Кириш. Қон физиологияси курсининг мақсади ва аҳамияти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53.5 KB

$Кириш. Қон физиологияси курсининг мақсади ва аҳамияти Режа: 1. Организмнинг ташқи ва ички муҳити. 2. Қоннинг асосий вазифалари. 3. Қон системаси тў\рисида тушунча.$

Юқори даражада ривожланган хайвонларнинг ҳужайралари улар протоплазмасида ва атрофдаги сукликда ҳарорат, босим, водород ионлари миқдори, озик микдалар, кислород ва бошқа моддалар миқдори фаоллик кўрсатиши мумкин. Бу шароитни юзага чиқиши қон, тўқима суклиги, лимфа ва бошқа биологик суюқликларнинг доимийлигини таъминловчи мураккаб гомеостатик механизмларга боғлиқ. Гомеостаз тушунчаси шаклланишида, гомеостатик механизмларни текширишда Клод Бернар, Уолтер Кеннон, Л. С. Штерн ва бошқаларнинг хизмати катта. Ички мухитнинг доимийлигини сақлаб туришда жуда кўп аъзо ва жараенлар иштирок этади. Улардан биринчи галда тери, шиллиқ парда, буйраклар, ўпка, жигар ва талоқни айтиб ўтиш мумкин. Асосий ички мухит суюқликлари бўлган қон, тўқима суюқлиги, лимфа, эндолимфа ва перилимфа хамда бошқа биологик суюқликлар таркибида сезиларли тафовут бор. Организмнинг ички тусиклари анна шу тафовутни сақлаб туради. Буларга гистогематик, гематоэнцефалик ва гематокохлеар тусиклар киради. Ички мухит суюқликлари ичида энг муҳими қон ҳисобланади. Бошқа суюқликлар қондан пайдо бўлади, қон ва бошқа суюқликлар ўртасида доимий равишда алмашинув содир бўлиб туради. Лимфа – ички мухит суюқликларидан бири. У қондан келиб чиқади ва махсус лимфа томирларида окади. Сув ва баъзи моддалар қон капиллярларидан ҳужайралар оралигига ўтади, кўп қисми яна қонга кайтади. Фильтрланган сув ва угда эриган моддаларнинг бир қисми лимфа капиллярларига йиғилади. Лимфа капиллярлари бирлашиб, лимфа томирларини ҳосил қилади. Лимфа томирлари бирлашиб, охирида иккита йирик лимфа томир – кукрак ва буйин лимфа томирлари вужудга келади. Улар орқали танадан йиғилган лимфа веналарга тушади. Лимфа томирларида суюқлик бир томонга – тўқималардан қонга ҳаракат қилади.

Тўқималардан окиб кетувчи лимфа биологик фильтрлар вазифасини бажарувчи лимфа тугунларидан ўтади. Тугунлар тасодифан лимфага тушган бактерияларни ва ёт заррачаларни тутиб қолади. Лимфанинг асосий вазифаси ички мухитнинг доимийлигини сақлашдан иборат. Тўқима оралигидаги оқсиллар лимфа орқали қонга кайтарилади. Лимфа организмда сувнинг кайта тақсимланишида, моддалар алмашинувида, сут ҳосил бўлишида, овқат ҳазм қилиш ва сурилиш жараёнларида иштирок этади. Лимфа ишқорий мухитга эга бўлган суюқлик. Унинг рН и 7, 35-9, 0 атрофида. Турли аъзоларда лимфа ҳосил бўлишида сезиларли фарқ бор. Лимфа ҳаммадан кўп жигарда ҳосил бўлади. Аъзоларнинг 1 кг массасига ҳисобланганда бир кечаю- кундузда жигарда 21-36 мл, юракда 5-18 мл, талоқда 3-12 мл, скелет мускулларида 2-3 мл лимфа ҳосил бўлади. Катта одам организмида бир кунда лимфа томирлари орқали қонга 1000-3000 мл лимфа окиб тушади. Турли аъзоларда ҳосил бўладиган лимфа таркибида уларнинг модда алмашинувига боғлиқ фарқ бор. Масалан, жигар лимфаси оқсилга бой, ички секреция безларилан олинган лимфа таркибида гормонлар учрайди. Очликда йирик лимфа томирларидан олинган лимфа деярли тиник бўлиб, ёғлар оз бўлади, ёғли овқат истеъмол қилгандан 4-5 соат ўтгач йиғилган лимфа ёғга бой бўлиб, сутга ўхшаб қолади. Қон ва тўқима суюқлигидан лимфа оқсиллар миқдори билан фарқланади. Кукрак лимфатик томирларидан олинган одам лимфасида оқсилларнинг умумий миқдори плазмадаги оқсилларнинг 60% ини ташкил қилади. Лимфадаги альбуминлар миқдори глобулинларникидан кўп. Лимфада фибриноген ва протромбин бор. Шу сабабдан у 10-15 минутда ивиб қолади. Лимфада учрайдиган ҳужайралар миқдори лимфа тугунларидан ўтган – ўтмаганига боғлиқ. Хали лимфа тугунидан ўтмаган периферик лимфада оз миқдорда лимфоцитлар учрайди. Бир – иккита лимфа тугунидан ўтган оралик лимфада лимфоцитлар сони бир неча марта ошади. Веналарга қуйиладиган

марказий лимфанинг 1мм3 да 2000 – 20000 лимфоцит учрайди. Марказий лимфада ҳужайралар сони лимфа тугунларида ривожланиб, етилган лимфоцитлар ҳисобига кўпаяди. Лимфада ҳазм тизимининг гидролитик ферметлари ва гормонларини ҳам учратиш мумкин. Ҳужайралар оралиги суюқлиги. Гавда массасининг 16% ини ҳужайралар оралигидаги суюқлик ташкил Қилади. Таркиби қон плазмаси таркибига яқин. Буларлаги натрий ва калий катионлари, бикарбонатлар миқдорида деярли фарқ йўқ. Кальций, магний ва органик анионлар миқдори тўқима суюқлигида плазмадагидан камроқ. Кузга ташланадиган фарқ тўқима суюқлигида оқсиллар камлигида. Плазмада оқсилларнинг умумий миқдори ўртача 7, 5% бўлса, тўқима суюқлигида – 1, 8 – 2, 0% бўлади. Шунинг учун бу суюқликнинг онкотик босими (с. У. 4, 5мм) плазманинг онкотик босимидан (с. У. 25мм) бир неча марта паст. Тўқима суюқлигининг рН, ундаги кислород, карбонад ангидрид, глюкоза ва бошқа моддалар миқдори аъзоларнинг фаоллиғига боғлиқ. Қон плазмаси ва тўқима суюқлиги ўртасида узлуксиз равишда сув, электролитлар ва органик моддалар алмашинуви содир бўлиб туради. Бу суюқлик миқдори ва таркиби барқарорлигини волюмо – ва осмо – бошқариш механизмлари таъминлаб туради. Тўқима суюқлигидан лимфа ҳосил бўлади. Қон тизими. Ҳар қандай тизим бир нечта таркибий қисмдан ташкил топгани сингари қон тизими ҳам қоннинг узидан ташқари, қон яратилишини таъминлайдиган тузилмалар, қоннинг емирилишида иштирок этувчи аъзолар ва бу жараенларни бошқариб турувчи механизмлар киради.

Умурткали хайвонларда қон ҳужайралари асосан суяк кумигида ҳосил бўлади. Эритроцитларнинг емирилиши, улардаги темирдан кайта фойдаланиш ва гемоглобин синтези ҳам кумикда содир бўлади. Кариб қолган эритроцитларнинг қондан ажратиб олиниши ва уларнинг кайта ишланиши талоқ фаолиятига боғлиқ. Лимфа тугунларида оқ қон таначалари ривожланиб етилади, бу жараенда талоқ ва тимус ҳам иштирок этади. Қон тизими фаолиятини бошқаришда махсус гуморал омиллар- эритропоэтинлар, лейкопоэтинлар ва тромбопоэтинлар катта аҳамиятга эга. Нерв тизими ҳам бу жараенда иштирок этади. Демак, қоннинг узи, қон яратилишини таъминловчи кумик, лимфа тугунлари, талоқ ва тимус, қон ҳужайралари емирилишини юзага чиқарадиган талоқ, кумик, бу тизим фаолиятини бошқарувчи нерв ва гуморал омиллар қон тизимини ташкил қилади. Қоннинг асосий функциялари. Қон суюқ тўқима бўлиб, плазма ва шаклли элементлардан ташкил топган. У томирлар доирасида узлуксиз ҳаракат қилганидан организмда асосан ташувчи вазифасини бажаради. Ташиладиган моддалар табиати ва аҳамиятигақараб қоннинг қуйидаги фаолиятлари: 1) нафас олдириш; 2) овқатлантириш; 3) экскретор; 4) бошқарув; 5) креатор бошқаришларни таъминлаш; 6) гомеостатик; 7) ҳароратни бошқариш; 8) ҳимоя қилиш фаолиятлари тафовут қилинади. Нафас олдириш фаолияти. Б у фаолият ўпкадан кислород етказиб бери ш ва уларда ҳосил бўлган карбонад ангидридни ўпкага олиб боришдан иборат. Кислород ташилишини эритроцитлардаги гемоглобин бажаради. Карбонат ангидриднинг ташилишида ҳам эритроцитлар катта аҳамиятга эга. Овқатлантириш фаолияти . Қон нинг овқатлантириш фаолияти озик моддаларни ҳазм тизими аъзоларидан тўқималарга етказиб беришдан иборат. Истеъмол қилинган овқат таркибидаги мураккаб полимер моддалар меъда ва ингичка ичакда ферментлар таъсирида парчаланиб, сурилиши мумкин бўлган содда мономер моддаларга айланади. Глюкоза, фруктоза, галактоза,

аминокислоталар, тузлар ва сувда эрувчан бошқа моддалар қонга сурилади. Ёғлар эса асосан лимфага сурилиб, унинг таркибида қонга қуйилади. Углеводлар асосан энергия манбаи бўлиб хизмат қилади. Уларнинг оз қисми жигар ва мускулларда гликогенга айланиб, унча катта булмаган захира ҳосил қилади. Ҳужайралар аминокислоталарнинг кўп қисмини оқсил синтезига сарфлайди. Ёғ кислоталаридан глицерин иштирокида нейтрал ёғлар синтезланиб, ёғ тўқимасида захира холида тўпланади. Керак бўлганда гликогендан глюкоза, ёғ тўқимасидан нейтрал ёғ қонга ўтади ва энергия манбаи сифатида сарфланади. Экскретор фаолият. М оддалар алмашинуви натижасида ҳосил бўлган қолдиқ моддаларни, тасодифан ёки маълум мақсад билан қонга киритилган моддаларни чиқариб ташлашда иштирок этиш қоннинг экскретор фаолиятини ташкил қилади. Ортиқча ичилган сув, истеъмол қилинган туз ва озик моддаларни чиқариб ташлаш ҳам экскретор фаолиятнинг бир қисми ҳисобланади. Қон чиқариб ташланиши заррур моддаларни ажратув аъзоларига етказиб беради. Бошқарув фаолияти. М аълумки, организмдаги хама аъзо ва тўқималар қонга физиологик фаол моддаларни ажратади. Қон бу моддаларни организм буйлаб ташир экан, гуморал бошқаришни амалга оширади, аъзоларни узаро боғлайди, организмни бир бутун қилиб, мухит ўзгаришларига мослаштирад и . Креатор фаолият . Қоннинг бу фаолиятини бошқарув фаолиятиниг бир қисми дейиш мумкин. Бу фаолият қон плазмаси ва шаклли элементларининг ахборотга эга макромолекулаларини ташишида иштирок этишидан иборат. Бу макромолекулалар тегишли жойга етказилгандан кейин оқсил синтези, ҳужайраларнинг бўлиниши ва бошқа жараёнларга таъсир кўрсатади. Гомеостатик фаолият. Қон суюқликлар рН, осмотик босим, электролит таркиби, органик моддалар таркиби ва ва бошқа кўрсаткичларнинг барқарорлигини сақлаб туради ва хакозо. Ҳароратни бошқаришдаги иштироки. Ҳ ужайра ва тўқималар

фаолияти натижасида узлуксиз равишда иссиклик ҳосил бўлиб туради. Бу иссикликнинг кўп қисми ички йирик аъзоларга ( жигар, чуқур жойлашган мускуллар, юрак) тўғри келади, у бевосита ташки мухитга ажратилмайди. Бу аъзоларнинг томирларидан ўтаётган қон маълум даражада исийди ва иссикликни организм буйлаб таркатади. Қон ҳарорати сезиларли даражада ошса, гипоталамусдаги терморецепторлар қўзғалиб, ҳароратни бошқариб турадиган мехнизмлар фаоллиғи ошади. Натижада тери қон томирлари кенгаяди, тер ажралиши кучаяди, иссикликни йўқотиш тезлашади. Ҳимоя фаолияти. Б у фалиятни юзага чиқишида қоннинг турли таркибий қисмлари иштирок этади. Ҳимоя фаолияти энг аввало юкумли касалликларни пайдо қиладиган микробларни емирилишини таъминлайдиган (ҳужайра иммунитети) ва анна шу микробларга хамда уларнинг заҳарларига қарши антитело ишлаб чиқаришдан (гуморал иммунитет) иборат. Қоннинг ивиши ҳам ҳимоя реакция ҳисобланади.

O'xshashlar

Ёш физиологияси ва гигиена фанининг предмети мақсади вазифалари ва аҳамияти

Қон айланиш тизими физиологияси

Қон яратувчи ва иммун аъзоларнинг микроскопик тузилиши, қон яратиш

Анализаторлар физиологияси ва гигиенаси

Қон кетиш