Termik va kimyoviy shikastlanishlar - Tibbiyot - Referatlar

Termik va kimyoviy shikastlanishlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

55 KB

Ko'chirib olish

Termik va kimyoviy shikastlanishlar. Reja: 1 . Qo’yish darajalari va klinikasi. 2. Turli hayvonlarda kuyishlarning kechish xususiyatlari. 3. Qo’yish turlari, klinikasi va davolash tartibi . 4. Sovuq urishni chaqiruvchi omillar. 5. Sovuqning hayvon organizmiga ta’siri.

Tayanch iboralar: kuyish. Termik kuyish. Kuydiruvchi modda. Ochiq olov Kuyish bosqichlari va darajalari. Koagulyatsion nekroz. Kollikvatsion nekroz. Qo’yish pufakchalari. Sekvestratsiya. Kimyoviy kuyish. Kislota ta’siri. Ishqor ta’siri. Sovuq urish. Sovqotish. Sovuq urish darajasi. 1. Kuyish (combustio) deb fizik agentlar – yuqori haroratli issiqlik, nurlar va elektr toki ta’sirida to’qimalarning mahalliy shikastlanishiga aytiladi (B.M. Olivkov). Yuqori haroratli issiqlik va kimyoviy moddalar ta’sirida teri, shilliq pardalar va chuqur joylashgan to’qimalarning buzilishi (M.V. Plaxotin). Kuyishlarning quyidagi turlari mavjud: termik, kimyoviy, termokimyoviy va nur ta’siri. Kuyishni chaqiruvchi sabablar : zich jismlar (qizigan metall), suyuqliklar (qaynoq suv), bug’simon moddalar (issiq suv bug’i), ochiq olov, issiq gazlar. Hayvonlar kuyishi yong’inda, qaynoq suv quyilganda, qizitilgan taqa bosilganda kuzatiladi. Harbiy harakatlar paytida kuyishlar soni ko’payadi. Termik kuyishlarning kechishi va asoratlari issiqlik darajasi va ta’sir etish muddati bilan bog’liq. Kimyoviy kuyishlar kuydiruvchi moddaning to’yinganlik darajasi va to’qimalarga singish qobiliyati bilan bog’liq. Kreybix bo’yicha kuyishlarning 5 darajasi kuzatiladi: 1. Qizarish. 2. Pufakchalar hosil bo’lishi. 3. Yuzaki nekroz. 4. Chuqur nekroz. 5. Yumshoq to’qimalarning to’liq nekrozi va kuyib ko’mirga aylanishi. Ammo bu xildagi tasniflanish keng tarqalmadi, chunki kuyishning birinchi soatlarida uning bosqichlari to’g’ri aniqlanmasdan davolash muolajalari xato bajarilishi natijasida to’qimalarda qaytarib bo’lmas o’zgarishlar kechadi. Shuni hisobga olib B.M.Olivkov kuyishlarni 4 bosqichga bo’ldi: 1. Qizarish yoki terining chegaralangan shishi. 2. Pufakchalar hosil bo’lishi yoki terining tarqalgan shishi. 3. Koagulyatsion nekroz. 4. To’qimalarning ko’mirga aylanishi. Plaxotin M.V. kuyishlarni 5 darajaga ajratadi: 1 . Kuyishning birinchi darajasi aseptik yallig’lanish asosida kechadi. Achchiq og’riq, teri yuza qavatlarining shikastlanishi, qizarish va kichik shish paydo bo’lish belgilari kuzatiladi. Junlar ko’mirga aylanib, teridan faqat 1–2 mm balandlikdagi qismi kuymay qoladi. 2 . Qo’yishning ikkinchi darajasi – kuzatiladigan belgilar yanada kuchli kechadi – achchiq og’riq, giperemiya, teri so’rg’ichsimon qavatining buzilishi. Go’shtxo’r hayvonlarda har xil kattalikda seroz suyuqligi bilan to’lgan pufaklar paydo bo’ladi. Pufaklar yorilgandan so’ng o’rinlarida yara hosil bo’ladi. Terisida pufaklar hosil bo’lmagan hayvonlarda qo’ygan joyda qoraqo’tirga o’xshagan qobiq hosil bo’lib, keyinchalik tagidan epidermis o’sib chiqadi.

3 . Qo’yishning uchinchi darajasi – epidermis va terining so’rg’ichsimon qavati shikastlanib koagulyatsion nekroz rivojlanadi. Ochiq olov ta’sirida jun to’liq ko’mirga aylanadi. Qo’yishdan so’ng tez vaqtda teri zichlashib, kauchuksimon holatga keladi va tarqalgan shish paydo bo’ladi. Keyinchalik o’lgan to’qimalar ko’chib tushib, joyida sayoz yaralar hosil bo’ladi. Kasallik yengil kechganda malpigiy qatlamining xujayralari rivojlanib ko’payishi natijasida yaralar bitadi va chandiqlar so’riladi. Og’ir holatlarda teri elastikligini yo’qotib 1–3 kun ichida kuygan joyda o’zgarmaydigan qatlamlar paydo bo’ladi. 7–8 kunda teri yoriladi, yoriqlardan seroz – gemorragik keyinchalik yiringli suyuqlik oqib chiqadi. Yoriqlar joyida ko’p sonli mayda yaralar rivojlanadi. 4. Kuyishning to’rtinchi darajasi – jun to’liq ko’mirga aylanib teri, fassiyalar va hatto mushaklar koagulyatsion nekrozga uchraydi. Qo’yishdan so’ng tez, qisqa vaqt ichida teri tovonsifat holatga kirib, chuqur shishlar paydo bo’ladi, qon tomirlar va nervlarning o’zgarishlari kuzatiladi. 5. Kuyishning beshinchi darajasi – yumshoq to’qimalar va suyaklar ko’mirga aylanib, faoliyati buziladi. Tananing kam joylari ko’mirga aylansa hayvonni davolaydilar; ammo qo’yish keng tarqalgan bo’lsa davolash afzalligi har bir qonkret hayvonda alohida hal qilinadi. 2. Turli hayvonlarda kuyishlarning kechish xususiyatlari. Kuyishning birinchi darajasida ot va qoramollar 20 daqiqadan so’ng bezovtalanib yotmoqchi bo’ladi va oyoqlari bilan yerni tirnaydi. Qo’yishning ikkinchi darajasida go’shtxo’r hayvonlarda har xil kattalikda seroz suyuqligi bilan to’lgan pufaklar paydo bo’ladi. Ot, qoramol va cho’chqalarda teri osti kletchatkasining tarqalgan shishi kuzatiladi. Pufaklar yorilgandan so’ng o’rinlarida yara hosil bo’ladi. Oqibati . Birinchi va chegarallangan ikkinchi va uchinchi darajali kuyishlarda kuyish jarayoni bitib, hayvonlar sog’ayib ketadi. Yirik kuyishlarda (tana yuzasining 50 % i va kattaroq) kasallik oqibati gumon yoki yomon. Juda yosh va qari hayvonlar kuyishni og’ir kechiradilar. Qoramollar otlarga nisbatan kuyishlarga chidamliroq bo’ladi. Qoramollar ikkinchi – to’rtinchi darajali kuyishlarda, tana yuzasining 50 % dan ko’p kuyganda ham tegishli davolashda sog’ayib ketishi mumkin. Cho’chqalarda keng kuyishlar ko’pincha chuqur torpid shokning rivojlanishi va o’lim bilan tugashi mumkin. 3 . Qo’yish turlari, klinikasi va davolash tartibi . Termik kuyishlar. Hayvonlar kuyishi ko’pincha molxona, otxona va cho’chqaxonalarda yong’in paytida ochiq olov, issiq xavo, suyuqliklar bilan to’g’ridan to’g’ri zararalanganda kuzatiladi. Kuyishlarda zararlanish kuchi chegaralangan qizarishdan to to’qimalar to’liq kuyib ketishigacha bo’ladi. Qo’yishda mahalliy jarayonlar yaqqol o’tkir yallig’lanish reaksiya bilan ifodalanadi. Birinchi va ikkinchi darajada bu reaksiya seroz va seroz – fibrinoz ekssudatsiya bilan kechadi va epitelial qoplamasining tiklanishi bilan tugaydi. Qo’yishning 3 va keyingi darajalarida yallig’lanish reaksiyasi yiringli– demarkatsion xususiyatlarini egallaydi. Bu holatda, intoksikatsiya, trofik o’zgarishlar va infeksiya rivojlanish natijasida sekvestratsiya, granulyatsion

to’qima o’sishi va epidermizatsiya uzoq vaqtga cho’ziladi (100 kungacha). 3–4 bosqichlarda epiteliy asosan kuyish chetidan markazga qarab o’sadi va ayrim vaqtlarda oxirgacha yetmaydi. Qo’yish jarayonini tekshirganda hayvon tanasining nechi foizi zararlanganligini bilish muhim bo’ladi. Boshning qo’yishi – 6 %, bo’yinning yuqori qismi, yag’rin, bel va sag’ri – 17 % , bo’yinning pastki qismi, ko’krak va qorin – 20 %, oldingi oyoqlar – 15 %, orqa oyoqlar va sag’ri – 22 %, jinsiy a’zo sohasi – 4 % ni tashkil qiladi. Davolash . Kuyishlarni davolash kompleksi mahalliy va umumiy tadbirlardan iborat: 1. Og’riqni yo’qotish. 2. Autointoksikatsiyani kamaytirish va yo’qotish. 3. Infeksiyaning oldini olish. 4. Kuygan va o’lgan to’qimalar ajralishini tezlatish. 5. To’qima regeneratsiyasiga yaxshi sharoit yaratish. 6. To’g’ri va to’liq oziqlantirish. Mahalliy davolash. Birinchi va ikkinchi darajali kuyishlarda soda, borat kislotasi, tanin bilan mahalliy nam yoki quruq sovuq qo’llanadi. Kuygan yuza spirt – rektifikat bilan namlanib turiladi. Og’riqni kamaytirish uchun 0,5% li mentol, lanolin, vazelin yoki sink – vazelin malhamlari suriladi. Kichik kuyish pufakchalariga tegmaydilar. Katta pufaklar ingichka igna bilan teshilib, suyuqliq so’rib olinadi va ichiga 5% li efedrin yoki 0,25% kanamitsin bilan 1–1,5 ml 5% li novokain eritmasi yuboriladi. Infeksiyaning oldini olish uchun aseptika va antiseptika qoidalariga qat’iy rioya qilinadi. Buning uchun kuyish sohasi steril tampon bilan tozalanadi, yuzasi spirt–rektifikat, yod-benzin yoki spirt–efir bilan ishlanadi, yorilgan pufaklarning qiyqimlari kesib tashlanadi va 5% li kaliy permanganati eritmasi bilan obdan namlanadi. Bu eritma terini zichlashtiradi, dezinfeksiya qiladi, plazmoreyani pasaytiradi va toksinlarni bog’laydi. Burishtiruvchi moddalardan kaliy permanganatidan tashqari 10% li taninning suvli eritmasi, 2% li metilen ko’ki, brilliant ko’ki, 10% li kumush nitratining suvli eritmasi qo’llanadi. Kuygan joyni quritish va himoyalash uchun kukunli antiseptik moddalar – kseroform, dermatol, streptotsid bilan penitsillin, vismut bilan teng miqdorda kraxmal yoki adsorbentlovchi – bur, gips bog’lamlari qo’llanadi. Uchinchi va to’rtinchi darajali kuyishlarda undan tashqari nekrotomiya va terini ko’chirib o’rnatish usullari qo’llanadi. Umumiy davolash. So’nggi paytlarda kuyishni faqat mahalliy o’zgarishlar deb bilmasdan balki bu patologiyani organizm barcha sistemalari faoliyatining buzilishi ya’ni “qo’yish kasalligi ” deb tushunadilar. Birinchi soatlarda kuchli og’riq tufayli shok holati rivojlanib u hatto hayvonni o’limiga olib kelishi mumkin. Shok ikki fazaga bo’linib, birinchisi errektil deb ataladi. Ikkinchisi – torpid fazasi bo’lib eng xavflidir, ayniqsa qo’yish tana yuzasining 50 % egallasa. Shu fazada kuygan joydan qonga toksinlar so’rilib butun organizmni zaharlaydilar.

Davolash ishlari birinchi navbatda og’riq reakiyasini yo’qotish va kuyish shokining oldini olishga qaratilishi lozim. Buning uchun teri ostiga morfin, geksenal yoki pantopon, vena orqali – kofein yoki 0,5 % li novokain bilan 10 % li natriy bromidning eritmasi yuboriladi. Kuchli og’riqni yo’qotish, kapillyarlar o’tkazuvchanligini, plazmoreyani va shish rivojlanishini chegarallash hamda koagulyatsiyaga uchragan to’qimalarning ajralishini tezlashtirish maqsadida 2–3 kun oralatib regional novokain qamallari bajariladi. Qon quyuqlashganda rekonvalissentlarning plazmasi yoki zardobini quyish yaxshi samara beradi. Bu usul toksinlarni bog’lash, buyrak faoliyatini yaxshilash, diurezni normallashtirish, gipoproteinemiya holatini yechish, og’riqni pasaytirishga yordam beradi. Plazma o’rniga katta hayvonlarga har kuni yoki kunaro vena orqali 3000– 4000 ml, kichik hayvonlarga 300–400 ml poliglyukin va reopoliglyukinlar yuboriladi. Intoksikatsiyaga qarshi 20% li glyukoza, 40 % li geksametilentetramin eritmalari qo’llanadi. Kuygan hayvonlarda kuchli chanqash alomatlari, oliguriya va hatto anuriya rivojlanishi sababli ularga og’iz orqali, teri ostiga, intrarektal yoki vena orqali natriy xloridining fiziologik eritmasi yuboriladi (katta hayvonlarga 10-15 litrgacha). Atsidoz bilan kurashish maqsadida vena ichiga 4% li natriy bikarbonati (katta hayvonlarga 1000–2000 ml, bir kunga 2 marta) toksemiya alomatlari yo’qolmagancha yuboriladi. Sensibilizatsiyani yo’qotish uchun 30% li natriy tiosulfatini katta hayvonlarga 50 ml, kichik hayvonlarga 3–5 ml dan, qon tomirlar devorlarining va xo’jayra membranalarning o’tkazuvchanligini, K va Ca nisbatini normallashtirish uchun esa 10% li kalsiy xloridi eritmasi vena orqali yuboriladi. Himoya kuchlarini safarbar qilish, atsidozni pasaytirish uchun yengil hazm bo’ladigan, vitaminlashtirilgan va ishqorlovchi ozuqalar beriladi. Regenerativ – tiklanish jarayonlarini va jigarning antitoksik faoliyatini kuchaytirish maqsadida B guruhga oid vitaminlar, metiluratsil va pentoksil bilan askorbin va foliy kislotalari qo’llanadi. Kimyoviy kuyishlar. Teri yoki shilliq pardalarga kimyoviy moddalar – kislotalar (azot, sulfat, xlorid, margumush, xrom, karbol kislotalari va boshq), so’ndirilmagan oxak, og’ir metall tuzlari (kumush nitrati, sink xloridi, mis ko’porosi va boshq), ishqorlar (natriy yoki kaliy gidrookisi, amiak) ta’sirida hosil bo’ladi. Kimyoviy moddalar tirik to’qima bilan bevosita aloqada bo’lib, xujayra protoplazmasi oqsillari bilan birikma hosil qiladilar, natijada protoplazmaning normal kolloidli holati o’zgaradi va xujayralar o’ladi. Bunda kislota va og’ir metall tuzlari oqsillardan suvni tortib olib, ularning buzilishiga olib keladi: ishqorlar esa to’qimalarni suvsizlantirib, ularni suyuq holatga olib keladi. Kislota va og’ir metall tuzlari ta’sirida kuygan joyda jigarrang – qoramtir qoraqo’tir hosil bo’ladi.

Ishqorlar ta’sirida nam nekroz rivojlanadi. Bunday kuyishda zararlangan joyda oqish dog’ paydo bo’ladi. Ular kislotali qo’yishga nisbatdan sust va og’ir bitadi. Davolash. Kimyoviy moddalar ta’siridan qo’yishda eng asosiy vazifalardan biri kuydiruvchi moddaning konsentratsiyasini pasaytirish va neytrallashdir. Shuning uchun kuygan joy suv bilan yuviladi va qarshi ta’sir etuvchi moddalar qo’llanadi. Kislotali qo’yishda – ishqorlar (2–3 % novshandil spirti, 5–10 % natriy bikarbonati, sut, bur kukuni, kul, kuygan magneziya va boshq) qo’llanadi. Ishqorli qo’yishda va so’ndirilmagan oxak ta’sirida – kislotalarning kuchsiz eritmalari (2 % sirka, limon yoki bor kislotasi) ishlatiladi. Asosiy davolash muolajalari termik kuyishlardagiday o’tkaziladi. Termokimyoviy kuyishlar. Odatda kimyoviy qo’yishdan og’irroq kechadi. Bunda yuqori harorat ta’siridan tashqari organizmning zaharlanishi ham kechadi. Masalan: fosfor va fosforli yonuvchi suyuqlik teriga tegib yonadi va organizmga so’riladi. Umumiy ta’sirlarda shok, toksemiya, atsidoz, jigarning zararlanishi, leykotsitoz, bilirubinemiya va boshq. rivojlashadi. Davolash. Yongan fosforni tezda so’ndirish lozim. Buning uchun zararlangan joy suv yoki 5 % mis ko’porosi eritmasi bilan yuviladi, undan tashqari kuygan joyga talk, xlorli oxak bilan ishlov beriladi. Ular bo’lmasa quruq qumni sepish mumkin. O’chgan fosfor olib tashlanadi va kuygan joy yana boshqatdan oxak yoki mis ko’porosi bilan yuviladi. Issiq bitumni benzin bilan olib tashlash lozim. 4. Sovuq urishni chaqiruvchi omillar. Sovuq urishga moyillik tug’diruvchi omillar: atrof havo, jun va teri qoplamalarining yuqori namligi (terlash, yomg’ir va qor bilan namlanish), shamol. Bularning ta’sirida jun bilan yaxshi himoyalangan tana qismlarning ham issiqliq o’tkazuvchanligi oshadi. Undan tashqari salbiy ta’sirni oriqlash, gipovitaminoz, toliqish, anemiya, qon tomirlarning patologik o’zgarishlari va ularni qon ketishda haddan ziyod qisish va boshqa omillardan kelib chiqadigan qon aylanishning mahalliy va umumiy buzilishlari keltirishi mumkin. Oriqlash, infeksion kasalliklar, intoksikatsiya, og’ir ish bajarish va uzoq masofani bosish, ko’p vaqt sovuqda harakatsiz turishda termoregulyatsiya buziladi va natijada organizmning umumiy qarshiligi buziladi. Sovuq urish patogenezida haddan ziyod toliqishning roliga kelsak, u to’qimalarda to’liq oksidlanmagan almashinish hosilotlarning to’planishiga va tomirlar spazmi yoki pareziga olib keladi, organizmning charchash toksinlardan holi bo’lish xususiyatlarini pasaytiradi va shu bilan sovuq urishga moyillik yaratadi. 5. Sovuqning hayvon organizmiga ta’siri. 1 – darajali sovuq urishi badanning uvishishiga ya’ni terining reaktiv yallig’lanishiga olib keladi. Bunda to’q qizil, ko’kimtir rangda, sa’l shishgan, qichishadigan jarayonlar kuzatiladi. Bunda teri va chuqur joylashgan to’qimalarda destruktiv o’zgarishlar bo’lmaydi, faqat teri oqaradi va sezuvchanligini yo’qotadi.

2 – darajali sovuq urishlarda teri qon tomirlarida turg’unlik hosil bo’ladi, teri ko’kimtir – qizg’ish tusda, shishgan bo’lib, pufaklar rivojlanadi va ichida quyuq ekssudat to’planadi. 3 – darajali sovuq urishda terida destruktiv–degenerativ o’zgarishlar bilan nekroz kuzatiladi. Teri qora rang da bo’lib , kuchli shish rivojlanadi , katta pufaklar ichida to’q qo’ng’ir rangli suyuqlik to’planadi , zararlangan joyda keyinchalik nam gangrena boshlanadi. 4 – darajali sovuq urishda jarayon teri ostidagi yumshoq to’qima va suyaklargacha yetadi. Sovuq urgan organ sinishi mumkin. Umumiy sovqotish uzoq vaqt ta’sir etuvchi past darajali haroratlar ta’sirirda hosil bo’ladi. Oldin teri, keyin chuqur to’qimalarda qon aylanish to’xtaydi. Miya anemiyaga uchraydi. Tana harorati 20 o С gacha tushadi. Davolash . Birlamchi yordam sovuq ta’sirini to’xtatish, sovuq urgan qismlarga issiqni ta’minlash, qon va limfa aylanishini tiklash, infeksiyaning oldini olishga qaratilishi lozim. Hayvon tanasini 36 o C yoki 50 o C darajali issiqlik bilan isitish yaxshi natija beradi. Sovuqqotgan hayvonlarga sun’iy nafas olish usuli qo’llanadi, og’ziga 30 % spirt – glyukoza eritmasi quyiladi. Teri ostiga kofein yoki efir bilan kamfora (50 x 50) yuboriladi. Spirt bilan kuchli massaj qilinadi. Sovqotgan buzoq yoki cho’chqa bolasini 15–20 o C darajagacha isitilgan kaliy permanganat i (1 : 500) eritmasi bilan to’ldirilgan vannaga qo’yish lozim. Keyinchalik vannaga asta – sekinlik bilan qaynoq suv qo’shilib uning harorati 38– 40 o C gacha yetkaziladi. Hayvonga 0,5 % novokain bilan antibiotik yuboriladi.

O'xshashlar

Shikastlanishlar. Yopiq va ochiq shikastlanishlar

Yopiq mexanik shikastlanishlar

Ochiq mexanik shikastlanishlar – jarohatlar

Kuyishlar elektr toki bilan shikastlanishlar

Kombinatsion zararlanishlar va birga qo'shilgan shikastlar