Peri ferik asab tizimi anatomiyasi, fiziologiyasi, zararlanish belgilari va uni tekshirish usullari - Tibbiyot - Referatlar

Peri ferik asab tizimi anatomiyasi, fiziologiyasi, zararlanish belgilari va uni tekshirish usullari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61.5 KB

Ko'chirib olish

Peri ferik asab tizimi anatomiyasi, fiziologiyasi, zararlanish belgilari va uni tekshirish usullari Reja: 1. Peri ferik asab tizimi anatomiyasi, fiziologiyasi, zararlanish belgilari va uni tekshirish usullari 2. Periferik asab tizimini tekshirish usullari. 3. Harakat tizimi, anatomiyasi, fiziologiyasi, zararlanish belgilari va uni tekshirish usullari

Periferik (sirtqi, chekka, uchki) asab tizimi deb, bosh va orqa miyadan boshlangan nerv hujayralari, nerv tolalari va ularning yo`llarida hosil bo`lgan nerv tugunlari, ya`ni gangliyalarga aytiladi. Markaziy asab tizimini teri, mushak, pay bilan bog`lovchi qismiga somatik asab tizimi deyiladi. Markaziy asab tizimini ichki a`zolari, qon tomirlar va ichki sekretsiya bezlari bilan bog`lovchi qismi vegetativ asab tizimi deb ataladi. Orqa miyadan chiqadigan periferik asab tizimida sezuvchi nervning boshlanish qismida mayda nerv tolalari bo`lib, u tashqi muhitdan kelgan har xil ta`sirlarni qabul qilib, impulsga aylantirib beradi. Bunday retseptorlar teri, mushak, pay, ichki a`zolarda joylashgan bo`lib, ulardan kelgan axborotlarni sezuvchi tolalar orqali markaziy asab tizimiga yetkazib beradi. Harakat nerv tolalari esa markaziy asab tizimidan kelgan axborotlarni teri, mushak, qon tomirlar, ichki a`zolarga yetkazib beradi. Markaziy asab tizimi tashqi va ichki muhitdan kelgan axborotlarga organizmni moslashtirib beradi. Periferik asab tizimi zararlanganda, kasallik shu nervga taalluqli mushaklarda falajlik va terida sezgining yo`qolishi hamda sezgi buzilishlari bilan kechadi. Periferik asab tizimi zararlanganda og`riq (nevralgiya) va tana qismlarida uvishish (paresteziya) kuzatiladi. Ayrim nervning zararlanishi natijasida juda qattiq chidab bo`lmaydigan, achishtiruvchi, kuydiruvchi og`riqlar bo`ladi – bu og`riq kauzalgiya deyiladi. Orqa miya ildizlarining zararlanishi – radikulit; orqa miya tugunlarining zararlanishi – ganglionit, nerv chigallarining zararlanishi – pleksit, alohida nervlarning zararlanishi – nevritlar deb ataladi. Orqa miyaning oldingi ildizi zararlanganda periferik asab tizimiga xos falajlanish kuzatiladi. Bunda mushaklarda gipotrofiya yoki atrofiya, pay reflekslari susaygan yoki yo`qolgan bo`ladi. Orqa miyaning orqa ildizi zararlanganda esa ildizcha turidagi sezgi o`zgarishlari yuz beradi. Orqa miya orqa shoxidagi tugunlar zararlanganda, shu zararlangan sohada kuchli og`riq bilan birga uchuq toshishi kuzatiladi. Yelka chigali uchta tutamdan iborat bo`ladi. Bu tutamlar orqa miyaning C5_8–D1 segmentlaridan chiquvchi

orqa miya nervlarida hosil bo`ladi. Bu nervlar o`mrov suyagining orqa tomonidan birbiri bilan qo`shilib, uchta tutamni hosil qiladi. Yuqori tutam C5_6 segmentlardan chiquvchi orqa miya nervlarida hosil bo`ladi. O`rta tutam C7 segmentlardan chiqadigan va pastki tutami esa C8–D1 segmentlaridan chiquvchi orqa miya nervlarida hosil bo`ladi. Yuqori tutamlar zararlanganda shu nerv tolalari bilan ta`minlangan mushaklar falajlanishi va atrofiyalanishi, terida esa sezgi yo`qolishi kuzatiladi. O`rta tutam zararlanganda, shu mushaklarda falajlanish va atrofiyalanish bilan birga tirsak va oraliq nervlarga taalluqli teri sohasida sezgi o`zgarishlari bo`ladi. Pastki tutam zararlanganda oraliq va tirsak nervlari bilan ta`minlangan mushaklar falajlanadi, qo`ltiq va bilak nervlari bilan ta`minlanadigan teri yuzidagi sezgi yo`qoladi. Bel chigali D12~L1_4 segmentlardan chiquvchi orqa miya nerv tolalaridan hosil bo`ladi. Son va sonning tashqi teri nervi bel chigallari zararlanganda boldirni yozuvchi mushaklarning falajlanishi kuzatiladi, tizza refleksi yo`qoladi. Bunda bemor bukilgan boldirni yoza olmaydi. Sonning tashqi teri nervi zararlanganda mushaklarda falajlanish bo`lmaydi, lekin teri sezgisi yo`qoladi. Dumg`aza chigali L4_5 va Co1_3 segmentlardan chiqqan orqa miya asab tolalaridan iborat. Dumg`aza chigalidan chiquvchi quymich nervi ko`proq zararlanadi. Bunda sonni tashqi tomonga aylantirish, boldirni bukish va oyoq panjasining harakatlari yo`qoladi. Oyoq kafti mushaklarining falajlanishi, atrofiyalanishi va Axill hamda pay reflekslari yo`qoladi. Oyoqning orqa tomonida og`riq va boldir hamda oyoq panjasining terisida sezgi yo`qoladi. Kichik boldir nervining zararlanishida oyoq panjasi va barmoqlar yuqoriga bukilmaydi, oyoq panjasi osilib qoladi. Bemor oyoq uchi yerga tegmasligi uchun tizzasini yuqoriga ko`tarib tashlab yuradi. Boldir va oyoq panjasining tashqi yuzasida sezgi o`zgarishlari bo`ladi. Katta boldir nervi oyoq panjasini va barmoqlarni yuqoriga bukuvchi mushaklarni ta`minlaydi. Bu nerv falajlanganda bemor oyoq panjasi va barmoqlarini pastga buka olmaydi, oyoq panjasi tashqi tomonga va yuqoriga tortilib qoladi. Axill refleksi yo`qoladi,

teri sezgisi boldir orqasida, oyoq panjasi va barmoqlarning ostida hamda ularning ichki tomoni yuzasida yo`qoladi. Bilak nervi, asosan, qo`l panjasini orqaga bukadi, tirsakni yozadi. Sezgi qismi esa I–II –III barmoqlarning ustki qismini sezgi bilan ta`minlaydi. Agar bilak nervi zararlansa, qo`l panjasi osilib qoladi, tirsak sal bukiladi. Tirsak nervi, bu nerv IV –V barmoqlarni bukadi, birinchi katta barmoqni jimjiloqqa olib keladi. Sezgi qismi esa IV –V barmoq qo`l panjasining tashqi va ichki qismini sezgi bilan ta`minlaydi. Agar bu nerv zararlansa, IV –V barmoqlar bukilmaydi, periferik nerv tabiatidagi falajlanish kuzatiladi. Bunda atrofiya gipotenor sohasida bo`ladi. Bemor royal, pianino chalolmaydi, panjasi «qushsimon» panja ko`rinishida bo`ladi. IV –V barmoqlarning ichki qismida sezgi yo`qoladi. O`rta yoki oraliq nerv ham aralash nervlardan iborat bo`lib, harakat qismi qo`ldagi I–II –III barmoqlarni bukadi. Sezgi qism esa I–II, qisman III barmoqlarning ichki qismini sezgi bilan ta`minlaydi. Agar shu nerv zararlansa, qo`ldagi I–II –III barmoqlar bukilmaydi, tenor sohasida atrofiya bo`ladi. Quymich nervining harakat qismi uni tizza sohasidan bukadi va oyoqni tashqariga qaratadi. Quymich nervi tizzaosti chuqurchasiga borib ikkita nervga bo`linadi. I. Kichik boldir nervi – boldirning tashqi tomonidan ketadi. Bu nerv oyoq panjalarini orqaga burishni va tashqariga qaratishni amalga oshiradi. Sezgi qismi esa boldir va oyoq panjasining tashqi qismini sezgi bilan ta`minlaydi. II . Katta boldir nervi – harakat sohasidagi oyoq panjasining barmoqlarini bukadi va bir-biriga yaqinlashtiradi hamda oyoq panjasini ichkariga buradi. Sezgi sohasi esa boldirning orqa ichki tomoni va oyoq panjasining tovon qismini sezgi bilan ta`minlaydi. Periferik asab tizimini tekshirish usullari. Agar periferik asab tizimi zararlanmagan bo`lsa, paypaslab ko`rilganda og`rimaydi. Zararlanganda esa ularning sirtga chiqish joylari va ustunlari paypaslaganda og`riydi. Tekshirilganda

qo`l, oyoq va tanada joylashgan hamma nerv ustunlarini paypaslab chiqish kerak. Quyidagi tortilish usullarini ko`rib chiqamiz: 1. L a s s e g b e l g i s i, bunda quymich nervini tortish natijasida sonning orqa tomonida qattiq og`riq paydo bo`ladi. Bunda bemor yotgan holda bitta oyog`ini, tizzani bukmasdan, yuqoriga ko`tarishi tavsiya etiladi. Agar quymich nervi zararlanmagan bo`lsa, 90° yuqoriga ko`tarilganda ham og`rimaydi. Agar zararlangan bo`lsa, oyoqni 30° yuqoriga ko`tarilganda ham og`riq paydo bo`ladi. 2. N e r i b e l g i s i – bu orqa miyaning bel va dumg`aza ildizlarini tortib ko`rish belgisi bo`lib, bunda bemor yotgan holda boshi oldinga bukiladi. Agar zararlanmagan bo`lsa bel sohasida og`riq bo`lmaydi. Agar bel va dumg`aza ildizlari zararlangan bo`lsa, bunda belda qattiq og`riq bo`ladi. 3. Va s s e r m a n b e l g i s i – bu son nervini tortib ko`rish belgisi bo`lib, bunda bemorni chalqancha yotqizib qo`yiladi. Agar son nervi zararlangan bo`lsa tekshirilayotgan oyoqni tizza bo`g`imidan bukib, yuqoriga ko`tarilsa, sonning oldingi qismida og`riq paydo bo`ladi (11- rasm) . Harakat tizimi , anatomiyasi, fiziologiyasi , zararlanish belgilari va uni tekshirish usullari Harakat 2 xil bo`ladi: 1.I x t i y o r i y h a r a k a t l a r – bu odamning xohishiga bog`liq harakatlar. 2.I x t i y o r s i z h a r a k a t l a r – odamning xohishiga bog`liq bo`lmagan harakatlar. Bu harakatlarga chaqaloqlardagi harakat kiradi. Ixtiyoriy harakat markazlari bosh miya po`stlog`ining peshana qismining oldingi markaziy egatida, alohida va teskari joylashgan. Markazdan pastga qarab harakat neyronlari boshlanadi. Ular ichki kapsulagacha gulbog`ni tashkil qiladi. Pastga tushadigan harakat yo`llari birlashib, ichki kapsula orqa sonining oldingi 2/3 qismidan o`tadi. Ichki kapsuladan o`tgandan keyin miya oyoqchalari orqali miya ustuniga tushadi. Uzunchoq miya orqa miya chegarasida harakat yo`llari, 85–90 % asab tolalari kesishadi. Kesishgandan keyin orqa miyaning, yon ustuniga tushadi, keyin har bir segment sohasida oldingi shoxga kirib, harakat

hujayralarida tugaydi. Bu harakat neyroni – b i r i n c h i m a r k a z i y n e y r o n y o k i p i r a m i d a y o` l i (kortiko-spinal yo`l) deyiladi. Kesishmay qolgan harakat tolalari orqa miyaning oldingi ustuniga tushadi. Orqa miya tamom bo`lgan joyda – ikkinchi bel umurtqasi sohasida birinchi markaziy neyron tugaydi. Orqa miyaning oldingi harakat hujayralaridan kelgusi neyron boshlanib, tashqariga chiqadi va mushaklarda tugaydi (1-jadval). Bu ikkinchi periferik neyron – orqa miya mushak yo`li (spino-muskular yo`l) deyiladi (12-rasm). I k k i n c h i p e r i f e r i k n e r v q i s m l a r i: 1.Ildizlar (oldingi shoxda harakat ildizi, orqa shoxda sezgi ildizi). 2.Umurtqalararo tugunlar (bu faqat sezgiga tegishli). 3.Chigallar (aralash tolalardan iborat sezgi). 4. Periferik nervlar (qo`l, oyoq va tanadagi alohida nervlar). Har bir targ`il ko`ndalang mushak nerv bilan ta`minlangan. 26 Periferik nerv quyidagi vazifalarni bajaradi: 1. Harakat. 2. Sezgi. 3. Trofik yoki oziqlantirish. Zararlanganda. Agar ikkala neyron butunlay biror joyda zararlansa, unda harakat bo`lmaydi. Bunda plegiya – umuman harakat yo`q, parez – harakat butunlay yo`qolmagan, ammo chegaralangan. Parezlar yengil, o`rta va chuqur parezlarga bo`linadi. Parezlar joylashishiga qarab quyidagilarga bo`linadi, monoparez – bitta qo`l yoki bitta oyoqda harakat chegaralangan, paraparez – ikkala qo`l yoki ikkala oyoqda harakat chegaralangan, gemiparez – bir tomonda, o`ng yoki chap tomonda harakat chegaralangan, tetraparez – ikki qo`l va ikki oyoqda harakat chegaralangan. Parezlar xarakteriga qarab ikki xil bo`ladi: Ma r k a z i y p a r e z l a r – markaziy asab tizimi kasallanganda kuzatiladi (1-jadval). P e r i f e r i k p a r e z l a r – periferik asab tizimi kasallanganda kuzatiladi. Agar bosh miya peshana qismi, oldingi markaziy egat yoki gulbog` zararlansa, bitta qo`lda yoki bitta oyoqda faqat qarama-qarshi tomonda

monoplegiya bo`ladi. Agar ichki kapsula zararlansa, bir tomondan va undan pastdagi tuzilmalar miya ustunidan, orqa miyagacha zararlanganda esa, gemiplegiya faqat markaziy xilida hamma vaqt qarama-qarshi tomonda bo`ladi. Markaziy va periferik asab tizimi kasalliklarining bir-biridan farqi Belgilari Markaziy yoki spastic falajlik (markaziy neyron zararlanganda kuzatiladi) Periferik yoki bo`shashgan falajlik (Periferik neyron zararlanganda kuzatiladi) Periostal va pay reflekslari Oshgan (giperrefleksiya) Susaygan yoki yo`qolgan (giporefleksiya) Patologik reflekslari (Babinskiy, Rossolimo, Gordon va hokazolar) Uchraydi Uchramaydi Klonus (oyoq panjasi, tizza qopqog` i, qo`l panjasi) Uchraydi Uchramaydi Himoya reflekslari Uchraydi Uchramaydi Hamkor harakatlar Kasallikka xos hamkor harakatlar uchraydi Uchramaydi Mushaklar tonusi Oshgan (gipertoniya) Susaygan yoki yo`qolgan (gipotoniya yoki atoniya) Mushaklar trofikasi (oziqlanishi) Buzilmagan yoki biroz yengil buzilgan Buzilgan va chuqur atrofiya Belgilari Elektr o`tkazuvchanlik Buzilmagan Buzilgan Vegetativ o`zgarishlar: paresteziya, teri quruq, ko`p terlash, tirnoqlar sinuvchan, turli xil dog`lar, qo`l va oyoqdagi tomirlar urushining pasayishi, qo`l va oyoqlarning sovuq qotishi. Orqa miyaning zararlanishi. 1.Yuqori bo`yin qismida orqa miyaning butun ko`ndalang qismi zararlansa, tetraplegiya markaziy xarakterda bo`ladi. 2.Orqa miyaning bo`yin qalinligi zararlansa, bunda ham tetraplegiya bo`ladi. Bunda faqat qo`llarda parez periferik xarakterda, oyoqlarda markaziy xarakterga ega bo`ladi. Chunki qo`llar uchun orqa miyaning oldingi shoxidagi harakat hujayralari zararlangan, oyoqlar uchun esa markaziy neyron zararlangan bo`ladi. 3. Orqa miyaning ko`krak qismi zararlanganda pastki paraplegiya oyoqchalarda markaziy xarakterda bo`ladi, chunki oyoqlar markaziy neyroni zararlangan bo`ladi.

4.Orqa miyaning bel qismi butunlay zararlansa, bunda pastki paraplegiya oyoqlarda bo`ladi, falajlanish periferik xarakterga ega. Chunki orqa miyaning oldingi shoxidagi harakat hujayralari zararlangan bo`ladi. Harakat sohasini tekshirish. 1.Faol harakatlarni tekshirishda bemor shifokor buyrug`ini bajarishi kerak, barcha bo`g`imlardagi harakatlar to`liq ko`riladi. Bemor yurganda harakatlari kuzatiladi. Qo`l yoki oyoqlarning yuqoriga, pastga va yon tomonga harakatlari tekshirib ko`riladi. Bunda bemorda parez yoki paralichlar bor yoki yo`qligi aniqlanadi. 2. Sust harakatni tekshirishda shifokor bemorning o`ng tomonida turib, bemorning boshini, qo`l va oyoqlardagi bo`g`imlar harakatini kuzatadi. Bo`g`imlardagi harakat to`liq chegaralangan yoki chegaralanmaganligi aniqlanadi. Shu bilan birga mushak tonusi ham bir vaqtning o`zida tekshirib boriladi. Mushaklar tonusi ko`rilayotgan vaqtda bemor mushaklarini bo`sh qo`yishi kerak. Mushaklar tonusi piramid yoki ekstrapiramid xilda ekanligi, qaysi qo`l yoki oyoqlarda bo`lsa, shu mushaklar tonusi aniqlanadi. Bundan tashqari, gipotrofiya yoki atrofiya borligini aniqlash uchun sm li tasma yordamida o`ng va chap tomon o`lchanadi. O`ng tomon chap tomonga nisbatan 1,0 – 1,5 sm farq qiladi. Son, boldir, yelka va bilakning o`rta qismi o`lchanadi. Mushaklar kuchi bukuvchi va yozuvchi mushaklarda 5 balli tizim bilan aniqlanadi: 5 ball – qo`1-oyoqlarda faol harakatlar chegaralanmagan, mushaklar kuchi pasaymagan; 4 ball – faol harakat chegaralangan, Barre holatida qo`1- oyoqlarni bir necha daqiqa ushlab turiladi. So`ngra parez bo`lgan qo`l yoki oyoq sekin pastga tushib ketadi, bu yengil parez deyiladi; 3 ball – mushaklar kuchi pasaygan, Barre holatida qisqa vaqt tura oladi, bemor qo`l yoki oyoqni biroz ko`tarishi mumkin. Bu o`rta og`irlikdagi parez deyiladi; 2 ball – mushaklar kuchi birdan pasaygan bemor qo`l yoki oyoqlarini ko`tara olmaydi. Bemor oyoqlarini tizza bo`g`imidan buka olmaydi – bu chuqur parezlar deyiladi; 1 ball – ayrim mushaklarda qisqarish yoki uchish bo`ladi,

harakat butunlay yo`qolgan, bu plegiya deb ataladi. Yashirin parezlarni aniqlashda Barre usulidan foydalaniladi. Markaziy parezlarda tizza qopqog`i va oyoq panjasi o`ynab qoladi, bu klonus deb ataladi. Klonus mushaklarning bir maromda qisqarishi natijasida paydo bo`ladi.

O'xshashlar

Asab tizimining umumiy fiziologiyasi

Asab tizimining xususiy fiziologiyasi

Oliy asab faoliyati fiziologiyasi

Ayol jinsiy a’zolarining anatomiyasi va fiziologiyasi

Odam anatomiyasi, fiziologiyasi, psixologiyasi va gigiyenasi