoridagi fibrin qisman gialinizatsiyaga uchragandan so’ng qalbaki

travmatik anevrizma hosil bo’ladi. Ular atrofdagi qon tomirlarni siqishi natijasida oyoqlarda shish hosil bo’ladi. 3. Zarba natijasida qon tomiridan chiqqan qon yuqori bosim yordamida atrofidagi to’qimalarni bir – biridan ajratib, yangi bo’shliqni – gematomani hosil qiladi. Gematomaning kattaligi qon bosimi, to’qimaning zichligiga bog’liq. Qon tomirida va gematomada qon bosimi baravarlashmagunicha gematoma o’saveradi. Belgilar: gematoma yuzasi zichlashgan bo’ladi, katta gematomalarda fluktuatsiya, keyinchalik krepitatsiya seziladi. Punksiyada ignadan qon chiqadi. Kechishi – ko’pgina holatlarda gematoma so’rilib ketadi va joyida chandiq qoladi. Ayrim paytlarda fibrin gematoma devoriga cho’kib limfa tomirlaridagi teshiklarni yopadi, bunda qonning so’rilishi susayadi va keyinchalik umuman to’xtaydi (qon kistasi). Katta gematomalarda vaqt kechishi bilan petrifikatsiya, katta fibrozli o’smalar yoki yiringli yallig’lanish kuzatiladi. Davolash – kichik gematomalar odatda issiq muolajalar, qo’zg’atuvchi malham, massaj, aktiv va passiv harakatlar ta’sirida 3 kundan so’ng so’rilib ketadi. Katta qon tomiri yorilganda issiq 5–6 kundan so’ng qo’llanadi. Qon to’planishining oldini olish maqsadida siquvchi bog’lam qo’llanadi. Sekin so’riladigan gematomalarni punksiya qilish kerak, yordam bermasa ular operativ yo’l bilan davolanadi. 4. Agar to’qimalarga ta’sir etuvchi kuch qiya yo’nalish bo’yicha urilsa, kletchatka qavatlarining o’z o’rnidan ajralishi kuzatiladi, mayda va katta limfa tomirlari uziladi va natijada limfoekstravazat hosil bo’ladi. Ko’pincha bunday shikastlar aponevroz ustida joylashgan yirik tarqoq kletchatkada rivojlanadi. Masalan: tiza bo’g’imi, ko’krak devori, yag’rin, yelka va boshqa sohalarda. Limfaga qon aralashsa gemolimfoekstravazat hosil bo’ladi. Limfoekstravazatlar chuqur va yuzaki bo’lishi mumkin. Belgilar: shikast ta’siridan avval og’riq paydo bo’ladi, keyinchalik u susayadi yoki umuman yo’qoladi. Shish asosan tananing past qismida ko’proq kuzatiladi. Yuzaki to’qimalar zichlashmagan bo’ladi. Palpatsiyada yaqqol undulyatsiya kuzatiladi. Shish asta – sekinlik bilan rivojlanadi, bo’shliqda ko’psonli to’qimali cho’ntaklar hosil bo’ladi. Suyuqlik (limfa) haftalab to’planishi mumkin, chunki yorilgan limfa tomirlarda tromb hosil bo’lishi ancha qiyin kechadi. Punksiya qilinganda sarg’ish yoki qizg’ish suyuqlik chiqadi. Davolash . Tinch holat limfa oqishini susaytiradi. Tromb hosil bo’lishini tezlashtirish uchun bo’shliqqa 1–2 % spirtli yod eritmasi yuboriladi. Massaj qilish va hayvonni yurgizish mumkin emas. Limfoekstravazat devorini kesib ichiga yod, spirt, spirtda 1 % formalin eritmasi bilan drenaj qo’yish yaxshi natija beradi, ammo bunda infeksiya tushishining xavfi bo’ladi. Infeksiyaning oldini olish maqsadida, limfoekstravazat devori kesilgandan so’ng uning ichi kyuretka bilan qiriladi va teri joyiga bostirilib, qiyshiq igna yordamida ligatura bilan chuqur joylashgan to’qimalarga tikib biriktiriladi. Limfoekstravazat devorining jarohatiga to’liq yoki qisman uzlukli choklar qo’yiladi.

O'xshashlar

Shikastlanishlar. Yopiq va ochiq shikastlanishlar

Ochiq mexanik shikastlanishlar – jarohatlar

Termik va kimyoviy shikastlanishlar

Kuyishlar elektr toki bilan shikastlanishlar

Kombinatsion zararlanishlar va birga qo'shilgan shikastlar