Тиббиёт эритмалари. Тавсифи ва таснифи - Tibbiyot - Referatlar

Тиббиёт эритмалари. Тавсифи ва таснифи

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

107 KB

Ko'chirib olish

Т иббиёт эритмалари . Т авсифи ва таснифи Режа . 1. Тиббиётда ишлатиладиган эритмаларни тавсифи ва таснифи. 2. Эритмаларни тайёрлашдаги технологик босқичлар. 3. Қиёмлар тавсифи ва таснифи. 4. Қиёмларни тайёрлашдаги технологик босқичлар. 5. Оддий қанд қиёми технологиячси, стандартизацияси ва ишлатилиши. 6. Хушбўйт сувлар тавсифи ва таснифи. 7. Эфир мойларини сувда эритиб тайёрланадиган хушбўй сувлар. 8. Спиртли эритмалар ТИББИЁТДА ИШЛАТИЛАДИГАН ЭРИТМАЛАР Фармацевтика корхоналарида сувли ва суви бўлмаган (спиртли ва мойли) эритмалар ишлаб чиқарилади.

СУВЛИ ЭРИТМАЛАРҚиёмлар (Sirupi) қанднинг сувдаги эритмалари ёки уларнинг дори моддалар билан аралашмасига қиёмлар деб аталади. Қиёмлар қуюқ ва тиниқ суюқлик, ўзига ширин таъмли ва ичиш учун мўлжалланган бўлади. Асосан дори моддаларнинг ёқимсиз ҳиди ва мазасини яхшилаш учун ва шунингдек дори модда сифатида ҳам ишлатилади. Одатда қиёмлар қанд эритмасида тайёрланади . Оддий қанд қиёми экстрактлар, настойкалар мева шарбатлари билан аралаштириб, керак бўлса, тайёрланадп. Тайёр қи ём қа лин материал мато ёки фильтр ко ғози ор қали сузилади. И ситиб тай ёрланган қиёмлар эса исси қ ҳолда сузилади. Баъзи хол ларда қиёмларга консервант сифатида этил спи рти қўшилади . Қиёмлар зичлиги, софлиги ва доривор мо дда нинг ми қдори б ўйича ба ҳоланади. Қиёмлар ишлатилишига биноан таъм берувчиларга ва дориворларга бўлинади. Таъм берувчи қиёмларга : қанд, олча ва маймунжон (малина) қиёмлари кирад и. Қиёмлар тиббиётда катта аҳамиятга эга. Айниқса, бо лалар ва қариялар учун тайёрланадиган дориларнинг таъмини яхшилайди, дориларнинг танада кўрсатадиган нохуш таъсирини сусайтиради ёки йуқотади. Ленин биофармацияга амал қилинадиган бўлса, уларни кўр- кўрона ишлатиш мақсадга мувофиқ бўлмайди. Биофармация таълимотига кура, эритмаларнинг таъмини қиёмлар ёрдамида яхшилаб берилиши уларнинг терапевтик фаоллигига таъсир этади. Масалан: кальций хлорид, тетрациклин, амидопирин, изониазид эритмаларининг таъмини яхшилаш учун қўшилган қанд олча, карағат қиёми, уларнинг сўрилиш тезлиги ва терапевтик фаоллигини пасайтиради. Шунинг учун дори турларининг нохуш таъм ва ҳидини ўзгартиришда технология, физиология ва биофармация нуқтаи назаридан ёндашиш лозим. ҚАНД КИЁМИ. ОДДИЙ ҚИЁМ (SIRUPUS SACCHARI, SIRUPUS SIMPLEX) Оддий қиёмин тайёрлашда юқори навли тозаланган (рафинад) қанд ишлатилади. Қиём икки қават деворли ва аралаштиргичи бўлган махсус қозонларда тайёрланади. Қ озонга 64 қ и с м қ анд ва 36 қ исм сув солиб, 60— 70°С хароратгача иситилади. С ўн гра х ароратни қ айна гунча к ў тариб, 20— 25 да қиқа давомида и кки марта қ а й натилади. Қ айнаш ва қ тида ҳ осил б ў лаётган к ў пик ч ў мич ёрдамида олиб турилади. Қ айнаш муддати ва х арорат ортиқча (110°С) б ў лса, киём сар ғ айиб кетад и . Бу кандн и нг карамелга айланганини (полимерланган ини ) к ў рсатади. Бу ходиса 180°С дан ю қ ори хароратда тезро қ, 1 10-120 °С да секи н ро қ руй беради. Тайёр қиём иссиқ холда қалин мато орқали сузилади. Тайёр қиём рангсиз, хидсиз, куюқроқ, суюқлик бўлиб, ширин мазага ва б е т а р а ф реакцияга эга. Нур синдириш крсаткичи 1,451 — 1,454 бўлиб, зичлиги 1,308 — 1,315 га тенг . Бу кўрсаткичлар қиёмда қанднипг 6 4 % га туғри келишини билдирадн. Шиша идишларда чиқарилади. Ишлатилиши. Суюқ дориларнинг таъмини яхшилаш ва бошқа

қиёмлар тайёрлашда асос бўлиб хизмат килади. Олча киёми . (Sirupus Cerasi ). Маймунжон қиёми . (Sirupus Rubi idaei ). Бу қиёмлар 62 қисм қвнд ва 38 қисм ачитиб тиндирилган мева шар батларидан тайёрланади. Бу усулда тайёрлаш мавсумий хусуспятга эга бўлганлиги учун саноатда озиқ- овқатда и шлатиладиган экстрактлардан тайёрлаш йўлга қўйилган. Б унинг учун 4 қисм олчанинг ёки маймунжоннинг қуюқ экстракт 96 қисм қанд қиёми билан аралаштириб тайёр ланади. Доривор қиёмлар. Буларга гулҳайри, ровоч, чучукмия, холосас, наъматак, пертуссин, перитол, алойининг темирли қиёми ва бошқалар киради. Улар доривор модда ва таъм берувчи сифатида ишлатилади. Гулхайри қиёми (Sirupus Altheae). Бу қиём гулҳ айрииинг қуюқ ёки қуруқ экстрактидан тайёрланади: Extracti Altheae si cci 2 қисм; Sirupi Simplicis 98 қисм. Гулхайрининг қуруқ экстракти қанд қиёмида қизди риб ва аралаштириб эритилади, сўнгра сузилади. Бу қиём тиниқ, қуюқроқ сарғиш рангли, ширин мазали, ўзига ҳ ос ҳидга эга бўлган суюқлик. 200 мл дан шиша идишларда чиқарилади. Балғам кўчирувчи сифатида суюқ дорилар билан биргаликда (микстураларда) ишлатилади. Р овоч қиёми (Sirupus Rhei) Extracti Rhei sicci 1 ,25 қисм Spiritus aethilici 2 мл Aquae Foeniculi 3 мл Sirupi Simplicis 95 қисм Ровочнинг қуруқ экстракти спирт ва укроп суви ара лашмасида эритилиб сузилади ва қиёмга қўшиб, қайнагунча қиздирилади. Тайёр қиём иссиқ холда кичик шиша идишларга солиниб, беркитилади ва устидан парафин қ уйилади. Бу қўнғир-қизил рангли суюқлик бўлиб, ўзига хос маза ва хидга эга. Спирт билан тиниқ эритма хосил қи лади. Зичлиги 1,310—1,344. Аммиак эритмаси билан антраглюкозидлар гурухига хос реакцияни беради. Ен гил сурги дори сифатида ишлатилади. Чучукмия қиёми (Sirupus Glycyrrhizae) Extracti glycyrrhizae sicci 4 қисм Sirupi Simplicis 86 қисм Spiritus aethilici 10 қисм Чучукмия куюқ экстракти иситилган қанд қиёми би лан аралаштириб эритилади. Аралашма совугач, этил спирти қўшилади. Сарғиш қўнғир рангли, ўзига хос хидга таъмга эга бўлган суюқлик. Балғам кўчирувчи ва ен гил сурги дори сифатида болаларга берилади. Пертуссин (Pertussinum) Extracti Thumi fluidi 12 қисм Kalii Bromidi 1 қисм Spiritus aethilici 5 қисм

Sirupi Simplicis 82 қисм Сирланган иқём пишириш қозонида қанд қиёмида калий бромид эритилиб, унга тоғжамбул суюқ экстракти ва спирт қўшиб аралаштирилади ва 24 соатга қолдирилади. Тиндирилган қиём уч каватли дока орқали сузилиб, 100 г дан шиша идишларга қадоқланади. Хушбуй ҳидли, ширин мазали, тўқ-қўнҳғир суюқлик. Зичлиги 1,22—1,24. Бронхит ва кўкйуталга чалинган болаларга берилади. Наъматак қиёми (Sirupus fructuum Rosae). Наъматак мевасидан олинган сувли ажратма ва қисман инвертирланган қанд қиёмида тайёрланади. Инвертирланган қанд наъматак қиёми таркибидаги аскорбин кислотасининг барқарорлигини таъминлайди. Қизгиш-жигар рангли, ширин мазали суюқлик. Тайёр маҳсулотда қуруқ моддалар 71 — 73%, аскорбин кислотаси 0,4%, қ анд 50%, зич лиги 1,37. Болаларга витамин С етишмаганда берилади. Хушбуй сувлар (Aquae aromaticae). Таркибида сув ёки спирт-сувда эриган эфир мойи бўлган эритмалар хушбуй сувлар деб аталади. Улар асосан тиниқ ёки баъ зан хирароқ бўлиб, таркибига кирувчи моддаларнинг ҳидини беради. Хушбўй сувлар таркибида эфир мойи бўлган ў симлик хом ашёсидан сув буғи ёрдамида ҳайдаш, эфир мойларини сув ёки спиртда эритиш ва таркибида эфир мойи бўлган эритмаларни (концентратларни) суюлтириш йў ли билан олинади. Улар ишлатилиши буйича даволовчи ҳ амда дори моддаларнинг ҳиди ва мазасини яхшиловчи ларга бўлинади. Хушб ў й сувларни сув бу ғ и билан ҳа йдаб олиш. Одат да эфир мойини сув бу ғ и билан хайдашдан олдин, хом ашё сув ёки спирт-сувли арлаш м а билан 12 соат давомида ивитиб қў йилади. Бунда ҳ ужа й ра б ў шли қ ларида «бир ламчи» шарбат ҳ осил б ў либ, диффузия жараёни тезла шади ва керакли концентрациядаг и хушб ў й сув олинади. Агар хом ашё сув билан и в и тилиб, сув бу ғ и билан ҳ айдалса сувли хушб ў й сув ( Aquae aromatica aquosa ), спирт билан ивитилиб сув бу ғ и билаи ҳ айдалса, с п иртли хушб ў й сув ( Aquae aromatica spirutuosa ) хо с ил б ў лади. Аччи қ бодом хушбуй суви ( Aquae Amygdalarum ama r arum ) . Аччи қ бодом хушб ў й суви сову қ усулда мойсиз лантирилган аччиг қ бодом магизи кунжарасидан олинади: Semenum Amygdalarum amararum grosso modo pulveratorum sine oleo 12 г Aquae destillatae 20 г Spiritus aethilici 3 г 12 г хом ашё жипс беркитиладиган идишга солинади , ус тига 20 қ исм хона ҳ арорат и даги сув қ уйиб , аралаштириб , 12 соатга қ олдирилади . Бунда магиздаги эмульсин фер менти амигдалин гликозидини бензальдегидциангидрин ва глюкозага парчалайди . 12 соатдан кейин масса с у в буғи билан ҳайдаш асбобига ўтка зилади. Бунда буғ билан учувчан моддалар

ажралиб чикади ва совутгич орқали ўтиб, уч қисм этил спирти солинган қабул килиш идишида 12 қисм бўлгунча йиғила ди. Иккинчи идишга яна 3 қисм маҳсулот хайдаб олинади. Кейин иккала идишдаги маҳсулот таркибидаги водород цианид миқдори аниқланади. Тайёр маҳсулотда цианид кислотаси 0/1%, этил спирти 20—22% бўлиши керак. Агар махсулотда улар меъёридан кўп бўлса, куйидаги тенглама ёрдамида 20% ли спирт билан су юлтирилади:бу ерда: X — меъёридан ортиқча водород цианид сақлаган маҳ сулотни суюлтириш учун қўшиладиган 20% ли спирт миқдори, мл, А — ҳайдаб олингаи ма ҳсулот микдори, мл, В — ДФ буйича тайёр ма ҳсулотдаги водород цианид миқдори , %, С — ҳайдаб олинган ма ҳсулотдаги водород цианид ми қдори, %. Хом ашё сифатида совуқ, усулда ёғсизлантирилган аччиқ бодом магизи кунжараси олинишидан мақсад, унинг таркибида эмульсии ферменти бўлиб, у хом ашё тарки бидаги амигдалиннинг бензальдегидциангидрин ва глюко зага парчаланишини таъминлайди. Хом ашё исси қ усул да е ғсизлантирилганда эса бу фермент парчаланиб кетади. Йиғиш идишидаги э т ил спирти бензальдегидциангидрин ва эркин водород цианидни гидролиздан сақлайди. Иссиқ усулда ёғсизлантирилган аччиқ бодом магизи дан х а м препарат тайёрлаш м у м к н н . Бунииг учун ис сиқ усул билан олинган кунжарадан 2 қисм олиб, унга 1 қисм совуқ усулда олингани кушилади ва юқоридагидек тайёрланади. Аччиқ бодом хушбўй суви ўрнига тафлон ўсимлиги баргидан олинган тафлон суви (Aqua Laurocerasi) ишлатилади. Худди шу мақсадда данакли мевалар (шафтоли, олча ва хоказолар) магизидан ҳам фойдаланиш мумкин . Бу усулда саноат миқёсида олиб, мамлакат эҳтиёжини қондириш катта кийинчиликлар туғдиради. 99,9% сувдан иборат бўлган маҳсулотни узоқ масофаларга ташиш мақ садга мувофиқ эмас. Ундан ташқари ивйёрлаш жараёнида ҳай даш асбобидаги совутгичдан тўплагичга ўтиш жойлари кумуш б и л а н қ опланган бўлиши керак, акс ҳолда эркин водород ц и а н и д хисобига нохушликлар (асбоб қисмларининг емирилиш) рўй беради. Аччиқ бодом с ув ин ин г у ни нг к онцентратидан тайёрлаш мақбулроқдир. Аччиқ б одом эфир мойининг 95% ли спиртдаги эритмаси (1,6% қодород цианиддан иборат) дорихона шароитида 45% ли этил спирти билан 1:16 нисбатда суюлтир и б и шлатилади. Бу ра н гсиз, деяр ли ти н и қ , аччи қ бодом ҳ иди келиб

турадига н , бироз нордон реакцияга (метилоранж б ў йича) эга б ў лган су юқ ликдир. Таркибида водород цианид ми қ дори 0,09—0,11% б ў л иб , шу жумладан эркин холдагиси 0,02% дан ортиқ б ў лмаслиг и керак. Э ҳ тиётлик билан «Б» р ўй хатидаги о ғ зи яхш и беркитилган шиша и дишларда, сал қ ин жойда са қ ланади. Огр иқ қ олдирувчи ва асабни тинчлантирувчи дори сифат и да и шлатилад и . Пре п арат н и са қ лаш шартига риоя қ илинмаса ёки к ў рсатилган муддат и ни ў таган б ў лса, бензальдег и дц и а н гидр и н гидролизга учраши мумкин. Ҳ осил б ў л г а н бензальдег и д оксидланиб, полимерланиши нати ж асида бензоин хосил қ и л иши мумкин. Бунда сую қ лик ло йқ аланиб, ёт хид пайдо б ў лади ва бензоин кристалл ҳолида ч ў кмага тушиши мумкмн. КАШНИЧ СПИРТЛИ ХУШ БЎЙ СУВИ ( Aqua Coriandri spiutuosa )Fructuum Coriandri grosso modo pulveratorum 1 қисм Aquae destillatae 10 қисм Spiritus aethilici 1 қисм Йирик майдаланган кашнич уруғи оғзи зич беркитиладиган идишда с п и р т ва сув солиб аралаштирилади ва 12 соатдан кейин хайдаш асбобига ўтказилади ва сув буғи билан 10 қисм препарат хосил бўлгунча хайдалади. Тайёр маҳсулот деярли тиниқ, кашнич ҳиди келиб тура диган суюқликдир. Зичлиги 0,960—0,980. Д ори моддаларни н г хиди ва мазас и ни яхшиловч и восита сифат и да фойдала н илад и . Бу хушб ў й сувн и каш нич эфир мойини с п ирт-сувда эритиб тайёрлаш хам мум кин. ЭФИР МОЙЛАР ИНИ СУВДА Э РИТИБ ТАЙЁРЛАНАДИГА Н ХУШБ Ў Й СУВЛАР Эфир мойларини сувда эритиш диспергирлаш, змульсия хосил қилиш ва Г. А. Вайсман усуллари орқали амалга оширилади. Кучли х и д г а э га бўлган эфир мойлари (а тир гул, померанц мойи) дан 1:4000, қолганларидан эса 1: 1000 нисбатда тайёрланади. УКРОП ХУШБЎЙ СУВИ (AQUA FOENICULI) Olei foeniculi 1 қисм Talci 10 қисм Aquae tepidae ad 1000 ml Упа даражасигача майдаланган тальк укроп мойи билан аралаштириб эзилади. Бунда мой майда заррачаларга бўлиниб, тальк заррачалари юзасини юпқа қатлам билан коплайди, яъни дпспергирланади. Сўнг 50—60°С харо ратгача иситилган сув кўйилиб, 15 дақиқа чайқатилада,

намланган қогоз сузгич орқали сузилади. Қогоз сузгич намланиб ишлатилмаса, сув қатламига ўтмаган эфир мойи зарралалари ўтиб кетади. Бошка эфир мойларидан ҳам хушбуй сувлар ш у тарзда та йёрланади. Профессор Г. А. Вайсман эфир мойлари ни қанд ёрдамида дис пергирлашни таклиф этган. Бу усул дорихона шароитида олдиндан концентрат тайёрлаб қў йиш имкониятини беради. Бунинг учун х овончада 9 қисм й ирик шакар олиниб, устига 1 қисм эфир мойи қў шилад и. С ўнг дастак билан бир хил масса ҳосил б ўлгунча майдалаб аралаштирилади. Аралашма зич беркитиладига н жигар ранг шиша идишларга солиб қў йилади, 1 ой давомида ишлатиш мумкин. Аралашмадан хушбуй сув тайёрлаш учун 1:100 нисбатда фондаланилади.ЭРИТМАЛАР. Дори моддаларнинг хар хил қувватли спиртдаги эритмалари спиртли эритмалар дейилади. Фармацевтика саноатида хар хил спиртли эритмалар ишлаб чиқарилиб, улар ичиш учун ва ташқи мақсадларда ишлатишга мўлжалланган бўлади. Спиртли эритмаларни тайёрлаш оддий жараён бўлиб, махсус асбоб-ускуна талаб қилмайди. Ичишга мўлжалланган спиртли эритмаларга йоднинг 5 ва 10% ли эритмлари, новшадил, арпадиён томчиси, нитроглицериннинг эритмалари ва хакозолар киради. Йоднинг 5% ли спиртли эритмаси. ( Sol. Jodi spirutuosasa 5%) Jodi 50 қ. Kalii jodidi 20 қ. Spiritus aethylici 95% Aquae destillatae aa ad 1 л. Реакторга калий йодид ўзига нисбатан 2 баробар кўп миқдордаги сув ёки спирт сув аралашмасида эритилади, ҳосил бўлган калий йодиднинг кучли эритмасига йод солинади ва тўла эриб кетгунча аралаштирилади. Сўнг эритма спирт сув аралашмаси билан керакли хажмга етказилади. Бунда калий йодиднинг кучли (концентрланган) эритмаси йод эришини тезлаштиради ва препарат турғунлигини таъминлайди. Йоднинг 10% ли спиртли эритмаси ( Sol. Jodi spirutuosasa 10 %) Jodi 100 қ Spiritus aethylici 95% ad 1 л

Реакторга ҳисобланган эритувчини тахминан 80%и солинади ва унга қопчиққа жойлаштирилган йод ботирибосиб қўйилади. Бунда йоднинг эриш жараёни зичликлар фарқи ўз-ўзидан аралашиш содир бўлиши натижасида юзага келади. Йод эритмаси зичлиги юқори бўлганлигидан пастга, спирт эса юқорига харакатланади. Йоднинг эриши охирига етгач, қопчиқ олиниб, қолган спирт билан йод ювиб, эритма керакли хажмга етказилади. Йод эритмалари қизил қўнғир рангли, йодга ҳос хидга эга бўлган суюқликлардир. Атеросклероз касаллигида томчилаб ичиш учун ва антисептик восита сифатида суртилади. А гар йод эритмасининг концент рацияси кў рсатилмаган бўлса, 5% ли йод эритмаси назарда тутилади. А малда 1 ва 2 % ли йод эритмалари ҳам ишлатилиб, улар тоза йод ва 96% ли спиртда тайёрланади. Йоднинг спиртли эритмаларидан 5% ли си турғун ҳисобланади, чунки унинг таркибида йод KJ 3 ҳолида бўлади. Йоднинг 10 % ли спиртли эритмасида йод кучли оксидловчи бўлганлиги учун спирт ва сув билан реакцияга киришиб сирка альдегиди ва кислотаси, сирка кислотасининг этил спирти билан эфири, йодид , гипойодит, йодат кислотаси ва йодоформлар ҳосил қилади. Шунинг учун 10% ли спиртли эритмаси қисқа муддатга тайёрланади. Йоднинг спиртли эритмалари ташқи кўриниши бўйича деярли фарқ қилмайди. Уларни бир биридан ажратиш учун иккита пробиркага баробар миқдорда эритмалардан солиб, сув томизилади. Бунда қайси пробиркада олдин чўкма ҳосил бўлса, шу йоднинг 10% ли эритмаси ҳисобланади. Новшадил арпабадиён томчиси (liquor Ammonii anistatus) Olei Anisi - 2,81 г. Sol. Ammonii caustici - 15 мл . Spiritus aethylici ad - 100 мл Реакторга анис мойи 1 қисм спирт билан аралаштириб эритилади, сўнг аммиак эритмаси қўшилади ва спирт билан керакли хажмгача эритилади. Бу ерда аммиак анис мойи таркибидаги анис кислотаси билан туз ҳосил қилади. Бу туз эмульгатор вазифасини бажариб, анис мойини сувда эришини яхшилайди. Бу аниқ рангсиз ёки оч сариқ рангли кучли анис мойи ва аммиак хидига эга бўлган суюқликдир. Тайёр маҳсулот зичлиги 0,875. анис мойи 2,7-3,0 %, аммиак 1,42-1,58 % бўлиши лозим. Хона хароратида сақланади. Совуқда анетол игнасимон кристалл ҳолида чўкмага айланади. Бронхит касаллигида балғам кўчирувчи восита сифатида ишлатилади. Юқорида айтиб ўтилган спиртли эритмалардан ташқари фармацевтика корхоналари томонидан қуйидаги спиртли эритмалар ишлатилади. Spiritus camphorates 10% Spiritus acidi formici 1,25% Spiritus Sinapis 2%

Spiritus Lavandulae 1% Spiritus Salycilici 1-2% Spiritus Mentholi 1-2% Spiritus Acidi borici 3% Spiritus Citrali 1% Spiritus Nitroglycerini 1% Spiritus Gramicidum 2% ва бошқалар .

Адабиётлар. 1. Маҳкамов С.М., Усуббоев М.У.,Нуритдинова А.И. Тайёр дорилар технологияси (дарслик).- Тошкент, 1994. 2.Чуешов В.И. Пром ышленная технология Харьков, 1999, том 1. 3. Касаткин А.Г. Оснавные процессы и аппараты и химического производства М. 1971. 4. Фармацевтик технологияни назарий асослари. Харьков 2003. 5. ТДТТ дан маърузалар матни 2006.

O'xshashlar

Настойкалар. Настойкаларнинг тавсифи ва таснифи

Биоген стимуляторлар тавсифи ва таснифи, технологияси

Инъекцион эритувчилар тавсифи ва таснифи. Сувни сифатини баҳолаш

Настойкалар. Настойкаларни тавсифи ва таснифи,технологияси ва сифат кўрсаткичлари

Органопрепаратлар ва уларнинг тавсифи ва таснифи, олишдаги технологик босқичлари