Nerv to'qimasi - Tibbiyot - Referatlar

Nerv to'qimasi

Yuklangan vaqt:

16.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86 KB

Ko'chirib olish

Nerv to`qimasi Reja: 1. Gistogenez. 2. Nerv ho`jayralarininig tuzilishi. 3. Mielinli nerv tolalari. 4. Mielinsiz nerv tolalari. 5. Periferik nervlar tuzilishi.

Nerv to`qimasi nerv sistemasini tashkil etadi. Struktur-funksional birligi nerv hujayrasi -neyron hisoblanadi. Nerv sistemasida taxminan 10 12 neyron bor. Nerv to`qimada oddiy hujayralararo modda bo`lmaydi. Uning rolini umumiy rivojlanish manbasiga ega bo`lgan va neyron orasida joylashgan hujayralar-neyrogliya bajaradi. Ular tayanch, chegaralovchi, trofik, sekretor va ximoya vazifasini bajaradi. Nerv to`qimasi mushak to`qimasidan farq qilib, ularda deyarli biriktiruvchi to`qima bo`lmaydi. U faqat qon tomirlar atrofida bo`lib, miya po`stlog`ini hosil qiladi. Gistogenez. Nerv to`qimasinig taraqqiyot manbai-ektoderma va uning xosilalari: nerv nayi va nerv tojlaridir. Migratsiyaga uchramaydigan nerv nayining ichki hujayralari ependima hujayralarining o`tmishdoshi bo`lib, keyinchalik orqa miya va miya qorinchalarini qoplaydi. Glial hujayralari astrotsit va oligodendrogliotsitlarni o`tmishdoshi erkin spongioblastlar (migratsiya kiluvchi) va neyronlarni o`tmishdoshi neyroblastlar nerv nayining o`rta qavatini xosil qiladi. Nerv tojlari hujayralari lateral va ventral yo`nalishda migratsiya qiladi.Bosh qismida ular bosh miya nervlari neyronlarini, tana qismi nerv sistemani periferik nerv tugunlaridagi neyron va neyrogliyalarni va teridagi pigment hujayralarni hosil qiladi. Neyronlar differensiyallashish va ixtisoslashishda bo`linish qobiliyatini yo`qotadi, glial hujayralar esa bu xususiyatlarni o`zida saqlab qoladi (proliferativ faollikni). Neyrondagi ixtisoslashish belgilariga donador endoplazmatik to`r miqdorining ko`pligi, Golji komleksini yaxshi rivojlanganligi, neyronaychalar va neyrofilamentlarni sitoplazmada to`planishi shuningdek oldin akson keyin dendritlarni rivojlanishi kiradi. Neyronlar orasida sinaps ko`rinishdagi kontaktlar hosil bo`ladi. Neyronlar-yirik hujayralar safiga kiradi (130 mk gacha). Ularning tanalari yirik, ovalsimon, yassilashgan, duksimon, yoki piramidasimon shaklda bo`ladi. Barcha neyronlar o`simtalarga ega. Ulardan biri neyrit yoki akson deyiladi, qolganlari-dendritlardir.

Neyronlar o`simtalarining soniga qarab klassifikatsiyalanadi. Unipolyar-1 ta o`simtali nerv hujayralar. Bu hujayralar odamda faqat embrional davrda uchraydi. Bipolyar-ikki o`simtali nerv hujayralar Multipolyar-uch va undan ortiq o`simtali hujayralarga aytiladi. Bipolyar neyronlar orasida psevdounipolyar hujayralar farqlanadi. Psevdounipolyar hujayralar tanasidan ikkita usimta chikib, “T” shaklida ikkiga bo`linadi. Nerv sistemasida neyronlarning asosiy qismi multipolar bo`lib, ularda uch va undan ortiq o`simtalar bor. Bu o`simtalarning faqat bittasi neyrit bo`lib, qolganlari dendritlardir. Bajaradigan vazifalariga qarab neyronlar sezuvchi (retseptor yoki afferent) assotsiativ, harakatlantiruvchi (effektor yoki efferent), sekretor neyronlarga bo`linadi. Nerv ho`jayralarininig tuzilishi. Neyronlarning yadrolari yirik bulib,ko`pincha markazda joylashgan. Xromatini deyarli butunlay dekondensatsiyalangan, bitta yirik yadrochaga ega. Ko`pchilik neyronlar tetraploidli. Nerv hujayrasining sitoplazmasida umumiy organellalar: mitoxodriyalar, Golji kompleksi, lizosomalar, mikronaychalar va mikrofilamentlar mavjud. Nerv hujayra strukturasining xarakterli belgilaridan biri- unda Nissl moddasining bo`lishidir. Bu modda sitoplazmada bazofil bo`yaladigan qismi. Elektronmikroskop ostida neyronning sitoplazmasini bu qismida ko`p sonli ribosomalar, polisomalar va donadaor endoplazmatik to`r bo`ladi. Xarakterli belgilariga ko`ra bu tuzilmani tigroid modda deb atashgan. Bazofillik ribosomal rRNK ko`pligi bilan bog`liq. Ko`p sonli ribosomalar sitoplazmada o`simtalarga yo`naluvchi to`xtovsiz oqsil sintezlaydi. Yana bir sitoplazmaning xarakterli strukturasi-neyrofilamentlardir ular tutam bo`lib joylashgan. Ayniqsa ular o`simtalarda ko`pdir. Bundan tashqari sitoplazmada neyroning tanasini ushlab turuvchi(tayanch vazifani bajaradi) neyronaychalar mavjud. YAdro va aksonni orasida yaxshi taraqqiy etgan Golji kompleksi

joylashgan. SHuningdek u o`zida lipofussin va melanin deb ataluvchi pigment saqlaydi. Neyrogliya - yuqorida aytib o`tilganidek neyrogliya hujayralari hujayralararo modda vazifasini bajaradi. Bosh va orqa miya nerv to`qimasida tomirlar devoridan tashqari biriktiruvchi to`qima uchramaganligi uchun u yumshoq va siyrak bo`ladi. Neyronlarninig tanasida yotuvchi strukturasiz massaga o`xshash neyrogliya hujayralari va kapillyarlari - neyropil deyiladi va kulrang moddani asosini tashkil etadi. Elektronmikroskopik tekshirishlar ko`rsatadiki, hujayra tanalari, neyroglial hujayralar o`siqlari va neyronlar bir-biri bilan chigal hosil qiladi. Kumush bilan bo`yash shuni ko`rsatadiki, 4 xil tipdagi neyroglial hujayralar mavjud: • Oligodendrotsitlar-shoxsimon o`simtali mayda hujayralar • Astrotsitlar-mayda ko`p o`simtali,nurli yulduz ko`rinishga ega bo`lgan hujayralar • Ependimotsitlar • Mikrogliya - juda mayda hujayralardir , qonning monotsit hujayralardan xosil bo ` lgan . U makrofag vazifasini bajaradi . Oligodendrotsitlar - och, qoramtir va oraliq oligodendrotsitlar farqlanadi. Yoshi katta odamlarda qoramtir oligodendrotsitlar ko`p bo`ladi. Bu hujayralarda juda ko`p miqdorda ribosomalar va ingichka shoxlanmagan o`simtalar tutadi. Ular spongioblastlardan taraqqiy etadi. Nerv naylarinig subependim hujayralar qavatida astrotsit hujayralari rivojlanadi. Ularning differensirovka jarayoni tugaganidan so`ng ular boshqa bo`linmaydilar. Oligodendrotsitlar kulrang moddaning nerv hujayralari tanalarining atrofida joylashgan bo`lib, ularning o`simtalari atrofida parda yoki qobiq hosil qiladi. Oq moddada oligodendrotsit o`simtalari zichlashadi va plastinka shaklida ko`p marotaba nerv tolalari atrofini o`raydi. Xar xil o`simtalar turli xil nerv tolalarini qoplaydi. Bu membranali qavatlar mielinli tolalarni hosil qiladi. Astrotsitlar -ularninig ayrim o`simtalari qon-tomirlargacha etib boradi, boshqalari neyronning yuzalarigacha borib astrotsitar oyoqchalarini hosil qilgan xolda kapillyarlar yuzalariga yoki neyrongacha tarmoqlanadi. Bu oyoqchalar bazal

membranagacha tarqaladi, miyani yumshoq miya pardasidan ajratadi. Ularning sitoplazmasida lizosomalar va fibrillalar bo`lib, oqsillari filamentlaridan farq qiladi, O`simtalarning tuzilishiga qarab 2 xil astrotsitlar farqlanadi. • Fibrillyar astrotsitlar • Plazmatik astrotsitlar Fibrilyar astrotsitlar-uzun kam shoxlanuvchi o`simtalardir. Bu astrotsitlar oq moddada joylashgan. Plazmatik astrotsitlar-kalta va ko`p sonli shoxlanuvchi o`simtalarga egadir. Bunday astrotsitlar qadoqsimon moddada ko`pdir. Asosiy vazifasi-tayanch va chegaralovchi. Ependimotsitlar - orqa miya kanali va miya qorinchasini qoplaydi. Tuzilishi: tanasi cho`zilgan bo`lib, bo`shliqqa qaralgan yuzasida kipriklar, bazal qismida uzun shoxlanuvchi o`simtalar va sitoplazmada yirik mitoxondriya, kiritmalar va pigmentlar bor. Sekretor faoliyati: miya bo`shlig`iga faol biologik aktiv moddalar ajratadi. Tannitsitlar: ependima hujayralarning bir turi bo`lib, deyarli kipriklari bo`lmaydi. Ularning o`simtalari miyaga yo`nalgan bo`lib, qon tomirlarda tugaydi. Ontogenezda bu hujayralar neyroblastlar tomon yo`nalgan bo`ladi. Mikrogliya : monotsitar kelib chiqishga ega bo`lgan mayda hujayralar bo`lib, ular oq va kulrang moddada joylashgan. Bu hujayralar uzun shoxlanuvchi o`simtalarga ega, kam sonli donador EPT va ko`p sonli lizosomga ega. Ular bo`linmaydi. Bu hujayralar harakatlanuvchi va o`zining shaklini ta`minlab turuvchi makrofaglar rolini bajaradi. Nerv tolalari. Nerv hujayraralarning o`simtalari dendrit va aksonlar shvann hujayralari yoki lemmotsitlar deb nomlanadigan oligodendrotsitlardan iborat parda bilan o`ralgan. Mielinli va mielinsiz nerv tolalari farqlanadi. Mielin pardali tolalarda qalin mielin qavati bo`ladi. Odatda bosh va orqa miyaning oq moddasining tolalari, shuningdek periferik nerv sistemasi mielin pardali bo`ladi. Mielinsiz nerv tolalar vegetativ nerv sistemasida, shuningdek bazi afferent nerv tolalarida bo`ladi.

Mielinli nerv tolalari. Mielin parda nerv tolasining barcha erida bir tekis emas, u malum joylarda bo`g`iqlar hosil qiladi, ularni Ranve bo`g`iqlari deyiladi. Bu hujayralarda Shvann hujaylalarning o`simtalari plazmolemmaga yaqinlashadi va qo`shni Shvann hujayrasi bilan barmoqsimon bitishma hosil qiladi. SHvann pardasi atrofidagi bazal membrana bu erda uzilmaydi. Mielin pardasining hosil bo`lishi. Shvann hujayralari aksonni o`rab oladi, so`ngra o`simtaning o`q silindr atrofida aylanadi. Plazmatik membranalarning 2 uchlari yaqinlashib, ikki membranali struktura-mezaksonni hosil qiladi. Dastlab bu ikki halqa orasida sitoplazma bo`ladi, keyinchalik u hujayra tanasiga botib kirish natijasida perefirik qismga o`tib qoladi. Shu tarzda mielin lemmotsitning plazmatik membranasidan shakllanadi va u asosan lipid qavatidan iborat bo`ladi. Periferik qavatlarlarda mielin pardasidagi bo`g`iqlar orasida Shmidt-Lanterman kertiklari ko`rinadi. Bu kertiklar mielin qavatdagi oqsil va lipidlarning o`zaro ma’lum bir tartibda joylashishidan hosil bo`ladi. Shvann hujayralar o`q silindr atrofida o`ralayotganda ozgina sitoplazma lipid orasida qolib ketadi va bo`yalmaydi. Preparatda kertik ko`rinishda kuzatiladi. Mielin parda lipid qavat xisobiga osmiy kislotasi bilan bo`yalganda qora rangga kiradi. O`q silindrning bo`ylama kesimida neyrofilamentlar va neyronaychalar,mitoxondryalar ko`rinadi, mielinning tashqi tomonidan Shvann hujayralarning sitoplazmasi yotadi. Mielinsiz nerv tolalari. Mielinsiz nerv tolasi shvann hujayralari bilan o`ralgan o`q silindrdan iborat. Xar bir shunday hujayrada 5-20 ta o`simtalar bo`ladi. Bu tolalardarda shvann tolalari ustun bo`lib joylashadi. SHvann hujayrasining plazmolemmasi va o`q silindr plazmolemmasi orasida o`zida to`qima suyuqligi va glikokalis tutuvchi 10- 15 nmli hujayralararo bo`shlik mavjud. Bunday strukturali mielinsiz tolalar “kabel tipidagi” tolalar deyiladi. O`q silindrning ustidan ikki membrananali tuzilma-

mezaksonni xosil qiladi. Shunday kilib, mielin va mielinsiz nerv tolalari orasidagi farq quyidagilar: Mielinsiz nerv tolasi Mielinli nerv tolasi 1. Odatda tolaning periferiyasida bir qancha o`q silindrlar joylashadi. 1. Tola markazidagi 1 ta o`q silindr 2. O`q silindr- bu vegetativ nerv sistemasining efferent tolala-rining aksonlari 2. O`q silindr xam akson,xam dendrit bo`lishi mumkin. 3. Oligodendrotsitning yadrosi tolaninng markazida joylashgan. 3. Lemmotsitning yadro va sitoplazmasi tolaning perifiriyasida joylashgan. 4. Silindrning mezaksonlari kalta 4. Mezakson ko`p marta o`q silindr atrofida aylanadi va mielin qavatni xosil qiladi. 5. Na kanali butun o`q silindr uzunligi bo`yicha joylashadi. 5. Na + kanali fakat Ranve bo`g`iqlarida joylashadi. 6. Impuls o`tish tezligi 1-2 m/sek 6. Impuls o`tish tezligi 5-120 m/sek Nerv impulsinig o`tishi. Ichki va tashqi plazmatik membranalarda potensial farq bo`ladi. Tashqi tarafga ko`proq musbat ionlar, ichki tarafda manfiy ionlar bo`ladi. Zaryadlar farqi 70mv li tinchlik potensialini hosil qiladi. Har xil stimullarga: mexanik, elektr, kimyoviy, fizikaviy va xaroratlarga javob reaksiyasida nerv impulsi vujudga keladi. Mielensiz tolalarda Natriy ioni sitoplazmaga kiradi, ichki zonada musbat zaryadni oshiradi va tinchlik potensiali yo`qoladi. Membrananing har ikki tomonidagi ionlar miqdori tenglashishi bilan plazmolemmadan K ionlarining o`tishi ortadi va ular tashqariga chiqadi. Natijada: sitoplazmaninig umumiy zaryadi kamayadi, tashqarida musbat zaryad ortadi tinchlik potensiali qayta tiklanadi. Yana Na + - K + nasos ishlaydi. Mielinsiz aksonning tasirlanishida membrananing depolerizatsiyasi keyin esa repolyarizatsiyasi kuzatiladi. Boshqacha qilib aytganda impulsni uzatilishi-bu plazmatik membrana orkali bir tomonlama o`tuvchi depolyarizatsiya- repolyarizatsiya to`lkinidir. Mielinli nerv tolasida membrana depolyarizatsiyasi faqat Ranve bo`g`iqlarida sodir bo`ladi. Tashqi tasurotdan xosil bo`lgan elktr toki

mielin pardasidan o`ta olmaydi. Tok keyingi bo`g`iqqa o`tadi va o`sha erda depolyarizatsiyani chaqiradi. Mielenli tolalarda impuls mielinsiz tolalarga nisbatan juda tez o`tadi. Periferik nervlar tuzilishi. Periferik nerv mielinli va mielinsiz nerv tolalardan iborat. Nerv biriktiruvchi to`qimali parda-epinevriy bilan o`rab olingan. Nervni tashkil qilgan nerv tolalar to`plami biriktiruvchi to`qima-perinevriy, har bir tola esa endonevriy bilan o`ralgan. Biriktiruvchi to`qimada qon tomirlar (endonevriyda-kapillyar) lar mavjud. Epinerviy va perinevriyning tashqi qismida arteriola, venula va limfa tomirlar mavjud. Deyarli barcha periferik nervlar xam sezuvchi xam harakatlantiruvchi tolalarga ega aralash nerv tipiga kiradi. Faqat nervning distal qismining oxirida bu tolalar alohida tolalarga ajraladi. Perinevriy-tashqi qismi - har bir nerv tola to`plamini o`rab turuvchi birikturuvchi to`qimadan iborat. Tashqi va ichki qismi qalin bazal membrana bilan o`ralgan, ular o`zida 4 tip kollagen, laminin, nidogen,va fibrinogen tutadi. Regeniratsiya. Nerv shikastlanishi natijasida nervning periferik o`simtasining to`liq regeniratsiyasi kuzatiladi. Shvann hujayralari proliferatsiyaga uchraydi periferik o`simtalarga aylanadi va sutkasiga shikastlangan soxagacha 0,25mm, keyin esa 3-4mm tezlikda o`sadi. Qayta tiklanish bo`g`iqlar soxasidan o`tuvchi kollaterallar xisobiga xam sodir bo`lishi mumkin.SHvann hujayralari o`zidan nervning o`suvchi faktorini ishlab chiqaradi. Nerv oxirlari. Funksiyasiga qarab: effektor-xarakatlantiruvchi retseptor(affektor)-sezuvchi. Joylashishiga ko`ra: eksteroretseptorlar interoretseptorlar proprioretseptorlar Morfologiyasi(tuzilishi)ga ko`ra: 1) erkin 2) erkin bo`lmagan Tasirni qabul qilishiga ko`ra: 1) baroretseptorlar 2) termoretseptorlar

3) xemoretseptorlar 4) mexanoretseptorlar 5) og`riq retseptorlar Effektor nerv oxirlari: 1) xarakatlantiruvchi; 2) secret. Harakatlantiruvchi – somatic va vegetativ nerv sistemasining xarakatlantiruvchi aksonlarining oxirlaridan va takomillashgan mushak tolalaridan iborat. Mielinli nerv tolasi mushak tolasiga yaqinlashib,shu soxada mielin pardasini yo`qotadi va mushak tolasiga uning plazmolemmasi bilan birgalikda kiradi va nerv-mushak sinapsini xosil kiladi.Aksoning plazmolemmasi va mushak tolasining orasida kengligi 50 nm teng bo`lgan sinaptik yoriq bo`ladi. Uning yonida neyrogliya hujayralari-olegodendrotsitlar bo`ladi. Presinaptik qism o`zida atsetilxolin va mitoxondriyalarni tutuvchi presinaptik pufakchalar mavjud. Mediator presinaptik yoriqqa kiradi, u postsinaptik membranasini depolyarizatsiyalaydi. Postsinaptik kism bu o`zida mitoxondriya, ribosoma, atsetilxolinni buzuvchi atsetilxolinesteraza fermentini tutuvchi mushak tolasi sohasiga aytiladi. Sekretor nerv oxirlari-simpatik pufakchaga ega, o`zida atsetilxolin tutuvchi, bezlarga borib tugaydigan tolalar oxiridir. Sezuvchi nerv oxirlari-retseptorlar. Sezuvchi neyronning terminal dendritlari xisoblanadi. Ular ikkiga bo`linadi: 1) erkin 2) erkin bo`lmagan: a) kapsulali b) kapsulasiz Erkin nerv oxirlari - asosan mielinsiz nerv tolalari epidermisning yaltiroq qavatgacha etib boradi. Shuningdek erkin nerv oxirlari so`rg`ichsimon qavatda, soch follikulalarining atrofida, mushak tolarida ham mavjud. Asosiy nerv oxirlaridan biri Merkel nerv oxirlari. Epidermisning chuqur qavatlarida joylashadi. Erkin nerv oxirlari Merkel hujayralariga mustahkamlanadi. Mielenli nerv tolalari

epidermisga kirib borib shvann pardasini yo`kotib Merkel hujayralari bilan bog`langan holda duksimon shaklga aylanadi. Bu nerv oxirlari mexanoretseptorlar hisoblanadi. Kapsulali (inkapsulyar) nerv oxirlari. Ularga biriktiruvchi to`qimadagi retseptor nerv oxirlari kiradi. Ularning hosil bo`lishi quyidagicha: nerv oxirlari oligodendrotsitlar bilan o`ralishdan tashqari biriktiruvchi to`qimadan iborat kapsula o`raydi. Shuning uchun uni kapsulali nerv oxirlari deyiladi. Lekin ular tuzilishi va funksiyasiga qarab turli xil ko`rinishda bo`ladi. Ulardan eng ko`p tarqalgani – Fater Pachini tanasi . Ular terining chuqur qavatlarida, biriktiruvchi to`qima qavatlarida va ichki organlarda joylashgan. Bu tuzilma oval shaklida bo`lib, diametri 1-4mm va 0.5-1mm bo`ladi. Uning bir qutbida mielin nerv tolasi o`tadi, o`z mielin pardvsini Ranve bo`g`iqlarida yo`qotadi va bir qancha o`simtalar beradi. Shvann hujayralari bu nerv tolaning atrofida kolbalarni xosil kiladi. Ichki kolba hujayralari zich qavatlanadi. Nerv tolasini o`rab olgan tashqi kolba hujayralari 60 ta konsentrik qavatlarni xosil kiladi. Barcha hujayralar desmosomalar orqali bog`lanadi. Qavatlar orasida kollagen tolalar, to`qima suyuqligi va bazal membrananing elementlari bo`ladi. Tashqaridan fibroblast va fibranitlardan iborat 30 konsentrik qavatdan iborat biriktiruvchi to`qimali kapsula endonevral pardagacha boradi. Bu tana (Fater–Pachini) bosim va vibratsiani hosil qiladi. Meysner tanasi qo`l va oyoq panjalari terisining so`rg`ichsimon qavatida, tashqi jinsiy azolar, sut bezlari, lab boshka soxalarda joylashgan. Mexanoretseptor tabiatli bo`lib, teridagi taktil sezgilarni sezadi. Ular oval tuzilishda bo`lib, diametri 50-100mkm. Uning o`qi teri yuzasiga perpendikulyar joylashadi, o`q silindrtarkibiga kirib 2-9 ta shoxchalar xosil qiladi, shuningdek Shvann hujayrali bilan spiral ko`rinishda shoxlanadi. Shvann jo`jayralari orasida kollagen tolalari joylashadi. Tananing atrofi siyrak biriktiruvchi to`qimali kapsula bilan o`ralgan. Bu tolalarning turliligi kapsulada bir necha shoxlanuvchi o`q silindr mavjud bulgan genital tanachalari bilan bog`liq.

Ruffini tanasi. Dermaninig chukur qavatida joylashgan. 0.1-2 mm li uzunlikda, 150 mkm diametirligi bo`ladi. Nerv tolali kollagen tolalar orasidagi terminal shoxlardan to`plamni xosil qilib, ichki kolba shakllanadi. Nerv terminallarida mitoxondriyalar va vezikullar mavjud. Terminallar qolgan boshqa inkapsulyar nerv oxirlaridan farqli ravishda ular Shvann hujayralari bilan qoplanmaydi va bazal membranadan kapsulyar maydon (yoki bo`shlik) bilan ajralib turadi, u esa kapsula va ichki kolba oralig`ida joylashgan. Bu bo`shliq ichki kolbadan chikuvchi kollagen tolalardan, fibroblastlar va makrofaklardan tashkil topgan suyukliqdan iborat. Ingichka kapsula fibroblastlardan tuzilgan 4-5 qavatdan iborat. Bu tanalar kapsulyar bo`shliqlardagi aralash kollagen tolalarni va ichki kolbani boshqaradi. Krauze kolbasi . Dumaloq shaklda bo`lib, diametri 50 mkm, konyuktivada, tashqi jinsiy azolarda uchraydi. Uning 2 tipi farqlanadi: 1. Terminal shoxchalari shakllanmaydi va kolbasimon kengayadi. 2. Nerv terminali tanacha ichida shoxlanadi. Tashkaridan nozik kapsula bilan o`ralgan. Nerv-mushak va nerv-pay duklari mushak va paylardagi retseptorlar hisoblanib, mushak tolasining uzunligini o`zgarishi va paylarni qisqarishini sezadi. Nerv-mushak dukida intrafuzal deb nomlanuvchi bir qancha mushak tolalari (2ta yo`gon va 4ta ingichka) ni biriktiruvchi to`qimadan iborat kapsula o`raydi. Mushak tolasinint kapsuladan tashqarisi ekstrafuzal deb nomlanadi. Intrafuzal tolaning markaziy qismi qiskarmaydi, sababi ularda qisqaruvchi filamentlar yo`q. Bu tolalarga afferent nerv tolari kelib, mushak tolasida uzun-spiralsimon va shingilsimon oxirlarini hosil qiladi. Shu nerv oxirlaridan orqa miyaga impuls o`tadi va mushak qisqarishini taminlaydi. Intrafuzal mushak tolasida efferent xarakatlantiruvchi nerv tolalari yakunlanadi. Bunda markaziy qism cho`ziladi va retseptorning sezuvchanligi ortadi. Sinapslar-neyronlar orasidagi iqtisoslashgan kontaktlar Klassifikatsiya Impulsni tarqalishiga ko`ra: - kimyoviy

- elektrik Joylashishiga qarab: - aksodendritik - aksoaksonal - aksosomatik - somatosomatik - dendrodendritik Mediator tarkibiga ko`ra: - adrenergik - xolinergik - peptidergik - purinergik - dofaminergik Vazifasiga ko`ra: - qo`zg`atuvchi - tormozlovchi Tuzilishi: cinapsda 3 ta qism farqlanadi: presinaptik, postsinaptik va sinaps bo`shlig`i (yorig`i). Presinaptik qism impuls o`tkazuvchi akson hujayralarninig oxirlaridan tuzilgan. Bu erda mediatorli sinaps pufakchalari xar hil organellalar va ko`plab mitoxondriyalardan tashkil topgan. Postsinaptik qismi mediatorlarga tasirlanuvchi retseptorlarga ega bo`lgan postsinaptik membrana va impuls qabul qiluvchi hujayralar sitoplazmasidan iborat. Sinaptik yoriq – presinaptik va postsinaptik membrana orasidagi bo`shliqdir.

Adabiyotlar: 1. Афанасьев Ю.И., Юрина Н.А. Гистология. Дарслик (рус.). М. 1999, 2018. 2. Афанасьев Ю.И. ва Юрина Н.А. Гистология. Дарслик (рус.) М. 1989. 3. Гистология (рус.). Под ред. Э.Г.Улумбекова и Ю.А.Челышева. М. 1997. 4. Елисеев В. Г., Афанасьев Ю. И., Котовский Е. Ф., Яцковский А. Н. Атлас микроскопического и ультрамикроскопического строения клеток, тканей и органов. — 5-е изд. — М.: Медицина, 2004. 5. Жункейра Л. К ., Карнейро Ж. Гистология: атлас: учебное пособие / пер. с англ.; под ред. В. Л. Быкова. — М.: ГЭОТАР-Медиа, 2009. 6. Зуфаров К.А. Гистология. Дарслик (ўзб.). Тошкент. 1991, 2005. 7. Зуфаров К.А.ва бошқалар. Ультраструктурные основы системной организации органов и тканей. Ташкент. 1983.

O'xshashlar

Epiteliy to'qimasi

Mushak to'qimasi

Tog'ay va suyak to'qimasi

Nerv sistemasi

Nerv tizimi