Ҳазм безлари жигар, ошқозон ости безлари - Tibbiyot - Referatlar

Ҳазм безлари жигар, ошқозон ости безлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

88.5 KB

Ko'chirib olish

Ҳазм безлари ж игар , ошқозон ости безлари Режа: 1. Ҳазм безларининг функциялари, ҳазмда тутган ўрни. 2. Жигар тузилиши, классик бўлакча таркиби. 3. Гепатоцитлар, хужайравий, субхужайравий тузилишлари. 4. Жигарда қон айланишнинг хусусиятлари. 5. Ошқозон ости бези, қисмлари, вазифалари 6. Жигар тараққиёти, ёшга кўра ўзгаришлари. 7. Ўт йўллари, ўт қопи, унинг тузилиши. 8. Ошқозон ости бези, эндокрин қисми тузилиши, секретор жараёнлар. 9. Без чиқарув йўллари, тузилиши. 10. Ошқозон ости бези, эндокрин қисми, тузилиши. 11. Инсуляр аппарат хужайраларнинг турлари, уларнинг цитофизиологияси.

ТМИ: Жигарда ўт секрецияси цитофизиологияси. Ўт йўлларининг тузилиши, меъда ости безининг эндо ва экзокрин қисм гисто- цитофизиологияси. Жигарнинг тузилиши, жигарнинг ташқи юзаси бириктирувчи тўқимали (Глиссон) капсула билан ўралган. Жигар паренхимаси жигар бўлакларидан иборат. Жигар бўлаги жигарнинг морфофункционал бирлиги бўлиб ҳисобланади. Жигар бўлаклари тузилиши ҳақида эски классик ва ХХ аср ўрталарида аниқланган янги фикрлар мавжуд. Жигарда 3 хил бўлак тури учрайди: 1. Классик бўлаклар. 2. Портал бўлаклар. 3. Ромб шаклидаги бўлаклар ёки жигар ацинуси ҳам дейилади. 2 ва 3- бўлаклар янги адабиётлар ва дарсликларда ёритилган бўлиб, ХХ асрнинг ўрталарида аниқланган. 1. Классик жигар бўлаги. Классик фикрларга кўра , бу жигар бўлаклари жигар балкаларида н (устунларилан) ва бўлаклар ичи синусоид қоп капиллярларидан иборат. Жигар устунлари гепатоцитлардан радиал йўналган жигар эпителиоцитларидан тузилиб, худди шу йўналишда улар орасидан марказга қараб қон томирлар ўтади. Классик фиркларга кўра ҳар бир бўлак олти қиррали призмага ўхшайди. Одам жигарида 500 минг бўлак бўлади. Бўлаклараро бириктирувчи тўқима жигарнинг стромасини ҳосил ўилади. Бўлаклараро бириктирувчи тўқима жонзотларда бирдай ривожланган эмас. Орасида бўлаклараро тўсиқлар жуда суст ривожланган. Шу сабабли соғлом одам жигар бўлаклари бир-биридан аниқ ажралиб турмайди. Чўчқаларда ва айиқларда бу тўсиқлар яхши ривожланган. Айрим ҳолларда катта одамларда, болаларда бўлаклар орасидаги бириктирувчи тўсиқ жуда ривожланиб кетади. Бу эса жигар

бўлакларини атрофияга олиб келади. Бу ҳолат оғир цирроз касаллиги оқибатидир. 2. Жигарнинг портал бўлаклари 3 та классик жигар бўлакларининг триадасини ўраб турувчи қисмларидан иборат. Бу учбурчак шаклга эга бўлиб, ўртада жигар триадаси жойлашади. Учбурчакнинг учларида марказий веналар жойлашиб, қон марказдан периферияга қараб оқади. Сон жиҳатдан портал бўлаклар классик жигар бўлакларидан 2 марта кўп. 3. Жигар ацинуси (бўлак деган) 2 та классик жигар бўлакларининг сегментларидан тузилиб, ром шаклига эга. Ромбнинг ўткир бурчакларида марказий вена, ўтмас бурчакларида эса триадалар жойлашади. Триада қон томирларилан ацинус ичига қон оқиб, бўлаклар атрофи томирларини ҳосил қилади. Ана шу бўлак атрофи вена ва атрезиядан ҳосил бўлган гемокапиллярлар марказий венага қўйилади. Жигар хужайраларига гепатоцитлар дейилади. Гепатоцитлар жигар элементларини 60% ни ташкил этади, нотўғри учбурчак шаклига эга бўлиб, баъзан 2 ва ундан кўп ядро тутади. Гепатоцит ядролари юмалоқ бўлиб, катталиги турличи бўлади. Чунки айрим гепатоцитлар полиплоид ядролар ҳам тутадилар. Диссе бўшлиғи гепатоцитлар билан гемокапиллярни ўртасига жойлашган. Гепатоцитлар орасида ўт каналлари жойлашади. Бу каналлар ўзининг хусусий деворига эга бўлмайди. Ҳ ар бир гепатоцитнинг 2 та тамо н и тафовут қилинади: биллиар ва васкуляр. Билиар томони - ўт капиллярларига қараган, бу ерда ўт синтезланади. Васкуляр томони глюкоза, мочевина, оқсил ва бошқа моддаларни қон плазмасига ажаратади. Гепатоцитни ён томони 2- бир гепатоцитни ён томони билан десмосома орқали бириккан. Жигарда секретор фаолиятининг ритмик холати кузатилади: кундуз куни кўпроқ ўт синтезланади, кечқурун гликоген. Бу холат гипоталамус ва гипофиз иштирокида боради. Ў т олиб чиқувчи йўллар. Уларга жигар ичи ва жигардан ташқари ўт йўллари киради. Жигар ичи йўлларига ўт каналчаси - тери найи - септал най

(бўлак атрофи)- бўлакчалараро най - сегментар ўт йўллари киради. Жигардан ташқарисига ўнг ва чап жигар, ўт йўли, умумий жигар ўт қопи йўллари киради. Бўлаклараро ўт йўли қопқоқ венаси ва жигар артерияси шоклари билан биргаликда жигар триадасини ҳосил қилади. Умумий жигар, ўт қопи ва умумий ўт йўллари деярлик бир хил тузилишга эга бўлиб, девори уч қаватдан иборат: 1. Шиллиқ қават - бир қаватли цилиндрик эпителий ва хусусий пластинкалардан тузилган. Қадахсимон хужайраларни ҳам учратиш мумкин. 2. Мушак қават - юпқа циркуляр йўналган силлиқ, мушак хужайраларидан тузилган. Бу қаватда бириктирувчи тўқима ҳали анчагина учраб туради. 3. Адвентициал - бириктирувчи тўкмадан иборат. Ў т қопи юпқа деворли 40-70 мг хажмидаги аъзодир. Девори уч қаватдан шиллиқ, мушак ва адвентициал. Ў т қопи ташқи томонидан адвентициал қобиқ билан қопланган. Шиллиқ қават кўплаб турмалар ҳосил қилади. У бир қаватли баланд призметик ҳошияли эпителий билан қопланган. Хусусий пластинкалари эластик толаларга бой. Қопчанинг бўйин соҳаси альвеоляр - найсимон шиллиқ ишлаб чиқарувчи безлар тутади. Қопча эпителийси таркибидаги сувни қайта сўрилишини ҳам таъминлайди. Мушак қавати силлиқ мушак миоцитларидан иборат. У ўзаро тўрсимон жойлашиб, кўпчилиги циркуляр йўналишга эга. Жигарда қон айланаши . Қон айланиш системаси 3 қисмдан иборат: 1. Бўлакларга қон олиб келувчи система 2. Бўлакчалар ичида циркуляция қилувчи қон томирлар системаси. 3. Бўлаклардан қонни олиб кетувчи қон томир системаси. 1. Дарвоза венаси ва жигар артерияси

Бўлаклар венаси ва артерияси Сегмент венаси ва артерияси Бўлак чалараро лар артерия ва вена Бўлакчалар атрофидаги артерия ва вена лар олиб келучи томирлар тизимига киради. 11.Бўлакчалар ичи гемокапилляр (ажойиб тўр) циркуляция тизимига киради. 111. Марказий вена , йиғувчи вав жигар веналари олиб кетувчи томи рлар тизимига киради. Синусоид капиллярлар деворида ўтроқ макрофаглар - Купфер хужайралар бўлиб, улар бўлакча ичидан оқаётган қонни тозалашда иштирок этади. Деворида 4 хил: 1. Эндотелий 2. Купфер 3. Перисинусоидал 4. Перисинусоидал эндокрин Жигарга 2 та қон томир келиб қуйилади. Бу томирлар бўлаклар артерияси ва венасига бўлинади. Сегмент венаси ва артерияси ўз навбатида бўлаклараро артерия ва веналарга бўлинади. Артерия, вена ва ўт йўли билан биргаликда триада ҳосил қилади. Вена ва артериялар майда капиллярларга бўлиниб, бу бўлаклар чичга кириб боради. Бунга гемокапиллярлар дейилади. Гемокапиллярлар орқа қон циркуляция бўлиб, кейин марказий венага қуйилади ва қон тозаланиб чиқиб кетади. Демак, жигар 2 йирик қон томир билан: жигар артерияси ва қопқоқ венаси ёрдамида қон билан таъминланади. Натижада жуда қисқа вақт ичида жигар орқали организмдаги ҳамма қон оқиб ўтиб, турли бегона захарли моддалардан тозаланади. Жигарнинг тараққиёти.

Жигар эмбрионал тараққиётининг 3-хафтасида энтодермалдан ривожланади. Бунда тана ичагининг вентрал қисмидан ўсимта ҳосил бўлади. Ана шу бухта юқориги краниал ва пастки каудал қисмларга ажратилади. Краниал қисмидан- жигар ва унинг ўт йўллари. Каудал қисмидан ўт қопи ва унинг чиқарув йўли шаклланади. Жигарда регенерация жуда кучли кечади. Бу айниқса, жигар жарохатланганда ёки кесилганда жигар хужайралари тезда бўлиниб кўпайиб, жарохатланган жой тез битиб кетади. Жигарнинг тикланиши: каламушларда 10-14 кун, итларда 2 ой, одамда бундан кўпроқ вақтни олади. Чақалоқ жигари 1 ёшгача катта кичиклиги ва оғирлигига кўра катталарникикша нисбатан 2 мартгача кўпроқ бўлади ва тананинг 4,0-4,5 % ни ташкил этади. Чақалоқ жигар таркибидла катталарникига кўра, сув кўпроқ, оқсил, ёғ, углеводлар кам бўлади. Чақалоқ жигари бўлакли тузилишига эга эмас, жигар бўлаклари 8-10 ёшда тўла мукаммаллашади. Жигар хужайралари гепатоцитларда ҳам ёшга қараб ўзгаришлар бўлади. Чақалоқ жигари 160 гр. Меъда ости бези - аралаш без. Экзокрин ва эндокрин қисмидан иборат. Экзокрин қисми ҳазм ферментларига бой (трипсин, липаза, амилаза) бўлган панкератик шира ишлаб чиқаради ва уни 12 бармоқли ичакка қуяди. Эндокрин қисми эса - инсулин, глюкагон, соматастатин, панкреатик полипептид каби гормонларни синтезлайди ва улар капиллярлар орқали қонга ўтади. Экзокрин қисм бўлаклари: панкреатик ацинус, қўшимча ва бўлак ичи чиқарув йўлларидан, бўлаклараро чиқарув йўллартдан ва умумий панкреатик чиқарув йўлларидан тузилган. Панкреатик ацинус экзокрин қисмининг морфофункционал қисми ҳисобланади. У секретор хужайралар қисмидан ва қўшимча чиқарув йўлидан тузилган. Безнинг эндокрин қисми-оролчалардан тузилган. Бу оролчалар эндокрин хужайралар инсулоцитлардан тузилиби, уларнинг орасида

фенестрланган типдаги капиллярлар жойлашган бўлади. Капиллярлар перикапиллярлар бўшлиқ билан ўралган бўлиб, гормонлар дастлаб шу ерга ажралиб, кейин қонга сўрилади. Инсулотцитлар ациноз хужайралардан фарқи улар майда бўлади. Инсулоцитларнгинг 5 тури маълум: 1. В-хужайралар (базофил) инсулин 2. А-хужайралар (ацидофил) гглюкагон 3. Д-хужайралар (дендритик) самотастатин 4. Д1-хужайралар (аргирофил) ВИП 5. Рр-хужайралар панкреатик пептид 1. В - хужайралар. Шу оролнинг энг кўп хужайралари бўлиб, 70- 75% ни ташкил қилади. Асосан оролнинг ўрта қисмида жойлашади. Маҳсулоти-инсулин гормонини ишлаб чиқаради. Айрим ҳолларда рух тутади. Инсулин қондаги глюкоза миқдорини камайтиради, яъни глюкозани гликогенга айлантиради. Организмда инсулин етишмаса, тўқималарда глюкоза миқдори камайиб, қонда эса унинг миқдори кўпайиб кетади. Бу ҳолат сийдик билан қанднинг кўплаб чиқиб кетишига олиб келади (қандли диабет). Диабет билан касал бўлган бола, катта одам инсулин таблеткасини ёки уколини олади, парҳез тутади. Айниқса диабет касали болаларда жуда кўп. Битта бола 1 коробка шоколад конфетини еб қўйган ва диабет касалига чалинган. Кейинги маълумотларга кўра, инсулинни кодировать қиладиган, яъни бошқари, унга жавоб берувчи генни аниқлаганлар ва ажратиб олганлар. Бу ген инженерия ишлари ҳисобланади. Тошкентдаги эндокринология институтида қатор илмий изланишлар олиб борилади ва - диабетни келиб чиқиши ва уни тўла даволаш масалалари юзасидан хужайраларни кўчириб ўтказса (пересадка) қилса бўладими?

2. А-хужайралар 12-15% хужайраларни ташкил қилади, асосан оролнинг чеккаларида жойлашади. Махсулоти глюкагон гормонини ишлаб чиқаради, бу гормон глюкогеннинг миқдорини доимийлигини ушлаб туради. 3. Д дельта хужайралар 5-10% бўлиб, ноксимон ва юлдузсимон шаклда, оролнинг четларида жойлашади. Самотастатин гормонини ишлаб чиқаради. Бу гормон А ва В хужайралар махсулотини тўхтатади, ациноз хужайралардаги сермент синтезини сусайтиради. 4. Д1 хужайралар кам. Вазоактив интестинал пептид (ВИП) ишлаб чиқаради. Бу полипептид артериал босимни пасайтиради, лекин меъда ости гормонлар ажралишини кучайтиради. 5. Рр 2-5% бўлиб, меъда ости ширалари ажралишини кўчайтирувчи полипептид ишлаб чиқаради. Ривожланиши. Меъда ости бези энтодерма ва мезенхимадан ривожланади. Эмбрионал ичакнинг вентрал қисмидан 3 ҳафаталик эмбрионда меъда ости безининг куртаги шаклланади. Тараққиётнинг 3 ойига келиб, безнинг эндо ва экзокрин қисмлари ҳосил бўлади. Янги туғилган чақалоқларда меъда ости безининг оғирлиги 2-3 гр, катталарда 90 гр ни ташкил этади. Янги туғилган даврда чақалокнинг меъда ости безининг бош қисми бошқа қисмларга нисбатан яхши тараққиё этган ва бўлакли тузилиш периферик қисмларида бироз сезиларли бўлади. Эндокрин қисми эса фақат биринчи йиллардагина тез тараққий этади. Бу қисм чақалоқларда аниқ кўринади. Бу оролчада «В» хужайралар кўп бўлади. Меъда ости бези. Меъда ости бези (pancreas) овқат ҳазм қилиш системасининг катта безларидан ҳисобланади. У аралаш без бўлиб эндокрин ва экзокрин қисмлардан тузилган. Безнинг экзокрин қисмида трипсин, химотрипсин, карбоксипептидаза, амилаза, липаза, эстераза ва бошқа ферментларга бой бўлган панкреатик

шира ишлаб чиқарилади. Панкреатик шира безнинг чиқарув найи орқали ўн икки бармоқ ичакка тушади ва унинг ферментлари таъсирида ичакда оқсил, карбонсув ва ёғлар ўзларининг охирги маҳсулотлари (мономерлари) гача парчаланади. Эндокрин қисмида инсулин, глюкагон, соматостатин, панкреатик полипептид каби гормонлар ишлаб чиқарилади. Бу гормонлар организмда углеводлар, оқсиллар ва ёғлар алмашинувини бошқаришда иштирок этади. Меъда ости безининг тузилиши. Анатомик жиҳатдан безнинг бош, тана ва дум қисмлари тафовут қилинади. Безнинг экзокрин қисми. Безнинг бу қисми ацинуслар ва чиқарув найларининг йиғиндисидан иборат. Меъда ости бези экзокрин қисмининг структура-функционал бирлиги бўлиб ацинус (acinus pancreaticus) ҳисобланади. У охирги секретор бўлим ва киритма найларини ўз ичига олиб, ундан чиқарув найлари бошланади. Ташқаридан ацинус катталиги 100-150 мкм бўлган қопчани эслатади. Ацинуслар орасида ретикулин толалар, қон капиллярлари ҳамда вегетатив нерв системасининг нерв толалари ва нерв тугунлари жойлашади. Ацинуслар 7-12 та йирик экзокрин панкреатоцитлар ёки ациноцитлардан (acinocytus) ва бир неча майда най ҳужайралари ёки центроацитоз ҳужайралардан ташкил топган. Ацинар ҳужайраларда апикал зимоген ва базал (гомоген) зоналари аниқ ажралиб туради. Электрон микроскопда ацинар ҳужайралар пирамида шаклига эга бўлиб, унинг кенг асоси базал мембранада ётади. Ҳужайраларнинг ён юзалари цитолеммаси бириктирувчи комплекс ва десмосомалар ҳосил қилади. Ацинар ҳужайраларнинг апикал (зимоген) зонаси кислотали бўёқлар билан, яъни оксифил бўялади. Зимоген зона асосан йирик (диаметри 80нм гача) ўртача электрон зичликдаги зимоген гранулалар билан тўлган бўлади. Улар орасида камроқ электрон зичликка эга бўлган прозимоген (етилмаган) доналари ҳам

учраб туради. Гомоген зонада асосан мембраналарида жуда кўп рибосомалар тутган донадор эндоплазматик тўр элементлари жойлашган. Улар параллель жойлашган ясси қопчалардан иборат бўлиб, панкреатик ширанинг ферментлари шу ерда синтезланади. Базофил рибосомалар кўп бўлганлиги сабабли бу зона базофил бўялади. Ацинар ҳужайраларнинг 1-2 та ядроча тутган думалоқ ядроси уларнинг базал қисмига яқин жойлашади. Яхши ривожланган Гольжи комплекси цитоплазманинг ядро усти зонасини эгаллайди. Турли шаклдаги митохондрияларнинг кўпчилиги Гольжи комплекси атрофида ва ҳужайра цитолеммасининг остида жойлашган. Ацинар ҳужайраларнинг ядроси думалоқ бўлиб, базал қисмга яқин жойлашади. Ацинар ҳужайралардан ажралган секрет киритма най (ductus intercavatus) га тушади. Унинг деворини ташкил қилган майда ҳужайралар баъзан ацинар ҳужайраларнинг ён томонида зич ёпишиб, улар билан умумий базал мембранада жойлашади. Баъзи ҳолларда эса киритма найи ҳужайралари ацинус бўшлиғига суқилиб киради ва ацинар ҳужайраларнинг апикал юзасида ётади. Бундай жойлашган ҳолда улар центроациноз ҳужайралар (cellulae centracinosae) деб аталади. Центроациноз ҳужайралар нотўғри ясси кўринишга эга бўлиб, овал шаклидаги йирик ядроси оқиш цитоплазмасининг юпқа қатлами билан ўралган. Цитоплазмада органеллалар жуда кам. Ҳужайраларнинг ацинус бўшлиғига қараган эркин юзасида онда-сонда микроворсинкалар учрайди. Киритма найлари бўлакчалар ичи найлари (ductus interlobulares) га ўтади. Уларнинг девори бир қават кубсимон эпителий билан қопланган. Ҳужайрлаар цитоплазмасида оз миқдорда митохондриялар ва эркин рибосомалар, унчалик ривожланмаган гольжи комплекси ва донасиз эндоплазматик тўр элементлари бор. Бўлакчалар ичи найлари меъда ости безида унчалик ривожланмаган ва шу белгисига қараб қулоқ олди безидан яққол ажратиш мумкин. Киритма ва бўлакчалар ичи найлари ҳужайралари

панкреатик шира таркибидаги бикарбонатлар, тузлар ва сув секрециясида иштирок этади. Бўлакчалар ичи найлари без бўлаклари орасидаги бириктирувчи тўқимали тўсиқларда жойлашган бўлакчалараро найлар (ductus interlobulares) бўлиб давом этади. Улар эса ўз навбатида меъда ости безининг дум қисмидан бош қисмигача давом этиб, бу ерда умумий ўт йўли билан биргаликда ўн икки бармоқ ичак бўшлиғига очилади. Бу найлар девори шиллиқ парда билан қопланган. Шиллиқ парда баланд призматик эпителий ва бириктирувчи тўқимадан иборат ҳусусий пластинкалардан ташкил топган. Умумий чиқарув найининг қўшилиш жойида айлана жойлашган силлиқ мушак ҳужайралари бўлиб, улар найнинг сфинктерини ҳосил қилади. Безнинг эндокрин қисми. Эндокрин қисм без бўлакчалари ичида жойлашган панкреатик оролчлар (Лангерганс оролчалари) дан иборат. Кўпчилик оролчалар одатда атрофдаги тўқималардан бириктирувчи тўқимали парда билан ажралган. Лекин айрим оролчаларнинг, айниқса, майда оролчаларнинг капсуласи бўлмайди ва экзокрин паренхима билан қўшилиб кетади. Оролчаларнинг сони безнинг бош – тана – дум йўналишида ортиб боради. Уларнинг умумий сони 1 млн дан 2 млн гача бўлади. Панкреатик оролчалар (insulae pancreaticae) эндокрин ҳужайралар – инсулоцитлардан ташкил топган. Улар ўртасида фенестрланган синусоид типдаги қон капилярлари жойлашади. Қон капиллярлари атрофида перикапилляр бўшлиқ бўлиб, мнсуляр гормонлар аввало шу бўшлиққа, сўнгра капиллярлари девори орқали қонга тушади. Инсулоцитлар ацинар ҳужайраларга қараганда кичикроқ бўлиб, уларнинг цитоплазмасида донадор эндоплазматик тўр ўртача ривожланган бўлсада, Гольжи комплекси яхши ривожланган, майда митохондриялар ва секрет доначалари кўп. Секрет доначаларининг физик-кимёвий ва морфологик ҳусусиятларига қараб инсулоцитларнинг 5 тури фарқланади: В- (базофил) ҳужайралар, А-(ацинофил) ҳужайралар, D-(дендритик) ҳужайралар, D1-(аргирофил) ҳужайралар ва РР-ҳужайралар.

Панкреатик оролчалар ҳужайраларининг кўпчилиги В-ҳужайралар ташкил қилади. Улар асосан оролча марказида жойлашади. В- ҳужайраларнинг секрет доначалари сувда эримайди, аммо спиртда бутунлай эриб кетади. Секрет доначаларининг катталиги 275 нм атрофида бўлиб, улар базофиллик ҳусусиятига эга ва альдегидфуксин, генциан фиолет билан кўк рангга бўялади. Секрет доначаларининг ўраб турган мембранаси билан ичидаги моддаси орасида кенг ёруғ гардиш (ореола) бор. В-ҳужайраларнинг секрет доначалари инсулин гормонидан иборат. Инсулин тўқималар ҳужайралари томонидан глюкозани ўзлаштиришни кучайтиради ва қондаги қанд миқдорини камайтиради. Ўзлаштирилган глюкоза ҳужайраларда, айниқса, жигар ва мушак ҳужайраларида гликогенга айланади ва тўпланади. Шунинг учун организмда инсулин етишмаганда тўқималарда глюкоза миқдори камайиб, қонда унинг миқдори кўпайиб кетади. Бу эса қандли диабет касаллигига олиб келади. А-ҳужайралар панкреатик оролчалар ҳужайраларининг 15-20% ташкил қилади ва улар кўпинча оролчанинг чеккаларида жойлашади. Бу ҳужайралар секрет доначаларининг катталиги 230 нм атрофида бўлиб, улар спиртда эримайди, аммо сувда эрийди. В-доначалар оксифил ҳусусиятга эга, шу сабабли кислотали фуксин билан оч қизил рангга бўялади. В-ҳужайралар секрет доначаларидан фарқли ўлароқ, А-доначаларнинг қорамтир маркази билан уни ўраб турган мембранаси орасидаги ёруғ гардиш(ореола) тор бўлади. А-ҳужайралар секрет доначаларида глюкогон гормони топилган. Глюкогон инсулиннинг антагонисти ҳисобланади ва унинг таъсирида тўқималарда гликогеннинг глюкозага парчаланиши кучаяди, натижада, қонда қанд миқдори ошади. Шунинг учун организмда глюкогон камайиб кетганда қондаги глюкоза миқдори камайиб кетиши мумкин. Шундай қилиб, инсулин ва глюкогон қондаги глюкоза миқдорининг доимийлигини ушлаб туради ва тўқималардаги (биринчи навбатда жигардаги) гликоген миқдорини белгилайди.

D - ҳужайралар инсулоцитларинг 5-10% ини ташкил қилади. Бу ҳужайралар ноксимон, баъзан, юлдузсимон шаклдаги ҳужайралар бўлиб, асосан, панкреатик оролчаларнинг четида жойлашади. D-ҳужайраларнинг секрет доначалари катталиги 325 нм атрофида, ўртача зичликда бўлади ва ёруғ гардиш (ореола) тутмайди. D-ҳужайралар соматостатин гормони ишлаб чиқаради. Бу гормон А-ва В-ҳужайралардан инсулин билан глюкогон ажралишини тўхтатади ҳамда безнинг ацинар ҳужайраларидаги ферментлари синтезини пасайтиради. Панкреатик оролчаларда оз миқдорда D1- ҳужайралари ҳам учрайди. Бу ҳужайралар жуда зич маркази атрофида тор ёруғ гардиши бўлган майда (160 нм) аргирофил доначалар тутади. D1- ҳужайралар вазоактив интестинал полипептид (ВИП) ишлаб чиқаради. ВИП артериал босимни пасайтиради, меъда ости бези шираси ва гормонлар ажралишини кучайтиради. РР-ҳужайралар инсулоцитлар орасида жуда кам (2-5%) бўлиб, улар меъда ва меъда ости бези ширалари ажралишини кучайтирувчи панкреатик полипептид ишлайди. РР-ҳужайралар полигонал шаклда бўлиб, цитоплазмасида жуда майда (140 нм гача) доначалар тутади. Бу ҳужайралар одатда безнинг бош қисмидаги панкреатик оролчаларнинг четларида, бундан ташқари, оролчалардан ташқарида, яъни экзокрин бўлимлар ва чиқарув найлари орасида ҳам учрайди. Меъда ости бези бўлакларида юқорида айтиб ўтилган, ацинар ва эндокрин ҳужайралардан ташқари, секретор ҳужайраларнинг яна бир тури – оралиқ ёки ациноинсуляр ҳужайралар цчрайди. Уларнинг келиб чиқиши тўлиқ ўрганилмаган. Ациносуляр ҳужайралар тўда-тўда бўлиб экзокрин қисм орасида жойлашади. Бу ҳужайраларнинг ўзига ҳос ҳусусияти шундаки, уларнинг цитоплазмасида икки хил доначалар: ацинар ҳужайраларга ҳос бўлган йирик зимоген доначалри ва эндокрин ҳужайраларга ҳос – майда секрет доначалари учрайди. Майда секрет доначалари А-В, ва D ҳужайралардан бирининг секрет доначаларига ўхшаш бўлади. Шу сабабли ациносуляр ҳужайраларни А,В, D турларга классификация қилиш тавсия

қилинган. Ациносуляр ҳужайраларнинг кўплиги қонга ҳам эндокрин, ҳам зимоген доначаларини ажратади. Камдан-кам ҳолларда ҳар икки хил секрет доначалари безнинг чиқарув найига тушади. Регенерацияси. Меъда ости бези ҳужайраларининг митотик активлиги жуда паст, шунинг учун ҳужайраларнинг физиологик янгиланиши асосан ҳужайра ичи регенерацияси билан боради. Меъда ости безининг репаратив регенерацияси эса регенерацион гипертрофия тарзида ўтади. Меъда ости безида репаратив регенеция регенерацион гипертрофия типида ўтади. Тараққиёти. Меъда ости бези пушт ҳаётининг 3-4 ҳафтасида бирламчи ичакнинг дорзал ва 2 та вентрал эпителиал бўртмаларидан ривожланади. Дорзал бўртмадан безнинг тана ва дум қисми, вентрал бўртмадан бош қисми ва безнинг чиқарув найлари ривожланади. Кейинчалик энтодермал бўртмаларнинг ҳужайралари эпителий тасмалари ҳосил қилиб, атрофдаги мезенхимага ўсиб киради. Юмбрионал тараққиётнинг 5-ҳафтасида эпителиал тасмалардан бирламчи чиқарув найлари ҳосил бўлиб, улар кучли тармоқланиб учи берк ҳолда тамом бўлади. Бу найларнинг девори бир қаватли, иҳтисослашмаган эпителийдан иборат. Эмбрионал ривожланишнинг 4-ҳафтасида чиқарув найларидан эпителиал куртаклар ҳосил бўлиб, булар секретор бўлимга айланади. Ҳужайраларда донадорликнинг пайдо бўлиши секретор фаолиятнинг бошланишини кўрсатади, бу эса эмбрионал тараққиётнинг 5-ойларида юз беради. Бола туғилгандан сўнг безнинг морфофункционал тарққиёти 18-20 ёшгача давом этади. Безнинг эндокрин қисми эмбрионнинг 3 ойлигидан бирламчи чиқарув найларининг куртаклари шаклида тараққий эта бошлайди. Бу эпителиал куртаклар бирламчи без тўқимасидан оролчалар ҳолида ажралади. Мезенхимадан безнинг бириктирувчи тўқимали асоси ва томирлар ривожланади.

O'xshashlar

Ички секреция безлари физиологияси

Ҳазм қилиш ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Овқат ҳазм қилиш тизими ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Ички секреция безлари ва уларнинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Хазм тизими - ўрта ва орқа қисми