logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Tibbiyot
  4. Oshqozonichak tizilmasi faoliyati buzilganda ishlatiladigan dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Oshqozonichak tizilmasi faoliyati buzilganda ishlatiladigan dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

137.5 KB
Ko'chirib olish
Oshqozonichak tizilmasi faoliyati buzilganda ishlatiladigan dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi Reja: 1. Oshqozon shirasi ishlab chiqarish faoliyati oshib ketganda, trofikasi va regeneratsiyasi buzilganda ishlatiladigan dori vositalari 2. Ovsat hazm siluvchi ferment dorilari 3. Oshqozonichak tizilmasi :harakat faolligi buzilganda ishlatiladi1gan dorilar 4. Ichni suruvchi dori vositalari 5. Ichni qotiruvchilar 1. OSHQOZON SHIRASI ISHLAB CHIQARISH FAOLIYATI OSHIB KETGANDA, TROFIKASI VA REGENERATSIYASI BUZILGANDA ISHLATILADIGAN DORI VOSITALARI Umumiy patologiya nuqtai nazaridan gastroduodenal zonaning yaralanish jarayoni agressiya va himoya omillarining buzilishi natijasida kelib chiqadigan holatdir. Agressiya omillari ichida oshqozon shirasining kislotaliligi (xlorid kislotaning ko‘payib ketishi) hamda bakterial omil (Helicobacter pylori) asosiy o‘rin tutadi. Qolgan agressiya omillariga: safro tarkibi, dori moddalari (nosteroid va steroid yallig‘lanishga qarshi va boshqalar), sshqozonichak tizilmasini mexanik va termik omilllardan buzilishi (ovqat va boshqalar) kiradi. Himoya omillariga (shilliq parda omili, oshqozon shilliq pardasida qon aylanishi va uning regenerativ xususiyati, bikarbonatlar sekretsiyasi) kiradi. Oshqozon shirasi ishlab chiqarilishshshng buzilishi va yara paydo bo‘lishi haqida yuqoridagi tushunchadan kelib chiqib davolash quyidagilarga yo‘naltiriladi: — kislotapeptik agressiyani kamaytirish; — Helicobacter pylori ra qarshi antibakterial ta’ sir; — shilliq pardani himoya xususiyatini oshirish; — yara yuzasining bitishini tezlashtirishga qara tiladi. 1. Birinchi guruh dorilari oshqozon va o‘n ikki oarmoq ichak shirasining to‘g‘ridanto‘g‘ri kimyoviy reaksiyaga kirishuvi (antatsidlar) yoki sekretsiyani fiziologik maxanizmiga ta’sir (sekretsiyani kamaytiradigan) qiluvchilar kiradi. 2. Ikkinchi guruh dorilari yara hosil qiluvchi mikrob (Helicobacter pylori) ra ta’sir qiladi. (Gastroduo denumda Helicobacter pylori irradiatsiyasini chaqiruvchilar). 3. Gastroprotektiv (oshqozonichak shilliq pardasi va yara) yuzasining himoya xususiyatini kuchaytiruvchi dorilar. 4. Reparantlar (oshqozon va duodenum yarasining bitishini tezlashtiruvchi dorilar guruhi). Ishlatilishi. Giperatsid gastrit, oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak yarasi, ZollingerEllison sindromi, reflyuks — ezofagit, «stressdan paydo bo‘lgan yaralar» (kuyganda, kuchli jarohatlarda uchraydigan yaralar), oshqozonichak tizilmasining yuqori qismidan qon oqishlar). Yaraga qarshi dorilarga quyidagi talablar qo‘yiladi — kasallik simptomlarini davolash (og‘riq, zarda, meteorizm); — yara bitishiga ta’sir qilish; — qaytalanishlarning oldini olish. Bemorga dori tanlash sekretsiya tabiatiga, Helico bacter pylori topilishiga va oshqozonichak shilliq pardasida nuqson (yara borligi)ga qarab o‘tkaziladi. Yaraga qarshi dorilar samaradorligini va xavfsizligini kuzatish. 1. Laboratoriya usullari: oshqozon shirasi kislotaliligiii aniqlash (fraksion zondlash, rNmetriya), He licobacter pylori ni topish; qon, siydik ko‘rsatkichlari, axlatni; konda kaliy va natriy miqdorini aniqlash; ishqoriy fosfatazani va osteokalsitonin miqdorini aniqlash. 2. Paraklinik usullar: oshqozonni qayta rentgenografiya qilish (davolashdan 4—6 hafta o‘tgach); fibrogastroskopiya; UZI, rentgenda osteoporozni aniqlash. 3. Qlinik usullar: bemor ahvolini kuzatish (og‘riq, zardaning yo‘qolishi, ko‘ngil aynishining yo‘qolishi, qayt qilishning qolishi) va dorilarning salbiy ta’sirini aniqlash. 1.1. Antatsidlar bularga natriy gidrokarboiat, kalsiy karbonat, magniy oksidi, magniy va aluminiy gidroksidi, almagel, fosfolyugel, vikair, vikalin va boshqalar kiradi. Bular bemorning subyektiv ahvolini yaxshilaydi, yaraning bitishiga imkon beradi. Biros ular o‘zi yakka ishlatilganda yarani qaytishini to‘xtatmaydi. Natriy gidrokarbonat. Natriy gkdrokarbonatning oshqozon shirasi tarkibidagi xlorid kislotani tezda neytrallash xususiyatini uning antatsid modda sifatida keng qo‘llanishiga imkon beradi. Natriy gidrokarbonatni qabul qilish zardani, yara og‘riqlarini deyarli birdaniga to‘xtatadi, shu sababli ko‘pincha bemorlar boshqa antatsid moddalariga nisbatan uni afzal ko‘radilar. Natriy gidrokarbonatning xlorid kislotasi bilan reaksiyasi karbonat angidrid gazining ajralishi bilan boradi, shuning uchun kekirish bo‘ladi. Bu gaz ikkilamchi gipersekretsiyani chaqirishini hisobga olib, uni faqat kuchli og‘riqlarni tezda to‘xtatish maqsadidagina ishlatish lozim. Bundan tashqari holatlarda boshqa antatsid dorilarni ishlatish kerak bo‘ladi. Natriy gidrokarbonat ichilganda rN tezda ko‘tariladi va oshqozon shirasi muhiti neytrallashadi. Ammo uning ta’siri 15—20 daqiqa davom etadi va oshqoZon shirasi muhitining rN tezda qayta pasayadi. Natriy gidrokarbonat antatsid ta’sirining qisqaligi uni boshqa antatsidlarga nisbatan teztez qabul qilishni taqozo etadi, bu esa uning kamchiligidir. Natriy gidrokarbonat antatsid modda sifatida 0,25—1 g miqdorda yakka o‘zini yoki boshqa antatsid va burushtiruvchi dorilar bilan birgalikda tavsiya etiladi. Bolalarda yoshiga qarab miqdori 2—3 baravar kamaytiriladi. Natriy gidrokarbonat har xil sabablarga ko‘ra kelib chiqqan atsidozni davolashda ichish uchun 3—5 g dan venaga (3—5 foizli eritma 50—100 ml dan) yoki tomchilab (4 foizli eritmasi) qonning kislotaishqor holatini nazorat qilgan holda yuboriladi. Natriy gidrokarbonat oshqozonichak yo‘lidan qonga yaxshi so‘rilishi mumkin. 29jadvalda asosiy antatsidlarning bir martalik va eng yuqori miqdorlari berilgan. 29j a d v a l Asosiy antatsidlarning yuqori va bir marta beriladigan miqdori Miqdori Dorilar nomi Bir martalik Yuqori 1. Oshqozonichak tizilmasida so‘riluvchilar: Natriy gidrokarbonat (soda) Magniy gidrokarbonat asosi 1,5 10 20,0 ">0 Cho‘ktiridgan kalsiy karbonat 2. Oshqozonichak tizilmasida so‘ril maydiganlar: 3,0 12,0 Magniy trisilikat 10 ch l Aluminiy gidroksid 10 v p Almagel, fosfalyugel 2 choy qosh. 0,2 litr. Magniy Oksidi. Qo‘p so‘rilmaydigan antatsid sifatitsa 0,25—1 g dan kuniga 4—6 marta tavsiya etiladi. Shuningdek, yengil ichni suruvchi dori sifatida 3—6 g miqdorda va kislotalardan zaharlanganda 10—20 gva undan ko‘p miqdorda tavsiya etiladi. Uni har qanday ich ketishlarda ishlatish man etiladi. Magniy peroksid. Antatsid modda sifatida oshqozonichak dispepsiyalarida ishlatiladi. Uning antatsid ta’siri vodorod peroksidi ajralishi hisobiga bo‘ladi. 0,25—1,0 g miqdordan kuniga 3—4 mahal ovqatdan oldin yoki keyin beriladi. Magniy karbonat asosi. Antatsid yengil ichni yumshatuvchi dori sifatida 0,5—1,5 miqdorda kuniga 4—6 mahal tavsiya etiladi. Yuqori miqdorlarda ichni surishi mumkin. «Vikair» va «Vikalin» tabletkalari tarkibiga kiradi. Magniy trisilikat. Antatsid, so‘ruvchi va o‘rab oluvchi ta’sirlarga ega. Magniy trisilikat oshqozon shirasi bilan munosabatga kirishib, uni neytrallaydi, magniy xlorid hosil bo‘ladi va oshqozon shilliq pardasini pepsinning proteolitik ta’siridan saqlovchi va yuqori so‘rib olish xususiyatiga ega bo‘lgan silikon yelimi hosil qiladi. Ichakka o‘tgandan so‘ng, magniy xlorid pankreatik shira tarkibidagi bikarbonat bilan birikib, erimaydigan va ichak devoridan so‘rilmaydigan magniy karbonat hosil qiladi. Toza holda yakka o‘zi yoki boshqa antatsid moddalar va burushtiruvchi dorilar bilan birgalikda 0,5—1 g miqdordan kuniga 4—6 mahal tavsiya etiladi. Ovqatlanish orasida va ovqatdan so‘ng qabul qilisJ maqsadga muvofiqdir. Qatta miqdorlarda ichni surishi mumkin. Aluminiy gidroksidi. Monoterapiya yeki boshqa antatsid va burushtiruvchi dorilar bilan birgalikda 0,5— 1 g miqdorda kuniga 4—6 mahaldan tavsiya qilinadi. Qatta miqdorlari qabziyatga sabab bo‘lishi mumkin. Aluminiy gidroksidini ko‘p vaqt qo‘llash organizmni fosfor yetishmovchiligiga olib kelishi mumkin. Almagel tarkibiga ham kiradi. Davolash samaradorligini oshirish va dorilarning salbiy ta’sirini kamaytirish maqsadida ularning aralashma dori shakllari (alma!yel, fosfolyugel, vikair, vikalin, gasital, glyusillok, maaloks, milanta, delatsid va boshqalar) yaratilgan. Almagel. Murakkab dori bo‘lib, har 5 ml da 4,75 aluminiy gidroksid geli va 0,1 magniy oksididan iborat bo‘lib, unga Dsorbit qo‘shilgandir. Kuchli va uzoq davom etuvchi antatsid hamda so‘ruvchi, shuningdek o‘rab oluvchi, o‘t haydovchi ta’sirlarga ham ega. Almagel A. Almageldan tarkibida anestezin borligi bilan farq qiladi. Yara og‘riqlarini, ko‘ngil aynishi va qusishni to‘xtatadi va shu sababli kasallikning boshlang‘ich davrida tavsiya etiladi. Fosfolyugel — alyumin fosfat geli, pektin va agaragar saqlaydi. Dori buferantatsid va so‘rib oluvchi xususiyatlarga ega. Bufer xususiyati sababli kislotalikni normaga keltiradi, «kislota rikoshet» sindromini chaqirmaydi, bu xususiyati bilan boshqa antatsidlardan farq qiladi. Alyumin mitsellalari ichakdagi bakteriyalar, toksinlarni, gazni so‘rib oladi. Ich qotishga sabab bo‘lmaydi, kislotaishqor muvozanatini o‘zgartirmaydi. Pektin va agaragar geli oshqozonichak yuzasida himoya qavatini hosil qilib aluminiy geli ta’sirini to‘ldiradi. Fosfolyugel oshqozonichakni yuvish iloji bo‘lmaganda (kislota, ishqordan zaharlanganda) xam ishlatilishi mumkin. Vikair magniy karbonat asosi va krushina (yeurgi xususiyatiga ega), vismut nitrat asosi, air ildizoldi poroshogi (burushtiruvchi ta’sirga ega) va natriy gidrokarbonat saqlaydi. Vikalin esa yana qo‘shimcha rutin (yallig‘lanishga qarshi ta’siri bor) va kellin (silliq mo‘shaklarni bo‘shatadi) saqlaydi. Gastal, glyusallak, maaloks, milanta, delsidlar esa aluminiy va magniy gidroksidini saqlaydi. Bular oshqozon kislotaliligini 3,5—4,5 gacha ko‘taradi va bir necha soat davomida shunday saqlaydi; bundan tashqari, o‘rab va so‘rib oluvchi ta’sir qiladi; ich qotishining oldini oladi. Bariy gidroksidi tezroq, aluminiy gidroksidi sekinroq ta’sir ko‘rsatadi. Antatsid moddalarining boshqa dorilar bilan o‘zaro ta’siri. Antatsidlar xlorid kislotasini neytrallab, oshqozon ichidagi ovqatning evakuatsiyasini kuchaytirib yuboradi, shu bilan birga antatsidlarning ham evakuatsiyasi kuchayadi. Buning natijasida kuchsiz asoslarning (atropin, amidopirin, butadion, morfin, efedrin, xinin, xinidin) so‘rilishi kuchayib, rN ning oshib ketishi natijasida kuchsiz kislotalarning (barbiturat, salitsilat, sulfanilamid) so‘rilishi kamadi, lekin bu holat ularning ichakka tezroq o‘tishi hisobiga to‘ldiriladi. Oshqozon shirasining ishqorlanishi temir moddasining oshqozonda so‘rshshshini kamaytiradi, lekin siydikning ishqorlanishi sulfanilamid preparatlarining kristallanish jarayonini kamaytiradi, 2 va 3 valentli metallarni o‘z tarkibida saqlaydigan antatsid moddalar tetrasiklinlar bilan birikmalar (xelat) hosil qilib, tetrasiklinlarning ichakdan so‘rilishini kamaytiradi. Antatsid moddalarni tanlash. Antatsid moddalarni tanlashda ularning neytrallovchi kuchi ta’sirining boshlanishi va davomiyligi hamda salbiy ta’sirlari hisobga olinadi. Natriy gidrokarbonat tez ta’sir qiluvchi antatsid, lekin uning ta’sir davomiyligi qisqa, atigi 15—20 daqiqa, bu esa dorini teztez qabul qilishni taqozo etadi. Magniy oksidi eng kuchli antatsid ta’sirga ega. Masalan, 1,0 magniy oksidi — 500 ml, 1 g kalsiy karbonat — 200 ml, 1 g magniy trisilikat— 155 ml, 1 g aluminiy gidrooksidi — 200—250 ml 0,1 xlorid kislotasini bog‘laydi. Eng uzoq davom etadigan va tejamli ta’sir magniy trisilikat va aluminiy gidrooksidi qabul qilinganida kuzatiladi. Bu preparatlar o‘rtacha miqdorlarda qabul qilinganda oshqozon rN ni 4,6 atrofida 1—1,5 soat davomida saqlab turadi. Ammo juda kuchli yara og‘riqlarida ularning ta’siri yetarli bo‘lmasligi mumkin, bunday holatlarda tezroq ta’sir qiladigan dorilar tavsiya qilinadi. Antatsid moddalarning salbiy ta’sirlari ularni nazoratsiz, uzoq vaqt samarasiz ishlatilganda kuzatiladi. Magniy dorilari oshqozonda xlorid kislota bilan reaksiyaga kirishib, magniy xlorid hosil qiladi, o‘n ikki barmoq ichakka tushganda esa, natriy tidrokarbonat bilan reaksiyaga kirishib erimaydigan va so‘rilmaydigan magniy gidrokarbonat hosil qiladi, bu esa ichni yengil yumshaiuvchi ta’sir ko‘rsatadi. Bunga qaramaqarshi kalsiy karbonat va aluminiy gidrooksidi qabziyatga olib kelishi mumkin. Eruvchan va so‘riluvchan antatsidlarni uzoq vaqt ishlatish, ayniqsa kalsiy bikarbonat va natriy bikarbonat ishlatish alkaloz vujudga keltirishi va azotemiya bilan kechadigan nefrokalsinozga olib kelishi ehtimol. Aluminiy dorilarini uzoq vaqt (ko‘p oylab) ishlatish, erimaydigan va so‘rilmaydigan aluminiy fosfatlar hosil bo‘lishi natijasida organizmda fosfor yetishmsvchiligiga olib kelishi mumkin. Antatsidlar kuniga 5—6 marta qabul qilinadi, odatda bemorlarning oshqozon shirasining «agressivlili» oshgan vaqtda, uning bel!ilari paydo bo‘lganda qabul qilishga o‘rgatish kerak. Masalan, yara kasalliklarida ularni ovqatlanish oralig‘ida va ovqatdan 40— 60 daqiqadan so‘ng yara og‘riqlari paydo bo‘lishi vaqtiDa va ularning oldini olish uchun kechqurun va tunda qabul qilgan ma’qul. Antatsid moddalarining miqdori yara og‘riqlarini yo‘qotish uchun yetarli bo‘lishi zarur. Antatsid ko‘pincha boshqa dorilar, burushtiruvchi, oshqozon sekretsiyasini kamaytiruvchi Mxolinolitiklar, spazmolitiklar va mahalliy og‘riqsizlantiruvchilar bilan birgalikda ishlatiladi. Bunday murakkab dorilarga vikalin, vikair, bikarbon, belalgin va almagel A lar kiradi. 1.2. Oshqozon shirasining ajralib chiqishini kamaytiradigan dorilar Bu dorilar guruhiga Mxolinolitiklar (atropin, latifillin, metatsin ), N2gistaminolitiklar (simetidin, dinol) kiradi. Mxolinolitiklar oshqozon shirasining ajralishi kam ta’sir kilsada, lekin ular oshqozon va ichak qisqarishlarini kamaytirib, ularning shilliq pardalarini shikastlanishdan saqlaydi. Buning natijada og‘riq kamayadi, oshqozondan ovqat surilishining kamayishi hisobiga antatsid dorilarning ta’sir qilish vaqti uzayadi. Bu holat ayniqsa, o‘n ikki barmoq ichak yarasida katta ahamiyatga ega. Atropin sulfat. Atropinning asosiy farmakologik xususiyati, uning mxolinergik asab qurilmalarini falajlashidir. Mxolin asab qurilmalariga kuchsiz ta’sir ko‘rsatadi. Atropin mxolin asab qurilmalarini falajlab, ularni postganglionar parasimpatik asab oxirlarida hosil bo‘ladigan atsetilxolin ta’sirini sezmaydigan qilib qo‘yadi. Shu sababli ham atropinning ta’sirida kelib chiqadigan o‘zgarishlar parasimpatik asab tizilmasi qo‘zg‘alganda kelib chiqadigan o‘zgarishlarning aksidir. Organizmga atropin kiritish, oshqozon, bronxlar, oshqozon osti, so‘lak va ter bezlari sekretsiyasining kamayishi, yurak qisqarishlarining tezlashishi, silliq mushakli a’zolar tonusining pasayishi (bronxlarning kengayishi, qorin bo‘shlig‘i a’zolari tonusining pasayishi) bilan kechadi. Atropin ko‘z qorachig‘ini kengaytiradi, ko‘zning ichki bosimini ko‘taradi. Atropin gematoensefalik to‘siqdan o‘tish xususiyatiga ega va shu sababli u markaziy va periferik xolinolitik ta’sirga ega. Parkinsonizm bilan og‘rigan bemorlarda muskullar tarangligini pasaytiradi, qaltirashni kamaytiradi. Atropinning katta miqdorlari bosh miya po‘stlog‘ini qitiqlab, ruhiy va jismoniy qo‘zg‘alish, besaranjomlik, tutqanoq va alaxsirashlarni keltirib chiqaradi. Uning periferik xolinolitik ta’siri esa og‘iz qurishi, yurak qisqarishlari«ing tezlashishini keltirib chiqaradi. Terapevtik miqdorlarda atropin nafasni qitiqlab, katta miqdorlarda esa uni falajlaydi. Shu sababli ham v pediatriyada qo‘llanilmaydi. Ishlatilishi. Atropin oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak yaralarida, pilorospazmda, xoletsistitda, o‘t va buyrak toshlarida, ichak va siydik yo‘llari sanchig‘ida, bronxlar astmasida, oshqozon va bronx bezlarining sekretsiyasini kamaytirishda, bradikapdiya, atrioventrikulyar blokadalarda ishlatiladi. Atropin tep bezlari faoliyatini pasaytirishi tufayli u qo‘l terlashini yo‘qotish maksadida xam ishlatiladi. Atropin ichish uchun 5—8 tomchidan 0,1 foizli eritmasi kuniga 2—3 mahaldan tavSiya etnladi. Tabletka holida 0,25—0,5—1 mg 2 mahal tavsiya etiladi. Teri ostiga, muskul orasiga va venaga 0,1 foizli eritmasi 0,25—0,5—1 ml dan yuboriladi. Bolalarda uning miqdori ularning yoshiga qarab belgilanadi. Salbiy ta’sirlari. Og‘iz qurishi, qabziyat, taxikardiya, ko‘z ichki bosimining ko‘tarilishi. Glaukoma, taxikardiyada atropin tavsiya etilmaydi. Platifillin gidrotartrat. Ta’sir mexanizmi atropinnikiga o‘xshash, lekin unga nisbatan sustroq ta’sir ko‘rsatadi, ammo to‘g‘ri miqdorlansa, atropindan qolishmaydi. Periferik xolinreaktiv tizilmalariga ta’siri bo‘yicha atropinga yaqin. Vegetativ tugunlaridagi xolinoretseptorlarni atropinga nisbatan kuchli falajlaydi. Markaziy asab tizilmasiga, ayniqsa qon tomirlarni harakatlantiruvchi markazlarga tinchlantiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek, spazmolitik ta’sirga ega. Ishlatilishi. Qorin bo‘shlig‘i a’zolarining silliq muskullari sanchig‘ida (spazm), oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak yaralarida, bronxial astmada ishlatiladi, shuningdek, qon tomirlar tarangligini ham kamaytiradi (xafaqon kasalligida, stenokardiyada, bosh miya qon tomirlari spazmida) tavsiya qilinmaydi. Salbiy ta’sirlari atropinnikiga o‘xshash, lekin unga nisbatan kam rivojlangan va kam uchraydi. Noselektiv atropin, metatsin, platifillinlar kam ishlatiladi, hozirgi kunda ko‘proq selektiv (pirenzepin, telenzepinlar) Mixolinoqurilmalarni falajlovchilar kengroq ishlatiladi. Bular samarali simptomatik ta’sir ko‘rsatadi va monoterapiya qilinsa, yara bitishini tezlashtiradi va yara qaytalanishining oldini oladi. Pirenzepin. farmakokinetikasi. Dori parenteral yoki ichishga beriladi. Biologik o‘zlashtirilishi ichilganda 20—30% ni tashkil qiladi. Qonda eng yuqori miqdori 2 soatdan keyin kuzatiladi. Qon oqsillari bilan kam bog‘lanadi va o‘zgarmagan holda safro suyuqligi bilan chiqariladi. Uning yarim ajralib chiqish vaqti 11 soat. Sutkasiga 2 marta beriladi. Uzaro ta’siri. Xolinolitik antatsidlar va repaRantlar yoki N2gistaminlitiklar bilan birga ishlatiladi. Atropindan farqi bular miya to‘qimasiga kam o‘tadi, shu sababli markaziy asab tizilmasi tomo Midan arpoiiHH chaqiradygan salbiy ta’syrlari kuzatilmaydi. Boshqa salbiy ta’sirlari atropinnikiga o‘xshaydi. Telenzepin pirenzepinga yaqin, biroq u sekretsiyani pirenzepinga nisbatan 25 marta kuchliroq kamaytiradi. Telenzepin so‘lak bezlari sekretini kamaytirgani tufayli amaliyotda kam ishlatiladi. N2gistaminlitiklar. Bular 3 avlodga; I avlod — simetidin (gistodil, togamet, belomet). II avlod — ranitidin (zantak, gertokalm, ranian). III avlod ~ famotidin (gaster, sulfamid, gastrosidin)larga bo‘linadi. Bularning generatsiyaga guruhlanishi asosida: faolligi, farmakokinetikasi va salbiy ta’sirlari yotadi. Ngistamin qurilmalar oshqozon (o‘rab oluvchi va bosh hujayralar)dan tashqari, yurakning kardiomiotsitlarida va peysmeker hujayralarida ham bo‘ladi. Shu sababli gistamin yurak urishlar sonini ko‘paytirishi hamda mastotsit (bulutsimon)larda ham bo‘lganligidan o‘zining bu hujayradan ajralishini nazorat qilishi mumkin. Farmakodinamikasi. Ngistaminlitiklar raqobat tufayli N2gistamin qurilmalarni falajlaydi. Shu sababli ularning bu kurilmalarga yaqinlik darajasi katta ahamiyatga ega. I avlod dorilarining N2gistamin qurilmalariga yaqinligi II va III avlod dorilariga nisbatan kam, shu sababli ular amaliyotda kam ishlatiladi. Bular bazal kislota ishlab chiqishni, tungi kislota ishlab chiqarilishini, ovqat kuchaytiradigan HCI sekretsiyasini, oshqozon devori cho‘zilishidan kuchayadigan, gistamin, insulin chaqiradigan sekretsiyalarni susaytiradi. Ular sitoprotektor xususiyatiga ega bo‘lgan YE2prostaglandinlar ajralib chiqishini ko‘paytiradi. Ular yara bitishining tezlashuvida ma’lum ahamiyat kasb etadi. Shunday qilib, Ngistaminlitiklar ishlatilganda (monoterapiyada) kasallik simptomlari (og‘riq, zarda va boshqalar) yo‘qoladi va yaraning bitishi tezlashadi. Biroq, ko‘pgina bemorlarda kasallik qaytalanishining oldini olish ta’siri yo‘q. «Rikoshet» sindromi kuzatilishi mumkin. Bu sindromning paydo bo‘lishi HCI kamayishiga javob ko‘rinishida kuzatiladigan gastrinning ko‘payishi bilan yoki retseptor qurilmalar qalinligining o‘zgarishi bilan kyochadygan aptyv reaksiyalar yoki retseptor qurilmalarining gistaminga yaqinligi yoki, aksincha, kam affinentligi bilan tushuntirish mumkin. Ngistaminlitiklar bulutsimon hujayralardagi retseptor qurilmalarini falajlab gistamin chiqishini ko‘paytirishi ham mumkin. Shuning uchun bularning miqdorini sekinlik bilan o‘zgartirish yoki ularni berish to‘xtatilganda sekretsiyani susaytiruvchi boshqa dorilar bilan farmakologik himoyalash kerak. Yurakdagi Nggistamin qurilmalarning arterial qon bosimiga, yurak urishlar soniga va EQG ga ta’siri kam bo‘ladi. Ammo qon oqish bilan kechayotgan oshqozon yarasida simetidan tanlov dori hisoblanadi, chunki u qon bosimiga kam ta’sir qiladi. Ba’zan ularning gipotenziv va yurakka manfiy xronotrop ta’siri bemorga individual ko‘rsatkich ham bo‘lib xizmat qiladi. Ularning katta bo‘lmagan gipotenziv yoki bradikardiya chaqirishi to‘qimalarning doridan to‘yinganligini ko‘rsatadi. Farmakokinetikasi. Bular venaga tomchilab yoki bolyus (birdaniga) yuboriladi. Ichilganda ularning biologik o‘zlashtirilishi 50% (ranitidin, famotidin)dan 70% gacha (simetidin) uchun. Qon oqsillari bilan ular 15—20% atrofida bog‘lanadi. Qonda eng yuqori miqdori 1—2 soatni (famotidin uchun 1—3,5 soat) tashkil qiladi. Dorilarning tarqalish hajmi o‘rta hiobda 1 — 1,3 l/kg ga teng. Bular yo‘ldosh orqali ona sutiga ham o‘tadi, shu sababli ular homiladorlik va laktatsiya davrida berilmaydi. Ranitidin va famotidin simetidinga nisbatan gemaensefal to‘siqdan miyaga kam o‘tadi. Qonda samarali miqdorining saqlanish vaqti simetidin uchun bsoat, ranitidin uchun 8—12 soat, famotidin uchun esa 12—24 soatga teng. Shu sababli simetidin 4 marta (3 marta ovqatdan keyin va 1 marta kechasi), ranitidin — 2 marta (1 marta ertalab ovqatdan 30 daqiqa oldin, 1 marta kechasi), famotidin esa 1 marta uyqudan oldin beriladi. Simetidin jigarda 50% gacha biotransformatsiyaga uchraydi; ranitidin esa kamroq, famotidin butunlay biotransformatsiyaga uchramaydi. Shu sababli jigar kasalligida dorini miqdorlash tartibini I va II avlod dorilari uchun o‘zgartirish kerak bo‘ladi. Dorilar asosan buyraklar orqali filtratsiya va kanalchalar sekRetsiyasi yordamida chiqariladi. Qondan yarim chiqib ketish vaqti 2 soatga teng. Buyrak yetishmovchiligida kreatyNin MyqDoriga qarab miqdorlash tartibini o‘zgartirish mumkin. Uzaro ta’siri. Mxolinolitiklar bilan birga ishlatish mumkin. Simetidin, kamroq ranitidinni betaadrenoblokatorlar, teofillin, bilvosita qon ivishini susaytiradigan dorilar va tinchlantiruvchilar bilan berib bo‘lmaydi, chunki bu guruhdagi dorilarning miqdori ko‘payib ketyshi mumkin (mikrosomal fermentlar faollligini falajlash hisobiga). Ngistaminlitiklarni antatsidlar bilan berilganda ularning biolo ; gik o‘zlashtirilishi kamayadi. Salbiy ta’sirlari. Qo‘proq simetidin ishlatilganda kuzatiladi. Qisqa muddatlarda ishlatilganda ich ketishi, dispeptik simptomlar vujudga kelishi mumkin. Simetidin androgen qurilmalarni falajlab jinsiy ojizlikka sabab bo‘lishi mumkin, homiladorlik davrida berilsa, bola androgenital sindrom bilan tug‘ilishi mumkin. Simetidin gonadotrop gormonlar ajralib chiqishini kamaytiradi va prolaktin miqdorini ko‘paytiradi, ginekomastiya, galantoreya, makromastiya va o‘g‘il bolalarni jinsiy o‘sishdan orqada qolish belgilarini yuzaga keltiradi. Nggistaminlitiklarning keyingi avlodlariga bu salbiy ta’sirlar xos emas. Ba’zan chaqaloqlarda va qariyalarda ular gematoensefalitik to‘siqdan o‘tib nazoratning buzilishi, ko‘zga narsalarning qo‘shaloq bo‘lib ko‘rinishi, bo‘g‘imlarda og‘riq, gallyutsinatsiya va talvasa xurujlari paydo bo‘lishi mumkin. Bular yana leykopeniya, trombotsitopeniya yoki autoimmun gemolitik anemiyaga sabab bo‘lishi ehtimol. Katta miqdorlarda venaga yuborilganda qon bosimi pasayadi, yurak urishlar soni kamayadi, yurak ritmi buziladi. Amaliyotga kiritilayotgan yangi dorilar: nizatidin (aksid, nizaks), roksatidin (altat) va boshqalar famotidinga nisbatan kam faollikka ega. Bu dorilarni klinik tavsifi o‘rganilmoqda. Proton pompalarni falajlovchilar. Bularga omeprazol va lansoprazollar kiradi. Proton pompa o‘rab oluvchi hujayra sekretor kanalchalar apikal qismida joylashgan ferment oqsili. N+, K+ ATFazalar pompaning katalitik subbirligi bo‘lib, MCI ajralishi jarayoniny, gidrofil syoMretsiya oxirgi bosqichini nazorat qiladi. Farmakodinamikasi. Bu dorilar N+, K+ ATFazani qaytmas darajada falajlaydi. Nativ dorilar farmakologik faollikka ega emas, o‘rab oluvchi hujayralarda ular tetratsiklik faol sulfenamid hosil qiladi, bu metabolit sulfgidril guruhining N+, K + ATFaza joylari bilan birikadi. Ular bu qurilmalarni yuqori darajada tanlab ta’sir qiladi. Bular bazal, tungi va faollangan HCI ajralib chiqishiga ta’sir qiladi, jumladan Mxolinolitiklarga, N2gistaminlitiklarga ham chidamli kislota ishlab chiqarilishini kamaytiradi. Bular Helicobacter pylori ga bakteriostatik ta’sir ko‘rsatadi. Bular ishlatilganda qonda gastrin miqdori ko‘payadi, shu tufayli bularni tayinlash antatsidlar himoyasida to‘xtatilmasa, «Rikoshet» sindromi kuzatilishi mumkin. Farmakokinetikasi. Bular venaga yoki ichishga beriladi. Qislotaga chidamsiz bo‘lganligi sababli, suspenziyasi ichishga natriy gidrokarbonat bilan yuboriladi. Dorilar o‘n ikki barmoq ichakda so‘riladi, biologik o‘zlashtirilishi suspenziyalar uchun 50%, kapsulalari uchun 35%. Dorilar qabul qilingach jigardan o‘tib birlamchi biotransformatsiyaga uchraydi. Qariyalarda jigarning biotransformatsiyalovchi imkoniyati susayganda yoki jigar yetishmovchiligida dori shakllarining biologik o‘zlashtirilishi 79% va 98% ga oshadi. Dorilarning qondagi yuqori miqdori 1—2 soatdan keyin kuzatiladi. Qon oqsillari bilan 95% gacha bog‘lanadi. Tarqalish hajmi 0,34 l/kg gacha, yarim chiqib ketish vaqti 30—60 daqiqa. Biroq ishqoriy muhitga ega bo‘lganligi sababli o‘rab oluvchi hujayralarning kislotali sekret ishlab chiqaruvchi kanalchalarida to‘planib o‘zining farmakodinamik ta’sirini ko‘rsatadi. Shu sababli dori ta’siri uzoq — 24 soat (ba’zan 3—4 kungacha) saqlanadi. Ularning sekretsiyani bunchalik UZO Q to‘xtatishini N+, K + ATF azaning qaytmas falajlanishi bilan tushuntiriladi. Jigarda ikkilamchi biotransformatsiyaga uchrab, 100 marta kam faollikka ega bo‘lgan gidroksimetabolitlar vafaolsiz sulfen hosil qiladi. 80% metabolitlari siydik orqali chiqib ketadi. Uzaro ta’siri. Proton pompa falajlovchilarni antzsydlar bilan (aytatsydlyr ularny oshqozoyda buzi lishdan saqlaydi) va Helibacter pylori ni eradikatsiy chaqiruvchilar bilan birga ishlatish tavsiya etiladE Bular jigar MAO ferment tizilmasi ishini buzganligi sababli varfarin, diazepam va difeninlar bilan (to‘planib qolish xavfi bor) berilmaydi, teofillin va betaadrenoblokatorlar bilan birga berish mumkin Salbiy ta’sirlari. Ularni ichilganda ko‘ngil aynishi, bosh og‘rishi va bosh aylanishi, ichak faoliyatining buzilishi, yo‘tal, belda og‘riq kuzatilishi mumkin. Uzoq vaqt davomida katta dozalarda ishlatilganda karsenogenez (gipergastrinemiya yoki bakterial flora o‘zgarishi, nitrit va azot, nitrozoaminlarning miqdori oshishi) kelib chiqishi mumkin. 1.3. Gastroduodenumda Helicobacter pylori eradikatsiya chaqiruvchilar Helicobacter pylori — gram (—) spiralsimon xivchinli mikrob. Bu mikrob ko‘proq oshqozonning antral qismini zararlantiradi. Mikrob ishlab chiqargan mutsinaza va ureaza fermentlari yordamida epiteliylar orasiga kirib joylashadi, bu yerga dorilarning kirishi qiyin ish. Mikrobga denol, ba’zi bir (meronidazol, amoksitsillin, doksitsillin, tetrasiklinlar, furazolidon) antibakterial moddalar hamda proton pompa falajlovchilari ta’sir qiladi. Ko‘proq dorilar aralashmasi.2—3 hafta davomida ishlatiladi. Quyidagi dorilar aralashmasi ishlatiladi: 1) denol va metronidazol; denol va amoksitsillin, denol va jozamitsin; denol va klaritromitsin, denol va doksitsiklin; omeprazol va amoksitsillin (2 ta dori aralashmalari). 2) dyonol amoksitsillin+metronidol (yoki furazolidon). 3) denol+tetrasiklin+metronidazol va omeprazol. Yuqoridagi dorilar oshqozon shirasi kislotaligini susaytiruvchilar bilan beriladi, chunki giperatsid holat bu mikrobning o‘sishiga sharoit yaratadi va mikrob yaxshi o‘sadi. Yuqoridagi dorilar aralashmasi 1 oy ichilgandan keyin mikrob ekilganda topilmasa, davolash samarali deb hisoblanadi. 111. 4. fastroprotektiv Dorylar guruXY Bularga denol, karbenoksolon, mizokrestol, sukralfat va boshqalar kiradi. Denol. Farmakodinamikasi. Dori vismut substratning kolloid eritmasi bo‘lib, oshqozon shirasining kislotali sharoitida protein bilan birikma (kompleks) hosil qiladi. Bu kompleksning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, u eroziv yoki yara yuzasida nozik himoya pardasi hosil qiladi, bu ximoya to‘siq vodorod ionlarining qayta so‘rilishiga to‘sqinlik qiladi va yaraning bitishini tezlashtiradi. Bundan tashqari, denol oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak shilliq pardasida Yeprostaglandin ishlab chiqarilishini kuchaytiradi, ishqor sekretsiyasini va mikrotsirkulatsiyani tezlashtiradi. Vismut substrat kolloidi ta’sirida Helicobacter pylori hujayrasi vakuollanish va hujayra ichidagi a’zolar kondensatsiyasi, hujayra qobig‘i esa fragmentlanishga uchrab, bakteriyalarning epiteliy bilan bog‘lanish xossalarini yo‘qotadi. Dori ichilgach 30—90 daqiqadan keyin bakteriya oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak shilliq pardasidan olingan surtma (mazokda) mikrob yo‘qoladi. 3—4 hafta davolangandan keyin organizm bakteriyadan xoli bo‘ladi. Biroq bitta denolning o‘zi bilan davolash hamavaqt ham bemorning butunlay sog‘ayib ketishiga olib kelavermaydi, shu sababli denol kimyoterapevtik dorilar bilan birga ishlatiladi. Denol oshqozon shirasini o‘zgartirmaydi, shu sababli gipergastrinemiyaga olib kelmaydi. Ayniqsa yara qaytalanganda yaxshi ta’sir ko‘rsatadi. Ngistaminlitiklar va boshqa yaraga qarshi dorilarga chidamli bo‘lgan gastroduodenal yaralarda, surunkali antral gastritda va yarasiz ich ketishida (dispepsiya)da bu kasalliklar rivojlanishida Helicobac ter pylori ning ko‘payishiga katta o‘rin beriladi. Dori albatta yuqori yoki saqlangan shira ishlab chiqarish sharoitida samarali hisoblanadi. Farmakokinetikasi. Dori tabletka yoki eritma ko‘rinishida ichishga beriladi. Biologik o‘zlashtirilishi past. Dorining so‘rilmagan qismi (95%) axlat bilan vismut sulfidi ko‘rinishida chiqib ketadi. Dorining so‘rilgan qismi (5%) buyraklar orqali chiqariladi. Dori 4 mahal (3 marta ovqatdan 30 daqiqa oldin va 1 marta ovqatdan 2 soat keyin) tavsiya qilinadi. O‘zaro ta’siri. Denolning maxsus f armakologi ta’siri faqat oshqozon shirasining kislotali sharoitida kuzatiladi, shu sababli uni antatsidlar bilan ishlatilmaydi. Denol temir va kalsiy preparatlarining so‘rilishini yomonlashtiradi. Dori Helicobacter pylori ga ta’sir qiluvchi antibakterial dorilar bilan kombinatsiyada ishlatiladi (yuqoriga qarang). Salbiy ta’sirlari. Ko‘ngil aynishi, qayt qilish, dyaryoya, — vismut sulfidi og‘iz shilliq pardasini va axlat ny qora rangga bo‘yaydi. — bosh og‘rishi, bosh aylanishi, uzoq ishlatilganda — vismut ensefalopatiyasini keltirib chiqarishi mumkin. ; Klinikfarmakologik ta’siriga ko‘ra denolga ventrisol (kaliy va vismutning uchlamchi kolloidi) yaqin turadi. Qarbenoksolon (biogastron, duogastron) Farmakodinamikasi. Chuchukmiya ildizidan ajratib olivgan biologik faol toza glitsirritin kislotasidir. Mineralokortikoid va yallirlanishga qarshi ta’sirga ega. Mukotsitlar eksfoliatsiyasi tezligini kamaytiradi, shuning hisobiga vodorod ionlarini neytrallovchi mutsin va bikarbonatlar hosil bo‘lishini ko‘paytiradi, shilliqning yopishqoqlik darajasini oshiradi. Bundan tashqari, oshqozon shilliq pardasi qon aylanishini yaxshilaydi va lizosomal fermentlar (gidrolazalar) ajralishini kamaytiradi. Dori oshqozon shirasi kislotaliligi uncha yuqori bo‘lmagan gastral yaralarda ishlatiladi. Farmakokinetikasi. Dori ovqatdan 30 daqiqa oldin ichishga beriladi, yaxshi (80%) so‘riladi va o‘zlashtiriladi. Duogastron — karbenoksolonning maxsus dori shakli, o‘n ikki barmoq ichakda kapsuladan ajraladi va so‘riladi. Dori qon plazmasida qariyb 100% qon oqsillari bilan bog‘lanadi. Qonda eng yuqori miqdori 1—2 soatdan keyin kuzatiladi. Tarqalish hajmi kam (0,1 l/kg). Dori jigarda 98% gacha glyukuron kislota efiri hosil qilish bilan biotransformatsiyaga uchraydi. Mebolitlari (60% gacha) siydik bilan ajraladi. Yarim chiqib ketish vaqti 16 soatga teng. Sutkasiga 3 marta beriladi. Qonda oqsil kam bo‘lganda va jigar yetishmovchiligida to‘planib qolish xavfi ko‘payadi. Uzaro ta’siri. Karbenoksolonni tiazid diuretiklar (natriy ushlanib qolishi kamayadi) va kaliy preparatlari (kaliyning ko‘p chiqyu ketishi kompensatsiyalanadi) bilan ishlatish mumkin. Spirinolakton esa kaliyni ushlab qoladigan karbenoksolon bilan retseptor uchun kurashib, uning tasirini kamaytiradi. Yurak glikozidlari bilan birga ishlatish ham xavfli bo‘lishi mumkin. Salbiy ta’sirlari. Mineralokortikoid xususiyati borligi sababli shishlar va tgna og‘irligining ortishi, qon bosimi ko‘tarilishiga, mushak quvvatsizligiga, ishtaha yo‘qolishiga sabab bo‘lishi mumkin. Mizoprostol (sitotek) Farmakodinamikasi. Yerprostaglandinning sintetik analogi. Dori nosteroid va steroid yallig‘lanishga qarshi dori olayotgan bemorlarda yara kasalligining oldini olish va davolashda yaxshi ta’sir ko‘rsatadi. Farmakokinetikasi. Dori ozqat vaqtida ichishga beriladi. Samarasi 30 daqiqadan keyin kuzatiladi vz 3 soatgacha davom etadi. Sutkasyaga 3—4 marta (oxirgi ichishni uyqudan oldin) ichiladi. Dori aslida siydpk orqali chiqariladi. Buyrak kasalliklarida dori miqdori kamaytiriladi. Salbiy ta’sirlari. Ich ketishi, qorinda og‘riq, ko‘ngil aynishi, arterial gipo yokn gipertenziya, hayz ko‘rishning buzilishi, homilador/ikda homila vaqtidan ilgari tushishi mumkin, terida toshma, qichishish, shish, uyquchanlik keltirib chiqarishi mumkin. Quyidagi dorilar (arbaprostil, rioprostil, enrostil, trimoprostil, ornopros?il va rozoprostil) o‘ziiing klinikfarmakokinetik xarakteristikasi bo‘yicha mizoprostolga yaqin turadi. Bularning terapevtik doirasining torligi, miqdorlashning qiyinligi ularni aialiyotda keng ishlatishga imkon bermaydi. Sukralfat (venter, ulsermin, ulkogant) Farmakodinamikasi. Disaxaridlarning sulfidlangan alyuminli tuzi, kimyoviy tuzilishi jihatidan geparinga o‘xshash, antikoagulyalt ta’sirga ega bo‘lmagan dori. Sukralfatning gastroprotektor ta’siri kislota, pepsin va o‘t kislotalarining qitiqlovchi ta’siridan saqlaydigan himoya qatlami hosil qilishiga asoslangan. Dorining bu ta’siri oshqozonnyang kislotali muhitida manfiy zaradli pastasimon qavat hosil qiladi, bu qavat musbat xususiyatli eroziya sathidagi oqsil radikallari bilan bog‘lanib, yara satxini himoya qiladi. Bu qavat oshqozonda 8 soatgacha, duodenumda — 4 soatgacha saqlanadi. Bundan tashqari, sukralfat prostaglandin tizilmasini faollab pepsin va safro kislotalarini so‘rib oladi. Sukralfat eroziya va yaraning oshqozonda bitishiga yordam beradi, kasallik simptomlarini kamaytiradi va kasallikning oldini oluvchi yengil ta’sir ko‘rsatadi. Farmakokinetikasi. Dori ovqatdan oldin va kechasi ichiladi. Tabletka chaynamay yutiladi va ozgina suv bilan ichiladi. Biologik o‘zlashtirilishi past, buyrak yetishmovchiligida aluminiy qonda to‘planishi mumkin. Sutka davomida 4 marta ichiladi. Uzaro ta’siri. Sukralfat bilan birga ichilgan tetrasiklinlar, difenin, digitoksin va simetidinning biologik o‘zlashtirilishi kamayishi mumkin. Shu sababli bu dorilar orasidagi qabul vaqti 2 soatdan kam bo‘lmasligi kerak. Antatsidlar bilan ishlatish mumkin, biroq bular sukralfatdan kamida bir soat keyin berilgani ma’qul. Salbiy ta’sirlari. Ichak ishi faoliyatining buzilishi (ich kotishi), og‘iz qurishi; — kamroq, ko‘ngil aynishi, oshqozon sohasida yoqimsiz sezgi va terida qichish kuzatiladi. 4. Reparantlar. Bu guruhga eroziya — yara sathining bitishini tezlashtiradigan moddalar kiradi. Bular kasallik qo‘zg‘alish davri to‘xtatilgach yoki davolash samarasiz bo‘lgan, uzoq bitmaydvdan yaralarda, ayniqsa qariyalarda ishlatiladi. Ularning mexanizmi aniq o‘rganilmagan, ular oqsil sintezini ko‘paytiradi, hujayralar bo‘linishini, bo‘sh radikallarni kamaytiradi, mikrotsirkulatsiyani yaxshilaydi, lizosom fermentlari ajralib chiqishini kamaytiradi. Bular faqat yara kasalligini emas, balki qiyinlik bilan bitadigan yaralarda, kuyishda, sovuq urganda, transplantatsiyada, suyak singanda, neyrogumoral tizilmani faollaydi. Eritro va leykopoezni kuchaytiradi. Bularga metiluratsil, pentoksil, etadenlar kiradi. Bu preparatlar proteinlar sintezini yaxshilaydi. Ularning terapevtik samarasi nuklein almashinuviga ta’siri bilan tushuntiriladi. Reparantlar sifatida anabolik steroidlar kengishlatiladi (metandrostenolon, retabolil va boshqalar). Bularning gormonal xususiyati kam, anabolitik ta’siri bor. Bular ishlatilganda azot almashinuvi musbat ko‘rinishga o‘tadi, ishtaha kuchayadi, siydikchil, kaliy, oltingugurt, fosfor ajralib chiqishi kamayadi. Bularni bemor olayotganda oqsil, vitaminlar, mineral muvozanati yaxshi bo‘lishi, bemor parhezga amal qilishi kerak. Bular ishlatilganda ularning (androgen) ta’siri bilan tushuntiriladigan hayz ko‘rishning buzilishi, ovozning dag‘allashuvi, girsutizm, xolestatik sariqlik kuzatilishi mumkin. Nosteroid tuzilishiga ega bo‘lgan metabolitik jarayonlarni kuchaytiruvchilarga kaliy orotat, ATF preparatlari kiradi. Reparant sifatida oblepixa va na’matak moyi ham ishlatiladi. Ular karotinga, karotinoidlarga, YE va F vitaminlariga boy moddalar bo‘lib, reparatsiyani kuchaytiradi. Yuqorida nomi keltirilgan dorilarning yarani bitiruvchi ta’siri hujjatlashtirilmagan, shu sababli ularning bu ta’siriga baho berishda ehtiyotkorlik zarur. Boshqa fitopreparatlarga otquloq bargi, choy o‘ti, tirnoqgul, moychechak va eman po‘stlog‘i va shunga o‘xshash boshqa dorivor giyohlar kiradi. 2. OVSAT HAZM SILUVCHI FERMENT DORILARI Ovqat hazm qiluvchi ferment dorilari ovqat hazm qiluvchi shira ishlab chiqaruvchi bezlar faoliyatining yetishmsvchiligida ishlatiladi, bular ma’lum darajada ovqat hazm buzilishi jarayonini mo‘tadillashtiradi. Oshqozon shirasi ishlab chiqarish faoliyatining yetishmovchiligida tabiiy oshqozon shirasi yoki uning o‘rnini bosuvchi sun’iy oshqozon shirasi, atsidinpepsin (betatsid) va boshqa dorilar ishlatiladi. Budorilar oshqozon axiliyasi bilan bog‘liq bo‘lgan dispeptik buzilishlar, ich ketish, kekirish va boshqa belgilarni yo‘qotadi. Bemor oshqozon shirasida pepsin miqdori yetarli bo‘lsa, lekin xlorid kislotasi yetishmasa yoki kam bo‘lsa, bunday holatlarda suyultirilgan xlorid kislotasi tavsiya etish bilan cheklanish mumkin. Bu dorilarni ishlatish oshqozon shirasining o‘n ikki barmoq ichakka o‘tishini mo‘tadillashtiradi, dispeptik va ich ketish hodisalarini yo‘qotadi,Oshqozon shirasi va suyulgirilgan xlorid kislotasini oshqozonning shira ishla)b chiqarish faoliyatining yetishmovchiligi bo‘lgan suruikali atrofik gastrit (axiliya, axlorgidriya), kamqo!nlikni davolashda temir dorilari bilan birga ularnshng so‘rilishini yaxshilash maqsadida, shuningdek kamquvyuat, ishtaxasi yo‘q bemorlarning ishtahasini yaxshilatss uchun tavsiya etiladi. Oshqozon va o‘n ikki barm:oq ichak yaralari, qizilo‘ngachning peptik yarasi, reflnoks ezofagit, eroziv gastritlarda tavsiya etilmaydi. Oshqozon osti bezining sekreyetor faoliyatining yetishmovchiligida pankreatin, fesgal, panzinorm va boshqa dorilar tavsiya etiladi. Suyultirilgan xlorid kislyutasi. 1 ulush suv va 2 ulush xlorid kislotasidan tashgkil topgan. 1/4 stakan suvga 10—15 tomchidan ovqatdash oldin 4 mahaldan tavsiya etiladi. Bolalarga ishtahasini yaxshilash va teztez qusganda gipoxloremiyanitg oldini olish uchun tavsiya etiladi. Tabiiy oshkozon shirasi. Oshqozon shirasining hamma fermentlarini saqlaydi v;a 0,5 foiz xlorid kislotasi bor. Axiliyada, gipo va anatsid holatlarda 1—2 qoshiqdan ovqatlanish vaqtidga ichish uchun tavsiya etiladi. Pepsin. Proteolitik ferment, cho‘chqa oshqozonining shilliq pardasidan olinadi. Oshqozon shira ishlab chiqarish faoliyati pasaygandsh, odatda 3 foizli xlorid kislota bilan birgalikdga 0,2— 0,5 g miqdorida ovqatlanishdan oldin yoki ov1qatlanish vaqtida ichish uchun tavsiya etiladi. Atsidinpepsin (betatsid, ashipepsol). 1 ulush pepsin va 4 ulush betain gidroxloriddan tashkil topgan. Betain gidroxlorid oshqozonda gidrolizlanib pepsinni faollashtirish uchun zarur bo‘l!gan erkin xlorid kislotasini hosil qiladi. Axiliya, gipo va anatsid holatlarda 0,5 g dan 3 mahal ovqgatdan oldin 1/2 stakan suvda eritib ichiladi. Abomin, Buzoq oshqozoni sh!illiq pardasidan olingan ferment saqlovchi dori. Jxshshya va oshqozonichak tizilmasining fermentlari yetshshmovchiligida 1—Ztabletkadan 3 mahal ovqat vaqtidga ichiladi. Pankreatin. Qoramol oshqyuzon osti bezidan olingan. Asosan, tarkibida tripsish va amilaza bor. Axiliyada, oshqozon osti bezi fasshtiyatining yetishmovchiligida, jigar kasalligida, surzunkali enterokolitlar bilan bog‘liq bo‘lgan ovqat haz!M qilishning buzilishida tavsiya etiladi. Ovqatlanii1D[,an oldin 1 donadan 3 mahal ichiladi. Panzinormforte. Oshqozon yusti bezining ekstrakti. Pankreatin, lipaza, amilazaa, tripsin, xemotripsin va o‘tning quruq ekstraktidan tashkil topgan. Panzinorm ovqat hozm qilish fermeyentlarini kuchaytiradi, surunkali atrofik gastritda, ferment ishlab chiqarish faoliyati pasaygan surunkaii pankreatitda, gastroduodenitda, enterokolitda, s;urunkali gepatitda,. xoletsistitda, oshqozon, oshqozon osti bezi, jigar va ichaklarda qilingan operatsiyalardan keyin 1—2 donadan 3 mahal ichish uchun tavsiya qshlinadi. 31jadvalda ko‘p ishlatiladigan dorilarning ferment tarkibi va faollik darajasi keltirilgan. 31j a d v a l Ovqat hazmini yaxshilovchi ferment deorilarning tarkibi va faolligi Dorilar nomi Dorining ferment tarkibi va faolligi Abomin Atsidinpepsin Digestal Mezimforte Meksaza Panzinorm Pankreatin Festal Proteolitik ferm!yentlar yigindisi 0.2 (50000 TB) Pepsin, atsidin (x:lorid kislota chiqaradi) 200 mg pankreatin, 50 mg gemitselluloza, 25 mg safro ekstrakti,, 150 mg pankreatin, 4200 TB amilaza, 3500 TGB lipaza, 250 TB proteazalar 50 mg bromelin, 15YU mg pankreatip, 25 mg digidroxol kislotas;i, oksixinolinlar. 600 ME lipaza, 45(0 ME tripsin, 150 ME ximotripsin, 7500 ME amilaza, aminokislotalar, safro ekstreakti amilaza + tripsin, 0^,5 g (12,5 TB) lipaza, amilaza 10 TB dan, 15 TB proteazalar, 25 mg safro eksstrakti Festal, digestal, mezim dori.lari ham paizinorm ishlatiladigan kasalliklarda tavsiya qilinadi. 3. OSHQOZONICHAK TIZILMASI :HARAKAT FAOLLIGI BUZILGANDA ISHLATILADI1GAN DORILAR 3.1. Qustiruvchi dori yuositalari Qustiruvchi dorilarni oshqozojdan zaharli moddalar (benzin, kerosin, skipidar, kislotalar va ishqorlar)ni va sifatsnz ovqat mahsulyutlarini zudlik bilan chiqarib tashlash zarur bo‘lgan holatlarda ishlatiladi. Hozirgi paytda qustiruvchi modda sifatida odatda apomorfin gidroxlorid va kamdankam hollarda mis sulfat ishlatiladi. Apomorfin gidroxlorid. Morfinni xlorid kislotasi bilan qizdirish yo‘li bilan olinadi. Farmakodinamikasi. Apomorfin gidroxlorid uzunchoq miyada triger zonalaridagi dofaminergik qurilmalarni qitiqlaydi, u neyronlardan chiqqan impulslarning qusish markaziga boradi va uning faolligini oshirib qusishni keltirib chiqaradi. Ayrim hollarda apomorfinning o‘zi qusishni keltirib chiqaradi, shuningdek bosh miyaning boshqa tizilmalarini tinchlashtirishi, yuzaki va chuqur uyqu chaqirishi, nafasni siyraklashtirishi, qon bosimini pasaytirishi mumkin. Yuqorida sanab o‘tilgan belgilar bolalarda, ayniqsa, yosh bolalarda ko‘proq uchraydi va shu sababli yosh bolalarda apomorfin ishlatilmaydi. Qatta yoshdagi bolalarda uni juda ehtiyot bo‘lib ishlatish kerak. Kollapsning oldini olish uchun apomorfin efedrin bilan birga qo‘shib yuboriladi. Apomorfinning antidoti bo‘lib nalorfin hisoblanadi. Narkoz vaqtida uyqu dorilari ta’sirida apomorfin qusish markaziga ta’sir qilmaydi. Farmakokinetikasi. Apomorfin oshqozonichak yo‘lidan juda yomon so‘riladi, shuning uchun ham dori teri ostiga yuboriladi. Dori jigarda glyukuronidlar hosil qilib parchalanadi, 4 foizi buyraklar orqali o‘zgarmagan va metabolitlar holida chiqib ketadi. Ishlatilishi. Preparat 0,2—0,5 ml dan teri ostiga yuboriladi. Bolalarda (5 yoshdan oshgan) 0,07 mg/kg x.isobidan, o‘rta hisobda 1% li eritma 0,1—0,25 ml dan teri ostiga yuboriladi. Teri ostiga yuborilganda ta’siri 4—5 daqiqa (20—15 daqiqa)dan so‘ng boshlanadi. Agar bemor qusmasa, preparatni qayta yuborish mumkin emas, chunki uning qusish markazi va markaziy asabtizilmasining boshqa tizilmalariga susaytiruvchi ta’siri kuchayib ketadi. 3.2. Qusishni qoldiruvchi dori vositalari Qusishni qoldiruvchi xususiyati neyroleptiklarda (aminazin, etapirazin, triptazin), antigistamin mod: dalar (dimedrol, diprazin) kabi markaziy asab tizilmasining faoliyatini, shu jumladan qusish markazini susaytiruvchi moddalar bor. Ammo bu moddalarni uzoq muddatga tavsiya etishga ularning susaytiruvchi, uyqu chaqiruvchi xususiyatlari xalal beradi. Metoklopramid (serukal, reglan) Ta’sir mexanizmi bo‘yicha dofaminolitiklarga kiradi. Ko‘proq uzunchoq miyaning xemoretseptor zonasiga ta’sir ko‘rsatadi. Qizilo‘ngach mushaklarining tonusini oshiradi, ovqat massasining oshqozondan ingichka ichakka o‘tishini tezlashtiradi. Lekin yo‘g‘on ichakning harakatiga ta’sir qilmaydi, ich ketishga (diareya) olib kelmaydi. Qusishni qoldiruvchi dorilar siklofosfan, yurak glikozidlari ishlatilgatsda dorilar keltirib chiqaradigan ko‘ngil aynishi va qusishning oldini olishda keng qo‘llaniladi. by dorsdarni antatsidlar, xolinolitiklar, gistamiN° LATIKLaR bilan birgalikda ishlatish mumkin. FarmakOkinetikasi. Serukal oshqozonichak yo‘lidan tez va butunlay so‘riladi. Qon zardobidagi eng yuqori miqdori 30—120 daqiqalarda hosil bo‘ladi. Jigarda biotransformatsiyaga uchraydi. 20 foizi siydikdan o‘zgarmagas holda ajraladi. Yarim chiqish davri 2,5—3 Ovqat hazm qilish tizilmasining faoliyatiga ta’sir qilish vaqti 20—40 daqiqa. Oshqozondagi ovqat massasining ichakka o‘tish vaqtini 3 soatga tezlashtiradi. Qusishga qarshi ta’sirining davomiyligi 12 soat va undan ko‘proq bo‘lishi mumkin. Yashlatilishi. Dori oshqozon operatsiyasidan keyingi atsniyada, toksemiyada (virusli infeksiya, uremiya), nur bilan davolash davrida kelib chiqqan qusishlarga davo qilishda ishlatiladi. Shuningdek, oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak yaralarini kompleks davolashda, surunkali gastritlar, o‘t yo‘llari va ichak diskineziyalarida, meteorizm va boshqalarda qo‘llaniladi. Dori 1/2—1 Donadan kuniga 3 mahal yoki 1—2 choy qoshiqdan 3 mahal ovqatlanishdan oldin ichiladi. Zarurat tug‘ilganda muSKul orasiga yoki venaga 1—2 ampulada yuboriladi. Salbiy ta’sirlari. Serukal ishlatilganda salbiy ta’sirlar kuzatilmaydi. Ayrim hollarda katta yoshdagi bolalarda bosh, bo‘yin va qo‘l muskullarida giperkinetik harakatlar kuzatilishi mumkin. Bunday salbiy ta’sirini kofein yuborish bilan yo‘qotish mumkin. Tropisetron (navoban). Farmakodinamikasi Dori periferik (hazm tizilmasi) va markaziy (uzunchoq miya sohasi) serotoninga sezuvchan qurilmalarii falajlaydi. Farmakokinetikasi. Dori venaga yuboriladi va ovqatdan 1 soat oldin suv bilan ichiladi. Ichilgach dorining qondagi eng yuqori miqdori 3 soatdan keyin kuzatiladi. Dorining chiqib ketishi turli bemorlarda turlicha bo‘ladi. Biotransformatsiya yuqori bo‘lgan individlarda dorining 8% ga yaqini siydik orqali o‘zgarmagan holda ajraladi, 70% ga yaqini faollikdagi metabolitlar ko‘rinishida chiqib ketadi. Sekinlik bilan metabolizmga uchraydigan individlarda dorining ko‘proq qismi siydik orqali o‘zgarmagan holda chiqariladi. Dori ta’siri 24 soat davomida saqlanadi, shu sababli sutkasiga 1 marta, birinchi kuni venaga, keyingi kunlari ichishga beriladi. O‘zaro ta’siri. Jigar ferment tizilmasi induktorlari fenobarbital, difenin, rifampitsin va boshqalar tropisteronning qondagi miqdorini kamaytiradi. Sitostatiklar bilan birga yuborilganda sistostatiklar miqdorini ko‘paytirish tavsiya qilinadi. Salbiy ta’sirlari. Bosh og‘rishi, ich qotishi, kamroq bosh aylanishi, quvvatsizlik, qorin bo‘shlig‘ida og‘riq, ich ketishi, aminotransferazalar faolligining oshishi, kollaps, yurakning to‘xtab qolishi, ko‘rish gallyutsinatsiyalari. Ishlatilishi. Qimyoterapiya davrida uchraydigan ko‘ngil aynishi va qayt qilishni to‘xtatish, jarrohlik operatsiyalaridan keyingi ko‘ngil aynishi va qayt qilishning oldini olish va davolash. Uzining klinikfarmakologik tavsifi bilan tropiseptolga yaqin turadigan ondansetron (zofran) xisoblanadi, biroq bu dori sutkasiga 3—4 marta beriladi, faolligi ham biroz kamroq. 4. ICHNI SURUVCHI DORI VOSITALARI Bu dorilar ichak bo‘tqasining siljishini kuchaytirib, yumshatib, ich yurishini osonlashtiradi. Ichni yumshatuvchi dorilar asosan yo‘g‘on ichak atoniyasi va uning qisqarishlarining susayishi bilan bog‘lik bo‘lgan qabziyatlarda va shuningdek, ichakni tezda tozalash zarur bo‘lgan holatlarda (zaharlanishda, rektoyoki kolonoskopiyaga tayyorlashda) ishlatiladi. Ammo ichni yumshatuvchi dorilarni tavsiya etishdan oldin qabziyat kelib chiqish sabablarini aniqlash va shundan keyingina ichni yumshatuvchi dorilar tavsiya etish kerak. Qabziyatning sabablari umumiy va mahalliy bo‘lishi mumkin, ularni maxsus davolamasdan ichni yumshatuvchi dori Lar yshlatish samarasyz va haPo zararli bo‘lishi ham mumkin. Ta’sir mexanizmiga ko‘ra, ichni yumshatuvchi dorilar shartli ravishda quyidagi 4 guruhta bo‘linadi: 1. Qimyoviy yo‘l bilan ichak shilliq pardasi retseptorlarini qitiqlab reflektor ravishda ichak harakatini kuchaytiruvchilar. 2. Ichaklarda suyuqlikning so‘rilishini qiyinlashtiruvchilar. 3. Axlat massasining mexanik siljishini yengillashtiruvchilar. 4. Io‘g‘on ichak retseptorlarini mexanik va kimyoviy yo‘l bilan qitiqlovchilar va asosan to‘g‘ri ichak orqali kiritiluvchilar. Birinchi guruhdagi dorilarga antraglikozidlar tutgan o‘simliklar (itjumrut mevasi, sabur), fenolftalein, izofenin va boshqalar kiradi. Antraglikozidlar oshqozon va ingichka ichak harakatiga ta’sir qilmaydi, lekin ovqat hazm qiluvchi fermentlar va bakteriya fermentlari ta’siri ostida astasekin parchalanadi. Yo‘g‘on ichakda antraxinonning eng yuqori miqdori to‘planadi va shu yerda uning asosiy ta’siri boshlanadi. Antraglikozidlar tutuvchi ichni yumshatuvchi dorilarining ta’siri ular ichilganda 8—10 soat o‘tgandan so‘ng boshlanadi. Surgi dorilarning katta miqdorlari qorin sohasida og‘riq, kuchanishga (tenezm) sabab bo‘lishi mumkin. Buning oldini olish uchun ularning miqdorini to‘g‘ri tanlash va miqdor katta bo‘lsa, uni 2—3 ga bo‘lib qabul qilish kerak. Ichni suruvchi o‘simlik dorilarini emizikli ayollarda, jigar va buyrak kasalligi bo‘lgan bemorlarda ehtiyot bo‘lib ishlatish kerak. Fenolftalein va izofenin ta’sir mexanizmi va uning ko‘rinishi bo‘yicha antraglikozidlardan deyarli farq qilmaydi. Ular ham asosan ichak harakatiga ta’sir ko‘rsatadi. Izofeninning boshlang‘ich faol ta’sir qiluvchi qismi, izofeninining ichakda parchalanishidan hosil bo‘ladigan dioksifeniliziatindir. Ichni yumshatuvchi ta’siri 8 soatdan so‘ng boshlanadi. Fenolftalein va ozroq darajada izofenin uzoq vaqt ishlatilganda buyrak parenximasiga qitiqlovchi ta’sir ko‘rsatadi. Ishqorli muhitda fenolftalein siydikni qizil rangga bo‘yaydi. Ikkinchi guruhga tuzlar, natriy va magniy sulfat, mineral suvlar (tarkibida ko‘p miqdorda natriy va magniy tuzlariyi saqlovchi) va tarkibida ko‘p miqdorda natriy sulfat bo‘lgan karlovar tuzi kiradi. Tuzlar ichak devorlari orqali yomon so‘rilganligi tufayli suv, ovqat va suyuqliklarning so‘rilishiga qarshilik ko‘rsatadi. Shu bilan birga tuzlarning gipertonik eritmalari ichak bo‘shlig‘ida suvning so‘rilishini va bundan tashqari, oshqozon va ichak bezlari sekretsiyasini kuchaytiradi. Natriy sulfatning gipova izotonik eritmalari oshqozon sekretsiyasini susaytirishi mumkin. Ichaklarda to‘plangan suyuqlik ichak retseptorlarini mexanik ravishda qitiqlab, ichak harakatini kuchaytiradi. Sulfatning ichni yumshatuvchi ta’siri ichak bo‘shlig‘ida hosil bo‘ladigan sulfidga ham bog‘liq. Magniy tuzlarining ichni yumshatuvchi ta’sirini ichaklarda hosil bo‘ladigan erimaydigan magniy ssvunlari kuchaytiradi. Tuz surgilar ichaklarning hamma bo‘limlarida ham ta’sir qiladi. Ichak infeksiyalarida, zaharlanishda ovqat mahsulotlari va zaharlarning so‘rilishiga qarshilik ko‘rsatish maqsadida tuzli ichni suruvchilar katta miqdorlarda ishlatiladi. Tuzli surgilar ta’sirining boshlanishi ularning miqdoriga bog‘liq: 5 foizli gipertonik eritmasi 1—3 soat ichida, izotonik va gipotonik eritmalari 10—15 soat ichida ta’sir qiladi. Ularni odatda nahorga ishlatiladi. Tuz surgilarini uzoq vaqt ichib bo‘lmaydi, chunki ular ichakda yallig‘lanishni kuchaytirishi yoki keltirib chiqarishi mumkin. Magniy sulfat. Surgi sifatida kattalar uchun kechqurun yoki ertalab nahorda 10—30 g dan '/2 stakan qaynatilgan suvda eritib ichishga, bolalarda esa xar bir yoshiga 1 g miqdorda tavsiya etiladi. Asosan o‘tkir qabziyatda va zaharlanishda tavsiya etiladi. Ba’zan surunkali qabziyatlarda 20—30 foizli eritmasi 100 ml miqdorda klizma yo‘li bilan yuboriladi. Natriy sulfat. Qattalarda tana og‘irligiga qarab 15—30 g ertalab nahorda >/2 stakan qaynatilgan suvda eritib, 1—2 stakan suv bilan ichiladi. Bolalarda har bir yoshiga 1 g miqdorida tavsiya etiladi. Uchinchi guruhdagi ich yumshatuvchilarga asosan yog‘lar — kanakunjut, bodom, o‘simlik va baliq yog‘lari kiradi. Bu yog‘lar ichaklarda parchalanmaydi va so‘rilmaydi (vazelin) yoki qisman parchalanadi (kanakunjut, bodom, o‘simlik, baliq yog‘lari). Ularning ko‘pchiligi ichak fermentlari bilan munosabatda bo‘lib, ichak retseptorlarini qitiqlovchi sovunlar hosil qiladi. Ular yaxlat massasyyy yumshatady va Ichak devorini yog‘lab axlatning ichakda siljishini osonlashtiradi. Bu dorilar ertalab nahorda qabul qilinadi, ta’siri 2—6 soat ichida kuzatiladi. Yengil ichni yumshatuvchilar surunkali qabziyatda va ayniqsa, paraproktitda bemorlarga tavsiya qilinadi. Vazelin moyi 1—3 osh qoshikdan tavsiya etiladi. Uzoq vaqt ishlatilganda yog‘da eruvchi vitaminlarning ichakdan so‘rilishini kamaytirishi mumkin. Qanakunjut moyi kattalarga 15—20 g dan, bolalarga 5—15 g dan ichish tavsiya etiladi. 5. ICHNI QOTIRUVCHILAR Bu guguhga xolestiramin, aktivlangan ko‘mir, liperamid, difenoksilitlar kiradi. Bular mikrobsiz ich ketishlarda (ovqat buzilishi, ruhiy qabziyat buzilishidan kelib chiqqan) ich qotishlarda tavsiya qilinadi. Mikroblar chaqirgan ich qotishlarda antibakterial dorilar bilan birga beriladi. Xolestiramin. Ichak bo‘shlig‘ida safro kislotalari va mikrob endotoksinlari bilan kompleks hosil qiladigan anion almashtiruvchi qatron. Dori yuqoridagi omillar chaqiruvchi ingichka ichak sekretsiyasini kamaytiradi. Dori ichishga beriladi. Xolestiramin safro kislotalarini biriktirib olib, moylar va moylarda eruvchi A, D, YE va K vitaminlari so‘rilishini buzadi. Aktivlangan ko‘mir sathiga zaharlarni va gazsimon moddalarni so‘rib oluvchi xususiyati bo‘lgan hayvon yoki o‘simliklardan olinadigan modda. Suvga aralashtirilib kuniga 3—4 marta ichishta buyuriladi. Turli zaharlardan zaxarlanganda so‘rib oluvchi sifatida ishlatiladi. Boshqa dorilarni ham so‘rib olib, ularning ta’sirini kamaytiradi. Uzoq ishlatilganda organizmning vitaminlar bilan ta’minlanishini buzadi. Axlatni qora rangga bo‘yaydi. Liperamid (imodium). Dori analgetik og‘riq qoldiruvchilarga o‘xshaydi, ammo og‘riq qoldiruvchi ta’siri kam. Dori oshqozonichak tizilmasidagi opiatlarga sezuvchan qurilmalarni faollashtiradi va ichak vorsinkalari (qilchalari) sekretsiyasini va so‘rilishini kamaytiradi, ichak reflekslarini susaytiradi, ichak harakatini faollashtiradi. LarYAyMg xolyoretyk xususyyati birinchi navbatda ulardagi efir moylari, smola, flavonlar va fitosteronlar, shuningdek ba’zi vitaminlar borligi bilan bog‘liqdir. Usimliklardan tayyorlangan damlamalar jigarning faoliyatini kuchaytiradi va yallig‘lanishga qarshi ta’sir ko‘rsatadi. Oddiy zirk (barbaris obmknovennsh). Zirk bargLaridan tayyorlangan spirtli tindirma 25 —30 tomchiDan 3 mahal ichish uchun tavsiya etiladi. Davolashning Davomiyligi 2—3 hafta. Tindirmani homiladorlik davrida va tuxumdonlar faoliyatining buzilishi bilan bog‘liq bo‘lgan qon ketishlarda ishlatish taqiqlanadi. Zirk alkaloidlaridan berberin xoleretik xususiyatga ega. Berberin sulfat. Ut haydovchi dori yo‘llari diskineziyasi bilan bog‘liq xoletsistitlarda, toshli xoletsistitlar qaytalanish davri orasida ishlatiladi. Kasallikning kechishiga qarab va bemor tana og‘irligini hisobga olib, 5 mg dan 20 mg gacha kuniga 2—3 mahaldan tavsiya etiladi. Homiladorlik davrida dori tavsiya etilmaydi. Bo‘znoch, o‘lmaso‘t (bessmertnik peschansh). Gulidan tayyorlangan qaynatma va damlamalar o‘t, oshqozon va oshqozon osti bezi shirasini kuchaytiradi, xolatxolesterin koeffitsiyentini ko‘paytiradi. Shu bilan birga oshqozonning evakuator f"aoliyatini kuchaytiradi, ichak qisqarishlarini kamaytiradi. Bo‘znoch bakteriotsid ta’sirga ega. Flamin. Ulmaso‘t quruq ekstrakti bo‘lib, o‘zida flavonlar tutadi, o‘t pufagi va o‘t yo‘llarining surunkali yallig‘lanishlarida tavsiya etiladi. Kuniga 3 mahal ovqatlanishdan oldin 0,05 g dan suv bilan ichiladi. Davolash 2—3 hafta davom etadi. Makkajo‘xori popugi. Ut va siydik haydovchi dori sifatida ishlatiladi. Xoletsistit, xolangit, gepatit va ayniqsa o‘t tutilib qolishida ishlatiladi. Dori o‘t hosil bo‘lishini kuchaytiradi, yopishqoqligini kamaytiradi, protrombin miqdorini ko‘paytirib, qonning ivishini tezlashtiradi. Suyuq spirtli ekstrakt holida 30—40 tomchidan yoki damlama (10—20 g 200 ml ga) holida osh qoshiqlab kuniga 3—4 mahal 1 oy davomida tavsiya etiladi. Xolosas. Na’matak va qandning quyuqlashtirilgan suvli ekstraktidir. 1 osh qoshiqdan kuniga 3 mahal qabul qilinadi. Ishlab chiqarilayotgan o‘tning umumiy miqdorini va undagi o‘t kislotasini ko‘paytiradi, Ut suyuqligini ychakka tuSHishini kuchaytiruvchy Dbrilar (xologoga). Utning o‘n ikki barmoq ichakka kelib tushishini ko‘paytiruvchi dorilar xolekinetiklar va xolespazmolitiklar guruhiga bo‘linadi. Birinchi guruh dorilari o‘t pufagi tonusini va uning harakat faoliyatini kuchaytiradi, umumiy o‘t yo‘li tonusini (tarangligini) ka* maytiradi. Ikkinchilari esa o‘t pufagiga sezilarly ta’sir qilmaydi, o‘t tizilmasi sfinkterlariga va jigardan tashqari o‘t yo‘llariga bo‘shashtiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. Xolekinetiklar ichida eng ko‘p magniy sulfat ishlatiladi. Ut haydovchi ta’siri o‘n ikki barmoq ichak devoridagi asab oxirlariga ta’sir qilishidan kelib chiqadi. Xolespazmolitik moddalar o‘t yo‘llari qisqarishini susaytiradi. Og‘riq qoldiruvchi dorilar bilan birga o‘t pufagi sanchiqlarida ishlatiladi. Boshqa dorilar bilan birgalikda o‘t pufagi diskineziyasida, o‘t toshlarida, surunkali xoletsistit, xolangitlarda qo‘llaniladi. Xolespazmolitik sifatida atropin, platifillin, papaverin, zufillin, nitroglitserinlar ishlatiladi. Safroni suyultiruvchi dorilarga adursol va xenofalk, o‘t kislotalarini modifikatsiyalash yo‘li bilan olingan. Bu dorilar safro tarkibidagi xolesterinning kristallanishiga qarshilik qilib, uning cho‘kishiga to‘sqinlik qiladi va erib ketishiga sabab bo‘ladi. Bular antibakterial dorilar bilan birga ber.iladi, chunki antibakterial dorilar o‘t pufagi va yo‘llaridagi yallig‘lanishni kamaytiradi. Bu esa safro tarkibidagi xolesterinning kristallanish jarayonini to‘xtatadi va safroning mineral tarkibini buzadi. Xenofalk (xendol). Safro (o‘t) suyuqlitidan maxsus yo‘l bilan tayyorlanadi. Bu dori o‘z tarkibida xenodezoksixol kislotasini tutganligi tufayli jigar faoliyatini, ayniqsa xolesterinni chiqarish funksiyasini, safro (o‘t) tarkibida komponentlarining parchalanishini kuchaytirish hisobiga yaxshilaydi. Xenolfalk kuniga 20 mg/kg 3 mahal, ovqatdan keyin ichilsa o‘t tarkibida xolesterin saqlovchi 0,5—1,0 sm kattalikdagi konkrementlarni 1 oy ichida parchalaydi. Salbiy ta’siri. Oshqozon ichak tizilmasi shilliq pardasiii qitiqlaydi, bemorlarda eroziv gastroduodenit va enterokolit belgilarini yuzaga chiqaradi. Adursal (deskolit). ychilgandan keyin maxsus ingichka ichak florasi ta’sirida 7ketolitoxol kislotasiga, bu esa o‘z navbatida gepatotsitlarda xenodezoksixol kislotasiga o‘tadi. Ta’sir mexanizmi xenofalknikiga o‘xshaydi. Zgidrooksi3metil glutarilSoAreduktaza fermenti aktivligini susaytirish yo‘li bilan xolesterinning umumiy miqdorini kamaytirishi ham mumkin. Xenofalkka nisbatan 2 marta kam miqdorda tavsiya etiladi. 6.2. Gepatoprotektorlar Bu moddalar ta’sir mexanizmidan qat’i nazar jigarning sintetik zaharsizlantiruvchi hamda turli biomahsulotlarini chiqarib tashlovchi vazifasini kuchaytiradi. Bularga vitaminlar, nuklein kislotasi sintezini yaxshilovchi moddalar (asparkam, kaliy orotat, metiluratsil, riboksin), tabiiy detoksikantlar (sitrullin, aspargin, glutamin), mitoxondriy nafasi metobolitlari (sitoxrom, natriy suksinat, olma kislotasi, aminolon), allergenlardan tozalangan hayvon jigaridan tayyorlanadigan ekstraktiv moddalar (vitogepat va o‘simlik sharbatlari)ni ham kiritish mumkin. Gepatotsitlar faolligini va jigarning morfologik tuzilishini yaxshilovchi gepatoprotektorlarga ziksorin, katergen, silibor va triterpenlar, dipsakozid kiradi. Ziksorin. Mikrosomal oksidlanishda ishtirok etuvchi substratlar komponentlari sintezini kuchaytirish dorining asosiy farmakodinamik samarasi asosini tashkil qiladi. Dorining bu samarasi qabul qilish boshlangach 5 sutkadan keyin to‘liq namoyon bo‘ladi. Farmakokinetikasi. Dori oshqozonichak tizilmasida yaxshi so‘riladi. 96% qon zardobi oqsillari bilan birikadi. 0,1 g dori qabul qshshngandan keyin uning farmakokinetik ko‘rsatkichlari o‘rta hisobda quyidagilarni tashkil qiladi: T ] /2 alfa = 1,25 soat, T’/ 2 beta =17,2 soat, t max ==2,1 soat, V c =269 l/kg. Ishlatilishi. Sariqlik belgisi bilan kechayotgan o‘tkir gepatitlarda, Jilber tipidagi giperbilirubinemiya («ozod bilirubin» ko‘paygan)da, chaqaloqlar sariqlik kasalligida hamda bu sindromning oldini olish uchun, alkogol biotransformatsiyasini kuchaytirish uchun, dorilar va endogen steroidlar metabolizmini tezlashtirish uchun qo‘llaniladi. Ishlatish tartibi klinik sharoitdan kelib chiqib aniqlanadi. Masalan, Jilber kasalligida yoki xolegrafiyaga tayyorlash uchun dori haftasiga bir marta 1 kapsuladan 10 kg tana og‘irligi hisobidan yuboriladi. Urtacha og‘irlikda kechayotgan parenximatoz sariqlikda esa bir kapsuladan sutkasiga beriladi. Og‘riq borligida (o‘tkir gepatitlar, xolangit, o‘tkir zaharlanishlarda) kuniga 1,5—2 kapsuladan 10 kg og‘irligi hisobiga yuboriladi. Surunkali destruktiv o‘zgarishlar bilan kechayotgan jigar kasalliklarida dori '/2 kapsula 10 kg tana og‘irligiga hisob qilib beriladi, katta miqdorlarda esa dori jigarda bu o‘zgarishlarni kuchaytirib yuborishi mumkin. Salbiy ta’siri. Birga ishlatilayotgan dorilar klirensi, biotransformatsiyasi, tezlashganligi sababli bu dorilarning samaradorligi kamayadi. Ziksorin uzoq ishlatilganda, ayniqsa qari bemorlarda vitamin Dz biotransformatsiyasi kuchayishi hisobiga osteoporoz kuzatiladi. Zarda paydo bo‘lishi mumkin, ba’zan allergiya ham kelib chiqishi mumkin. Katergen — flavonoidlarning yarim sintez mahsuloti hisoblanadi. Oshqozonichak tizilmasidan yaxshi so‘riladi. Farmakokinetikasi. 500 mg bir marta qabul qilingach qon zardobidagi eng yuqori miqdori 1—4 soatdan keyin kuzatiladi. Yuborilgan miqdornvng 70—80 foizi birinchi sutka davomida siydik orqali ajraladi. Ekskretsiya 9—11 soatdan keyin boshlanadi. Farmakodinamikasi. Dori jigar to‘qimasida aktiv radikallarni biriktiradi, gepatotsitlar, lizosomalar membranasini mustahkamlaydi; gepatotsitlarni yog‘li degeneratsiyadan saqlaydi va uning qayta so‘rilishini ta’minlaydi; Kuper hujayrasi va gepatotsitlar regeneratsiyasini kuchaytiradi; prostaglandin va kollagen sintezini ingibitsiya qiladi. Jigarning mikrosomal oksidlanish jarayonini susaytiradi. Ishlatilishi. Ovqatlanish buzilishidan kelib chiq qan, alkogoldan, zaharlanishdan, endokrinopatik yog‘li gepatozlarda, fibroz va sirrozlarda, gepatomegaliyada ishlatiladi. Miqdorlash me’yori sutka davomida 2 kapsuladan 8 kapsulagacha bo‘lib, kattalashgan jigar kichrayishi bilan miqdori kamaytirnladi. Sekinlik bilan har 3—7 kunda bir kapsuladan kamaytiriladi. 1—2 soatdan keyin dorini chiqarish kuchayadi, 80 foiz dori metabolitlar ko‘rinishida chiqariladi. Salbiy ta’siri. Kuchli sariqlikda xolestazni kuchaytirishi mumkin, ba’zan gemolitik anemiya kuzatiladi. Boshqa dorilar biotransformatsiyasini ko‘p o‘zgartirmaydi. Legalon (silibinin) —temirtikan (rastropsha) o‘simligi urug‘i flavonoidlari yig‘indisidan iborat. Farmakokinetikasi. Tez so‘riladi va safro suyuqligi bilan ajraladi. Eng yuqori ajralish muddati 1—2 soatga to‘g‘ri keladi, 80 foizi metabolitlar ko‘rinishida chiqib ketadi. Farmakodinamikasi. Bo‘sh radikallarni biriktiradi; msmbranalarni mustahkamlaydi; yog‘lari peroksidli oksidlanishni susaytiradi; RNK oqsili sintezini kuchaytiradi. Ishlatilishi. Jigarning surunkali va o‘tkir yallig‘lanish belgilari (yallig‘lanish, xolestaz)da ishlatiladi. Sekinlik bilan rivojlanayotgan jigar kasalliklarida ko‘p yillab ishlatiladi. 35—70 mg dan kuniga 3—4 marta bir necha oy davomida beriladi. Salbiy ta’sirlari. Ba’zan ich qotishi kuzatiladi. Birga ishlatilayotgan dorilar biotransformatsiyasiga ta’sir qilmaydi. Silibor. Flavonlar yig‘ivdisidan tashkil topgan o‘simlik dorisidir. Yuqorida qayd etilgan jigar kasalliklarida ishlatiladi. Davolash 1—2 dan 3—6 oygacha davom etadi. Dori 0,04—0,08 g dan, kuniga 3 mahal ichishga buyuriladi. Zarurati bo‘lsa, davolashni 1 — 2 oydan takrorlash mumkin. Essensial. Essensial fosfolipid, xolinfosfat kislotasining diglitserid efiridan, to‘yinmagan moylar (ayniqsa linolen), piridoksin gidroxlorid, sianokobalamin, nikotinamid, natriy pantotenat, riboflavinlar yig‘indisidan iborat. Farmakodinamikasi. Essensial tarkibidagi fosfolipidlar mitoxondriylar regeneratsiyasini kuchaytiradi, to‘qima membranalarinshg o‘tkazuvchanligini oshirib, gepatotsitlarda yog‘ni kamaytiradi, jigarda yog‘ va oqsil almashinuvini yaxshilaydi. Jigarning zaxarlarni parchalovchi faoliyatini kuchaytiradi. Jigarda qon aylanishini yaxshilaydi. Essensial surunkali gepatitlarda, jigar sirrozida, alkogolizmda va qandli diabet kasalligida hamda jigarnikg jarohatlarida 3—6 kapsuladan (1—2kapsuladan 3 mahal) 30—45 kun davomida ichish uchun tavsiya qilinadi. Og‘ir hollarda esa 10—20 ml dan 250—500 ml glukozaning 5 foizli eritmasida venaga tomchilab boriladi hamda ichishga yuqoridagi miqdorlarda tavsiya etiladi. Dori, odatda, bemorlar tomonidan yaxshi qabul qilinadi. Ammo ba’zi bemorlarda ich ketish va SOEning tezlashishi kabi salbiy ta’sirlar ham kuzatilishi mumkin. LIV52. Bir qancha o‘simliklarning shira va qaynatmalaridan tayyorlangan dori. Yuqumli va toksik gepatitlarda, surunkali gepatitlarda va jigar faoliyatini yaxshilash uchun ishlatiladi. Dori, shuningdek, ishtahani oshiradi, ovqat hazm bo‘lishini yaxshilaydi va ichaklardan yel chiqishini ta’minlaydi. Kattalarga 2—3 donadan, bolalarga esa 1—2 doiadan kuniga 3 mahal ichish uchun tavsiya etiladi.

O'xshashlar

Psixotrop dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Gistaminga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Yallig‘lanishga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Metabolizmga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Siydik va tuz haydovchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi