Ич терлама ва паратифлар - Tibbiyot - Referatlar

Ич терлама ва паратифлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

107 KB

Ko'chirib olish

Ич терлама ва паратифлар Режа: 1. Касалликнинг клиник манзараси. 2. Ич терламанинг замоновий кечиши. 3. Беморлар ва бактерия ташувчиларга нисбатан олиб бориладиган чора тадбирлар.

КИРИШ Республикамизнинг айрим жойларида ич терлама васаллиги қарийб ҳар йили қайд қилинмоқда . Ич терламанинг профилактик чораларидан асосий беморларни тезда аниқлаб шифохонага етказиш ва касаллик тарқалишига сабабчи омилни тпиб чора кўришидир. Ич терлама , партиф А ва Б – юқумли ичак касалликларидан бўлиб асосан нажас-оғиз орқали юқувчи, маълум бир даврлилик билан кечадиган, юқори ҳарорат, умумий захарланиш ва ингичка ичак лимфа тугунларининг зарарланиши билан кечадиган хасталикдир. ЭТИОЛОГИЯСИ. Касаллик қўзғатувучилар ичак касалликларини келтириб чиқарадиган микроблар оиласига ва салмонеллалар туркумига мансубдир. Ич терлама ва паратиф бактериялари ҳаракатчан хивчинлари бор, парчаланганда эндотоксин ажратадилар. Бактериялар 2та антигенга эга: О- антиген, хужара билан боғланган соматик (термостабил) ва Н-антиген, хивчинлар билан боғланган (термолабил). ЭПИДЕМИОЛОГИЯСИ. Касаллик манбаи бўлиб ич терлама билан оғриган беморлар ва бактерия ташувчилар ҳисобланади. Пиартияф Б касаллигида эса қушлар ва ҳайвонлар ҳам касаллик манбаи бўлиши мумкин. Ич терлама ва пратиф билан оғриган беморлар касалликнинг иккинчи хафтасида атроф муҳитдагилар учун ўта хавфли ҳисобланадилар, чунки бу даврда улар жуда кўп миқдорда касаллик қўзғатувчаларини ажратиб чиқадилар. Касалликнинг енгил, ноаниқ ёки яширин кўринишидаги турини ўтказган беморлар инфекция тарқалишида муҳим аҳамият касб этади, чунки улар ҳар доим жамоат расида бўладилар, касалликка унча аҳамият бермасдан даволанмасликлари мумкин. Агарда улар орасида ошхона ишчилари, озиқ- овқат маҳсулотларини сотувчилар, сув иншоатларини тамирловчилар ёки шу ерда ишловчи ходимлар бўлса атроф муҳит учун яна ҳам хавфли ҳисобланади. Касаллик манбаи бўлиб ич терлама ва паратиф билан оғриб

ўтгандан сўнг сурункали бактерияташувчи (3 ойдан сўнг) бўлиб қолган шахслар ҳам муҳим аҳамиятга эга. Нажас ва бошқа биологик ажратмалар билан чиққан микроблар атроф муҳитни, сувни ва озиқ-овқатларни ифлослантиради. Касаллик қўзғатувчилар одамларга ифлос қўллар, мева ва сабзавотларни ифлосланган очиқ сув хавзаларида ювиб истъемол қилиш, дарё ва кўлларда чўмилиш натижасида оғиз орқали юқиши мумкин. Касалликни юқиш йўли: бевосита-маиший, яна маиший мулоқат, озиқ- овқат, сув орқали. Касалликнинг тарқалишида пашшаларнинг ҳам ҳиссаси бор. Ич терлама, паратиф А ва Б кўпроқ йилнинг иссиқ вақтларида учрайди. ПАТОГЕНЕЗ. Касаллик қўзғатувчилар оғиз орқали меъдага тушади. Меъдада пепсин ва меда шираси тасирида бир қанча микроблар ўлади. Соғ қолган қисми уникки бармоқли ичак орқали ингичка ичакка ўтади. Бу ерда бактерияларни яшаши ва кўпайиши учун шароит яхши ҳисобланади. Бактериялар ингичка ичакнинг лимфа тугунларига, пейер халкачаларига ва солитлар фолликулаларга сингиб киради ва у ерда кўпаяди. Шундай қилиб, касаллик патогенезининг биринчи босқичида микроблар организмга тушади, иккинчи босқичида ингичка ичак лимфа тугунлари ва лимфа томирларининг яллиғланиши кузатилади. Лимфа тугунларида микроблар кўпайиб лимфа томирлари орқали қонга тушиб қонда айланиб юриши кузатилади. Бу касаллик патогенезининг учинчи босқчига тўғри келади. Бактерияларнинг қога ўтиши касаллик яширин даврининг тугаб хасталик белгиларининг бошланиш даврига ўрганлигидан далолат беради. қоннинг бактерияларни ўлдириш хусусияти тасирида бир қанча микроблар нобуд бўлади ва бунда эндотоксин ажралиб чиқади. Эндотоксиннинг қонда йиғилиши марказий нерв, юрак-қон томирлар фаолиятининг зарарланишига олиб келади. Бу белгилар касаллик патогенезининг тўртинчи босқичини ташкил этади.

Кейинчалик одам танасининг ҳимоя кучлари қон бўйлаб тарқалган микробларни айрим аъзоларга тўплайди. Редикулоэндотелиал тўқима хужайралари микробларни тутиб уларни ҳар хил аълоларда ушлаб қолади (жигар, талоқ, буйрак, лимфа тугунлари, суяк кўмигида). Патогенезнинг бешинсчи босқичи – микларни одам танасидан кўп миқдорда ташқи муҳитга чиқиши ҳисобланади. Бунда тананинг ҳамма чиқарув аъзолари: овқат хазм қилиш безлари, сўлак безлари, тери безлари, сут безлари иштироқ этади. 25 фоз микроблар пешоб орқали, асосий қисми эса жигардан ўт суюқлиги йўллари орқали ингичка ичакка тушади. Микробларнинг бир қисми яна ингичка ичакнинг пейер халқалари ва солитлар фолликулаларига сингиб киради, қолган қисми эса нажас орқали атроф муҳитга чиқади. Микробларнинг катта лимфа тугунларига ўтиши натижасида аллекргик жараён юзага келади (Артюса феномени). Бу патогенезнинг олтинчи- аллергик белгилар босқичини ташкил қилади. Бу вақтга келиб танада ҳимоя кучлари юқори даражада бўлади, фагоцитоз кучаяди, антителалар кўпаяди, аста-секин иммунитет ҳосил бўлади. Бу давр патогенезнинг оҳирги иммунитет ҳосил бўлиш ва фаолияти бузилган аъзолар ишининг тикланишига тўғри келади. ПАТОЛОГИК АНАТОМИЯСИ. Ичтерлама касаллигида патологик ўзаришлар махлум бир қонуният асосиида ўтади. Бунда бешта давр фарқланади: биринчи (касалликнинг биринчи хафтаси) босқичда ингичка ичакдаги лимфа тугунлари ( пейер халқлари ва солитар фолликуллалар) шишади ва катталашади; иккинчи (касалликнинг иккинчи хафтаси) босқичда лимфа тугунлари некрозга учрайди. Учинчи босқич- яралар пайдо бўлиши билан шаклланади, бунда некролар кўпайиб кўчиб ярага айланади. Тўртинчи босқич (касалликнинг учинчи ва тўртинчи хафтаси) – тоза яралар даври; яраларнинг таги силлиқ, атрофлари қабарган бўлади. Бешинчи босқич (касалликнинг 5-6 хафтаси) – яраларнинг битиш даври. КАСАЛЛИКНИНГ КЛИНИК МАНЗАРАСИ. Касаллик таснифида захарланиш даражасигиа қараб енгил, ўртача оғирликдаги ва оғир

кўринишдаги хиллари фарқланади. қўшимча равишда асоратлт ва асоратсиз кечиши, касалликнинг қайталашиши вам кучайиши кузатилади. Агар ичтерлама хасталиги ўзига хос аниқ кўринишда кечса бунда қўйидаги даврлар кузатилади: яширин, бошланғич, авж олиш, клиник белгиларининг камайиши ва бутунлай соғайиш. Яширин даври ич терама касаллигида 11-3 хафтани, ўртача 2 хафтани ташкил қилади, бу танага тушган микроблар миқдорига боғлиқ. Касаллик овқатдан тарақалган бўлса (яъни микробллар миқдори юқори) унда яширин даври қисқароқ бўлиб, касаллик сувдван тарқалганлигига нисбатан оғирроқ кечади. Бошланғич даври – 5-7 кунгача давом этади. Касаллик аста-секин дармонсизланиш, иш қобилиятининг пасайиши, бош айланиши, бош оғриғи, ҳамда диспептик ўзғариш билан бошланади, оғиз қурийди, иштаҳа йўқолади, кўнгил айниши кузатилади, қабзият бўлади. Тана ҳарорати зиннапоясисимон равишда аста-секин кўтарилади, титроқ босиши кузатилади ва 4-5 кунга келиб тана ҳарорати 38-40 0 С етади. Беморнинг ташқи кўриниши: ланжлик, ҳаракатсиз, хеч ким билан мулоқатда бўлгиси келиайди. Тери қопламлар – ранги оқарган, тери қуруқ ва иссиғи қўлга сезилиб туради. Томоқда: қизариш, муртак безлари шиши лекин йирингли қопламаларсиз. Бурундан қон кетиши ҳам мумкин. Ўпкада ёйиқ бронхит белгилари сезилади. Юрак-қон тизимида – тонлар буғиқлиги ва нисбий брадикардия кузатилади. Ошқозон-ичак томонидан: тил асоси оқимтир қоплам билан қопланган, учи ва четлари тоза бўлиб тиш излари кўрилади. қорин озгина шишган. Касаликнинг биринчи хафтасида кучли метеоризм, 4-6 кунлан талоқ ва жигар шишган кузатилади. Текширув пайтида ўнг ёндош соҳасида оғриқ кўрилади, крепитация бўлиши мумкин. Падалка белгиси ижобий бўлади: ўнг ёндош соҳасида перкутор товушини буғиқ. Бошланғиш даврда қабзият бўлиб, пешоб ҳам кам келади.

Шундай қилиб ич терлама ва паратиф А ва Б-нинг эрта ташхиси учун асосий аҳамиятга эга бўлан белгилар: хасталикнинг аста-секин ривожланиши, интоксикация яъни захарланиш белгилари – бош оғриғи, қувватсизлиги, камҳаракатлик, иш қобилиятининг сусайиши, иштаҳа пасайиши. Шу билан бирга зинапоясимон тана ҳароратининг кўтарилиши, нисьий брадикардия, тил каражлиги, қориннинг шишиши, Падалка белгисини ижобийлиги, жигар ва талоқ шиши билан кузатилади. Эрта лаборатория усули - қонни бактериологик текширувдир. қондаги ўзгаришлар характери: биринчи уч кун лейкоцитоз ва нисбий нейтрофиллёз. 4-5 куни лейкоцитлар сони тез камаяди ва лейкопения 3000-5000 атрофида бўлиб лимфоцитоз ўсиб боради ва анэозинофилия кўтарилади. ЭЧТ ўзгармайди. Касаллик белгилари авж олган давр. Бирничи хафтанинг охири иккинчи хафтанинг бошларида касаллик аломатлри юқори нуқтага етади. Бу даврда захарланиш белгилари кучаяди, бемор бефарқ бўлиб, эс-хуши хиралашади. Баъзиларида алаҳсираш пайдо бўлади. Тана ҳарорати доимий тус олиб 39 0 С атрофида бўлади. Тана ҳарорати жуда ҳам хусусий кўринишда кўтарилиши трапеция шаклида намоён бўлади (Вундерлих нусхаси). қия пастлик шаклидаги иситма қийишиғи (Кильдюшевский нусхаси) ва тўлқинсимон ҳарорат кўтарилишлар (Боткин нусхаси) қийишиғи кузатилади. Текширув пайтида – тери қопламлари оқ (камқон кўринишда, юзи бироз шишгандек, лаблари ёрилган, оғиз шиллиқ, пардаси қуруқ. 8-11 кунларга келиб терида айниқса қоринда, кўкрак соҳасида ва камдан-кам бошқа жойларда тошмалар кўринади. Тошманинг кўриниши розеола тусида бўлиб уни босганда йўқолади. Тошма асосан бир хил кўринишда (розеола шаклида) бўлиб улар 3-5 кун ичидав йўқола бошлайди. Хасталик оғир кечганда йўқолиб кетган розеоланинг ўрнидан янгиси чикиши мумкин. Нисбий брадикардия сақланиб қолади. Пулс дикротияси сезилади. Артерия босими яна тушади. Юрак тонлари буғиқ бўлади. Баъзи ҳолларда миокардит ривожланиши мумкин. Ўпка устида давомли қуруқ хириллашлар эшитилади.

Тил қуруқ, ёрилиб кетган, қаттиқ кир-қора жигар ранг қоплам билан қопланган. Тининг учи , чети қопламсиз, тоза ва тиш излари билиниб туради. қорин дамлангиан. Баъзи беморларда қабзият, 20 фоиз беморларда эса ич кетиш кузатилади. Жигар катталашган, баъзан ўт йўллари яллиғланиш белгилари кузатилади. Касаллик белгилари авжга чиққан пайтда лейкоцитлар сони камайиб боради, айниқса нейтрофиллар ва эозинофиллар сони, ЭЧТ кўрсатгичи баъзан сал кўтарилади. Исимтма даврида пешоб орқали албуминлар, гоҳида эса лейкоцитлар ажралиб чиқа бошлайди. Пиелит ва пиелонефрит белгилари ривожланиши мумкин. Ташхис исботи учун бактериологик текширув усули (гемокултура, копрокултура, уринокултура) ўтказиш ва Видавл реакциясини ич терлама антигенлари билан қўйиш керак. Эрта реконвалесценция даври . Бу даврида клиник белгилари намоён бўлиши анча сусаяди. Касалликнинг тўртинчи хафтасига тўғри келадиган бу давр тана ҳароратининг эрталабки кўрсатгичининг пасайиши билан бошланади. Иситма тушиши билан заҳарланиш белгилари камаяди, иштоҳа пайдо бўлади, уйқу яхшиланади, бош оғриғи камаяди, аммо қувватсизлик ва ҳолсизлик анчагача чўзилади. Реконвалесценция даври 2-3 хафтагача давом этади. Тана ҳарорати асл ҳолига келиб, ички аъзолар фаолиятига қайта тикланади. Баъзи олларда соғайиш турғун бўлмай асносида тана ҳароратининг қайта кўтарилиши ва яна барча белгилар кучайиб касаллик авжланиши кузатилади. Агар ҳарорат нормаллашгандан сўнг янада ҳарорат кўтарилса бу касаллик қайталанганлигидан (рецидив) далолатдир. Эрта ва кечки қайталанишлар бўлиши мумкин. қайталаниш – ич терлама қўзғатувчи бактерияларни лимфа тугунларида сақланиб қолғани туфайли вужудга келади. У ерда салмонеллалар кўпайиб яна қонга ўтади. ИЧ ТЕРЛАМАНИНГ ЗАМОНОВИЙ КЕЧИШИ. Кейинги йилларда ич терламанинг қуйидаги замоновий кечиши кузатилаяпти:

1. Касалликнинг оғир турлари камайиб, енгил ва ўртача оғир турлари кўпайди; 2. Касаллик бошланиш даврида: а) ўткир бошланиш кўпайди (35-60%), б) кўпгина беморларда касаллик олди ва авжига чиққан даврларда кўпроқ титроқ ва кучли терлаш кўрилаяпти; в) юқоринафас йўли шамоллаш белгилари фақат паратифда эмас, ич терламанинг бошланғич даврида ҳам кузатилаяпти; 3. Касаллик белгилари авж олган «тиф ҳолати» камроқ учрайдиган бўлди. Ич терламанинг хусусий белгиси бўлмиш брадикардия фақатгина 40- 65%, тошма 48-70%, жигар шиши 65-75%, талоқ катталашуви 37-70% беморларда учрайди. Паратиф А ва Бларнинг хусусий кечиши, муҳим белгилари. Паратиф А ва Б ларнинг клиник кечиши ичтерламанинг клиник кечишидан бироз ажралиб туради, лекин уларнинг аниқ ажратиш учун бактериологик ва серологик изланишларидан фойдаланиш керак бўлади. Паратиф а – кўпинча бошланиши ўтекир. Юқори нафас йўлининг шамоллаш белгилари (йўтал, бурун битиши) бўлиши мумкин., юз териси қизариб лабга учуқ чиқади, кўз склераси қизаради. Иситма бетартиб равишда бир кўтарилиб бир тушади.Титраб қақшаш ва терлаш билан кечади. Тошма 4- 7 кунларда пайджо бўлиб, қалинороқ жойлашган бўлади, папулага ўхшаб кетади. Хасталик ўртача оғир-оғир кўринишларда кечиб кўпинча асоратлар қолдириши мумкин ( ичакдан қон кетиши, ичак тешилиш) ва қайталашиши кузатилади. қолнда кўпинча лейкоцитлар сонини ортиши, лимфоцитлар сонини камайиши, эозинофаллар сонининг сақланиб қолиши кўрилади. Паратиф Б – клиник кечинмасининг турли хиллиги билан ажралиб туради. Бунда хасталик енгил, ўртача оғирликда ва ўта оғир, сепсис белгилари, йиринг менингит, септикопиемия, жигпр фаолиятининг ишдан ва сариқлик ривожланиши билан кечиши мумкин. Паратиф Б ўткир

гастроэнтерит ва юқори нафас йўли шамоллаши белгилари билан бошланиб, иситмалаш даври қисқалиги билан фарқланади, «тиф ҳолати» учрамафди. Тошмалар эрта пайдо бўлиб (4-7 кун), кўплаб ҳар хил турда намоён бўлади. қондаги ўзгаришлар кўпинча хусусий бўлмай лейкоцитлар сонининг ортиши, лимфоцитлар сонининг камайиши ва эозинофиллар сонининг ўзгармаслиги билан кечади. АСОРАТЛАР. Ич терламада асоратлар сони ва таркибига кўра кенг доирада бўлиши мумкин. Хусусий (специфик) – яъни қўзғатувчи ва унинг заҳари таъсирида юзага келган, ҳамда хусусий бўлмаган (носпецифик) иккиламчи инфекция таъсирида юзага келадиган асоратлар тафовут қилинади. Ич терламанинг хусусий асоратлари ичида оғир ва жиддаийларидан – ичакдан қон кетиш, ич терлама яраларини тешилиши ҳамда инфекцион-токсок шок ҳисобланади. Ичакдан қон кетиш ва яралар тшилиши одатда касалликнинг иккинчи, учинчи хафтанинг оҳирларида ва тўртинчи ҳафта бошларида намоён бўлади. ЛАБОРАТОРИЯ ТАШХИСИ. Бактериологик ташхис усуллари. Ич терламанинг мутлоқ исботловчи гемокултура, копрокултура, уринокултура, биликултура S . tiphi ажралишидир. Гомокултура учун қон барча ич терлама ва паратифларга шубхали бўлган беморлар олинади. Беморларнинг врачга мурожат қилиши касаллик муддатига ва тана ҳароратининг бошланишига боғлиқ эмас. Гомокултура бутун тана ҳароратининг кўтарилиши даврида ва нормал ҳароратининг биринчи 2-кунлигида ижобий натижа беради. Ижобий жавобларнинг натижаси бундан ташқари касаллик муддатига, оғирлигига ва текширув сонига боғлиқ. Хасталикнинг биринчи хафтасида гемокултура 100% ижобий натижа беради, 2-3 хафтага келиб эса бактерияларни қондан ажратиб олиш анча камаяди. Бунинг учун қон билан вена томиридан камида 10 мл олинади. Олинган қон озиқли муҳитга 1:10 нисбатида экилади, озиқли муҳит сифатида 10 фоизли ўтли булон ва М.Н.Рапопорт озуқа муҳити керак бўлади. қонни текшириш билан бир қаторда, кенг қўлламда нажас, пешоб

зонд орқали 12 бармоқли ичакдан олинган суюқлик бактериологик текширув усулига олинади, лекин бу биологик суюқлардан бактерияни ажратиб олиш анча қийинроқ. Корпрокултура. Нажасни бактериологик текширув усули ташхис мақсадида 10-13 кунидан бошлаб олиб борилади, лекин бу мақсадни биринчи хафтада ҳам амалга оширса бўлади. Нажасни 3 кун давомида ҳар куни шу текширув усулига олиш буюрилади, кейинчалик эса ҳар 5 кунда тана ҳарорати нормаллашувининг 5-нчи кунидан бошланади. Нажасни қаттиқ муҳитли овқатлардан Плоскирёв, висмут-сулфат агар, Мюллер ва Кауфман озиқаларига экилади. Уринокултура. Пешоб касалликнинг охирги 2-нчи хафтасидан ва 3-нчи хафтанинг бошидан бошлаб экилади. Пешобни тоза стерилизация қилинган идишга 20-30 мл миқдорда йиғтлади. Биликултура. Беморни касалхонада чиқариш олдидан қилинади. Беморга зонд ютказилиб 12 бармоқли ичакдан олинган ўтнинг «В» ва «С» қисмларини 10 фоизли ўт булоннига 1:10 нисбатида экилади. СЕРОЛОГИК ТАШХИС. Касал қони зардоби таркибидаги О ва Н антителаларни аниқлаш хасталикнинг 8-9 кунидан Видал рекцияси билан кўрилади. Ташхис титри бўлиб антителаларнинг 1:200 ва ундан юқори кўрсатгичлари ҳисобланади. Охирги пайтларда РНГА қўлланилаяпти. Ташхис титри бўлиб 1:200 ҳисобланади. РНГА ич терлама хасталигида О-антителаларни аниқлашда анча сезгир усуллардан биридир. Видал реакциясига қараганда янада сезгирроқ реакция пассив гемагглютинация реакцияси ҳисобланади (РНГА). Унинг аҳамияти шундаки, ичтерлама қўзғатувчисининг антигени билан сенсибилизация қилинган эритроцитларнинг касал зардобидаги антителаларни агглютинация қилиш хусусиятига эгалидадир. РПГАни эритроцитли О ва Н дагностикуми билан ташхис титри 1:160 – 1:320га тенг. Пассив агглютинация реакцияси Видали реакциясига қараганда унга нисбатан 10 барабар сезувчандир ва

касалликнинг 4-5 кунидан бошлаб ижобий жавоб бера олади. Янги иммунофермент усули орқали хусусий антигенлар аниқланади. Бемор организмидан ажралиб чиқаётган биологик суюқлиқлар таркибидан (ич терлама ва паратифларга хос) антигенларни аниқлаш касалликни 1-нчи кунларидаёқ тўғри ташхис қўйишига ёрдам беради. Хусусий антигенларни аниқлашда турли усуллар қўлланилади: пассив гемагглютинацияни тўхтатиш (тормозлаш), кўмир аггломерация реакцияси ва бошқалар. қимматли реакциялардан бири О-агрегатгемаглютинация ва антителаларни нейтраллаш реакцияси ҳисобланади. Ич терлама ва паратифларда О-АГА нинг шартли ташхис титри қилиб 1:10 ва юқори титрлар қабул қилинган. ДАВОЛАШ. Даво чоралари ҳар томонлама тўғри, аниқ, керакли муддатга, ҳар бир беморнинг ўзига хос равишда буюрилиб олиб борилиши керак. Бунда албатта беморга парвариш, тўғри пархез таомларни буюриш, қўғатувчига таъсир кўрсатиш (этиотроп), патогеник (заҳарланишга, тана қаршилигини ошириш, симптоматик даволаш), керак бўлса хусусий даво чораларини қўллаш мақсадга мувофиқдир. Беморлар парвариши . Беморларга қаттиқ режимда ўриндан турмаслик буюрилади. Бу муддат тана ҳароратининг нормал ҳолга келганинг 7-8 кунигача давом этади. Тана ҳарорати нормаллашганинг 8 куни беморга ўринда ўтиришга рухсат берилади, 11-12 кундан (тана ҳарорати нормаллигининг) бошлаб эса юриш буюрилади. Бемор ётган хона шинам, тоза, вақтида шамоллатиб турадиган бўлиши керак. Бемор ётган ўрин-кўрпа ихчам, юмшоқ ва тоза бўлиши керак. Бемор баданини ётган жойида артиб, тозалаб, оғзини эса 2% сода эритмаси билан артиб туриш керак. Орқаларда яралар пайдо бўлишини олдини олиш учун бемор вазиятини ўринда алмаштириб туриш мақсадга мувофиқдир. Ичак қабзиятларини тозаловчи ҳуқга клизма буюриб бўшатиб туриш зарур. қоринда газ тўпланганда газ кетгазувчи найчалардан фойдаланилади.

Пархез даво . Беморлар истемол қиладиган овқатлар ҳар томонлама таркиб жихатдан (оқсиллар, углеводлар, ёғлар) тўлиқ бўлиши керак. Касалларни овқатлантириш оз-оздан ҳар 3-4 соатда олиб борилади. Тана ҳарорати баланд даврида бемор овқатни юмшоқ езилган ҳолда қабул қилиши керак, бунда оқсил миқдори 60-70 грамм, ёғлар 40-80 грамм, углеводлар 300- 350 грамм (творог, парлаб, пиширилган бали гўшти, гўшт қиймаси. Кофе, какао, сутда тайёрланган бўтқалар, омлет, қиймали булон, картошка пюреси ва бошқалар истемол қилишга рухсат берилади. Кейинчалик парда пиширилган котлетлар, парранда гўшти, сувда пиширилган балиқ, сабзавотлардан тайёрланган шўрвалар, янги сариғ мой, қотган нон. Беморларга олмаларни қириб едирилса, парланган олма, мевам кремоари, киселлар буюрилса фойдалидир. Этиотроп даво. Антибиотиклардан асосан левомицитин узлуксиз усул билан берилади. Бу усул билан даволашда 0,5 грам ҳар бир 6 соатда буюрилиб бериш муддати тана ҳарорати нормаллашгандан кейин ҳам 4 кун давом этади, тана ҳарорати нормаллашганлигининг 5 кунидлан бошлаб эса 0,5 грамм ҳар 8 соатда берилади, тана ҳарорати нормаллашганлигининг 9 кунидан то 12 кунигача эса 0,5 граммдан ҳар 12 соатда буюрилади. Бундай усул билан даволаш яхши кутилган натижа беради. Агарда беморда қайд қилиш, хушидан кетиш белгилари бўлса левомицитин сукцинат 1,0 граммдан ҳар 8 соат ичида мушак орасига юборилади. Бу муддат 5-7 кун давом этиб бемор аҳволи яхшиланиши билан оғиз орқали ичишга ўтилади. Левомицитинни ичаолмайдиган беморларга мапициллин 1-1,5 граммдан 4-5 маҳал тана ҳарорати нормаллашганлигининг 10-12 кунигача буюрилади. Ампициллин қўллаш мумкин (0,5 граммдан ҳар 6 соатда мушак орасига). Ярим синтетик антибиотиклардан амоксициллин 250 мгдан ҳар 6 соатда ичишга, мициллин 400 мгдан ҳар 6 соатда мушак орасига. Патогенетик даво. Детоксикация мақсадида ва қолдиқ моддаларни аъзолардан чиқариб юборишни таъминлаш учун ҳар хил суюқликлар қўлланилади. Касаллик ўрта оғир ва оғир кечганда гемодез эритмасини

қўллаш яхши натижа беради. Гемодез билан бир қаторда «Ацесол», «Трисол», Рингер эритмаси ва 5% глюкоза эритмаларидан фойдаланиш мумкин. Суюқлик кўп миқдорда қуйилиши керак бўлган ҳолларда албатта сийдик хайдрвчи дорилар (лазикс, фуросемид, ва бошқалар) берилиши керак. Оғир ҳолларда ва дормонсиз беморларга қон, плазма, қон ўрнини босувчи албумин, протеин, аминопептид эритмалари тайинланади. Аскорбин кислотаси, рутин, В гуруҳ витаминлари буюрилади. Кўрсатмаларга кўра юрак ва томир уриши фаолиятига таъсирчан дорилар, уйқу дорилари қўлланилади. Ич терламанинг оғир оқимида кортикостероидларни қисқа (3-5 кун) муддат билан буюриш маъқул. Антибиотиклар билан бирга кунига 30-60 мг дан инъекция қилинади. Беморларга тузалиш даврида анаболик гормонларидан ретоболил, нероболил буюриш, айниқса кам қувватли, силласи қуриганларга анча ёрдам беради. Ретаболил 1,0 млдан мушак орасига 1 хафтада 1 мартадан юборилади. Нероболил 7-10 кун ичида 1 маратаба мушак орасига юборилади . Касаллик қайталаниши яна левомицитин билан даво курсини ўтказишни талаб қилади. Организмни хусусий бўлмаган ҳимоя фаолиятини ва иммунитетни стимуляция қилувчи препаратлар . Бу гуруҳга кирувчи ва б5рилмоқчи бўлган дорилар фақат иммунограмма асосида тайинланади. Тималин 10 мг мушак орасига ҳар 7 кун давомида ич терлама хасталиги белгилари авжга чиққан даврда буюрилади. Т-активин – тери остига 1 мл кун аралаб 14 кун мобайнида кечқурунлари юборилади. Б-активин (миелопид) – 1-3 мг ҳар куни ёки кун оралаб тери остига 3-5 кун мобайнида буюрилади. Ичкдан қон кетиш ҳолларида мутлоқ тинчлик, қорин устига муз, кам миқдорда (75-100 мл) қон қуйиш, вена қон томири орқали калций эритмалари, викасол, аминокапрон кислотаси юборилади. қон оққандан сўнг

биринчи 12 соат ичида овқат бермаслик, кейинчалик желе, кисел бериш. Яра тешилганда эса жаррохлик амалиёти қўлланилади. Беморлар ва бактерия ташувчиларга нисбатан олиб бориладиган чора тадбирлар. Ич терлама ва паратифлар билан оғриган ҳамма беморлар албатта касалхонага ётқизилиши шарт . Шифохонага ётқизиш шаҳар шароитида 3 соат мобайнида, қишлоқ жойларда эса 6 соат ичида махсус транспортларда амалга оширилади, кейин бу машина зарарсизлантирилади. Эрта ташхис қилишни мураккаблигини, касаллик яширин, енгил, ноаниқ шаклларда намоён бўлишини инобатга олган ҳолда жойларда 3 кундан ортиқ тана ҳарорати кўтарилиши кузатилаётган беморлардан гемокултурага қон олиб текшириш буюрилади. Бундай беморлар ич терлама билан касалланиш хавфи бор жойларда провизор шифохоналарига ётқизилади. Бу мақсадда жойларда беморлар билан мулоқатда бўлган одамларни бактериологик ва серологик текширувдан ўтказиш, касалларни эрта аниқлаш учун уйларга бориб саво-жавоб тадбирларини қўллаш, оила аъзоларини объектив кўрикдан ўтказиш нафақат касаллик эпидемияси даврида, ҳаттоки касалликни мавсумий кўтарилиши даврида олиб борилиши айни муддаодир. Бемор аниқланган ўчоқлар эпидемиолог тамонидан текширувдан ўтказилади, айрим ҳолларда бу тадбир ёрдамчи эпидемиолог томонидан олиб борилади. Ичтерлама билан мулоқатда бўлган одамлар устидан 3 хафта, паратифлар билан оғриган беморлар билан мулоқатда бўлган учун эса 2 хафта тиббиёт ходимлари назорати ўрнатилади. Жойлардаги ўчоқларда фаг бериш чора-тадбирлари ишлаб чиқилади. Касаллик келиб чиқиши сабаблари албатта лаборатория текшируви усуллари ёрдамида олиб борилади. Эпидемиологик вазият барқарор бўлмаган пайтда, касаллик кенг шароитда тарқалишига сабаб бўлган омиллар бор жойларда беморлар билан мулоқатда бўлган одамларни аниқлаш лаборатория усуллари билан олиб борилмайди, балки улар устидан назорат ва текширув ўрнатилади.

Гуруҳ бўйича кўп касалланиш ҳоллари кузатилган биринчи навбатда текширув касаллик келтириб чиқарувчи манба бўлиши касбга алоқадор шахслардан иши ичимлик сув билан боғлиқ бўлган шахслар, умумий овқатланиш маҳсулотларини тайёрлаб тарқатучи ошпазлар, савдо холимлари ва бошқалар, яъни халқ таъминоти билан банд бўлган шахслар текширилади. Беморларни ажратиш клиник белгилар йўқолиши ва 3 маротаба нажас вўа пешобни текширгандан сўнг тугатилади. Биринчи текширув тана ҳарорати нормал ҳолга келган 5 кундан бошлаб амалга оширилади, кейингилари эса 5 кун ўтгач. Антибиотик билан даволанган реконвалесцентлар тана ҳарорати нормаллашганлигининг 21 кунидан бошлаб уйга жавоб берилади, антибиотиксиз даволанганлар эса тана ҳапрорати нормаллигининг 14 кунидан жўнатилади. Кетишдан олдин лаборатория усули билан ажратиб олинган ич терлама ёки паратиф микроблари беморни уйга жўнатмасликка хеч қандай асос бўлаолмайди. Касалликни бошидан ўтгазган беморлар касби ва нима иш билан шуғулланишидан қатъий назар диспансер кўригида бўлиб икки ой давомида биринчи ойнинг ҳар хафтасида, кейинчалик ҳар хафтада тана ҳарорат ўлчаниб туриши билан назорат қилинади. Агарда тана ҳарорати кўтарилиб ёки умумий аҳволи ёмонлашуви кузатилса қайта лаборатория усули билан текшириш тавсия этилади. Рецидив белгилари намоён бўлганда эса касалхонага ётқазилади. Ич терлама ва паратифларни бошидан ўтказган реконвалесцентлар касби озиқ-овқат ишлаб чиқариш корхоналари ва уларга яқинроқ шахслар бир ой давомида ишга қўйилмайди. Бу муддат давомида улар 5 маротаба нажас ва пешобни, бир маротаба ўтни бактериологик текширувга топширадилар. Лаборатория текшируви натижалари салбий бўлсагина уларга ўз соҳаларида ишлашга рухсатберилади. Кейинги икки ойда умумий схема бўйича текширувдан ўтадилар. Бундан кейин бу шахслар 2 йил давомида ҳар квартал

охирида ва бутун иш фаолияти давомидайиллигида 2 маротаба пешоб ва нажасни лаборатория текширувига турадилар. Агарда 3 ойдан сўнг лаборатория текширувида бу шахслардан олинган материаллардан ич терлама ёки паратиф микробларини ажраса улар сурункали бактерия ташувчи ҳисобланиб ишдан четлаштирилади, касбларни ўзгартиришни тавсия этилади. Озиқ-овқат билан боғлиқ бўлган касбни эгалламоқчи бўлган шахслардан лаборатория усули билан ажратиб олинган микроблар уларни бу касбда ишлашларига тақиқдир. Ичак инфекцияси касалликларини ўрганишнинг муҳим вазифаларидан бири ичтерлама хасталигидабактерияташувчиликни ўрганишдир. Ич терлама ва паратиф микробларининг қуйидаги ташучилиги фарқланади: 1. Ўткир бактерия ташувчилик. Микробни ажратиб чиқариш касалликни бошидан ўтказгандан кейин 3 ойгача давом этса 2. Сурункали бактерия ташувчилик (3 ойдан ортиқ). 3. Транзистор бактерия ташувчилик (1 маротаба капрокултура бўлса). Ҳозирги пайтда ич терлама ва паратифлар билан оғриган беморларга қараганда умумий сони томонидан бактерияташувчилар кўпчиликни ташкил этади. Бактерия ташувчилар эпидемиологик томонидан хавфли ҳисобланадилар.

Хулоса Ичтерлама ва паратифлар клиникасининг кординал симптомлари: - эпидемиологик анамнез асослари - касалликнинг аста-секинлик билан бошланиши ва интоксикация синдромининг ривожланиши - касалликка хос узоқ иситма - кучли бош оғриғи - гепатоспленомегалия - марказий нерв системасини зарарланиши - статус тифозус ривожланиши - қорин терисидаги характерли тошмалар - касалликнинг оғир формаларида асоратлар: инфекцион-токсик шок, ичак тешилиши ва ичакдан қон кетиши - умумий қон анализдаги ўзгаришлар: лейкопения, нейтропения - қоннинг бактериологик текширишда ўзгаришлар (гемокултура) - аҳлат, сийдик ва ўтдаги бактериологик ўзгаришлар - қоннинг серологик ўзгаришлари (реакция Видаля, РПГА, ОАГА)

Адабиёт руйхати: 1. Е.П.Шувалова, Инфекционнўе болезни, М., Медицина, 1999г. 2. В.М.Маджидов, Юқумли касалликлар, Тошкент, 1992й. 3. В.Ф.Учайкмн, Руководство по инфекционнўм болезням у детей, М., Медицина, 1998 г. 4. И.К.Мусабаева, Руководство по воздушно-капельнўм инфекциям, Ташкент. 5. А.Г.Коломиец, В.И.Вотяков и др., Генерализованная герперическая инфекция, фактў и концепция, Минск, Наука и техника, 1992г. 6. В.Ф.Учайкин, Специфическая профилактика инфекционнўх заболеваний у детей, М., Медицина, 1995г. 7. Н.Д.Юшук, А.Д.Царегородцев, Лекции по инфекционнўм болезням, М., ВУНМИ, 1996г. 8. Г.А.Тимофеева, Л.А.Антипова, Инфекционнўе заболеван ия у детей первого года жизни, М., Медицина, 1985

O'xshashlar

Микробларга қарши моддалар

Ортирилган иммунитет танқислиги синдроми ва ичак инфекциялари

Юқумли касалликлар тарихи. Эпидемиология асослари

Юкумли касалликлар фани ривожланиш тарихи

Юқумли касалликлар тарихи