Юкларни ташишга тайёрлаш ва қабул қилиш - Texnika va texnologiya - Referatlar

Юкларни ташишга тайёрлаш ва қабул қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

124.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Юкхатини тўлдириши, текшириш ва визалаш; 2. Юкни баҳосини билдириш; 3. Станциянинг умумий фойдаланиш жойларидан ортиб жўнатила-диган юкларни ташишга қабул қилиш; 4. Юк массасини: вагон ва товар тарозида, трафарет бўйича, стандарт бўйича, ўлчаш бўйича ёки шартли аниқлаш; 5. Жўнатувчи станция товар идорасида бажариладиган операциялар технологияси; 6. Юкларни етказиб бериш муддати ва уларни аниқлаш тартиби.

www.arxiv.uz Юкхатини тўлдириши, текшириш ва визалаш Темир йўл транспортида юкхатини тўлдиришга Уставнинг 35-банди ва юкларни ташиш Қоидаларини 3- бўлими бағишланган. Ички қатновларда юкхатини тўлдириш Қоидалари . Ташиш ҳужжатлари комплекти юкхати , йўл қайдномаси , йўл қайдномасининг корешоги ва юкни қабул қилиш паттаси (қуйида юк паттаси деб юритилади) дан иборат. Юкхати асосий ташиш ҳужжати ва темир йўл транспортида юк ташиш шартномаси ҳисобланади. Юкхати йўл қайдномаси ва юк билан биргаликда тайинланган станциягача етиб боради ва у ерда олувчидан тегишли тўловлар ундириб олинганидан ва йўл қайдномасига юкни қабул қилиб олганлиги ҳақида имзолатиб олинганидан сўнг юкхати олувчига берилади. Юк паттасини жўнатувчи станция юк жўнатувчига беради. Йўл қайдномасининг корешоги жўнатувчи станцияда қолади. Юкхатини жўнатувчи юкни ташишга тақдим этишда тўлдиради, йўл қайдномасини, йўл қайдномасининг корешогини ва юкни қабул қилиш паттасини ёзув машинасида нусхалаш қоғозида, компьютерда ёки бошқа босмалаш усулида юкхатини тегишли графаларга юкхати маълумотлари асосида тўлдирилади. Юкхатини ва ташиш ҳужжатларини бланкасида назарда тутилган барча маълумотларни тегишли графаларга жўнатувчи ва станция киритади. Жўнатувчи юкхатига киритган маълумотларни ўзгартирган ҳолатларда, у янги юкхати бланкасини тўлдириши шарт. Темир йўли юкхатига (ва тегишли ташиш ҳужжатига) ўзгартиришлар ва қўшимча маълумотлар киритган тақдирда, тегишли хизматчи имзоси ва станциянинг штемпели билан тасдиқланиши керак. Битта юкхати бўйича қуйидагиларни расмийлаштирига рухсат берилмайди : а) тез бузилувчан юкларни бошқа юклар билан, кузатувчининг ҳамроҳлигида етиб борувчи юклар бундан мустасно;

www.arxiv.uz б) ўзларининг хусусиятлари бўйича битта вагонда биргаликда ташишга йўл қўйилмайдиган юклар; в) ташишда алоҳида эҳтиёткорлик чораларига риоя қилишни талаб қилувчи юклар билан бундай чораларни талаб қилмайдиган юкларни; г) ташишда санитария, ветеринария ёки бошқа маъмурий қоидаларга риоя қилишни талаб қилувчи юклар билан бундай қоидаларга риоя қилишни талаб қилмайдиган юкларни; д) туширишдан сўнг ҳар хил сақлаш муддатларига эга бўлган юкларни, ноумумий фойдаланиш жойларида туширишга олиб кириб бериладиган юклар бундан мустасно. Битта темир йўл юкхати бўйича юк жўнатувчилар ва юк олувчилар фақат юридик ёки жисмоний шахслар бўлишлари мумкин. Юк жўнатувчи юкхатини тўлдириши. Юк жўнатувчи юкхатини олди томонидаги қуйидаги графаларни тўлдиради: а) “ Скорости ” – қандай тезликда ( грузовой или большой ) юк ташиш кераклиги кўрсатилади; б) “ Род вагона ”, “№ вагона ”, “ Грузоподъёмность ”, “ Количество осей ”, “ Тип цистерны ”, “ Техническая норма загрузка вагона ” – б у маълумотлар юк жўнатувчининг воситаларида юк ортилганида тўлдирилади; в) “ Станция и дорога назначения ” – № 4 Тариф қўлланмаси (2-китоб)га мувофиқ тайинланган станция ва темир йўлини аниқ номи кўрсатилади; г) “ Отправитель ” – жўнатувчи ташкилотнинг аниқ ва тўлиқ номи кўрсатилади. Агар юкни жисмоний шахс жўнатса, юк жўнатувчи шахсни фамиляси, исми ва шарифи кўрсатилади; д) “ Его почтовый адрес ” – юк жўнатувчининг аниқ почта адреси шаҳар ёки қишлоқ, район ва уй номерини белгилаш билан кўратилади. Тўлиқ адрес ўрнига почта яшигини номери ҳам кўрсатилиши мумкин;

www.arxiv.uz е) “ Получатель ” и “ Его почтовый адрес ” – “г” ва “д” бандларида назарда тутилган тартибларда тўлдирилади; ж) “ Знаки и марки отправителя ” – жўнатувчи юк жойларида кўрсатган фарқланиш белгилари ёки тартиб номерлари кўрсатилади; з) “ Количество мест ” – ҳар бир юк номлари бўйича ва ҳар бир ўров турлари бўйича алоҳида – алоҳида юк жойларини сони ва умумий жойлар сони кўрсатилади; и) “ Упаковка ” – юк идишларининг тури қисқача кўрсатилади, масалан: “я щ. ” , “корз.” , “ кип. ” , “боч.” . Ташишга ўралмаган юк тақдим этилганида бу графада н/у деб кўрсатилади; к) “ Наименования груза ” – № 1 Тариф қўлланмасига мувофиқ юкни тўлиқ ва аниқ номи кўрсатилади; Агар юкхатида мазкур жўнатмадаги барча ташиладиган юкларни номма – ном ёзиб чиқишга жой етишмаса, жўнатувчи юк хатини форматидан катта бўлмаган ўлчамдаги бланкаларда белгилар, тамғалар, жойлар сони, ўровнинг тури, ташиладиган барча юкларни номи ва массаси кўрсатиб рўйхат тузади. Бу рўйхат жўнатувчининг штемпелли босилган бланкада тўрт нусхада тузилади ва жўнатувчи имзолайди. Юклар жойини ва массасини жами юкхатида кўрсатилади, “ Наименование груза ” графасида эса “ Сборная отправка, перечень грузов прилагается ” деб ёзиб қўйилади. Рўйхатнинг барча нусхаларида юкхатини номери кўрсатилган ва станция календар штемпелли қўйилган бўлиши керак. Рўйхатнинг нусхалари юкхатига, йўл қайдномасига, йўл қайдномасини корешогига ва юк паттасига елимлаб қўйилади; л) “ Масса груза в кг, определенная отправителем ” – агар юк массасини юк жўнатувчи ёки юк жўнатувчи темир йўлининг қабул қилувчи топширувчиси билан биргаликда аниқлаган бўлса тўлдирилади; м) “ Итого мест ” – умумий жойлар сони ёзиб кўрсатилади; н) “ Итого масса ” – юкни умумий массаси ёзиб кўрсатилади, агар жўнатувчи ёки жўнатувчи темир йўлининг қабул қилувчи топширувчиси

www.arxiv.uz билан биргаликда юкни массасини аниқлаган бўлса; о) “ Способ определения массы ” – юк массаси қайси усулда аниқланганлиги кўрсатилади. Қачонки юк массасини жўнатувчи ёки жўнатувчи темир йўлининг қабул қилувчи топширувчиси билан биргаликда аниқлаган бўлса, бу графани юк жўнатувчи тўлдиради. п) “ Отправитель ” – юк жўнатувчини вакили, юкхатида у кўрсатган маълумотларни тўғрилигини тасдиқлаб тушинарли имзо чекади. Бу вакил юк ташишни расмийлаштириш учун юк жўнатувчининг ишончномасига эга бўлиши керак; р) юкхатини орқа томонидаги 1- “ Груз размещен и закреплен согласно ______ главы _____ раздела Технической условий правильно ” графасини – очиқ ҳаракатдаги составда юкларни ташишда, уларни ортишни ва маҳкамлашни тўғрилигига масъулиятли юк жўнатувчининг вакили имзолайди; с) юкхатини орқа томонидаги 4- “ Особые заявления и отметки отправителя ” графасини – жўнатувчи юк ҳақида қўшимча маълумотларни олувчига хабардор қилиши керак бўлса, яъний юкни билдирилган баҳосини, унинг ўзига хос хусусиятини, жўнатувчи ўрнатган ва олувчига топширилиши керак бўлган мосламаларни, жўнатувчи музлашга қарши қўллаган профилактик чораларни ва бошқаларни, кўрсатиб тўлдиради. Жўнатувчи станцияда юкхатини тўлдириш. Жўнатувчи станцияда юкхатини олди томонидаги қуйидаги графалари тўлдирилади: а) “ По плану № _______ ” – ҳисобига юк қабул қилинаётган режа номери кўрсатилади; б) “ Ввоз груза разрешен на _______ число _______ мес. ” – юкларни станция омборлари орқали майда жўнатмаларда тақдим этилаётган барча ҳолатлада, вагонланган жўнатма бўйича эса, фақат ортиш куни бошланишидан илгари станция бошлиғи юкларни ташиб келтиришга рухсат берган ҳолатларда тўлдирилади;

www.arxiv.uz в) “ Погрузка назначена на _______ число _______ мес. ” – умумий ва ноумумий фойдаланиш жойларида ортишга рухсат берилган барча ҳолатларда тўлдирилади; г) “ Место для особых отметок и штемпелей ” – қуйидаги белгилар қўйилади: Қоидаларда назарда тутилган ҳолатларда – поезд составида вагонни пана қилиш тартиби ҳақида; мазкур ташиш йўналишида масса бўйича, ҳаракатдаги составни тури бўйича ёки юклаш габаритлари бўйича чеклашлар ҳақида; Қоидаларда назарда тутилган ҳолатларда – “ Не спускать с горки ”; ногабарит юкларни ташишда – “ Груз негабаритн ы й _____ степени ” ва бошқалар кўрсатилади. Поезд составида вагонни пана қилиш тартиби ҳақидаги, “ Не спускать с горки ”, “ Груз негабаритн ы й _____ степени ” матндан ташқари белгиланган рақамли кодлар билан қўшимча қилинади; д) “ Накладная № ” – йўл қайдномасини номери кўрсатилади; е) “ Род вагона ”, “№ вагона ”, “ Грузоподъемность ”, “ Количество осей ”, “ Тип цистерны ”, “ Техническая норма загрузка вагона ” – б у маълумотлар темир йўлининг воситаларида юк ортилганида тўлдирилади; ж) “ Станция и дорога отправления ” – № 4 Тариф қўлланмаси (2- китоб)га мувофиқ жўнатувчи станция ва темир йўлини аниқ номи ва бу станцияга берилган код кўрсатилади; з) “ Масса груза в кг, определенная железной дорогой ” – агар юкни массасини темир йўли аниқлаган бўлса станция тўлдиради; и) “ Итого масса ” – юкни массасини темир йўли аниқлаган ҳолатларда юкни умумий массаси ёзиб кўрсатилади; к) “ Способ определения массы ” – юк массасини темир йўли аниқлаганда станция тўлдиради; л) “ Приемосдатчик железной дороги ” – агар юк массасини темир йўли ёки юк жўнатувчи темир йўлининг қабул қилувчи топширувчиси билан

www.arxiv.uz биргаликда аниқлаган ҳолатларда темир йўлининг қабул қилувчи топширувчиси имзолайди; м) “ Марка железной дороги ” – юклар майда ёки кам тоннажли жўнатмаларда ташилганида жўнатишга юкларни қабул қилиш Китоби (ГУ-34 шакл) бўйича тартиб номери кўрсатилади; н) “ Тарифные отметки ” – № 1 Тариф қўлланмасига мувофиқ юк ҳақида олувчига тарифни қўллаш ва ахборат бериш учун керакли маълумотлар кўрсатилади; о) “ Расчет платежей за ________ км ” – ташиш масофаси кўрсатилади. Сўнгра тегишли графаларда ташиш кира ҳақи ва йиғимлар суммаси кўрсатилади; п) “ Взыскано при отправлении ” – юк жўнатувчидан ундириб олинган суммалар ёзиб кўрсатилади. Ундириб олинган суммани товар кассири тасдиқлаб имзолайди. Бунда, агар тўлов чек билан амалга оширилган бўлса “ наличными ” сўзи чизиб ташланади ва чек № кўрсатилади, нақд пул билан тўланган бўлса “ чеком № ” чизиб ташланади; р) юкхатини орқа томонидаги 2- “ Ввоз груза по частям ” графасига – ҳар бир алоҳида ташиб келтирилган юк партияси қисмига қабул қилувчи топширувчи сана, жойлар сони ва юк массасини ёзиб қўйяди ва ўзининг имзоси билан тасдиқлайди; с) юкхатини орқа томонидаги 7- “ Прием груза к перевозке ” –графасига жўнатувчи станциянинг календар штемпели босилади, унда юкни ташишга қабул қилиш санаси белгиланади; т) “ Станция и дорога назначения ” графасидаги жўнатувчи станция ва темир йўли номидан кейин № 4 Тариф қўлланмаси (2-китоб)га мувофиқ станция коди кўрсатилади; у) агар жўнатувчи, олувчи – жисмоний шахслар бўлса “ Отправитель ”, “ Получатель ” графалари “1000” рақамли код билан тўлдирилади.

www.arxiv.uz Йўл сафарида юкхатини тўлдириш. Йўл сафарида Қоидаларда назарда тутилган барча белгилар юкхатини орқа томонидаги 5- “ Отметки железной дороги ” графасида станция хизматчилари тўлдирадилар. Мазкур жўнатмага алоқадор бўлган актлар тузилганида , акт номери, уни тузилган санаси ва нима ҳақида акт тузилганлиги (масалан, “ о недостачи ______ мест ”, “ о недостачи массы ______ кг ” ва ҳ.к.) кўрсатилади. Янги хужжатлар бўйича юкни қайта адреслашда : дастлабки ҳужжатларда – “ Груз переадресован по распоряжению ______ № ______ от 20 ___ г. на ст. ______ ж.д. ” ; янги ҳужжатларда – “ Груз переадресован по распоряжению ______ № ______ от 20 ___ г. Первоначальная накладная № _____ ст. отправления ____________ ж.д., ст. назначения ____________ ж.д. ”, деб белгиланади. Белгилар товар кассири имзоси ва станция штемпели билан тасдиқланади. Эски ҳужжатлар бўйича юкни қайта адреслашда юкхатидаги тайинланган станцияни, олувчини номлари ва уларни кодлари чизиб ўчрилади (шундай чизиб ўчриладики, уларни ўқиш мумкин бўлсин) ва қайта адреслаш ҳақидаги буйруққа мувофиқ янги маълумотлар ва уларни кодлари кўрсатилади. Ўзгартиришлар товар кассири имзоси ва станция штемпели билан тасдиқланади. Бундан ташқари: “ Груз переадресован по распоряжению ______ № ______ от 20 ___ г. на ст. ______ ж.д. ”, деб белгиланади. Белгилар товар кассири имзоси ва станция штемпели билан тасдиқланади. Тайинланган станцияда юкхатини тўлдириш. Тайинланган станцияда юкхатини қуйидаги графалари тўлдирилади. а) тегишли қаторларда тайинланган станцияда юкхати бўйича ундирилган тўловлар кўрсатилади; б) “ Взыскано при выдаче ” – охирги ҳисоблар бўйича ундириб олинган

www.arxiv.uz сумма ёзиб кўрсатилади. Ундириб олинган сумма товар кассири имзоси билан тасдиқланади, юкхатини орқа томонидаги 9- “ Оформления выдача груза ” –графасига юкни топширишни расмийлаштириш ҳақида станцияни календар штемпели босилади; в) юкхатини орқа томонидаги 8- “ В ы грузка груза средствами железной дороги ” – графасига юкни тушириш вақти ҳақида тайинланган станциянинг календар штемпели босилади; г) юкхатини орқа томонидаги 3- “ Вывоз груза ” – графасига қабул қилувчи топширувчи умумий фойдаланиш жойларидан юкни ташиб кетиш ҳақидаги белгиларни ёзиб қўйади қўйади. Агар юк қисмларда ташиб кетилса, унда ҳар бир ташиб кетилган қисмлар алоҳида ёзиб борилади. “ Вывоз груза ” сўзидан сўнг: “ Пропуск № _____ ” кўрсатилади. д) юкхатини орқа томонидаги 5- “ Отметки железной дороги ” – графасига етиб келган юкларни қайта адреслаш ҳолатларида тегишли белгилар ёзиб қўйилади. е) юкхатини орқа томонидаги 6- “ Отметки о выдаче груза ” – графасига юкларни топшириш Қоидаларида (27-бўлим, § 27) назарда тутилган олувчига юкни топшириш ҳақидаги белгилар ёзиб қўйилади. Охирги ҳисоблар бўйича олувчидан тегишли тўловлар ундириб олинганидан ва йўл қайдномасига юкни қабул қилиб олганлиги ҳақида имзолатиб олинганидан сўнг юкхати юк билан бирга олувчига берилади. Юкларни ташиш билан боғлиқ бўлган ва алоҳида ташиш шартларини бажариш учун операцияларга ташиш кира ҳақларини ва йиғимларни аниқлаш учун зарур бўлган бошқа белгиларни юк жўнатувчи, жўнатувчи, тайинлаган ва йўл сафаридаги станциялар № 1 Тариф қўлланмасига ва айрим турдаги юкларни ташиш қоидасига мувофиқ юкхатига киритадилар. Уставнинг 36-бандига мувофиқ, юк жўнатувчи юкхатида ўзи кўрсатган нотўғри , ноаниқ ёки чала маълумотларни барча оқибатларига жавобгар бўлади. Темир йўли бу маълумотларни тўғрилигини текшириш ҳуқуқига эга,

www.arxiv.uz ҳамда юк жўнатувчини кўрсатган юк вазнини танлаб тортиш йўли билан тизимлашган тартибда текширишни таъминлайди. Юкхатига божхона ва бошқа маъмурий қоидаларда ҳамда алоҳида юкларни ташиш қоидаларида назарда тутилган ҳужжатлар (ҳайвонлар ва хом ҳайвон маҳсулотлари учун ветеринар шоҳодотномаси ёки ғалла ва тез бузилувчан юклар учун сертификат ёки сифат ҳақида гувоҳнома ва бошқалар) илова қилиниши керак. Юкхатига бошқа ҳужжатларни илова қилишга йўл қўйилмайди. Юк жўнатувчи юкни ташиб келтиришга, ҳаракатдаги составни банд этишга ва юкни ортишга рухсат (виза) олиш учун тўлдирилган юкхатини станцияга тақдим этиши керак. “ НАКЛАДНАЯ №” гарфасида темир йўли юкхатини визалашда берган номери кўрсатилади. Одатда юкхатилар товар идорасига тақдим этилади, уларни визалашни эса станция бошлиғи ёки унинг топшириғи бўйича товар идорасини мудири, катта товар кассири, товар кассири амалга оширади. Юкхатини визалашдан аввал унинг тўлдирилиши тўлиқлигини ва унга киритилган маълумотлар Қоида талабларига мувофиқлигини мукаммал текшириш керак. Бунда қуйидагилар текширилади: - мазкур юкни ташиш юкларни ташишга қабул қилинган буюртманомада назарда тутилганлиги; - станцияни номи № 4 Тариф қўлланмасига (2-китоб) мос келишлиги ва бу станция мазкур юк билан юк ва тижорат операцияларини бажариш учун очиқлиги; - умумий фойдаланиш жойларида туширишга тақдим этилган вагонланган жўнатма узелдаги станциянинг ихтисослашганлигига; - юкларни ортишга вақтинчалик тақиқлаш ва чеклашларни ёзиш Китоби (ГУ-14 шакл) бўйича мазкур станцияга юкларни ташишга вақтинчалик тақиқланиш ва чекланишларни йўқлиги; - юкни номи № 1 Тариф қўлланмасига мос келиши; - ташиш учун кира ҳақларини ва олдинги юк ташишлар учун темир

www.arxiv.uz йўлига тегишли бўлаган тўловларни ҳамда ташишни расмийлаштириш учун олдиндан тўловларни, агар Уставда ва шартномада бошқача назарда тутилмаган бўлса, юк жўнатувчининг тўлаганлиги. Хавфли юклар ташишга тақдим этилганида, бундай ташишлар Қоидаларда назарда тутилганлиги текширилади. Юкхатида юкнинг хавфлилиги ҳақидаги штемпелни ва ҳалокат карточкасини номери мавжудлигига алоҳида аҳамият берилади. Олувчининг қисқартирилган ва кам тушинарли номларидан фойдаланишга йўл қўйилмайди. Олувчининг қисқартирилган ва ноаниқ номланиши, унинг адресининг тўлиқ эмаслиги ва нотўғри кодланиши юкни топширишда қийинчиликларни келтириб чиқариши мумкин. Юкни баҳосини билдириш. Юк жўнатувчининг манфаатини ҳимоя қилиш мақсадида, унга ташишга тақдим этиладиган юкни баҳосини билдириш ҳуқуқи берилган. Уставнинг 50-бандига мувофиқ – темир йўли юк жўнатувчи баҳосини билдирган юкларни ташишга қабул қилиши мумкинлиги, билдирилган баҳо юкни ҳақиқий нархидан зиёд бўлмаслиги, юк жўнатувчи ва жўнатувчи темир йўл станцияси ўртасида келишмовчилик бўлган ҳолатларда юкни нархи экспертиза орқали аниқланаши, бу ҳақида акт тузилиши, баҳоси билдирилиши шарт бўлган юкларни ҳамда баҳоси билдирилишига йўл қўйилмаган юклар рўйхати юкларни ташиш Қоидаларида белгиланаши, кўрсатиб ўтилган. Бундай юкларга ташиш ҳужжатларини расмийлаштириш баҳосини билдириш билан юкларни ташиш Қоидаларида белгиланган тартибларда амалга оширилади. Жўнатувчи қуйидаги юкларни : а) қиммат баҳо металларни ва улардан тайёрланган буюмларни, қиммат баҳо тошларни, санъат предметларини, суратларни, ҳайкалларни, бадиий буюмларни, антиквар буюмларни, прейскурант баҳоси бўлмаган гиламларни, баҳоси тасдиқланмаган тажрибавий машина, жиҳоз ва асбоб – ускуналарни;

www.arxiv.uz б) жўнатувчининг кузатувчисиз ташиладиган уй буюмларини , баҳосини билдириши шарт . Юк жўнатувчи “а” бандда номлари келтирилган юкларни идиш (ўров) ларда пломбалаб ёки муҳирлаб ташишга тақдим этиши керак. Тўкма, сочма, қуйма, очиқ ҳаракатдаги составда, кузатувчи билан, юк жўнатувчининг тамбалаш пломбалаш мосламасида (пломбасида) ташиладиган юкларни ҳамда тез бузилувчан ва хавфли юкларни баҳосини билдиришга йўл қўйилмайди. Шунингдек бир юкхати бўйича ташиладиган юкни қандайдир қисмини ҳам баҳосини билдиришга йўл қўйилмайди. Бошқа юкларни баҳосини билдириш фақат жўнатувчининг ҳоҳиши билан амалга оширилади. Юкнинг билдирилган баҳоси унинг ҳақиқий баҳосидан зиёд бўлмаслиги керак. Юк жўнатувчи баҳоси билдирилган юкни ташишга тақдим этишда икки нусхада ГУ-112 шаклдаги юк жойлари баёни (опись) ни тўлдириши шарт. Жўнатувчи станциянинг товар кассири ташиш ҳужжатларини расмийлаштиришада юкхати номерини баёнда кўрсатади, “ Опись принята _____ ” графасини имзолайди ва станциянинг календар штемпелини босади. Баённи бир нусхаси юк жўнатувчига қайтарилиб берилади, бошқаси эса станциянинг ишларида қолади ва тайинланган темир йўли юк хизматини биринчи талаби бўйича жўнатилади. Агар баён бир неча вароқда тузилган бўлса станциянинг календар штемпелини ҳар бир вароққа босилади. Жўнатувчи ҳар бир юк жойини ичига ҳам баён қўйиши керак. Агарда юк жўнатувчи юкни баҳосини ортиқча кўрсатган деб тахмин қилишга асос бўлса, станция юкни баҳосини текшириб кўриш учун, ташишга тақдим этилган юк жойини очишни талаб қилиш ҳуқуқига эга. Юқорида назарда тутилган юкларни баҳосини билдириш, темир йўлини уларни ташишда алоҳида эҳтиёткорлик чораларини кўришга

www.arxiv.uz ундайди. Юкларни баҳосини бидириш учун шартномавий тарифлар бўйича йиғимлар ундирилади. Станциянинг умумий фойдаланиш жойларидан ортиб жўнатиладиган юкларни ташишга қабул қилиш. Жўнатувчи станцияда юкларни қабул қилишда юк ва тижорат операцияларини тўғри, мукаммал ва аниқ бажариш ҳаракат хавфсизлигини таъминлашда, юкларни асрашда, уларни олувчига ўз муддатларида етказиб беришда, ҳаракатдаги составлардан самарали фойдаланишда ва темир йўлига тегишли бўлган ташиш кира ҳақларини, йиғимларни ва жарималарни тўлиқ ундириб олишда муҳим аҳамиятга эга . Умумий фойдаланиш жойларида юкларни ташишга қабул қилинганда уларни жўнатиш бўйича юк ва тижорат операциялари қуйидаги кетма – кетликда бажарилади: - юк жўнатувчи ташишга топшириладиган юкка юкхатини тўлдириб, юк саройига (районига) юкни ташиб келтириш кунининг арафасидан кеч қолмай, уни товар идорасига тақдим этади; - товар кассири юкхатини тўлдирилишини тўғрилигини, бу ташиш режада назарда тутилганлигини, шу вақтда тайинланган станцияга вақтинчалик тақиқлаш чеклашлар амалда эмаслигини ва жўнатиладиган юк билан юк ва тижорат операцияларни бажариш учун уни очиқ эканлигини текширади ва режа позиция номерини юкхатида кўрсатади; - товар кассири юкхатини ортишга руҳсат (виза) олиш учун товар идорасини мудирига беради; - юкхати визаланганидан сўнг, жўнатувчи юкхатида кўрсатилган куни станциянинг юк саройига юкни ташиб келтирилади ва юкхати билан биргаликда қабул қилувчи топширувчига тақдим этилади;

www.arxiv.uz - қабул қилувчи топширувчи юкни ташиб келтиришга руҳсат мавжуд эканлигини текшириб, комплекс механизациялашган бригадага юкни автомобилдан туширишга кўрсатма беради; - тушириш жараёнида қабул қилувчи топширувчи юкни қабул қилади, уни юкхатида кўрсатилган маълумотлар билан солиштиради, идиши ва ўровни созлигини ва уни стандартга мувофиқлигини, юк жойларидаги жўнатувчининг тамғаларини мавжудлигини ва тўғрилигини текширади. Йўналишлар бўйича омборларни ихтисослаштирилганлиги ҳамда хизматчиларни шахсий хавфсизлик техника қоидаларини ва ёнғин хавфсизлигини инобатга олган ҳолда қабул қилинган юклар омборга шундай ҳисоб билан жойлаштирилиши керакки, юк жойларини қайтадан санаб ҳисоблаш ва омборнинг сиғимидан тўлароқ фойдаланиши таъминлаш мумкин бўлсин; - қабул қилувчи топширувчи юкни кўрикдан ўтказиб ва тахлаб жойлаштирганидан сўнг, у ҳақидаги маълумотларни ГУ-34 шаклдаги жўнатишга юкларни қабул қилиш Китобга (қуйида ГУ-34 шакилдаги Китоб деб юритилади) тартиб билан ёзиб боради; - қабул қилувчи топширувчи ГУ-34 шакилдаги Китобни тўлғазиб, юкхатини расмийлаштиради ва товар идорасига юборади. ГУ-34 шакилдаги Китобда календар йил ичида қабул қилинган жўнатмаларни кетма – кет номерлаб борилади. Агар станцияда бошқа – бошқа қабул қилувчи топширувчи хизмат кўрсатадиган бир неча пунктларда юклар қабул қилинса, унда ҳар бир пунктда ўзини ГУ-34 шакилдаги Китоби юритилади, улар учун муайян тартиб номери ажратилади, токи йил ичида бир ГУ-34 шакилдаги Китобдаги тартиб номер бошқасида такрорланмасин. Юклар бўлиб – бўлиб алоҳида қисмларда ташиб келтирилганда ГУ-34 шаклдаги жўнатишга юкларни қабул қилиш Китобга ва юкхатини орқа томонидаги 2-графага ҳар бир ташиб келтирилган алоҳида қисм ёзилади.

www.arxiv.uz 15.1-жадвалда станциянинг юк районида юкни қабул қилиш бўйича операцияларни бажариш графиги келтирилган. Товар идорасида юкхати асосида йўл қайдномаси, йўл қайдномаси корешоги ва юк паттаси тўлдирилади ва улар юкхати билан биргаликда ташиш ҳужжатлари ҳисобланади. Пакетлаб юк ташишда транспорт пакети (қуйида пакет деб юритилади) жўнатувчи – корхонанинг тайёр маҳсулотлар цехида шаклланади ва у қайта шаклланмасдан олувчи – корхонагача етиб боради. Жўнатувчи стандарт талабларига мувофиқ бир олувчи адресига борадиган, бир жинсли юклардан (бир турли ўровда ёки усиз), пакетини шакллаши керак. Ёпиқ, изотермик вагонларда ва контейнерларда ташиладиган пакетнинг брутто массаси 1 т дан зиёд бўлмаслиги керак. Ёпиқ, изотермик вагонларда ташишларда, ўлчами 800 х 1200 мм ли стандарт ясси тагликларга шаклланган пакетининг ўлчами 840 х 1240 мм дан зиёд бўлмаслиги лозим. Пакетга юкларни маҳкамлаш воситаларига жўнатувчининг назорат белгиси (қулифга маҳкамланган назорат лентаси, иссиқликдан киришишадиган пленка, пломба) қўйилиши керак, токи маҳкамлаш воситасини ва назорат белгисини бузмасдан пакетдаги алоҳида жойларни олиш мумкин бўлмаслиги учун. 15.1-жадвал Станция омборига юкларни қабул қилиш технологик жараёнининг наъмунавий графиги № Операцияларни номи Вақт, дақ. Бажарувчилар 1 Юкхатидаги визани текшириш 5 Қабул қилувчи топширувчи 2 Юкни автомобилдан 60 – 80 Комплекс механиз.

www.arxiv.uz тушириб омборга жойлаштириш бригада 3 Юкни, идишини, ўровини ва тамғасини текшириш 70 – 90 Қабул қилувчи топширувчи 4 Жўнатишга юкларни қабул қилиш Китобга ёзиш 5 Қабул қилувчи топширувчи 5 Юкхатини расмийлаштириш 5 Қабул қилувчи топширувчи 6 Товар идорасига юкхатини қайта юбориш 1 0 Юк саройи хизмат-чиси, пневмопочта Умумий вақт 95 - 115 Жўнатувчи юкхатида: “ Количество мест ” графасида суръатда – пакетлар сони, маҳражда – улардаги умумий жойлар сони; “ Наименование груза ” графасида – “ пакет ”, вагонга ортилган темир йўлига тегишли пакетлаш воситаларини тури ва сони; юкни пакетлаш воситалари билан биргаликдаги брутто массаси кўрсатади. Умумий фойдаланиш жойларида юкларни қабул қилиб олишда темир йўли пакетлар сони ва улардаги жойлар сонини ташқи кўрик бўйича текширади, пакетларни қисмларга ажратмайди ва массасини текширмайди. Шикастланган пакетлардаги жойлар тарқатилади, шикастланган жойдаги юкни массаси ва ҳолати эса текшириб топширилади.

www.arxiv.uz Товар идорасида ташиш учун тегишли бўлган тўловлар аниқланади, уларни турли йиғимлар паттаси бўйича ундирилади ва бу ҳақида ташиш ҳужжатларида белгилаб қўйилади, ташиш ҳужжатларини тегишли графаларига станциянинг календар штемпели босилади. Сўнгра жўнатувчига юк паттаси берилади. Иш ҳажми катта бўлмаган станцияларда барча назарда тутилган операцияларни товар кассири бажаради. Юк массасини: вагон ва товар тарозида, трафарет бўйича, стандарт бўйича, ўлчаш бўйича ёки шартли аниқлаш. Жўнатувчидан темир йўли қабул қилиб олган ва етказиб бериб олувчига топшириладиган юк массасини, яъний миқдорини юкни жўнатишгача аниқланиши ва юкхатида кўрсатилиши керак. Уставнинг 59-бандида – тўкма, сочма, қуйма ва контейнерларда ташиладиган юкларни юк жўнатувчи топшираётганида ва темир йўли қабул қилиб олаётганида уларни вазни аниқланиши ва юкхатида кўрсатилиши кераклиги, идишли ва донали юкларни юкхатида вазни ва юк жойлар сони кўрсатиб ташилиши ва идишли ва донали юклар вазни уларни ташишга тақдим этишга қадар аниқланиши ва юк жойларида кўрсатилши белгилаб қўйилган. Уставнинг 60-бандида эса юкни вазнини: темир йўли – умумий фойдаланиш жойларида унинг кучлари ва воситаларида юк ортилганида ва юк жўнатувчи - ноумумий фойдаланиш жойларида ҳамда умумий фойдаланиш жойларида унинг кучлари ва воситаларида юк ортилганида аниқлаши, юк вазнини андаза (трафарет) бўйича, стандарт бўйича, ҳисоб йўли билан, ўлчаш бўйича ёки шартли аниқлашни барча ҳолатларда юк жўнатувчи амалга ошириши белгиланган. Товар тарозисида тортишни имкони бўлмаган сочма , тўкма ва қуйма ташиладиган ҳамда бошқа юклар вагон тарозиларида тортилади. Донли ғалла юкларини , мойли ва дукакли экинлар уруғларини , кепак ва омиҳта ем (комбикорм) ларни вазнини юк жўнатувчи торозида аниқлайди

www.arxiv.uz ва унинг имзоси билан юкхатида тасдиқланади; юк жўнатувчида вагон ва элеватор тарози мавжуд бўлмаганида юк вазнини аниқлашни жўнатувчи темир йўл станциясининг вагон тарозисида (у мавжуд бўлса) темир йўли юк жўнатувчи билан биргаликда амалга оширади ва юкхатида уларнинг имзоси билан тасдиқланади. Вагондаги ёки контейнердаги юкни умумий массасини андазага мувофиқ аниқлаш, ҳар бир юк жойларида кўрсатилган массаларни қўшиш йўли билан амалга оширилади. Стандарт бўйича эса – бир юк жойини стандарт массасини юкхатида кўрсатилган жойлар сонига кўпайтириш орқали аниқланади. Ҳисоб йўли билан донасини ёки бир погон мертини массаси бирдай бўлган буюмларни умумий массасини аниқлаш мақсадга мувофиқ. Нефть маҳсулотларини массаси ҳам ҳисоб йўли билан аниқланади. Цистерналарга қуйилган маҳсулотни массасини қуйидаги формула орқали аниқланади, Q юк = V · ρ t , т (15.1) бу ерда V – цистернага қуйилган нефт маҳсулотини ҳажми, м 3 ; ρ t – t ҳароратдаги нефть маҳсулотини зичлиги, т/м 3 . Цистернага қуйилган суюқлик ҳажми темир йўл цистерналариниг калибирлаш жадвалидан, ҳар бир цистерна калибири ва унга қуйилган суюқлик баландлиги бўйича аниқланади. Цистернанинг калибр типи цистерна қозонидаги унинг номери остига пайванд қилинган металл сонлар билан кўрсатилади. Цистерна қозони ичига қуйилган суюқлик баландлиги амалиётда метршток ёрдамида аниқланади. Метршток диметри 20-25 мм , узунлиги 3500 мм ли алюминий трубадан иборат бўлиб, устки қисмида металл ҳалқа ва остки қисмида мис чеклагичдан иборат. Турубанинг барча узунлиги ўлчов шкаласидан иборат, мм ва см ларда белгиланган. Суюқ маҳсулотларнинг t ҳароратдаги зичлиги ( ρ t ) ни махсус асбоб денсиметр ёрдамида аниқланади. Агар нефть маҳсулотининг 20 ° С

www.arxiv.uz ҳароратдаги зичлигининг паспорт маълумотлари маълум бўлса, мазкур ҳароратдаги унинг ҳақиқий зичлигини денсиметрсиз ҳам – нефть маҳсулоти зичлигининг ҳарорат тузатмаси ёрдамида қуйидаги формула ёрдамида аниқланади, ρ t = ρ 20°С – Δ · (t – 20 ° С ) (15.2) бу ерда ρ 20°С - нефть маҳсулотининг стандарт зичлиги; Δ - ўртача ҳарорат тузатмаси, т/(м 3 х град); t - зичлиги аниқланаётган суюқликнинг ҳарорати, ° С . Ў лчаш бўйича вагонга ортилган тўкилувчан ва сочилувчан юкларни массаси, уларнинг ҳажмий массасини вагон кузовини юк билан тўлган қисмини ҳажмига кўпайтириш орқали аниқланади Q юк = V к · γ , т (15.3) бу ерда V к – вагон кузовини юк билан тўлган қисмини ҳажми, м 3 ; γ – юкни ҳажмий массаси, т/м 3 . V к = ℓ к · в к · h юк , м 3 (15.4) бу ерда ℓ к - вагон кузовининг ички узунлиги, мм ; в к - вагон кузовининг ички эни, мм ;

www.arxiv.uz h юк - юкни ортиш баландлиги, мм ; Олдиндан белгиланган нормалар бўйича ўрмон юкларини, ўтин, автомобиль, қишлоқ хўжалик машиналарини, ҳайвонлар, паррандалар ва шунга ўхшаш юкларни массаси шартли аниқланади. Юкларни ташишда ажратиб олинадиган жиҳозлар ва маҳкамлаш зарурий қисм (реквизит) лари ҳамда вагонларни иситиш воситалари ва материаллари юкни топширишда вагондан йиғиштириб олинади ва юк олувчига берилади, шу сабабли уларни массаси юкни массасига киритилади. Вагондан ажратиб олинмайдиган жиҳозларнинг массаси вагоннинг масса тарасига киритилади. Юкни массасини аниқлаш усули ҳамда юкни массасини ким аниқлаганлиги юкхатини тегишли графаларида кўрсатилади. Темир йўли вагон тарозисда ҳамда товар тарозисда юкларни тортиш натижалари тегишли тортиш Китобларида (ГУ-36 ва ГУ-107 шакл) қайд қилинади. Китобни юритиш тартиби станцияда тижорий ҳисоботларни юритиш бўйича Йўриқномада баён қилинган. Жўнатувчи станция товар идорасида бажариладиган операциялар технологияси. Юк ташишга қабул қилинганидан ва уни массаси аниқланганидан сўнг товар идорасида юкхатини олиб қабул қилувчи топширувчидан олиб уни тўғри расмийлаштирилганлиги текшириб чиқилади. Қабул қилувчи топширувчи юкхатига киритган маълумотларни тўғрилигига, тўлиқлигига ва уни имзоси билан тасдиқланганлигига алоҳида аҳамият берилади. Юкларни етказиб бериш муддати ва уларни аниқлаш тартиби. Тайинланган станцияга юкларни белгиланган муддатда етказиб бериш давлатнинг иқтисодиёти учун муҳим аҳамиятга эга бўлиб, темир йўлининг юк ташиш шартномаси бўйича асосий мажбуриятларидан

www.arxiv.uz бири ҳисобланади. Шу сабабли Уставнинг 63 – моддасида “ Темир йўли юкларни тайинлаган станцияга белгиланган муддатда етказиб бериши шарт. Юкларни етказиб бериб муддати ва юкларни етказиб бериш муддатларини ҳисоблаш тартиби юк ташиш Қоидасида белгиланган. Етказиб бериш муддатини ҳисоблаш юкни ташишга қабул қилинган куннинг соат 24 дан бошланади. Ортиш тайинланган кундан олдин ташишга қабул қилинган юкларни етказиб бериш муддати юк ортилиши керак бўлган куннинг соат 24 дан ҳисобланади. Агар тайинланган темир йўл станциясида белгиланган етказиб бериш муддати тугагунгача темир йўли воситаларида юк туширилган ёки агар вагон (контейнер) юк билан юк олувчининг воситаларида туширишга олиб кириб берилган бўлса, юк муддатида етказиб берилган деб ҳисобланади. Тушириш фронтини бандлиги ёки юк олувчига боғлиқ бўлган бошқа сабабларга кўра вагон (контейнер) ларни тушириш учун олиб кириб бериш тўхтаб қолганда юк муддатида етказиб берилган деб ҳисобланади, агарда тайинланган темир йўл станциясига белгиланган етказиб бериш муддати тугагунгача юк етиб келган бўлса ” – деб белгиланган. Юкларни етказиб бериш муддати: жўнатманинг турига (вагонланган, майда, контейнер, рефрижератор контейнер, жўнатувчининг марширути ва ҳ.к.); ташиш тезликларга (юк, катта ва йўловчи); қатновларниг турига (бевосита тўғри, бевосита тўғри аралаш, ҳалқаро) боғлиқ бўлади. Юкларни етказиб бериш муддати қуйидаги формула орқали аниқланади,

www.arxiv.uz T е.м. = t ж.қ. + L юк / υ сут + ∑t қ.о. (15.5) бу ерда t ж.қ. - юкларни жўнатиш ва қабул қилиш билан боғлиқ операция- ларга тайинланган вақт; L юк - юк жўнатувчи ва қабул қилувчи станциялар орасидаги масофа, км; υ сут - юк ташиш Қоидасида юкнинг тайинланган тезлиги, км/сут; t қ.о - қўшимча операцияларга тайинланган вақт. Юкларни жўнатиш ва қабул қиилш билан боғлиқ бўлган операция- ларга тайинланган вақтлар, юкнинг тайинланган тезликлари ва қўшимча операцияларга тайинланган вақтлар юкларни ташиш Қоидаларидан қабул қилиниди. Юкларни, шунингдек ташкилат ва жисмоний шахслар тасарруфидаги ёки улар ижарага олган бўш вагонларни етказиб бериш муддати, юк ташиш амалга ошириладиган темир йўл йўналишларини инобатга олган ҳолда кира ҳақи ундириладиган масофдан келиб чиқиб, жўнатувчи темир йўл станциясида ҳисобланади. Юкни етказиб бериш муддатини ҳисоблаш, темир йўл транспортида юкларни етказиб бериш муддатларини ҳисоблаш Қоидаларига мувофиқ, юкни ташиш учун қабул қилиш хужжатларда расмийлаштирилган ва ташиш хужжатларида жўнатувчи станциянинг календар штемпелда кўрсатилган кунининг кейинги кунини 0.00 соатидан бошланади. Юкларни етказиб бериш муддатларини ҳисоблашда тўлиқ бўлмаган сутка, тўлиқ суткада қабул қилинади. Юкларни етказиб бериш муддатлари юкларни жўнатиш ва қабул қилиш операциялари вақтини, юкларни етиб бориш вақтини ва йўл сафарида белгиланган қўшича операцияларни бажариш вақтини ҳамда Уставда назарда

www.arxiv.uz тутилган (масалан, божхона органларини ва бошқа давлат органларини юкни тўхтатиб қолиши, енгиб бўлмас кучлар, ҳарбий ҳаракатлар, блокада, эпидемия ва ҳ.к.) вазиятлар мавжудлигида етказиб бериш муддатини узайтиришга ижозат берадиган вақтни ўз ичига олади. Агар тайинланган темир йўл станциясида белгиланган етказиб бериш муддати тугагунгача темир йўли воситаларида юк туширилган ёки агар вагон (контейнер) юк билан юк олувчининг воситаларида туширишга олиб кириб берилган бўлса, юк муддатида етказиб берилган деб ҳисобланади (ТЙУ нинг 63-моддаси, 5-қисм) . Тайинланган станцияда юкни етиб келганлиги ҳақида юк олувчига ва божхона органларига (божхона назорати остида турган юкни) темир йўли хабар берган сана юкни тайинланган станцияга етиб келган муддатининг ҳақиқий санаси деб этироф қилинади. Бу ҳолатда темир йўлига, тайинлан-ган станцияда юкни божхона расмийлаштируви билан боғлиқ бўлган тўхтаб қолишига, жавобгарлик юкланмайди. Тушириш фронтини бандлиги ёки юк олувчига боғлиқ бўлган бошқа сабабларга кўра вагон (контейнер) ларни тушириш учун олиб кириб бериш тўхтаб қолганда юк муддатида етказиб берилган деб ҳисобланади, агарда тайинланган темир йўл станциясига белгиланган етказиб бериш муддати тугагунгача юк етиб келган бўлса (ТЙУ нинг 63- моддаси, 6-қисм) ва бу ҳақида умумий шаклдаги акт (ГУ-23 шакл) тузилади. Ташкилот ва жисмоний шахслар тасарруфидаги ёки улар ижарага олган бўш вагон, тайинланган станцияга етказиб бериш муддати тугагун-гача етиб келган ва олувчига ёки темир йўл шахобчасини эгасига бу ҳақида темир йўли хабар бериб, топшириши мумкин бўлса, бўш вагон муддатида етказиб берилган деб ҳисобланади. Юкларни ҳамда ташкилот ва жисмоний шахслар тасарруфидаги ёки улар ижарага олган бўш вагон етказиб берилиши кечиктирилгани учун темир

www.arxiv.uz йўли жавобгар бўлади. Уставнинг 128-моддасига мувофиқ “ Темир йўли юкни етказиб берилиши кечиктирилгани учун юк олувчига жарима тўлайди, агарда кечиктириш уни айби эмаслигини исбот қилмаса. Юкни етказиб берилиши кечиктирилганлиги учун ҳар бир кечиктирилган сутка учун, тўлиқ бўлмаган суткани тўлиқ деб ҳисоблаб, кира ҳақини 6 % миқдорида жарима тўланади, лекин кира ҳақидан 30 % дан ортиқ эмас. Ташкилот ва жисмоний шахслар тасарруфидаги ёки улар ижарага олган бўш вагон кечиктирилганлиги учун темир йўлидан шундай миқдорларда жарима ундирилади. Темир йўли кечиктириш учун жарима тўлашдан озод қилинади, агарда у темир йўлига боғлиқ бўлмаган, кучлар билан енгиб бўлмас ҳаракатлар шароити натижасида содир бўлган бўлса (ҳарбий ҳаракатлар, блокада, эпидемия, ер қимирлаши, сув босиши ва ҳ.к.) ”. Юкларни етказиб бериш муддатларига риоя қилиш учун: қабул қилинган юкни одатда қабул қилинган куни ва жуда бўлмаса келаси кунидан кечиктирмай жўнатишга; техник ва юк станцияларида вагонларни тўхтаб туришини ҳар томонлама қисқартиришга; поездлар ҳаракати тезлигини оширишга; аралаш қатновларда юк ташишда темир йўл транспортини бошқа турдаги транспортлар билан ўзаро ҳамкорлигини яхшилашга ва бошқа технологик операцияларни белгиланган муддатларда амалга оширишга алоҳида аҳамият бериш керак бўлади. Юкларни етказиб бериш муддатини тезлаштириш ва ғилдиракдаги юк массасини камайтириш натижасидаги халқ хўжалик воситаларини иқтисоди қуйидагича аниқланади, Э е.б. = E · Δt е.б. · Q й.с. · C юк / 365 , сўм (15.6)

www.arxiv.uz бу ерда E - капитал маблағ сарфи самарадорлигининг коэфициенти; Δt е.б. - юкларни етказишни жадалланиши, сут; Q й.с. - йўл сафаридаги юкнинг миқдори, т; C юк - 1 т юкни баҳоси.

O'xshashlar

Юкларни ташишга тайёрлаш ва қабул қилиш бўйича операциялар

Кимёвий воситаларни тайёрлаш ва таҳлил қилиш

Юкларни ортиш ва жўнатиш бўйича операциялар

Юк станциялари

Юк ва тижорат ишларини бошқариш асослари