Тери ости клетчаткаси - Tibbiyot - Referatlar

Тери ости клетчаткаси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

237.5 KB

Ko'chirib olish

Тери ости клетчаткаси Режа: 1. Тери топографияси. 2. Сочнинг тузилиши 3. Тери безлари ва бошқа тузилмалари.

Тери ости клетчаткаси ёғ ҳужайралари, қон томирлари, нерв ва мушаклар, шунингдек коллаген толаларининг саёз ўрилишларидан ташкил топган юмшоқ бирикувчи тўқима ҳисобланади. Толалар боғлами анча юпқа бўлиб, тери сиртига деярли параллел ўтади. Тери ости клетчаткаси, тери билан ундан қуйида ётган ҳайвон танаси органларини эпчиллик билан боғлаб, бирикувчи қават ролини ўйнайди. Айниқса, катта миқдордаги ёғли тўпланмаларнинг жамланиши унга хос хусусиятдир. Ёғли тўпланмалар, ёғ ҳужайралари кўринишида бўлиб, толали тузилмалар қаватларининг орасида жойлашган. Ёғли ҳужайралар миқдори, уларни жамланиш даражаси ва жойланиши, ҳайвоннинг тури, унинг боқилганлиги ва сўйиш мавсумига боғлиқ. Тери ости клетчаткасида ёғнинг тўпланиши кўпроқ дум асосида, курак оралиғида, чотларда юз беради, семиз ҳайвонларда эса, бақувват ёғ қаватини бутун тери қоплами остида кузатиш мумкин. Тери ости ёғ қавати энг кўп чўчқа, ҳамда денгиз ҳайвонларида ривожланган, уларда у иссикликни ҳимоя қилувчи қават ролини ўйнайди. Шу муносабат билан тери ости клетчаткасини баъзан тери ости ёғ тўқимаси деб юритилади. Умуман тери ости клетчаткасининг ривожланиш даражаси ҳайвоннинг тури ва терининг топографик қисмларига боғлиқ. Ушбу қават энг кўп терининг ёпқич қисмида, камроқ этак олди қисмларида ва нихоят энг кам этак, бош қисм ва оёқ қисмларида ривожланган. Тери ости тўқимасида кўндаланг йўл-йўл мушаклар жойлашган бўлиб, улар дерманинг алоҳида қисмларига кириб, ҳайвон терисининг ҳаракатчанлигини таъминлайди. Бунда тери тортилади ва бурмалар ҳосил бўлади.

1 -расм. Катта шохли мол терисининг топографияси 1-ёпқич; 2-ёқа; 3- этак; 4-сағри; 5-чотлари; 6-оёқнинг тиззагача қисми; 7-бош қисми; 8-оёқнинг тиззадан қуйи қисми. Мушак толалари энг кўп орқа ва ёқа соҳасида, умуртқа чизиғининг иккала томонида ривожланган. Уларни хом – ашёда синчиклаб мездралаш ёки тайёрлов жараёнларида ўз вақтида бартараф этиш, терини тўлиқроқ текислаб ёзиш имконини беради. Тери ва унга бирламчи ишлов беришнинг сифати, терини шилиш усуллари ва терида қолдирилган тери ости клетчаткасининг миқдорига боғлиқ. Терида қолдирилган тери ости клетчаткасининг қавати қанча юпқа бўлса, уни яхши сақлаш шунча осонлашади, сифати ва ишлатилиши таъминланади. Тери топографияси. Тери топографияси (грекчадан topos – жой, grapho- ёзаман) деб, терининг ҳар хил қисмларининг майдони бўйлаб ўзаро жойланишига айтилади. Терининг топографик қисмлари (1-расм) ҳар хил хоссаларга эга, чунки улар бир – биридан қалинлиги, зичлиги, толалар ўрилишининг табиати ва

бир қатор бошқа белгиларига қараб фарқланади. Тери умумий қалинлигининг ўзгариши асосан тўрли қават қалинлигининг ўзгариши туфайли келиб чиқади, чунки ғуддали қават қалинлиги нисбатан кам ўзгаради. Терининг юпқароқ қисмлари – этак қисмида ғуддали қават, унинг йўғонроқ қисми -ёпқичга нисбатан қалинроқ бўлади. Ёпқич дермасининг структураси коллаген толалари боғламиининг анча йўғонлиги билан тавсифланади; бу боғламлар бир - бирига зич ёндашиб, ҳар хил текислик ва йўналишлар бўйича қалин боғламларни ҳосил қилади. Бунда вертикал ва диоганал боғламларнинг мавжудлиги туфайли ромб кўринишидаги ҳалкалар ҳосил бўлади. Бундай структура туфайли терининг ёпқич қисми чўзилганда юқори мустаҳ- камлиги ва чўзилганда уза-йишининг кичиклиги билан ажралиб туради. Ёпқич қисмининг тузилиши бўйича пишиқроқ қисми сағри соҳаси ҳисобланади. Ёқа дермасининг тола боғламлари майинроқ ва бўшроқ бўлиб, ёпқичга нисбатан қиялик бурчаги бир оз кичик. Этаклар юпқароқ ва бўш тўқималари билан фарқланади; майин тола боғламлари зич ўрнашмаган ва унча катта бўлмаган қиялик бурчагига эга. Этак қисмининг энг юпқа ва бўш қисми қўлтиқ ости ва олдинги оёқлар ҳисобланади. Улар чўзилганда энг кўпроқ узайишни намоён этади. Йирик хом -ашё кандай максадда ишлатилишига қараб, шунингдек топографик қисмлардан тўғри фойдаланиш ва ишлов беришда қулай бўлиши учун ишлаб чиқаришга киритишдан олдин ёки ишлаб чиқаришнинг биринчи босқичларида бичилади. Пойабзалнинг юқори қисми учун хромли ишланган тери ишлаб чиқаришга юбориладиган сигир ва хўкиз терилари, одатда умуртқа чизиги бўйлаб иккита яримталикка бўлинади. Баъзан ушбу терилардан ёқа қисми қирқиб олиниб, қолган қисми умуртқа чизиғи бўйлаб икки қисмга бичилади. Шундай қилиб тери уч элементга: ёқа ва икки яримқанотга бўлинади. Таг тери ишлаб чиқаришда

2- расм. Соч ўқининг микроскопик тузилиш тасвири. 1-кутикула (тангача қават); ёпқичлаш жараёни олиб борилади, яъни тери ёпқич, этаклар ва ёқа қисмларига бичилади. От терилари одатда олд тери ва хазга бўлиб бичилади. Териларни бундай бичилиш усули хазлаш деб юритилади. Чўчқа териларидан айрим тери турлари, жумладан эгар- жабдуқ, пойабзалнинг устки қисми учун хромли тери ишлаб чиқаришда бутун теридан этаклари қирқиб олинади. Терининг қолган ўрта қисми, ёпқич ва ёқа билан биргаликда “балиқча” деб юритилади. Шундай қилиб, тайёр терилар конфигурацияси бўйича бутун тери, ярим тери, ёпқич ва ярим ёпқич, “баликча”, этак ва ёқа, қанот ва ярим қанот, от хазлари ва олд терилари кўринишида ишлаб чиқарилади. Тери хом -ашёси ва терини бичиш маъсулиятли жараён ҳисобланади. Уни тўғри бажариш учун тери ва тайёр чарм хоссаларини, шунингдек топографик қисмларни яхши билиш керак. Сочнинг тузилиши Терини қоплаб турувчи кўпсонли соч ўқларининг мажмуаси ҳайвонларнинг жун қоплами дейилади. Кўпчилик ёввойи ҳайвонлар ва баъзи хонаки жониворларнинг терисидан мўйна олишда фойдаланилади. Бундай териларнинг жун қоплами кучли ривожланган бўлиб, кўп сонли сочлардан ташкил топган. Соч қоплами турли-туман физиологик функцияларни бажаради: қишда ҳайвон

танасининг иссиқлик йўқотишини камайтиради, уни ташқи ҳўллашдан сақлайди, шунингдек ёзда ортиқча намликнинг йўқолишига йўл қўймайди; ҳайвон танасини механик таъсирлардан ҳимоя қилади. Соч кератин оқсилларидан ташкил топган. Сочнинг туғилиши ва ўсиши соч халтачаси деб номланадиган дермада жойлашган махсус чуқурчада кечади. Соч халтачалари дермада тери юзасига нисбатан бурчак остида жойлашган, баъзи ҳайвонларда эса ҳатто бир оз эгилган ёки буралган бўлади. Соч халтачасининг қуйи қисмига силлиқ мушак толаларининг тор боғламчалари (мускул) келиб қўшилган. Унинг бир учи соч халтачасига, иккинчи учи эса, дерманинг ёндош толаларидан бирига туташиб кетган. Ушбу мускул қисқариб, соч халтачасининг қиялик бурчагини ўзгартириши мумкин, бунинг оқибатида соч қопламида иссиқликни ўраб турувчи ҳаво қаватлари ўзгаради. Баъзи ҳайвонларнинг асабдан қўзғалиши натижасида мушак толалари қисқаради ва сочлари тикка кўтарилади. Соч халтачасини икки йўналишда: ички – ҳалқа бўйлаб, ташқи – халтача бўйлаб жойлашган, бирикувчи тўқиманинг зич ётқизилган майин толалари ташкил қилади. Соч халтачаси атрофида жойлашган эластин ва ретикулин толалари, кўзга кўринмайдиган чегарадан дермага ўтиб кетадиган коллаген толалари ҳосил қилган тўрни ўраб туради. Энг қуйи қисмида соч халтачаси бирикувчи тўқималардан – ғуддаларни ҳосил қилади. Ғуддаларда қон ва лимфа томирларининг кўп миқдорда бўлиши, шунингдек кўп сонли ҳужайра элементлари ва нерв тўқималарининг борлиги туфайли, улар соч ҳужайраларини озиқлантирувчи асосий артерия ҳисобланади. Соч ғуддада туғилади ва ўсиб борган сайин соч канали орқали ташқарига чиқади. Соч узунлиги бўйича уч қисмга: ўқ – ташқи қисм, илдиз – соч халтачасида ўқнинг давоми ва жун пиёзчасига бўлинади. Жун пиёзчаси илдизнинг қалинлашган қисми бўлиб, соч халтачасининг ғуддаларини ҳар томондан ўраб олган.

Жун пиёзчасининг асосий қисми шохланган ўлик ҳужайралардан ташкил топган ўқ ва илдиздан фарқли, кўпайиш қобилиятига эга, тирик эпителиал ҳужайралардан ташкил топган. Бу ҳужайраларнинг кўпайиши натижасида сочнинг юқориги қисмлари – илдиз ва ўқ ҳосил бўлади. Сочнинг илдиз қисми ва соч халтачаси ўртасида соч қопчаси жойлашган. У дерма билан соч орасидаги боғни мустаҳкамловчи ташқи ва ички соч қинларидан ташкил топган. Соч қинлари соч жойлашиши учун уяча вазифасини ўтовчи тери эпидермисининг давоми ҳисобланади. Ички соч кини, худди соч сингари, пиёзча ҳужайраларининг кўпайиши йўли билан шаклланади, соч билан бир вақтда ўсиб, ёғ безларининг ирмоқлари даражасига бормасдан бузилади. Ташқи соч қини ўз-ўзидан кўпаювчи эпителиал ҳужайралардан ташкил топган бўлиб, соч халтачаси ичида эпидермиснинг давоми ҳисобланади. Ташқи соч қинининг юқори қисмида эпидермиснинг ҳамма қаватларини, жумладан шохли қаватни ҳам, кузатиш мумкин. Айни пайтда қуйи қисмида унинг деворларини тузилиши, фақат эпидермис нишли қаватининг тузилишига ўхшаб кетади. Етук соч қисмининг кўндаланг кесимида учта концентрик қаватни: кутикула, пўстлоқ ва ўзакни фарқлаш мумкин (2-расм ). Кутикула - тангачасимон, жуда майин, қалинлиги 0.3-1 мкм бўлган сочнинг ташқи қавати. Кутикула асосан аморф кератин сақлаган ўлик пластинкасимон ҳужайралардан ташкил топган. Кутикуланинг тангачалари бир-бирига балиқ тангачаларига ўхшаб шундай ётқизилганки, уларнинг эркин учлари соч ўқининг тепасига қараб йўналган. Бу сув томчиларининг жун қоплами мағзига сингишига йўл қўймайди. Тангачаларнинг шакли ва уларнинг жойланиши ҳар хил. Улар ҳайвоннинг тури, баъзан айнан бир турдаги ҳайвонларнинг – ҳар хил типдаги сочлари ва ҳатто айнан бир сочнинг узунлигига қараб ўзгаради. Пўстлоқ қавати - кутикула остида жойлашган, сочнинг концентрик қавати. Пўстлоқ соч ўқи бўйлаб жойлашган урчуқсимон ўлик

ҳужайралардан ташкил топган. Унинг ҳужайралари бир-бирига ҳужайралараро модда билан бириккан бўлиб, улар бир-бирига нисбатан шунчалик зич ётқизилганки, ҳатто микроскоп остида ҳам пўстлоқ яхлит масса кўринишига эга. Бу сочнинг ҳар хил технологик жараёнларда юқори механик мустаҳкамлиги ва кимёвий турғунлигини изоҳлайди. Пўстлоқ қавати фақат кучли кислоталар, ишқорлар, хлорловчи агентлар ва ферментлар таъсирида бўлиниши мумкин. Юқорида кўрсатилган моддалар ҳужайралараро моддаларни парчалайди. Сув пўстлоқ қаватига кучсиз таъсир этиб, фақат ҳужайралараро модданинг бўкишини келтириб чиқаради. Ҳар хил ҳайвонлар сочининг пўстлоқ қаватини қалинлиги ҳар хил. Масалан, шимол буғусининг сочида пўстлоқ қавати йўқ, тюлен сочида эса бу қават ўқ диаметрининг 94% ни ташкил қилади. Бунинг натижасида сочнинг чўзилганда мустаҳкамлик чегараси ва синиши пўстлоқ қаватининг ривожланганлик даражасига боғлиқ бўлади. Баъзи ҳайвонлар соч қопламининг ранги пўстлоқ қаватининг ҳужайраларига кириб қолган пигмент доначалари – меланиннинг иштирокига боғлиқ бўлади. Меланиннинг миқдори ва дисперсланиш даражасига қараб, сочнинг ранги – қорадан тортиб очиқ рангларгача ўзгаради. Бошқа ҳайвонларда пўстлоқ қавати рангсиз бўлиб, сочнинг ранги ўзакда жойлашган пигментга боғлиқ бўлади. Сочинг ўзаги унинг марказий қисмида жойлашган бўлиб, кўп қиррали ҳужайралардан ташкил топган бўш, ғовакли тўқимадан иборат. Ушбу ҳужайралар шохланган қобиқ ва протоплазламага эга. Ҳужайралар қобиғини ташкил этувчи оқсиллар юмшоқ кератинлар синфига киритилади. Ҳужайралар ичида буришган ядро, ҳаво пуфакчалари ва пигмент доначаларини кузатиш мумкин. Ҳавонинг каттагина миқдори ҳужайралараро бўшлиқларда жойлашган, бу бўшлиқлар бир вақтнинг

ўзида соч ичига ҳар хил суюқликлар, масалан бўёқ эритмаларининг сингиш йўллари бўлиб хизмат қилади. Пўстлоқ қаватининг қалинлиги сочнинг бутун узунлиги бўйича кўпми-озми доимий бўлган пайтда, ўзакнинг қалинлиги етук соч қалинлигига пропорционал ўзгариб, кескин фарқ этиб туради. Етук сочнинг учи ва илдизининг қуйи қисмида ўзак бўлмайди. Соч илдизида ўзакнинг бўлиши, унинг ўсиши давом этаётганидан далолат беради. Ўсаётган соч, соч халтачасининг ғуддалари билан боғланган бўлади. Соч етилганида, биринчи бўлиб ўзак қаватининг ҳужайралари кўпайишдан тўхтайди, айни пайтда кутикула ва пўстлоқ қаватининг ўсиши яна бир муддат давом этади. Сўнгра пиёзчанинг юқори ҳамда ўрта қисмларининг шохланиши рўй беради ва илдиз соч халтачасининг ғуддасидан ажралади. Бундай соч қин бўйлаб бир оз кўтарилади ва илдизнинг қалинлашган қисмида соч каналининг деворидаги махсус чуқурчада, худди шу соч халтачасида ривожланган янги сочнинг, уни юзага итариб чиқаргунига қадар маҳкам ушланиб туради. Ҳайвонлар сочининг ёппасига алмашинуви туллаш деб айтилади. Сочнинг шакли унинг кўндаланг кесимининг шакли, узунлиги бўйича ўзгариши, шунингдек ўқнинг буралганлигига қараб аниқланади. Ўқнинг буралганлигига қараб, сочнинг олти тури фарқланади: тўғри, эгилган, синиқ, тўлқинсимон, бурама ва спирал. (расм 3) Соч шаклларининг ҳар хиллиги нафақат турли хил ҳайвонларда, балки бир терининг ўзида, унинг ҳар хил топографик қисмларида ёки худди шу қисмлардаги ҳар хил тоифали сочларда кузатилади.

3-расм. Соч ўқларининг эгилганлик ва буралганлик тоифалари. 1-тўғри; 2-эгилган; 3-синиқ; 4-тўлқинсимон; 5- бурама Ишлаб чиқаришга мўлжалланган терилар соч қопламининг сифатини баҳолашда сочнинг ўлчамлари бўйича нисбати ва қайишқоқлик даражасига катта эътибор қаратилади. Момиқ – мўйнали ҳайвон териларида сочнинг бешта тоифаси фарқланади: йўналтирувчи сочлар, қилтиқ сочлар, оралиқ сочлар, тивит сочлар ва сезувчи сочлар (вибрисслар). Сезувчи сочлар ҳайвоннинг бош, кўкрак ва оёқларида жойлашган бўлиб, жун қопламининг сифатини аниқлашда муҳим аҳамиятга эга эмас. Тўёқлиларда одатда сочнинг икки-уч тоифалари (кўпроқ тивит ва қилтиқ сочлар) учрайди. Соф зотли майин жунли қўй зотларининг жун қоплами фақат тивит сочлардан ташкил топган. Йўналтирувчи сочлар - учига томон ингичкалашиб борувчи, урчуқсимон шаклдаги, бир оз эгилган ёки тўғри йўғон қилтиқ соч. Улар йўғонлиги ва қайишқоқлиги билан ажралиб туради. Ўқ узунлиги нисбатан катта. Уларнинг жун қопламини қуйи қаватларини ёпиб турувчи анча тўқ рангли тепа қисмлари мўйна қоплами вуалини ҳосил қилади. Қилтиқ сочлар ўқининг узунлиги йўналтирувчи сочлардан кичикроқ, аммо ушбу сочнинг йўғонлиги йўналтирувчи сочлардан устун туради. Тўғри ёки бир оз жингалаклиги билан ажралиб турадиган ништарсимон

6- расм . Сочнинг жойланиш тасвири. а-якка; б -оддий гуруҳлар; в-тутамлар г- мураккаб гуруҳларсоч. Улар йўналтирувчи сочлар билан биргаликда пастки тивит сочларни бекитиб, таянч вазифасини ўтайди. Тивит сочлар – анча калта, ингичка ва тез ўсадиган цилиндрсимон ўта жингалак соч. Улардан жун қопламининг туб қавати шаклланади. Романов қўй зоти ва айрим қуёнлар мўйнаси бундан мустасно. Оралиқ сочлар – қилтиқ ва момиқ сочлар оралиғидаги соч тоифаси. Улардан қилтиқдан калтароқ ва ингичкароқ, момиқдан узун ва йўғонроқ бўлади. Момиқ сочлар нисбатан кўпсонли бўлади. Қишда момиқ мўйнали ҳайвонларда момиқ ва оралиқ сочлар улушига ҳамма сочларнинг 92-98 %и тўғри келади. Айни пайтда қилтиқ сочлар эса 0.1-0.4 % ни ташкил қилади. Терида сочлар якка ёки гуруҳ бўлиб жойлашади. Оддий гуруҳлар, тутамлар ва мураккаб гуруҳлар фарқланади (4-расм). Якка жойланишда сочлар тери юзаси бўйлаб озми ёки кўпми текисроқ ва тартибсиз равишда, соч халтачасида биттадан ўрнашади. Тутам бўлиб жойланишда фақат момиқ ёки момиқ билан бирга битта қилтиқ сочдан ташкил топган соч гуруҳи бирта тешикдан чиқади. Бу тутамлар қилтиқ сочнинг халтачасига эга бўлиб, у куртакланиш йўли билан тутамдаги бошқа (момиқ) сочлар учун замин яратади.

Мураккаб тутамларда момиқ сочлар битта қилтиқ соч атрофида жойлашган бўлади ва ҳар бир соч мустақил чиқиш тешигига эга бўлади. Мураккаб гуруҳларни битта йўналтирувчи соч атрофида жойлашган бир неча соч тутамлари ташкил қилади. Сочнинг бундай жойланиши кўпчилик момиқ мўйнали йиртқич ҳайвонлар, шунингдек қуён, олмахон ва бошқа ҳайвонлар терисига хос хусусият. Тери безлари ва бошқа тузилмалари. Тери безларига ёғ ва тер безлари киритилади. Улар жун қоплами ва эпидермиснинг ёрдамчи аппаратлари ҳисобланади. Иккала без тури ҳам эпителиал тўқималардан ташкил топган. Ёғ безлари ёғ секретини ажратиб чиқаради, ўз навбатида ёғ секрети эпидермис юзасини ва соч ўқларини мойлайди. Ушбу жараён натижасида тери тўқимасининг иссиқлик берувчанлиги камаяди, шунингдек, соч яхши сақланади. Ҳар бир соч ёғ безига эга: ёғ безининг ирмоғи ички соч қини тугаган жойда жойлашади. Момиқ сочлар гуруҳида учта – тўртта ёки битта умумий ёғ безлари бўлиши мумкин. Қилтиқ сочлар илдизининг атрофида биттадан олтитагача ёғ безлари ривожланиши мумкин. Ёғ бези ёғ секретини ажратиб чиқарувчи ирмоқдан ва ташқари, уни узатувчи канал (ирмоқ) га эга. Секрет ажратиб чиқарувчи ирмоқ овал ёки учбурчак шаклидаги қопча бўлиб, ўткирроқ учи пастга қаратилган, секретни узатувчи канал (ирмоқ) калта найча шаклига эга. Ёғ безлари йилнинг ҳар хил пайтида турлича ишлайди: қишнинг охири ва баҳорда яъни ҳайвонларнинг туллаши олдидан ва туллаш даврида ёғ безларидан секретнинг ажралиб чиқиши кескин тўхтайди, бунинг натижасида сочлар ялтироқлигини, сувда чидамлилигини йўқотиб, хира ва синувчан бўлиб қолади. Ёғ безлари қишда кўпроқ ёғ секретини ажратиб чиқаради, ёзда кучсизроқ ишлайди.

Тер безлари ёғ безларига нисбатан чуқурроқда, тахминан тўрли ва ғуддали қаватлар чегарасида ўрнашган, соч пиёзчалари доирачасида жойлашган. Тер безлари икки қисмдан: секрет ажратиб чиқарувчи ва уни узатувчи ирмоқлардан ташкил топган. Тер безларининг секрет ажратиб чиқарувчи ирмоғи буралган ёки эгилган найча шаклида бўлиб, унинг диаметри 20-120 мкн ташкил этади. Ушбу ирмоқ икки қават эпителиал тўқимадан тузилган. Ички қават куб ёки қонуссимон шаклдаги без ҳужайраларидан иборат бўлиб, бу ҳужайралар – секрет, яъни тер ажратиб чиқаради. Секрет ажратиб чиқарувчи ирмоқнинг ташқи қавати эпителиал мушак ҳужайраларидан ташкил топган бўлиб, улар қискариб, ички қаватдаги ҳужайраларнинг тер ажратиб чиқаришига ёрдам беради. Тер безларининг ишлаши атроф муҳит ҳарорати ва йил мавсумларига узвий боғлиқ. Тер ва ёғ безларидан ажралиб чиқаётган секрет аралашиб – тер-ёғни ҳосил қилади. У қовушқоқ, бир оз суюқ модда кўринишида бўлиб, қўйлар жунига шимилади. Айниқса майин жунли қўйлар кўпроқ тер-ёғ ажратиб чиқаради (жун массасидан 10 - 20 %гача). Тер безлари отларда кучли ривожланган. Узоқ югурган от кўпиксимон тер “совун” билан қопланади. Сигир ва чўчқаларда тер безлари бутун тери бўйлаб жойлашган бўлсада, тер ажралиши анча суст. Қуёнлар, итлар ва мушуқларда тер безлари фақат оёқ ёстиқчалари оралиғида жойлашган. Эчки ва буғуларда тер ажралиши кузилмаган. Тери безларининг эпителиал тўқимаси ва ёғ безларининг ёғ секрети чирикли микробларнинг ривожланиши ва кўпайиши учун қулай муҳит ҳисобланади. Бундан ташқари, терида кўп миқдорда тери безлари ўрнашса, у бўш, ғовакли, мустаҳкамлиги кичик бўлади (масалан, қўй терилари).

Тери ости клетчаткаси ва дермада бирикувчи тўқиманинг қон ва лимфа томирлари жойлашган. Буларга кўп сонли вена ва артериялар киритилади. Булар тармоқланиб, дерманинг тўрли қаватигача бориб етади. Дермада улар соч пиёзчалари ва безлар атрофида, шунингдек, эпидермисга якин чегарада капилляр қон томирларининг лимфатик томирлар ҳам тармоқланиб, дерма толалари оралиғидан ўтиб кетади. Нисбатан катта кўндаланг ўлчамларга эга бўлган қон ва лимфа томирларининг мавжудлиги, чарм ва мўйнахом ашёси сифатига ва ундан фойдаланишга таъсир қилади. Етарлича ёки нотўғри қонсизлантириш, жилистост нуқсонининг ҳосил бўлишига олиб келади. Катта томирлар бўйлаб, нерв тўқималари ўтади. Улар ҳам тўрли қаватга бориб етиб, асосан эпидермис остида шунингдек соч халтачалари, қон ва лимфатик томирлар атрофида мушак толалари билан маҳкамланади. Нерв тўқимасининг ингичка ва сийрак толалари терининг механик хоссалари, шунингдек, унинг кейинги ишлов беришларига таъсир кўрсатмайди. Шундай қилиб, ҳайвон териси эпителиал (соч, эпидермис), бирикувчи (базал мембрана, дерма, тери ости клетчаткаси), мушак, ёғ ва нерв тўқималарини намоён этувчи яхлит системани ташкил қилади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. М.И. Темирова, Т.Ж. Қодиров “Чарм ва технологияси”. Тошкент, Турон – Иқбол, 2005. 255 б. 2. И.П.Страхов и др “Химия и технология кожи и меха”. Москва, Легпромб ы тиздат, 1985. 495с. 3. А.Ф. Кост ы лев, С.А.Каспарянц, Ю.Г. Шкутов “Товароведение и технология первичной обработки кожевенного с ы рья” Москва, Легпромб ы тиздат, 198 8 . 396 с 4. Г.И.Никифиров «Загатовки и товароведение кожевенного сырья, шубных и меховых овчи н » . Москва, Экономика, 1982. 166 стр 5. М.Ж.Зокиров, Ф.Ш.Шарофиддинов, Д.Ю.Ҳамроқулов “Қоракўлшунослик” Тошкент, Ўқитувчи, 1976. 215 б. 6. А.Д.Переверзева, “Товародение пушно – мехового сырь я” Москва, Экономика, 1982. 286 с . 7. Я.С.Эткин “Товародение пушно – мехового сырь я и готовой продукции ” Москва, Легпромб ы тиздат, 19 90 . 364 с. 8. Е.В. Гаевой «Обработка кожевенного сырь я, меховой и шубной овчины на м я сокомбинатах» Москва , Пищев ая промышленност ь , 1977.194 с . 9. С.П.Бондаренко «Выделка и изготовление изделий из шкур овец и коз» Москва «Аст - Сталкер», 2003. 233 с . 10. А.А. Головтеева «Лаб о ратор н ый практикум по химии и технологии кожи и меха» Москва, Легпромб ы тиздат, 198 7 . 310 с.

O'xshashlar

Ҳазм безлари жигар, ошқозон ости безлари

Куйиш совуқ уриш электрдан шикастланиш

Терининг тузилиши ва кимёвий таркиби

Ҳамширалик касаллик тарихи. Ҳамширалик амалиётида шахслараро Мулоқат кўникмалари

Болаларда моддалар алмашинувининг бузилиши, унинг аломатлари, олдини олиниши