Teri va uning hosilalari - Tibbiyot - Referatlar

Teri va uning hosilalari

Yuklangan vaqt:

16.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

76.5 KB

Ko'chirib olish

Teri va uning hosilalari Reja: 1. Pigment hujayralar 2. Ter, yog` va sut bezlari.

Teri tananing tashqi yuzasini qoplab odamda uning umumiy sathi 1,5—2 m 2 ga etadi. Terining rangi odamlarning irqiga qarab har xil bo`ladi. Bu teridagi rang beruvchi modda — «melanin» pigmentining miqdoriga bog`liq. Teri hosilalariga sochlar, ter, yog` va sut bezlari hamda tirnoqlar kiradi. Teri organizmni tashqi muhit bilan uzviy ravishda bog`lab turadi va qator muhim vazifalarni bajaradi: 1. Teri ostida joylashgan a’zo va to`qimalarni tashqi muhitning fizik va ximik omillari ta’siridan saqlaydi. Jarohatlanmagan teri o`zidan turli mikroblarni, ko`pchilik zaharli va zararli moddalarni o`tkazmaydi. 2. Terining epidermis qismi, ayniqsa uning muguz qavati, issiqlikni yomon o`tkazadi, va shu sababli, terini qurib qolishdan asraydi. Teridagi melanin pigmenti quyosh nurlarining organizmga salbiy ta’sirini kamaytiradi. 3. Teri tuz-suv va issiqlik almashinuvida ishtirok etadi. Kuniga teri orqali 500 ml gacha suv ajraladi. Suv bilan birga har xil tuzlar, ko`proq xloridlar hamda sut kislotasi va boshqalar chiqariladi. 4. Teri termoregulyasiya jarayonida ishtirok etadi: tanadan 82% issiqlik teri orqali ajratiladi. Tana o`z issiqligining ma’lum qismini ter ajratish orqali ham yo`qotadi. 5. Sekretor va ekskretor funksiyalari. Terining sekretor faoliyati undagi ter va yog` bezlari orqali amalga oshadi. Ba’zi dorilar (yod, brom, salitsil kislota va boshqalar) va zaharli moddalar yog` va ter bezlari mahsuloti bilan chiqarib yuboriladi. Terning tarkibi ko`pincha organizm holati bilan uzviy bog`langan bo`ladi. Buyrak kasalliklarida terda siydik kislotalari, mochevina miqdori ortsa, qandli diabetda uning tarkibida qand paydo bo`ladi. Teri o`zidan ayrim moddalar (yog`da eruvchi moddalar, efir, salitsil, etil spirt va boshqalar) ni yaxshi o`tkazadi. Shuning uchun ham tabobatda teri orkali singiy oladigan moddalardan tayyorlangan moysimon dorilar ishlatiladi. 6. Ultrabinafsha nurlar ta’sirida terida vitamin D sintezlanadi. Uning etishmasligi raxit kasalligiga olib keladi. 7. Terida qon tomirlarning ko`pligi sababli u ma’lum darajada qon

deposi bo`lib hisoblanadi. Katta odamlar terisida 1 litrgacha qon to`planib turishi mumkin. 8. Teri taktil, harorat va og`riqni sezuvchi nerv oxirlariga boy bo`lib, keng retseptor maydon hisoblanadi. Ba’zi joylar (bosh va panja) terisining 1 sm 2 yuzasida 300 tagacha sezuvchi nuqtalar borligi aniqlangan. Taraqqiyoti. Teri pushtning 2 ta embrional varag`i — ektoderma va mezodermasidan taraqqiy etadi. Ektoderma terining epitelial qoplamasi — epidermisini hosil qilsa, mezodermaning hosilasi bo`lmish dermatomlar xususiy teri — derma hamda teri osti yog` qatlami — gipodermani vujudga keltiradi. Tuzilishi. Teri 2 qismdan — epidermis va biriktiruvchi to`qimadan iborat dermadan tashkil topgan. Terining quyi qatlamlarida derma teri osti yog` kletchatkasidan iborat gipodermaga o`tadi. Epidermis va dermaning chegarasi notekis bo`lib, biriktiruvchi to`qimali so`rg`ichlar epidermisga botib kirgan bo`ladi. Epidermis dermadan glikozaminglikanlar va nozik argirofil tolalarga boy bo`lgan bazal membrana bilan ajralib turadi. Epidermis. Terining tashqi qavati bo`lib, ko`p qavatli yassi muguzlanuvchi epiteliydan iborat. Epidermisda 6 qavatni ajratiladi: 1. Bazal qavat 2. Tikansimon hujayralar qavati Z. Donador qavati 4. Yaltiroq qavat 5. Muguz qavat 6. Tushib ketuvchi qavat Epidermisning hujayralari bazal qavatdan boshlanib, to eng yuza muguz qavatga tomon surilib, yangilanib turadi. Shu qavatlarda epidermis hujayralarining differensiallanish va muguzlanish jarayonlarining turli davrlarini kuzatish mumkin. Bazal qavat epidermisning eng quyi qatlami hisoblanib, dermadan bazal membrana orqali ajralib turadi. Bu qatlam bir qavat joylashgan 2 xil—bazal (epidermotsitlar) va pigment hujayralari — melanotsitlardan iborat. Bazal hujayralar bir qator bo`ychan, silindrsimon hujayralardan tashkil topgan. Bazal hujayralar o`zaro desmosomalar orqali birikadi. Hujayralarning nozik tuzilishida

barcha organellalar qatori yadro atrofida va desmosoma sohasida joylashgan tonofibrillalar yaqqol ko`zga tashlanadi. Bazal qavatda ko`plab mitoz yo`l bilan bo`linayotgan hujayralar uchraydi. Pigment hujayralar — melanotsitlar teri pigmenti — melanin sintez qiladigan hujayralardir. Bazal epidermotsitlarda ham pigment donachalari bo`lishi mumkin, bu donachalar hujayralarga melanotsitlarning o`simtalari orqali o`tib qolishidan yuzaga keladi. Uzi pigment ishlamaydigan, lekin melanin tutuvchi bunday hujayralar melanoforlar deb ataladi. Epidermisning ikkinchi — tikanaksimon hujayralar qavati bazal qavat ustida joylashgan 5—10 qavat hujayralardan iborat. Tikanaksimon hujayralar juda ko`p sitoplazmatik o`simtalarga ega bo`lib, shu o`simtalar orqali hujayralar bir-biri bilan desmosomalar hosil qilib bog`langan. Bu hujayralar sitoplazmasida tonofibrillalar yaxshi rivojlanib, ular desmosomalarga tutashib ketadi. Tikanaksimon hujayralar qavatining quyi — bazal qavatga yaqin joylashgan qatlamlarida mitoz yo`li bilan bo`linayotgan hujayralar uchraydi. Shuning uchun ham bazal va tikanaksimon hujayralar qavatlari epidermisning o`suvchi— Malpigi qavatini tashkil etadi. O`suvchi qavat hisobiga epidermis hujayralarining 19—20 kun ichida almashinib turishi (fiziologik reteneratsiyasi) kuzatiladi. Epiteliotsitlardan tashqari bazal va tikanaksimon qavatlarda o`z shakli bilan melanotsitlarga o`xshash o`simtali hujayralar — dendrotsitlar (Langergans hujayralari) va dermadan o`tgan T-limfotsitlar uchraydi. Dendrotsitlar va T- limfotsitlar epidermisda mahalliy immunologik nazoratni tashkil qiladilar. Donador hujayralar kavati 2—3 qavat, bir-biriga zich joylashgan duksimon hujayralardan iborat. Ularning sitoplazmasida ribosomalar, mitoxondriyalar, lizosomalar bilan birga, lizosamalarning bir ko`rinishi bo`lgan keratinosomalar (qavat-qavat tanachalar) hamda parchalangan tonofibrillalar bo`laklari va ular bilan yonma-yon yirik keratogialin donachalari bo`ladi. Bu donachalar polisaxaridlar, lipid va tarkibida ko`p miqdorda gistidin, prolin, arginin hamda oltingugurtli sistin aminokislotalari tutgan oqsillardan tashkil topgan bo`lib, ishqoriy anilin bo`yog`i bilan yaxshi bo`yaladi. Donador hujayralar sitoplazmasida keratogialin bilan

tonofibrillalar kompleksining bo`lishi ushbu hujayralarda muguzlanish jarayoni boshlanganligidan dalolat beradi. Yaltiroq qavat terining ayrim sohalarida (kaftda, tovonda) yaxshi ko`rinadi va yadro tutmagan, sitoplazmasi oqsil modda — eleidin bilan to`lgan 3—4 qavat yassi hujayralardan iborat. Eleidin yaxshi bo`yalmaydi, lekin kuchli nur sindirish xususiyatiga ega. Shuning uchun hujayralar chegarasi aniq bilinmaydi va bu qavat preparatda rangsiz yaltiroq tasma holida ko`rinadi. Eleidin tonofibrillalar va keratogialin oqsillaridan hosil bo`ladi. Muguz qavatning qalinligi terining turli sohalarida har xil bo`ladi. Kaft, tovon terilarida bu qavat qalin bo`lsa, tananing yon sathida, ayniqsa qovoqlar va erkaklar tashqi jinsiy a’zolari terilarida anchagina yupqadir. Bu qavat yadrosiz, bir necha o`n qavat muguz tangachalardan tashkil topgan. Bu tangachalar muguz modda (keratin) va havo pufakchalari tutadi. Keratin oltingugurtga boy, kislota va ishqorlar ta’siriga chidamli oqsil moddasi hisoblanadi. Muguz tangachalari bir- biriga zich va mahkam birikib turadi. Terining tashqi yuzasidagina ular zich joylashmay, bir-biridan ajralib ayrim muguz tangachalar holida turadi. Terining ustki sathidagi muguz tangachalar fiziologik tarzda ko`chib tushib turadi va terining tushib turuvchi qavatini hosil qiladi. Muguz tangachalarining tushib ketishi jarayonida keratinosomalar muhim rol o`ynaydi. Ular hujayralardan chiqib, hujayralararo bo`shliqda to`planadi. Buning natijasida desmosomalarning erishi (lizisi) va muguz tangachalarining bir-biridan ajrashi kuzatiladi. Muguz qavatning ahamiyati shundaki, u o`zidan issiqlikni yomon o`tkazadi va katta elastikli xususiyatiga ega. Ba’zi tashqi va ichki omillar ta’sirida, masalan, kuchli mexanik ta’sirlarda, A vitamin etishmaganda va gidrokortizon ta’sirida muguzlanish jarayoni kuchayadi. Derma yoki xususiy teri o`z navbatida bir-biridan aniq ajralmagan qavatlar: so`rg`ichli qavat va zich yoki to`r qavatlarga bo`linadi. So`rg`ichli qavat bevosita epidermis ostida joylashib, siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to`qimadan tashkil topgan. Shu biriktiruvchi to`qima epidermisga botib kirib, so`rg`ichlar hosil qiladi. So`rg`ichlar shakli va kattaligi

terining turli zonalarida har xil bo`ladi. Terining so`rg`ichli qavati barmoqlar terisi sathida har bir shaxsga xos bo`lgan individual ko`rinishlarni belgilab beradi. Terining bu ko`rinishi har bir odamning o`ziga xos bo`lganligidan sud tibbiyotida va kriminalistika amaliyotida barmoq izlariga qarab shaxsni aniqlashda — daktiloskopiyada keng qo`llaniladi. So`rg`ichli qavatda kollagen, elastik va retikulin tolalar bilan birga fibroblast, makrofag, melanofor, plazmatik va semiz hujayralar mavjuddir. Bu erda mushak hujayralarining alohida tutamlari uchraydi. Bu mushaklarning ayrimlari sochni tiklovchi mushak bo`lib, ular soch ildizi bilan uzviy bog`liqdir. Dermaning so`rg`ich qavatida qon, limfa tomirlari, nerv tolalari va erkin, hamda kapsulali nerv oxirlari ko`p uchraydi. Dermaning to`r kavati zich tolali shakllanmagan biriktiruvchi to`qimadan iborat bo`lib, elastik tolalar va dag`al kollagen tolalari tutamlaridan iborat. Bu kollagen tolalar tutamlari teri sathiga parallel hamda qiyshiq yo`nalib, o`zaro chigallar hosil qiladi. Retikulin tolalar faqatgina qon tomirlar va ter bezlari atrofidagina joylashadi. To`r qavatda hujayra elementlaridan asosan fibroblastlar bo`lib, qon tomirlari sohalaridagina makrofaglar limfotsitlar va leykotsitlar joylashadi. To`r qavatda soch ildizlari, yog` bezlari, teri osti yog` qatlami bilan chegaradosh qismida esa ter bezlari joylashadi. Terining to`r qavati juda pishiq bo`lgani uchun hayvonlar terisidan turli xil anjomlar va kiyim-kechaklar ishlanadi. Teri osti yog` kletchatkasi ikki qismdan: yog` kletchatkasi va teri fassiyasidan iborat. Yog` kletchatkasi yog` hujayralari to`plamlaridan iborat bo`lib, ular orasidagi biriktiruvchi to`qimada ko`plab qon tomirlar, nerv tolalari va erkin hamda kapsulali nerv oxirlari (Krauze kolbalari, Ruffini va Fater — Pachini tanachalari) joylashadi. Terining yog` kletchatkasi yumshoq qatlam hosil qilib, mexanik ta’sirlardan asraydi. Teri osti yog` kletchatkasi-organizm uchun yog` deposi hisoblanib, tana haroratini mo`tadil tutib turishda ham ishtirok etadi.

Ter, yog` va sut bezlari. Ter bezlari embrion taraqqiyotining 8-oyida epidermisdan hosil bo`ladi. Ular oddiy tarmoqlanmagan naysimon bezlarga kiradi, soni 3,5 milliongacha etadi. Ter bezlarining sekreti 98% suv, 2% quruq moddadan iborat. Quruq modda organik va noorganik moddalardan tashkil topgan. Ter bezining oxirgi sekretor bo`limlari dermaning chuqur qatlamlarida joylashadi, chiqaruv naychalari derma va epidermisdan o`tib, teri yuzasida teshikchalar hosil qiladi. Bezning oxirgi bo`limi bez holatiga qarab kubsimon yoki silindrsimon epiteliydan iborat bo`ladi. Hujayra sitoplazmasi och bazofil bo`lib, o`zida, yog`, glikogen va pigment kiritmalarini tutadi. Sekretor hujayralar ichida oqish va qoramtir hujayralar tafovut qilinadi. Oqish hujayralar suv va metall ionlarini, qoramtirlari esa organik makromolekulalarni ajratadi. Sekretor hujayralari tagida, bazal membranada, mioepitelial hujayralar joylashadi. Mioepitelial hujayralari o`z o`simtalari bilan bez oxirgi bo`laklarini o`rab turadi. Oxirgi bo`limdan chiqaruv naylari boshlanadi. Bu naylar ikki qavatli kubsimon epiteliydan iborat bo`lib, hujayralarning usti kutikula bilan qoplangan. Chiqaruv naylari epidermisdan egri-bugri bo`lib o`tadi. Epidermis sohasida chiqaruv nayining devori yassi hujayralar bilan qoplangan. Ter bezlari hujayralaridan sekret ajralishiga qarab 2 xil: merokrin va apokrin bezlarga ajratiladi. Ter bezlarining ko`pchiligida merokrin sekretsiya yuz beradi. Apokrin ter bezlari terining ayrim joylarida— qo`ltiq osti chuqurchasida, anal teshik atrofida, peshanada, sut bezlari so`rg`ichi atrofida va katta uyatliq lablar sohalarida joylashadi. Apokrin ter bezlarining oxirgi sekretor bo`limlari anchagina yirik bo`lib, organizmning balog`atga etgan davridan boshlab ishlaydi. Apokrin bezlar faoliyati jinsiy bezlar holati bilan uzviy bog`liq. Mentstrual, premenstrual va homiladorlik davrlarida bu bezlarning sekretor faoliyati oshib ketadi. Yog` bezlari kaft va tovondan tashqari terining barcha qismlarida bo`ladi. Yog` bezlari soch ildizi bilan bog`langan bo`lib, soch voronkasiga ochiladi va soch hamda epidermisni moylab turadi. Odamda yog` bezlari sutkasiga 20 g ga yaqin teri yog`ini ajratadi. Har bir soch ildiziga 1— 2 yog` bezi to`g`ri keladi. Yog bezlari turlicha kattaliklarda bo`ladi. Yirik yog` bezlari yuz terisida (lunj, burun

sohasida), ko`krakda (to`sh sohasi), orqada (kuraklar va ularning ustki qismlarida) joylashadi. Yog` bezlari terining yuqori qatlami dermaning so`rg`ich va to`r qavatlari chegarasida joylashadi. Tuzilishiga ko`ra yog` bezlari oddiy tarmoqlangan alveolyar bezlar turkumiga kirsa, sekretsiya tipiga ko`ra golokrin bez hisoblanadi. Yog` bezlarining oxirgi sekretor bo`limi bir qancha alveolalardan iborat bo`lib, nozik biriktiruvchi to`qima bilan o`raladi. Bez alveolalarining bazal membranasida bir qator, uncha baland bo`lmagan muntazam ko`payib turuvchi kambial hujayralar joylashadi. Bu hujayralar qavatidan so`ng yirik, sitoplazmasi har xil darajada yog` tomchilari bilan to`lgan hujayralar qavati bez alveolasining ikkinchi qavat hujayralarini tashkil etadi. Oxirgi sekretor bo`limning eng ichki hujayralari yog` bilan to`lgan bo`lib, hujayra yadrosi bujmayib, yo`qoladi. Mana shu hujayralar yoriladi va hujayra mahsuloti — yog` soch voronkasiga quyiladi. Bazal membranada joylashgan kambial hujayralar hisobiga yangi sekretor yog` hujayralari paydo bo`ladi. Yog bezining chiqaruv nayi kalta bo`lib, devori sochning tashqi epitelial qini bilan tutashib ketuvchi ko`p qavatli yassi epiteliy bilan qoplangan. Soch terining hosilasi bo`lib, badanning deyarli 95% yuzasida uchraydi. Odatda badanning sochlari zich joylashgan qismi boshning sochli yuzasi hisoblanib, bu erda ularning umumiy soni 100000 ga etadi. 3 xil sochlar fark kilinadi: 1. uzun (bosh sochi, mo`ylov, soqol, hamda qovuq, qo`ltiq osti va chov sohasidagi sochlar), 2. qattiq (qosh, kiprik, burun teshiklari va tashqi eshituv yo`l-larida joylashgan sochlar), 3. mayin (badanning ko`pgina yuzasini qoplovchi sochlar—tuklar) sochlar. Tuzilishi. Soch 2 qismdan: teridan chiqib turgan soch o`qi va terida joylashgan soch ildizidan iborat. Soch o`qi soch voronkasidan chiqib, teri ustida yotadi. Soch voronkasiga yog` bezlari o`z mahsulotini chiqaradi. Soch ildizi dermaning chuqur qatlamida teri osti yog` kletchatkasi chegarasiga qadar davom

etadi va u erda soch piyozchasi bilan tugaydi. Yaxshi rivojlangan sochlar ildizida sochning kutikulasi , po`stloq va mag`iz qismlari tafovut qilinadi. Soch kutikulasi soch ildizining pastki va yuqori qismlarida bir xil tuzilishga ega emas. Soch so`g`oni — piyozchasi sohasining kutikulasi silindrsimon hujayralardan iborat. Ildizning yuqori tomoniga siljigan sari bu hujayralar yassilanadi va muguzlanadi. Muguzlangan epiteliy hujayralari yupqalashib bir- birining ustiga yotadi. Sochning po`stloq moddasi bir necha qator yassi, muguzlangan hujayralardan iborat. Faqat soch piyozchasi sohasida bu hujayralar sitoplazmasida tonofibrillalar bo`ladi. Po`stloq qismi hujayralarida soch rangini belgilovchi pigment melanin donachalari joylashadi. Muguzlangan po`stloq hujayralarida yadro qoldiqlari, pigment va havo pufakchalari hamda qattiq keratin donachalari bo`ladi. Qattiq keratin suv, kislota va ishqorlarda yomon eriydi. Po`stloq modda qanchalik yaxshi rivojlangan bo`lsa, soch shuncha pishiq va elastik bo`ladi. Sochning mag`iz moddasi mayin sochlarda bo`lmay, uzun va qattiq sochlarda bir necha qator yirik, poligonal hujayralardan iborat bo`ladi. Bu hujayralar «tangachalar ustuni» ni hosil qilib joylashadi. Hujayralar sitoplazmasida atsidofil trixogialin moddasi, mayda havo pufakchalari, oz miqdorda pigment donachalari bo`ladi. Soch ildizi teri sathiga nisbatan qiyshiq yo`naladi va soch piyozchasini hosil qiladi. Soch piyozchasiga botib kirgan soch so`rg`ichi siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to`qimadan iborat. Bu to`qima qon tomirlar va nerv oxirlariga boy. So`rg`ich hisobiga soch oziqlanadi. So`rg`ichni qoplab turgan soch piyozchasining epiteliysi kambial hujayralar hisoblanib, ular hisobiga soch o`sadi. Soch so`rg`ichining ustida joylashgan hujayralar sochning mag`iz va po`stloq moddasini, eng pastki qismlarini qoplagan kambial hujayralar esa soch kutikulasini va soch ichki epitelial qinini hosil qiladi. Soch piyozchasi hujayralari soch so`rg`ichidan, ya’ni oziqlantiruvchi manbadan uzoqlashgan sari muguzlanish jarayoniga uchraydi. Muguzlanish jarayoni sochning po`stloq va kutikula qismida jadal ketadi. Soch rangi sochning po`stloq qismini hosil qiluvchi hujayralardagi pigment moddasining miqdoriga bog`liq. Sochning oqarishi pigment hosil

bo`lishining susayishi va shuning bilan bir qatorda soch ildizining muguz tangachalarida havo pufakchalarining ko`payib ketishi natijasida ro`y beradi. Soch ildizi soch qopchasi yoki follikulasida joylashadi. U tashqaridan biriktiruvchi to`qimali soch xaltasi bilan o`ralgan. Soch follikulasi o`z navbatida ichki va tashqi epitelial qinlarga bo`linadi. Soch ildizining ichki epitelial qini soch piyozchasining hosilasi bo`lib, yuqorida yog` bezlarining chiqaruv naylari sohasida yo`qolib ketadi. Soch ildizining pastki qismlarida soch piyozchasiga qo`shilib ketadi. Ichki epitelial qin 3 qavatdan iborat: 1) bir qavat muguzlangan epiteliydan iborat soch kutikulasi 2) 2—3 qator, qisman muguzlangan hujayralardan tashkil topgan Geksli qavati; 3) bir qator muguzlangan, yadrosiz hujayralardan iborat Genle qavati. Soch ildizining tashqi epitelial qini epidermis usuvchi qavatining davomi hisoblanadi. Soch xaltasi biriktiruvchi to`qimadan iborat bo`lib, unda ikki: ichki — aylana va tashqi — uzunasiga yo`nalgan kollagen tolalar qavatlarini ajratish mumkin. Sochlar o`zining xususiy mushagi sochni ko`-taruvchi mushakka ega. U soqolda, qattiq va mayin sochlarda, qo`ltiq ostidagi sochlarda bo`lmaydi yoki yaxshi rivojlanmagan. Bu mushak qiyshiq joylashgan silliq mushak hujayralaridan iborat bo`lib, uning bir uchi terining so`rg`ich qavati bilan tutashsa, boshqa uchi soch xaltasi bilan qo`shilgan. Bu mushakning qisqarishi sochni harakatga keltiradi, soch ildizi teri yuzasiga nisbatan perpendikulyar bo`lib qoladi. Buning natijasida tuklar tikkayib, soch o`qi teri sathidan bir oz ko`tariladi va g`oz terisi ko`rinishini oladi. Ko`pincha tashqi haro-ratning sovushi natijasida yuz beruvchi bu holat organizmning himoya faoliyati bo`lib, mushaklar qisqarishi qon tomirlarning ham torayishiga olib keladi, natijada, issiqlik tanada saqlanadi. Mushakning shu faoliyati natijasida yog` bezlari ham siqiladi va ularning sekreti sochni moylaydi. Tirnoq epidermis hosilasi bo`lib, qattiq, muguzlangan plastinkalardan iborat. Tirnoqning taraqqiyoti, homilaning 3-oyidan boshlanadi. Dastavval, tirnoq o`rni hosil bo`ladi. Oyoq va qo`l barmoq uchlarining tashqi yuzasini qoplagan epiteliy

qalinlashib, o`zining ostida yotgan biriktiruvchi to`qimaga botib kiradi va tirnoq shakllana boshlaydi. Tirnoq juda sekin o`sadi va embrion hayotining oxiridagina to`la shakllanadi. Tirnoqda tana, ildiz, ikkita yon va erkin qismlar tafovut qilinadi. Tirnoq tanasi tirnoq o`rnida joylashsa, yon qirg`oqlari teri burmalari tagiga kirib turadi. Tirnoqning erkin qirrasi tirnoq egatidan chiqib turadi. Tirnoqning ildizi tirnoq yorig`iga kirib turgan asosi hisoblanadi. Ildizning bir qismigina tirnoq yorig`idan xira va oqish yarim oy shaklida (ayniqsa, katta barmoqlar tirnog`ida) ko`rinib turadi. Tirnoq ildizining tirnoqning o`sishini ta’minlovchi differensiallanmagan hujayralari tirnoq matritsasini tashkil etadi. Matritsa hujayralari muntazam bo`linib, muguzlanib turadi. Muguzlangan epiteley tangachalari tirnoq plastinkasiga siljib kiradi va natijada tirnoq o`sadi. Tirnoq kuniga o`rtacha 0,12 mm gacha o`sadi. Tirnoq o`rni epiteliy va dermadan iborat. Epiteliy epidermisning o`suvchi qavatidan tashkil topgan. Epiteliy ustida joylashgan tirnoq plastinkasi bir-biriga zich cherepitsasimon joylashgan yassi poligonal shakldagi muguz tangachalardan tuzilgan. Tirnoq o`rni epiteliysi hisobiga tirnoq plastinkasi qalinlashsa, matritsa hisobiga tirnoqning uzunasiga o`sishi ta’minlanadi. Tirnoq o`rnining dermasi barmoq suyaklari bilan yopishib yotadi. Derma sohasida so`rg`ichlar bo`lmaydi. Dermaning tirnoq sohasi qon tomirlarga va nerv oxirlariga boy. Bu erda dermaning perpendikulyar joylashgan tolalari to`g`ridan-to`g`ri suyak usti pardasining tolalari bilan qo`shilib suyakka aloqador bo`lib qoladi. Bunday tuzilish amaliy tibbiyotda muhim rol o`ynaydi (tirnoqda boshlangan yallig`lanish jarayoni suyak jarohatlanishiga sabab bo`lishi bunga misol bo`la oladi).

Adabiyotlar: 1. Афанасьев Ю.И., Юрина Н.А. Гистология. Дарслик (рус.). М. 1999, 2018. 2. Афанасьев Ю.И. ва Юрина Н.А. Гистология. Дарслик (рус.) М. 1989. 3. Гистология (рус.). Под ред. Э.Г.Улумбекова и Ю.А.Челышева. М. 1997. 4. Елисеев В. Г., Афанасьев Ю. И., Котовский Е. Ф., Яцковский А. Н. Атлас микроскопического и ультрамикроскопического строения клеток, тканей и органов. — 5-е изд. — М.: Медицина, 2004. 5. Жункейра Л. К ., Карнейро Ж. Гистология: атлас: учебное пособие / пер. с англ.; под ред. В. Л. Быкова. — М.: ГЭОТАР-Медиа, 2009. 6. Зуфаров К.А. Гистология. Дарслик (ўзб.). Тошкент. 1991, 2005. 7. Зуфаров К.А.ва бошқалар. Ультраструктурные основы системной организации органов и тканей. Ташкент. 1983.

O'xshashlar

Ayirish va teri

Teri anatomiyasi

Teri va kindik kasalliklari sepsis

Dеrmаtоzооnоzlаr. Teri leyshmaniozi

Teri va zamburug`li infeksiуalar. Dermatоmikоzlar