logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Tibbiyot
  4. Qon va qonning yaratilishi

Qon va qonning yaratilishi

Yuklangan vaqt:

16.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83 KB
Ko'chirib olish
Qon va qonning yaratilishi Reja: 1. Donasiz leykotsitlar – limfotsitlar va monotsitlar . 2. Embrional gemopoez. 3. Postembrional gemopoez 4. Trombotsitopoez Qon va limfa organizmning ichki muhit to`qimasi hisoblanadi. Mazkur to`qimaning o`ziga xos xususiyatlari - uning mezenximadan rivojlanishi, hujayralararo moddaning ko`pligi, hujayra elementlarining turli tumanligi. Qonning vazifalari: 1. transport - gazlarni , oziq moddalarni , gormonlarni , oqsillarni , ionlarni , almashinuv natijasida hosil bo ` lgan mahsulotlarni tashiydi ; 2. trofik; 3. nafas olish; 4. himoya - yallig`lanish va immun reaksiyalarda ishtirok etish; 5. ekskretor - metabolizm mahsulotlarini chiqarish; 6. gomeostazni boshqarish - organizm ichki muhitini doimiyligini ta ’ minlaydi , tana haroratni , osmotik muvozanatni , kislota - ishqor holatini boshqaradi ; 7. qonning ivishini - qon ketishini oldini oluvchi tromblarni hosil qilish. Qonning og`irligi tana og`irligining 5% tashkil etadi, qonning hajmi - taxminan 5-5,5 l. Qon tarkibi: • hujayralararo modda (plazma), • shaklli elementlari (hujayralari). • Plazma: suvdan (90-95%) va unda eriydigan oqsillar, aminokislotalar, nukleotidlar, glyukoza, mineral moddalar, almashinuv mahsulotlaridan (7-10%) tashkil topgan. • Qon plazmasi oqsillari: albuminlar, globulinlar, fibrinogen, protrombin, transferrin, oqsilli fermentlar va boshqalar. Qonning shaklli elementlari: eritrotsitlar, leykotsitlar, trombotsitlar. Eritrotsitlar - qizil hujayralar, leykotsitlar - oq hujayralar, trombotsitlar - qon plastinkalari. Eritrotsitlar. 1 mm3 qonda taxminan 5 mln. eritrotsit bo`ladi. Shakli - ikki tomonlama botiq disk, ba’zi kasalliklarda shakli o`zgaradi - poykilotsitoz. Buni diagnostikada axamiyati katta. Eritrotsitlarning quyidagi shakllari uchraydi: dakrotsitlar - tomchisimon, stomatotsitlar - markazi teshikli, bular o`roqsimon hujayrali anemiyada uchraydi, sferotsitlar - yumaloq shaklli, akantotsitlar - tikanaksimon o`siqli. Eritrotsitlarning diametri-7,2 mkm ± 0,05 mkm. 6 mkm dan kichiklari - mikrotsitlar, 9-12 mkm - makrotsitlar. Qonda anomal o`lchamdagi eritrotsitlarning paydo bo`lishi anizotsitoz deyiladi. Eritrotsitlarning tuzilishi va tarkibi: 66% - suv, taxminan 33% - gemoglobin. Gemoglobinning oqsil qismi globin va pigmenti – gemdan tuzilgan. Bundan tashqari fermentlar va lipidlarga ega. Eritrotsitlar yopishqoq – ustunsimon tangalar hosil qilishi, elastik kapillyarlardan o`tish xususiyatlariga ega. Eritrotsitlar hujayra membranasi bilan o`ralgan va yadrosiz. Elektron mikroskopda sitoplazmasi zich, gemoglobin (Hb) donachalar tutadi, anemiyada bazofil kiritmalar paydo bo`ladi. Vazifasi – gemoglobin, kislorodni biriktirib oladi (oksigemoglobin) va eritrotsitlar hamma hujayralarni kislorod bilan doimiy ta’minlaydi. Eritrotsitlar CO2 ni to`qimalardan o`pkaga transportida ishtirok etadi. Bu vazifasi eritrotsitlar tarkibida karboangidraza fermentining bo`lishi bilan bog`liq. Oksigemoglobin yuz terisi, lablarda va shilliq pardalarga pushti rang beradi. Qonning oksigenligini buzilishi ularning rangini o`zgartiradi – sianoz. Gemoglobin uglerod oksidini (CO) biriktirib, karboksigemoglobinni hosil qiladi – uning natijasida O2 ning tashilishi buziladi. Gemoglobinning miqdori ayollarda – 13,5 g/100 ml, erkaklarda 15 g/100 ml. Eritrotsitlarning yashash davri – 120 kun. Qari hujayralarni makrofaglar tanlab oladi va fagotsitoz qiladi. Trombotsitlar – qon plastinkalari bo`lib, qizil suyak ko`migidagi megakariotsitlardan ajralgan bo`lakchalardir. Har bir plastinka membrana bilan qoplangan, o`lchami – 3-5 mkm. Qondagi miqdori 1l. da -250-350∙109 ga teng, 5-8 kun yashaydi. Qon ketishini oldini olish uchun jarohatlangan qon tomirlarda tromb hosil qiladi va qonning ivishini ta’minlaydi. Jarohatlanishda fibrinogenni fibringa aylantirish xususiyatiga ega bo`lgan omilni ajratadi. Tuzilishi – oval, ikki tomonlama disk shaklda. Sitoplazmasida 2 ta komponent farqlanadi: gialomer – sitolemma bilan o`ralgan plastinkaning asosiy qismi va granulomer – maxsus donachalardan va organellardan hosil bo`lgan donador qism. Ultrastrukturasi: sitoplazmada mitoxondriyalar, Golji kompleksi, ribosomalar, glikogen mavjud. Trombotsitning markaziy qismida turli donachalar uchraydi. Chekka qismida esa mikronaychalar va filamentlar joylashadi. Bo`ylama kesmalarda mikronaychalar bevosita hujayra membranasi ostidan va unga parallel ravishda o`tadi, taxmin qilinishicha ular plastinka shaklini hosil qiladi. Filamentlar ivitmalarini retraksiyasida ishtirok etishi mumkin. Trombotsitlar periferik qismlarida membrana kanallari sistemasi mavjud. Ular yuza bilan bog`langan (ko`ndalang kesmalarda pufakchalar), chuqurroqda esa zich naysimon sistemali naychalari joylashadi. Trombotsitlarda 4 xil donacha farqlanadi: alfa -, delta-, lambda, va mikroperoksisomalar. Alfa – donachalar – yaxshi bo`yaladigan, yorug`lik mikroskopida aniq ko`rinadi, ular membrana bilan bog`langan, turli oqsillar saqlaydi; masalan, fibronektin, fibrinogen, o`sish omili, tromboplastin va boshqa. Delta donachalar – zich tanachalar – yuqori elektron zichlikka ega, ularning soni hujayradagi serotoninning miqdoriga bog`liq. Bundan tashqari Ca, ATF, ADF, gistamin tutadi. Lambda donachalar – lizosomalar hisoblanadi, lizosomal fermentlar saqlaydi. Mikroperoksisomalar – kam miqdorda peroksidaza saqlaydi. Bundan tashqari, trombotsitlar mayda granulalar ko`rinishida glikogen tutadi. Ko`p qon yo`qotganda qonga glyukoproteid – trombopoetin ajraladi, u megakariotitlarni hosil bo`lishini va ulardan plastinkalarni ajralishini stimullaydi. Romanovskiy-Gimza bo`yog`i bilan bo`yaganda 5 xil trombotsitlar farqlanadi: 1. Yosh – bazofil gialomerli va siyrak azurofil donachali; 2. Etuk – kuchsiz oksifil, gialomer va azurofil donachali; 3. Qari - qoramtir, ko`k-binafsha, qora-binafsha donachali; 4. Degenerativ – kulrang- ko`k, gialomer va kulrang- binafsha donachali; 5. Gigant – o`lchami me’yordagidan 2-3 marta katta, pushti – siyohrang gialomer va binafsha donachali. Leykotsitlar. Donador (granulotsitlar) , donasiz (agranulotsitlar) farqlanadi. Donador leykotsitlar maxsus donachalari bo`yalishi xususiyatlarga qarab 3 turga bo`linadi; eozinofil, - kislotali bo`yoqlar bilan bo`yaladigan, bazofil – ishqoriy bo`yoq bilan bo`yaladigan, neytrofil (xam ishqoriy, xam kislotali bo`yaladigan). Donasiz leykotsitlar – limfotsitlar va monotsitlar . Leykotsitlarning miqdori 1 ml qonda 3,8 – 9,0 mingta bo`ladi. Leykotsitlar psevdopodiyalari yordamida harakat qiladi. Qon orqali leykotsitlar butun organizmga tarqaladi. Qonda 8-12 soat bo`ladi. Keyin esa biriktiruvchito`qimaga o`tadi va shu erda o`zining vazifasini bajarishni davom ettiradi. Leykotsitlar himoya vazifasini bajaradi va gumoral va hujayraviy immunitetda ishtirok etadi. Granulotsitlar. Neytrofillar – yumaloq shaklda, diametri 7-9 mkm, miqdori 65-75 %. YAshash davri 8 kun. Qonda turli etilish darajasidagi 3 xil neytrofil uchraydi: yosh (0-0,5%), tayoqcha yadroli (3-5%), va segment yadroli (60-65%). Qonda yosh va tayoqcha yadroli neytrofillarning miqdori oshsa, leykotsitlar formulada chapga siljiydi, deyiladi va muhim diagnostik ko`rsatkich hisoblanadi. Segment yadroli neytrofilning tuzilishi: yadro segmentlashgan, 3-4 segmentdan iborat, ular ko`prikchalar yordamida bog`langan, sitoplazmada mayda donadorlik ko`rinadi, kuchsiz oksifil bo`yaladi, hujayraning periferik qismlarida mikrofilamentlar joylashgan. Bu qism hujayraning psevdopodiyalarini hosil qiladi. Sitoplazma kam miqdorda mitoxondriya, Golji kopleksi, lizosomalar, glikogen, lipid saqlaydi. Donachalarning 2 xili bor: maxsus – 80-90% (ikkilamchi donachalar) va azurofil (birlamchi donachalar). Maxsus donachalar ko`p sonli mayda, ular fermentlar (ishqoriy fosfataza, sitoxromoksidaza, aminopeptidaza, lizotsim), glikogen, lipidlar va boshqa saqlaydi. Marker ferment bo`lib, ishqoriy fosfataza hisoblanadi. Azurofil donachalar (10-20%) – lizosomalar – 0,8 mkm o`lchamda, ko`p miqdorda gidrolitik fermentlar yig`indisidan iborat, bundan tashqari lisotsim, peroksidaza saqlaydi. Segment yadroli neytrofilning yadrosi yordamida qonning qaysi jinsga taaluqli ekanligini aniqlash mumkin. Yadro atrofida xromatinning qo`shimcha to`plami bo`lishi ayol jinsida uchraydi, ularda X-xromosoma saqlaydi. Bu qo`shimcha tuzilma baraban tayoqcha ko`rinishga ega va u Barr tanachasi deyiladi. Tayoqcha yadroli neytrofil – neytrofilning etilmagan shakli, yadrosi taqasimon, tayoqcha yoki S-simon ko`rinishda. Yosh neytrofil loviyasimon yadroga ega. Neytrofillarning vazifasi – bakteriyalarni immun komplekslarini (antitelo- antigen) fagotsitoz qiladi, keylonlarni ajratadi va leykotsitlarning ko`payishini boshqaradi. Keylonlarni neytrofilda DNK sintezini bosib turadi. Eozinofillar – yirik hujayralar, diametri 9-10 mkm, surtmalarda 12-14 mkm, umumiy leykotsitlarning 1-5 % tashkil etadi. YAshash muddati 6-8 kun. Sitoplazmasida eozin bilan bo`yalgan maxsus donachalar saqlanadi. Elektron mikroskopda zich xromatinli yadro ko`rinadi, 2 ta segmentdan iborat, kamdan-kam hollarda 3 ta segment bo`lishi mumkin, yadrocha ko`rinmaydi. O`lchami ko`p bo`lmagan organellalarga ega. Maxsus donachalar – elektron zich, noto`g`ri shaklda, kristalloid tuzilma saqlaydi, bu donachalar uzunasiga o`tgan tiniq chiziqchalar ko`rinishga ega. Bir qator fermentlar tutadi: kislotali fosfataza, peroksidaza, sitoxrom oksidaza, betta-glyukuronidaza, suksinatdegidroginaza, gistaminaza, kininaza. Marker (nishon) fermenti – gistaminaza hisoblanadi. Taxmin qilinishicha, maxsus donachalar lizosomalarning ma’lum bir ko`rinishidir. Maxsus bo`yalmagan donachalar – tipik lizosomalardir, bir qator gidrolitik fermentlar saqlaydi. Neytrofillar kabi eozinofillarning etilish darajasiga qarab 3 turga bo`linadi: segment yadroli, tayoqcha, yosh. Limfa. Suyuqlik qondan to`qimaga o`tadi va to`qima suyuqligi hosil bo`ladi, so`ng ular kapillyarlarda to`planadi. Turli a’zolardan oqib o`tgan limfa xar xil tartibga ega (yog`, oqsil, uglevodlar). Oqsillar: albuminlar, globulinlar, fermentlar (diastaza, lipaza, glikolitik fermentlar). Mineral tuzlar NaCl, NaCO3, Ca,Mg, Fe. Gemopoez. Qon hujayralari hosil bo`ladigan to`qima gemopoetik to`qima deyiladi. Bu to`qimalarning 2 turi bor: Mieloid to`qima bo`lib, bunga suyak ko`migi kiradi. Bu erda granulotsitlar, trombotsitlar va eritrotsitlar hosil bo`ladi. Limfoid to`qima – limfotsitlar hosil bo`ladigan a’zolar kiradi (taloq, limfa tugunlari, timus). Limfotsitlarning o`zak hujayralari qizil suyak ko`migida hosil bo`ladi, keyinchalik esa timus, taloq, limfa tugunlarida differensiallashadi. Bundan tashqari limfotsitlar oshqozon-ichak traktida limfoid follikulalardan ham hosil bo`ladi. Ko`p sonli tadqiqotlar yordamida shu narsa aniqlandiki, hamma qon hujayralarining boshlang`ich hujayrasi bitta, ya’ni o`zak hujayradir, bu hujayra yana polipotent yoki plyuripotent hujayra deb nomlanadi. Hayvonlarni halok qiluvchi dozadagi radiatsiya bilan nurlantirilganda, ularda qon hosil bo`lishi to`xtaydi. Keyin ularga qizil suyak ko`migi yoki boshqa qon yaratuvchi a’zo transplantatsiya qilinadi, shunda o`zak hujayralar barcha qon yaratuvchi a’zolarga tarqalgan va ularning koloniyalari hosil bo`lgan. Bu hujayralar koloniya hosil qiluvchi birlamchi hujayralar deyiladi, undan eritrotsitar, granulotsitlar, limfotsitar va boshqa qon shaklli elementlarning rivojlanishi boshlandi. O`zak hujayralarining ma’lum bir qon hujayrasi tomon rivojlanish yo`li uning mikromuhitiga va bir qator organizmda ishlab chiqaradigan modda ta’siriga bog`liq: bularga – eritropoetin (eritrotsitlar uchun), granulopoetin (mieloblastlar uchun), limfopoetin (limfoblastlar uchun), trombopoetin (megakarioblastlar uchun). Mikromuhit: masalan timusda hujayralar boshlang`ich T-limfotsitlar uchun mikromuhit hujayralari epiteliy hujayralari hisoblanadi. Epiteliy hujayralari shu bezning stromasini hosil qiladi, shu erda T-limfotsitlar ko`payadi va differensiallashadi. Bu epiteliy hujayralari timozin gormonini ishlab chiqaradi, bu gormon esa T-limfotsitlar hosil bo`lishini stimullaydi. Taloqda, limfa tugunlarida mikromuxitni hosil qiladigan hujayralar bo`lib, retikulotsitlar, makrofaglar xizmat qiladi. Gemopoez 2 davrga bo`linadi: embrional va postembrional. Embrional gemopoez. Qon hujayralarining rivojlanish manbai mezenxima xisoblanadi. Qon yaratilishi rivojlanishining 2 xaftalari oxiri, 3 xaftalarining boshida sariqlik qopchasida boshlanadi. Mezenxima hujayralaridan qon tomirlar hosil bo`ladi, erkin mezenxima hujayralaridan esa qonning o`zak hujayralari paydo bo`la boshlaydi. O`zak hujayralarning bir qismi eritrotsitar qatoridagi birlamchi hujayralarga – megaloblastlarga (eritroblastlarga) differensiallashadi. Ulardan yadrosiz va yadroli birlamchi eritrotsitlar hosil bo`ladi. Bu megaloblastik tipidagi qonning yaratilishi deb ataladi. Normoblastik qonning yaratilishi blastlardan ikkilamchi eritroblastlar → polixromatofilli → normoblastlar → ikkilamchi eritrotsitlar (normotsitlar). 1. Sariqlik qopchasi devoridagi eritrotsitlarning rivojlanishi intravaskulyar yuz beradi. Qon tomirlar devori atrofdagi blastlardan esa ekstravaskulyar granulotsitlar differensiallashadi. O`zak hujayralarning ma’lum qismi differensiallashmagan ko`rinishda qon orqali homilaning turli a’zolariga tarqaladi. Ular qon hujayralariga yoki biriktiruvchi to`qima hujayralariga differensiallashadi. Sariqlik qopchasining reduksiyasidan keyin jigar qon yaratuvchi a’zo bo`lib qoladi. 2. Jigarda qonning yaratilishi. Jigar kurtagi 3-4 xaftalarida paydo bo`ladi. 5-xaftalarida esa qonning yaratilishi boshlanadi. Qonning yaratilishi kapillyarlar bo`ylab ekstravaskulyar boradi. Bu jarayon jigar bo`lakchalari ichiga mezenxima bilan birga o`sib kirishi bilan boradi. Qon yaratilishi manbai – sariqlik qopchasidan keladigan o`zak hujayralar orqali. O`zak blast hujayralar ikkilamchi eritrotsitlar va granulotsitlarga differensiallashadi. Bundan tashqari megakariotsitlar ham hosil bo`ladi. Qonning yaratilishi homila rivojlanish davrining oxirigacha davom etadi. 3. Timusda qonning yaratilishi. Homila taraqqiyotining 1 oylari oxirida kurtagi paydo bo`ladi, 7-8 xaftalarida qonning o`zak hujayralari kela boshlaydi, immunopoezning periferik a’zolari uchun T-limfotsitlar differensiallashadi. 4. Taloqda qonning yaratilishi – embriogenezning 1-oylari oxirida kurtak hosil qiladi. O`zak hujayralardan, T-limfotsitlardan boshqa, hamma shaklli elementlar ekstravaskulyar hosil bo`ladi. Ya’ni taloq bu davrda universal qon yaratuvchi a’zo hisoblanadi. 5 oylardan keyin limfopoez kuchayadi. 5. Limfa tugunlari qonning yaratilishi. Embrional rivojlanishning 7-8 haftalarida kurtak paydo bo`ladi. 9-10 haftalarida o`zak hujayralar ko`chib o`tadi, ulardan eritrotsitlar, granulotsitlar, megakariotsitlar hosil bo`ladi. 10 haftalardan keyin boshlang`ich V- limfotsitlarning ommaviy ko`chishi kuzatiladi. 6. Qizil suyak ko`migida qonning yaratilishi 2 oydan kurtagi paydo bo`ladi, gemopoez 12 haftalardan boshlanadi. T-limfotsitlardan boshqa xamma shaklli elementlar hosil bo`ladi, o`zak hujayralarning o`zi ham qizil suyak ko`migida paydo bo`ladi. Bu a’zo markaziy a’zo hisoblanib, boshqa barcha qon yaratuvchi a’zolarni o`zak hujayralar bilan ta’minlaydi. Postembrional gemopoez Qizil suyak ko`migi va limfa a’zolarida ro`y beradi. O`zak hujayralarining etuk qon shaklli elementlariga bosqichma – bosqich takomillashib, kupayib borishi bilan ta’riflanadi. Bosqichli takomillashish jarayonida qon yaratilishining har – bir qatorida oraliq hujayralar hosil bo`ladi. Shunday qilib, gemopoezda 6 sinf hujayralarni farq qilishi mumkin. O`zak hujayralar Yarim o`zak hujayralar Unipotent hujayralar Blast hujayralar Yetilayotgan hujayralar Yetuk shaklli elementlar. O`zak hujayralar polipotent hisoblanib, hamma qon hujayralarining boshlang`ich hujayrasidir, ular juda kam bo`linadi (yarim yilda bir marta). Mitozdan keyin o`zak hujayralardan qiz hujayrasi takomillashishida davom etadi, boshqasi esa kambial bo`lib qoladi. O`zak hujayralar tuzilishi bo`yicha mayda mikrotsitlarga o`xshab ketadi. Yarim o`zak polipotent hujayralar – ham morfologik mayda limfotsitlarga o`xshaydi, mielopoezning va limfopoezning boshlang`ich hujayrasi hisoblanadi. Har 3 – 4 haftada bo`linadi. Unipotent hujayralar qondagi har bir qon yaratish: qatori uchun maxsus poetinlarga juda sezgir (eritropoetin, trombopoetin, leykopoetin, limfopoetin). Ularning ta’siri ostida faqat bir turdagi shaklli element takomillashadi. Tez – tez bo`linadi, lekin hammasi ham takomillashmaydi. Blast hujayralar – yosh hujayralar (eritroblastlar, mieloblastlar, limfoblastlar, megakarioblastlar). O`zining yirik o`lchami bilan farq qiladi, ko`p miqdordagi ribosomalari hisobiga sitoplazmasi bazofil, tez – tez bo`linadi va hammasi takomillashadi. Etilayotgan hujayralar – har bir qon yaratish qatorlari uchun xarakterli. Ular tag`in bir nechta turlarga bo`linadi, ularning ma’lum bir ko`p bo`lmagan qismi qonga tushadi (retikulotsitlar, yosh va tayoqchasimon granulotsitlar). O`zak hujayralardan takomillashish liniyasini tashkil qiladigan ma’lum bir qon shaklli elementlari hujayralarning yig`indisi differonni hosil qiladi. Eritropoez. Eritrotsitlar rivojlanishi quyidagi bosqichlari farq qilinadi: o`zak hujayralar yarim o`zak hujayra (mielopoezning boshlang`ich hujayrasi) unipotent hujayra (eritropoetinni sezuvchi) proeritroblast bazofil eritroblast polixromatofil eritroblast oksifil eritroblast retikulotsit eritrotsit. Bu bosqichlar orasida hujayralar bir necha marta bo`linadi. Proeritroblastlarning bo`linishi natijasida mayda bazofil sitoplazmali hujayralar – bazofil eritroblastlar hosil bo`ladi, ularning organellalari kam miqdorda, lekin ribosomaga boy. Bu hujayralar ko`p marta bo`linishdan keyin polixromatofil hujayralar hosil bo`ladi, ular ham asosli, ham kislotali bo`yoqlar bilan bo`yaladi. Ularning o`lchami yana kichrayadi, yadroda yadrocha yo`qola boradi, gemoglobinning yig`ilishi boshlanadi. Bu hujayralar ham bir necha marta bo`linib va takomillashib, oksifil eritroblastlarni hosil qiladi, ularning rangi ko`p miqdorda gemoglobin tutganligi hisobiga o`zgaradi, tez orada bu hujayralar bo`linish qobiliyatini yo`qotadi, ularning yadrosi destruksiyaga uchraydi va hujayradan tashqariga chiqib ketadi. Organellalari ham yo`qoladi va ularning qoldiqlari sitoplazmada to`r ko`rinishida namoyon bo`ladi. Shundan so`ng bu hujayralar retikulotsitlar deb ataladi, keyinchalik eritrotsitlarga aylanadi. Shunday qilib eritropoez jarayoni davomida hujayrada quyidagi o`zgarishlar ro`y beradi: o`lchami kichiklashadi, yadro yo`qoladi, gemoglobinning miqdori oshishi hisobiga bo`yalishi o`zgaradi, RNK miqdori kamayadi. Organellalari destruksiyaga uchraydi va yo`qoladi. Granulotsitopoez Granulotsitlarning rivojlanish bosqichlari: o`zak hujayra yarim o`zak hujayra (mielopoezning boshlang`ich hujayrasi) unipotent hujayra (leykopoetinga sezgir) mieloblast promielotsit mielotsit metamielotsit tayoqcha yadroli granulotsit segment yadroli granulotsit Mielotsit bosqichdayoq takomillashish 3 yo`nalishda boradi: neytrofillar, eozinofillar va bazofillar hosil bo`lishi. Promielotsit bosqichida sitoplazmada maxsus bo`lmagan donachalar paydo bo`ladi, mielotsit bosqichda esa maxsus donachalar joylashadi. Granulotsitlar rivojlanishi davomida yadrosining shakli o`zgaradi, mielotsit bosqichda yumaloqdan loviyasimon shaklga, oxirgi bosqichida esa yadro segmentlashadi. Hujayraning o`lchami birmuncha kichrayadi, hamma organellalar kam miqdorda saqlanadi, maxsus donachalarning miqdori oshadi. Hujayraning bo`linishi metamielotsit bosqichida to`xtaydi. Mielotsit bosqichda hujayraning fagotsitoz xususiyati boshlanadi, metamielotsit bosqichda esa harakatchan bo`lib qoladi va qonga chiqishi mumkin. Trombotsitopoez Qizil suyak ko`migida boradi. Bosqichlari: o`zak hujayra yarim o`zak hujayra (mielopoezning boshlang`ich hujayrasi) unipotent hujayra (trombopoetinga sezgir) megakarioblast promegakariotsit megakariotsit trombotsit. Megakarioblast juda yirik hujayra, yadrosi bo`laklarga bo`lingan, bazofil sitoplazmali. Rivojlanish davomida yadroning o`lchami yiriklashadi va sitoplazma ham bir necha o`n mkm kattalashadi. Barcha organellalar mavjud bo`lib, mayda donadorlik va silliq endoplazmatik to`r kanalchalarining bo`lishi o`ziga xosdir. Bu kanalchalar bo`ylab megakariotsitdan plastinkalarning ajralishi yuz beradi (demarkatsion kanallar). Limfotsitopoez Quyidagi bosqichlar farqlanadi: o`zak hujayra yarim o`zak hujayra (leykopoezning boshlang`ich hujayrasi) unipotent hujayra (limfopoetinga sezgir) limfoblast prolimfotsit limfotsit Limfotsitopoez uch bosqichga bo`linadi: suyak ko`migi bosqichi – T- va B- limfotsitlarning boshlang`ich hujayrasining hosil bo`lishi; antigenga bog`liq bo`lmagan takomillashishi (markaziy immun a’zolarida ro`y beradi, limfotsitlar bu paytda faqat antigenga qarshi orttirilgan turli retseptorlar natijasida antigenlarni tanib olish xususiyatiga ega bo`ladi); antigenga bog`liq ravishda takomillashish (periferik limfoid a’zolarida antigenlar bilan kontakt bo`lganidan so`ng ro`y beradi, bu paytda 3 ta T-limfotsitlarning subpopulyasiyasi hosil bo`ladi: killerlar, xelperlar va supressorlar). Immun reaksiyalarda etuk T- va B-limfotsitlar antigenlar ta’siri ostida faollashadi, blast formalaridan transformatsiya bo`ladi (blasttransformatsiya), ko`payadi, takomillashadi va turli populyasiyadagi immunotsitlarni hosil qiladi (T- killerlar, T-xelperlar, T-supressorlar, T- va - “B eslab qoluvchi” hujayralar, plazmotsitlar). B-limfotsitlarning faollashuvi nafaqat antigenlar ta’sirida ro`y beradi, balki albatta makrofaglar va T-xilperlar ishtirokida amalga oshadi. Ya’ni, immun reaksiyalarda gumoral immunitet hosil bo`lishi uchun T-limfotsitlar (xelper, supressor), B-limfotsitlar, makrofaglar va plazmotsitlar kooperatsiyasi muhim. Gumoral immunitetning intensivligi B-limfotsitlarga ta’sir etuvchi T- xelper va T-supressorlarning limfokinlari tomonidan boshqariladi. Shunday qilib, T- va B-limfotsitlar limfopoezda hosil bo`lish davomida bo`linish xususiyatini saqlab qoladi, bu esa immun reaksiyalarda juda muhim. Monotsitopoez Monotsitlarning rivojlanish bosqichlari: o`zak hujayra yarim o`zak polipotent unipotent hujayra monoblast promonotsit monotsit Bo`linish va takomillashish jarayonida hujayra o`lchami kattalashadi, yadro loviyasimon yoki taqasimon shaklga kiradi, lizosomalar soni oshadi (azurofil donachalar). Adabiyotlar: 1. Афанасьев Ю.И., Юрина Н.А. Гистология. Дарслик (рус.). М. 1999, 2018. 2. Афанасьев Ю.И. ва Юрина Н.А. Гистология. Дарслик (рус.) М. 1989. 3. Гистология (рус.). Под ред. Э.Г.Улумбекова и Ю.А.Челышева. М. 1997. 4. Елисеев В. Г., Афанасьев Ю. И., Котовский Е. Ф., Яцковский А. Н. Атлас микроскопического и ультрамикроскопического строения клеток, тканей и органов. — 5-е изд. — М.: Медицина, 2004. 5. Жункейра Л. К ., Карнейро Ж. Гистология: атлас: учебное пособие / пер. с англ.; под ред. В. Л. Быкова. — М.: ГЭОТАР-Медиа, 2009. 6. Зуфаров К.А. Гистология. Дарслик (ўзб.). Тошкент. 1991, 2005. 7. Зуфаров К.А.ва бошқалар. Ультраструктурные основы системной организации органов и тканей. Ташкент. 1983.

O'xshashlar

Qon va qon aylanish tizimi
Qonning shaklli elementlarining potologiyasi
Qon va limfa
Qon ketishi. Qon va uning o'rnini bosuvchi suyuqliklarni quyish
QON KETISHI, UNING TURLARI, TIBBIY YORDAM. QON VA QON O`RNINI BOSUVCHI SUYUQLIKLAR QUYISH.