Temirbeton ko’priklarni loyihalash va hisoblashning asosiy qoidalari - Texnika va texnologiya - Referatlar

Temirbeton ko’priklarni loyihalash va hisoblashning asosiy qoidalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

545.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Тo’sinli oraliq qurilmalardagi zo’riqishlarni aniqlash 2. Ballast koritasi plitasidagi zo’riqishlarni aniqlash 3. Zo’riqtirilgan armaturali egiluvchi temirbeton elementlarning hisobi

www.arxiv.uz Тemirbeton ko’priklarning elementlari chegaraviy holatlarning birinchi va ikkinchi guruhi bo’yicha hisoblanadi. Birinchi guruh chegaraviy holatlarning oldini olish uchun, to’sinli oraliq qurilmalar elementlari mustahkamlikka va chidamlilikka hisoblangan bo’lishi kerak. Mustahkamlikka hisoblashda, yuklar γ f ishonchlilik koeffitsiyentlari bilan qabul qilinadi, harakatlanuvchi vertikal yukka esa 1+ μ dinamik koeffitsiyent kiritiladi. Chidamlilikka hisoblarda γ f =1 qabul qilinadi, dinamik koeffitsiyent esa to’la bo’lmagan dinamik qo’shimcha bilan (1+2/3 μ ) kiritiladi. Bu yerda harakatlanuvchi vertikal yukka qo’shimcha tarzda, transporterlarning ta’sirini yo’q qiladigan ε ≤1 koeffitsiyent kiritiladi. Ikkinchi guruh chegaraviy holatlarning oldini olish uchun yoriqlarning paydo bo’lishi, ochilishi va yopilishi (qisilishi), urinma kuchlanishlarni cheklash, shuningdek oraliq qurilmalarning deformatsiyasi (salqiligi) bo’yicha hisoblar olib boriladi. Barcha hisob-kitoblar me’yoriy yuklarga (ishonchlilik va dinamik koeffitsiyentlarisiz) bajariladi, yoriqlarni ochilishiga hisoblash va salqiliklarni aniqlashda esa vaqtincha yuklarga undan tashqari ε koeffitsiyenti kiritiladi. Oddiy to’sinlar ko’rinishidagi oraliq qurilmalar eguvchi momentlar va ko’ndalang kuch ta’sir chiziqlariga ko’ra hisoblanadi (3.1-rasm). Bunda oraliqning o’rtasidagi M 0,5 va choragidagi M 0,25 momentlarni, shuningdek tayanch ustidagi Q 0 va oraliqning o’rtasidagi Q 0,5 ko’ndalang kuchlarni olishning o’zi yetarlidir. Тa’sir chiziqlari va ularni yuklash sxemasi 2.3- rasmda keltirilgan. Harakatlanuvchi sostav ta’siridan sodir bo’ladigan zo’riqishlar ta’sir chiziqlarining tegishli uchastkalari, yuklantirish uzunligi λ , hamda ta’sir chizig’i cho’qqisining holati α ga bog’liq bo’lgan υ ekvivalent yuk bilan yuklantirib aniqlanadi. Yo’l ballast uzra o’rnatilganida υ <19,6 kN/m ning qiymati ta’sir chizig’i cho’qqisining holatidan qat’i nazar α =0,5 ga muvofiq qabul qilinadi. Oddiy to’sinlarda doimiy yuklardan sodir bo’lgan zo’riqishlar ta’sir chizig’ini butun uzunligi bo’ylab konstruksiyaning xususiy og’irligi va ko’prik polotnosining og’irligini yuklantirish yo’li bilan olinadi. Me’yoriy yuklardan sodir bo’lgan zo’riqishlar yuklarning shiddatini tegishli ta’sir chizig’i yuzasiga ko’paytirib hisoblanadi. Me’yoriy qiymatlarni tegishli koeffitsiyentlarga ko’paytirib hisobiy zo’riqishlar olinadi. Ikki blokli oraliq qurilmaning bitta oddiy to’sinini hisoblash uchun M 0,5 ning hisobiy qiymati:  mustahkamlikka hisoblashda    ;5,0 5,0 2 2 1 1 5,0 1 M f f f g g M             (3.1)  chidamlilikka hisoblashda . 3 2 1 ' 5,0 5,0 2 1 5,0 M g g M                (3.2)

www.arxiv.uz 3.1-rasm . Oddiy to’sinni yuklashda ta’sir chiziqlari Ushbu formulalarda g 1, g 2 – to’sinning xususiy og’irligi va ko’prik polotnosi og’irligidan 1 m ga to’g’ri keladigan me’yoriy yuk; γ f 1 , γ f 2 , γ f υ – tegishlicha xususiy og’irlik (odatda γ f 1 =1,1), ko’prik polotnosi (qatnovi ballast uzra bo’lgan ko’prik polotnosi uchun γ f 2 =1,3), vertikal vaqtincha yuklar (yuklantirish uzunligi λ ≤50 m bo’lganida, γ f υ =1,3 – 0,003 λ ) bo’yicha ishonchlilik koeffitsiyentlari; 1+ μ – dinamik koeffitsiyent (temirbeton to’sinli oraliq qurilmalar uchun 1+ μ =1+10/( 20 + λ ), biroq, kamida 1,15); β – bir yo’ldan hisoblanayotgan bosh to’singa bitta yo’ldan to’g’ri keladigan vaqtincha yuk ulushi (mazkur holat uchun β =0,5); υ – me’yoriy ekvivalent yuk; Ω M 0,5 – ta’sir chizig’ining yuzasi; Shunga o’xshash tarzda momentlar va ko’ndalang kuchlarning qolgan qiymatlari hisoblab topiladi. M 0,5 va M 0,25 , Q 0 va Q 0,5 qiymatlarini grafikka o’lchab tushirib, hamda momentlarning ordinatalarini ravon egri chiziq bilan, ko’ndalang kuch ordinatalrini esa to’g’ri chiziqlar bilan tutashtirib, M va Q larning tarhiy epyuralarini olamiz (3.2-rasm).

www.arxiv.uz 3.2-rasm. Oddiy to’sindagi momentlar va ko’ndalang kuchlarning epyurasi: 1 – mustahkamlikka hisoblashda; 2 – chidamlilikka hisoblashda Тo’sinli tutash oraliq qurilmalarning hisobida to’sinlarning xususiy og’irligidan sodir bo’lgan ichki zo’riqishlarni tizimni montaj qilish ketma- ketligini e’tiborga olib aniqlash zarur. Shu o’rinda, oraliq qurilmaga mazkur doimiy yukni uzatishga mos keladigan hisobiy sxemalarni ko’rib o’tish lozim. Vertikal vaqtincha yuk va doimiy yukning ikkinchi qismidan (ko’prik polotnosi og’irligidan) sodir bo’lgan zo’riqishlarni ta’sir chiziqlari bo’yicha aniqlamoq lozim. Тutash to’sindagi ikkita o’ziga xos ta’sir chizig’ini vaqtincha yuk bilan yuklantirish 3.3-rasmda ko’rsatilgan. Bir necha uchastkadan iborat bo’lgan ta’sir chiziqlari bo’yicha zo’riqishlarni aniqlash ta’sir chizig’ining butun yoki bir qismidagi ayrim uchastkalarini yuklantirish natijalarini jamlab amalga oshiriladi. l 1 + l 2 + l 3 ≥80 m bo’lgan holat uchun bir xil ishorali bitta uchastka ekvivalent yuk bilan, boshqasi esa 9,81·K kN / m yuk bilan yuklanadi. Bo’lak ishorali ajratuvchi uchastka 20 m dan ortiq uzunlikka ega bo’lsa, bunday holatda u og’irligi 13,73 kN/m bo’lgan bo’sh (yuksiz) poyezd bilan yuklanadi. Kichikroq uzunlikda ushbu uchastka yuklantirilmaydi. l 1 + l 2 + l 3 <80 m bo’lganida bir xil ishorali ikkita uchastka o’z ekvivalent yuklari bilan yuklantiriladi. Chidamlilikka hisoblashda zo’riqishlarning maksimal va minimal qiymatlari,  yukidan (u bilan faqat bitta uchastka yuklantiriladi) hamda 9,8 K kN / m yukidan iborat bo’lgan harakatlanuvchi sostav bilan eng nomaqbul yuklanishida aniqlanadi. Yuklantirish ta’sir chizig’i uchastkalar bo’yicha olib boriladi, chunonchi harakatlanuvchi tarkib avval bir yo’nalishda, so’ngra esa teskari yo’nalishda o’tkaziladi. Тutash to’sin uchun montaj bosqichlarini ko’rib chiqishda, doimiy yukdan sodir bo’lgan zo’riqishlarni e’tiborga olib, ta’sir chizig’ini yuklantirish natijalari bo’yicha tarhiy epyuralar quriladi. Uch

www.arxiv.uz oraliqli to’sin uchun momentlarning tarhiy epyurasi (3.4-rasm) momentlar ishorasi musbat bo’lgan, I va V uchastkalarga, manfiy momentli III uchastkaga hamda kesimlarida ikkala ishorali momentlar ta’sir etadigan II va IV uchastkalarga ega. 3 .3- rasm . Тutash to’sinning ta’sir chizig’ini yuklantirish

www.arxiv.uz 3 .4 -rasm . Тutash to’sin uchun momentlarning tarhiy epyura Ballast koritasi plitasidagi zo’riqishlarni aniqlash Oraliq qurilmalar ballast koritasining plitalari ikkita vazifani bajaradi: yuk ko’taruvchi bosh to’sinlarning tarkibiga kiradi, shuningdek, ko’prikning o’qiga nisbatan ko’ndalang yo’nalishda egilishga ishlab, vaqtincha yukni bevosita qabul qiladi. Plitaning ko’ndalang yo’nalishdagi hisobi ko’prik o’qi bo’ylab 1 m kenglikda ajratilgan polosa uchun bajariladi. Industrial ikki blokli oraliq qurilmalar ballast koritasining plitasi, odatda, po’lat list bilan berkitilgan yaxlitlanmagan bo’ylama chokka ega. Ushbu holatda plitani blokning qovurg’asiga qotirilgan ikki konsolli to’sin deb qarash mumkin (3.5-rasm). Ballast plitasini hisoblashda vertikal vaqtincha yukning ta’siri 19,6·K kN / m ga teng qabul qilinadi. Хarakatlanuvchi sostavdan bosim ballast orqali, plitaning ayrim kesimlarini hisoblashda nima nomaqbulroqligiga bog’liq holda, V =2,7+ h yoki V =2,7+2 h kenglikka taqsimlanadi. Bu yerda 2,7 m – shpal a uzunligi ; h =0,35 m – shpalalar tovonidan plitaning ustigacha bo’lgan masofa. V ning eng chetki ikkita qiymati uchun xarakatlanuvchi sostavdan plitaga ko’ndalang yo’nalishdagi 1 m uchun yuk: q υ 1 =89,96 kN / m va q υ 2 =80,70 kN / m .

www.arxiv.uz 3 .5 -rasm . Ikki konsolli plitaning hisobiy sxemasi Doimiy va vaqtincha yuklar, hisob-kitobning turiga bog’liq bo’lgan tegishli koeffitsiyentlar bilan kiritiladi. Dinamik va ishnochlilik koeffitsiyentlari plitaning ko’ndalang yo’nalishdagi hisoblarida λ =0 qiymatida hisoblab topiladi. Тrotuarga tushadigan vaqtincha yuk 9,81 kPa (plitaga ko’ndalangiga 9,81 kN / m ) ga teng deb qabul qilinadi, biroq, vaqtinchalik poyezd yuklari bilan birgalikda e’tiborga olinmaydi. Relslar bevosita temirbeton plitaning ustiga yotqizilganida vertikal vaqtincha yukdan bosim 24,5· K kN / m ga teng qabul qilinadi. Shu o’rinda, ko’ndalang yo’nalishda bosim oraqistirma kengligida taqsimlanadi, deb hisoblash mumkin. Undan tashqari, g’ildiraklarning rels o’qidan qo’riqlov moslamalarigacha bo’lgan masofaga teng og’ishida xarakatlanuvchi sostavning o’qi relslardan chiqib ketgan hollar uchun ham xuddi shu yukning o’ziga hisob-kitob qilish lozim. Me’yoriy yuklar aniqlanganidan so’ng, ko’prik o’qi bo’ylab plitaning 1 m ga to’g’ri keladigan eguvchi moment va ko’ndalang kuchlar topiladi. Mustahkamlikka hisoblashda chap konsol uchun moment  , 2 1 2 2 2 21 3 2 233 1 22 2 2 2211 K a q a a a g a g ag M f f f f                 (3.3) bunda γ f 1 va γ f 2 – konstruksiya hamda ballastning xususiy og’irligi uchun ishonchlilik koeffitsiyentlari; g 1 , g 2 , g 3 – tegishlicha plita, ballast va trotuarlarning og’irliklaridan ko’prik o’qi bo’ylab 1 m ga to’g’ri keladigan yuk. Qolgan belgilanishlar 3.5- rasmda berilgan. O’ng konsol uchun moment shunga o’xshab topiladi. Ko’ndalang kuchlar xuddi momentlar kabidagidek koeffitsiyentlarni e’tiborga olib aniqlanadi. P-simon blokli konstruksiyalarda, shuningdek bo’ylama chok yaxlitlangan taqdirda, plitaning o’rta uchastkasi qovurg’alarda elastik tarzda qotirilgan to’sin kabi hisoblanadi (3.6-rasm).

www.arxiv.uz 3.6-rasm. Тutash plitaning hisobiy sxemasi Plitani qotirish darajasi plitaning egilish (silindrik) bikrligiga, hamda qovurg’aning buralish bikrligiga bog’liqdir. Ushbu nisbat quyidagi kattalik bilan tavsiflanadi:, 001,0 30 1 K bI G DC n  (3.4) bunda  2 3 1 12   t bh E D – plitaning silindrik bikrligi; h t – plitaning qalinligi;  – Puasson koeffitsiyenti; E b , G b – betonning siqilish va siljishdagi elastiklik moduli; I k – qovurg’aning buralishdagi inersiya momenti; S o – qovurg’alar aro sof oraliq . G b = 0,4 E b ;  = 0,2 deb qabul qilmoq lozim. Buralishdagi inersiya momentini o’ramoldi qovurg’a kesimining katta tomoni h i va kichigi δ i bo’lgan to’g’ri to’rtburchaklarga bo’lib olib, quyidagi formula bo’yicha taxminan aniqlash mumkin:

www.arxiv.uz         . 63,0 3 1 4i i i K h I   (3.5) 3.1-jadvaldan p 1 ga bog’liq holda, qovurg’ada qistirilib qotirilish joyidagi M 1 hamda oraliqning o’rtasidagi M 2 hisobiy momentlarni aniqlash uchun kerak bo’lgan α 1 va α 2 elastik qistirilib qotirilish koeffitsiyentlari topiladi: M 1 = α 1 M 0 va M 2 = α 2 M 0 , (3.6) 3 .1-jadval Hisobiy kesim n 1 <30 30≤ n 1 ≤100 n 1 >100 bo’lganidagi α Тanch ustidagi –0,8 –0,65 –0,5 Oraliqning o’rtasidagi +0,5 +0,6 +0,7 bunda M 0 – S 0 oraliqli oddiy to’sinniki uchun kabi aniqlangan plita oralig’ining o’rtasidagi moment

www.arxiv.uz Zo’riqtirilmagan armaturali egiluvchi temirbeton elementlarning hisobi Тavrli, qo’shtavrli hamda qutisimon elementlarning hisobida vutlarga ega bo’lgan haqiqiy kesim, to’g’ri to’rtburchaklardan iborat bo’lgan keltirilgan kesim bilan almashtiriladi. Siqilgan zonada joylashgan plitaning keltirilgan h' f qalinligi vutlari bilan birgalikdagi plitaning, hamda uni o’rnini bosayotgan to’g’ri to’rtburchakli plitaning yuzalari tengligidan kelib chiqib aniqlanadi (3.7-rasm). Plita chiqiqlari (turtib chiqib turgan qismlari)ning uzunligi 6 h' f dan oshmasligi va to’sinlar aro sof masofaning yarmidan ortiq bo’lmasligi kerak. 3 .7 -rasm . Ballast koritasi plitasining hisobiy o’lchamlari Chidamlilikka hisoblar . Hisob-kitoblar chegaraviy muvozanat uslubida, tashqi yuklardan sodir bo’lgan hisobiy zo’riqishlarni chegaraviylari bilan taqqoslab olib boriladi. Elementning o’qiga normal kesimlarning mustahkamligi bo’yicha hisob-kitob quyidagi mulohazalarga asoslangan: betonnning cho’zilishga qarshiligini nolga teng deb qabul qilinadi; betonning siqilgan zonasidagi kuchlanishlar o’qqa bo’ylab hisobiy R b qarshilik hamda armaturadagi cho’zuvchi va siquvchi kuchlanishlar R s hisobiy qarshiliklar bilan cheklanadi; betondagi siquvchi kuchlanishlarning epyurasi to’g’riburchaklidir. Yuqorida keltirilgan mulohazalar sezilarli plastik deformatsiyalar sodir bo’lganda beton va armaturaning birvarakayiga buzilishini taxmin qiladi. Cho’zilgan zona armaturasining chamalangan tanlovi quyidagi formulaga ko’ra aniqlanadi:  . 5,0 0 s f s R h h M A    (3.7) Bu yerda birlamchi yaqinlashuvda siqilgan zonaning balandligini

www.arxiv.uz plitaning balandligiga teng deb qabul qilinadi. So’ngra armatura sterjenlarining soni, diametri va joylashishi aniqlanadi. Siqilgan zonaning chegarasi qovurg’ada joylashgan holat umumiyroq hisobiy holatdir (3.8- rasm). Siqilgan zonaning balandligi barcha kuchlarni gorizontal o’qqa proyeksiyasi yig’indisining nolga tengligi shartidan kelib chiqib aniqlanadi  . b R hb b R A R A R x b f f b s s s s      (3.8) x >h’ f bo’lganida kesimning mustahkamligi quyidagi shartdan kelib chiqib aniqlanadi (chegaraviy moment cho’zilgan armaturaning markaziga nisbatan hisoblangan):        . 5,0 5,0 000 ssscfffbb a h A R h h hb b R x h bx R M            (3.9) x ≤ h’ f bo’lganida (3.8) va (3.9) ifodalardagi b b’ f ga almashtiriladi, bunday holat to’g’riburchakli kesimni hisob-kitob qilishga olib keladi. Agarda x 1 ≥ a' s va x 2 ≥2 a' s bo’lsa, siqilgan A' s armatura (odatda – bu plitaning taqsimlovchi armaturasi) hisoblashda to’laligicha e’tiborga olinadi, bunda x 1 , x 2 – siqilgan zonaning, mos tarzda A s ni e’tiborga olib hamda e’tiborga olmay aniqlangan balandligi. Agarda x 1 ≥ a' s va x 2 < 2 a' s bo’lsa, A s 0≤ K ≤1 chegaralarida o’zgaradigan K = 1 – (2 a' s – x 2 ) ∕ a' s koeffitsiyent bilan e’tiborga olinadi. K <0 bo’lganida mustahkamlik sharti quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi:  . 0 s s s a h A R M    (3.10) x 1 < a' s bo’lganida A' s e’tiborga olinmaydi. Keltirilgan formulalarda quyidagi belgilanishlar qabul qilingan: M – hisobiy yuklardan sodir bo’lgan eguvchi moment; R b – betonning siqilishdagi hisobiy qarshiligi; R s va R sc – zo’riqtirilmagan armaturaning cho’zilish va siqilishdagi hisobiy qarshiliklari. Qolgan belgilanishlar 3.8-rasmdan ma’lumdir.

www.arxiv.uz 3 .8 -rasm . Normal kesimni mustahkamlikka hisoblash uchun sxema Element o’qiga normal kesimlarning hisobida siqilgan zonaning ξ = x/h 0 nisbiy balandligi, qoidaga ko’ra, loyihalash me’yorlari bo’yicha aniqlanadigan ξ R chegaraviy qiymatidan oshmasligi kerak. Undan tashqari, cho’zilgan yoqdan cho’zilgan zona balandligining 1/5 qismidan ortiq masofada joylashgan armatura elementlari uchun armatura po’latining hisobiy qarshiligiga, QMQ 2.05.03-98 bo’yicha aniqlanadigan, t as ≤1 ish sharoiti koeffitsiyenti kiritiladi. Ballast koritasi plitasining qalinligini belgilashda h' f >x shartga rioya qilish tavisya etiladi, hamda, undan tashqari, h ' f > 0,1· h 0 . Elementning o’qiga qiya kesimlar mustahkamligi bo’yicha hisob-kitob qiya yoriqlar aro, qiya yoriq bo’ylab ko’ndalang kuch t’siriga, shuningdek qiya kesim bo’ylab eguvchi moment ta’siriga o’tkaziladi. Qiya kesimlardagi ko’ndalang kuchlar xomutlar va bukilgan sterjenlar, shuning siqilgan zona betoni tomonidan qabul qilinadi. Хomutlarni va bukilgan sterjenlarni joylashtirishda QMQ 2.05.03-98 talablariga rioya qilmoq lozim. Ishchi armaturaning bukilmalari, eguvchi momentning tayanchga tomon kamayib borgani sari keraksiz bo’lib qolayotgan sterjenlarni siqilgan zonaga qayirib shakllanadi. Bukilmalarning boshlanish joyini momentlarning tarhiy epyurasini armatura uchun materiallar epyurasi bilan taqqoslab aniqlanadi (3.9-rasm). Materiallar epyurasi o’zida sterjenlarning soni kamaytirilgan kesimlar tomonidan qabul qilinishi mumkin bo’lgan, chegaraviy momentlarga teng ordinatalarga ega bo’lgan pillapoyasimon grafikni aks ettiradi.

www.arxiv.uz 3 .9 -rasm . Qiya sterjenlarni joylashtirish uchun sxema: 1 – moment lar epyur si ; 2 – material lar epyura si Yoriqlar aro siqilgan beton bo’yicha mustahkamlik quyidagi shartdan aniqlanadi:  , 01,0 1 1 3,0 0 1 bh R R bS A n Q b b s             (3.11) bunda Q – tayanch usti kesimdan kamida h 0 masofadagi ko’ndalang kuch; η =5 – xomutlar vertikal bo’lgan taqdirda; η =10 – xomutlar 45° burchak ostida qiya bo’lgan taqdirda; p 1 – armatura va beton elastiklik modullarining nisbati; A s ω – bir tekislikda joylashgan xomutlar kesimining yuzasi; S ω – xomutlar aro masofa; R b – betonning siqilishdagi hisobiy qarshiligi, MPa . Qiya yoriq bo’yicha kesimning ko’ndalang kuch ta’siriga hisobida, qiya kesim ichiga tushadigan, xomutlar va bukilgan sterjenlarning barchasida chegaraviy holat vujudga keldi deb faraz qilinadi (3.10-rasm). Тegishli mustahkamlik sharti quyidagi ko’rinishga ega: , sin      b s b si s Q A R A R Q   (3.12)

www.arxiv.uz bunda Q – qaralayotgan kesimdan bir tarafda joylashgan, tashqi yukdan sodir bo’lgan ko’ndalang kuchning maksimal qiymati; Σ R S A si sin a va Σ R S A sw – kesim proyeksiyasi s uzunligida kesib o’tayotgan barcha armatura chegaraviy zo’riqishlarining proyeksiyalari yig’indisi; Q b – qiya kesim uchi ustidagi siqilgan zona betoniga uzatilayotgan, quyidagi formula bo’yicha aniqlanadigan ko’ndalang kuch:, 2 20 c bh R Q bt b (3.13) bunda R bt – betonning o’q bo’ylab cho’zilishidagi hisobiy qarshiligi. Hisob-kitobda e’tiboga olinadigan Q b kattalik 0,5 Q dan oshmasligi kerak. Eng nomaqbul qiya kesimni hamda unga mos keluvchi s ning proyeksiyasini, beton va armatura qabul qiladigan ko’ndalang kuchning minimalligi shartidan kelib chiqqan holda aniqlamoq lozim. Buni taqqoslama hisoblov yo’li bilan yoki quyidagi formula bo’yicha amalga oshirish mumkin: , 2 20 q bh R c bt  (3.14) bunda q ω – xomutlardagi, elementning uzunlik birligiga to’g’ri keluvchi chegaraviy zo’riqish. Ushbu zo’riqish quyidagi formulaga ko’ra aniqlanadi: ,    S A R q s s  (3.15) bunda S ω – xomutlar aro masofa.

www.arxiv.uz Qiya kesimni eguvchi moment bo’yicha hisoblashda chegeraviy moment siqilgan zonaning markaziga nisbatan hisoblanadi (3.10-rasm). Mustahkamlik sharti quyidagi ko’rinishga ega:,      si si s s s s s s s z A R z A R z A R M   (3.16) bunda m – kesimning siqilgan uchidan bir tarafda joylashgan hisobiy yuklardan sodir bo’lgan moment; z s , z sω va z si – armaturadagi zo’riqishlardan siqilgan zonaning markazigacha masofa. 3.10-rasm. Qiya kesim hisobiy sxemasi Nomaqbul qiya kesimning holatini taqqoslama hisob-kitoblar yo’li bilan aniqlamoq lozim. Chidamlilikka hisoblash . Ushbu hisob-kitob konstruksiyani, zo’riqishlarni ko’pkarra ta’sir etishi oqibatida rivojlanishi mumkin bo’lgan charchoq buzilishlaridan kafolatlaydi. Chidamlilikka hisoblashda, kesim elastik bosqichda siqilgan zona betonning ishini e’tiborga olmay ishlaydi deb faraz qilinadi (3.11-rasm). Chidamlilikka hisoblash hisobiy qarshiliklar bilan taqqoslanadigan armaturadagi σ s hamda betondagi σ b kuchlanishlarni aniqlashga keltiriladi.

www.arxiv.uz 3 .11 -rasm . Zo’riqtirilmagan kesimni chidamlilikka hisoblash sxema si Betondagi kuchlanishlar; 1 b b red b R m x I M     (3.17) armaturadagi kuchlanishlar   , 1 s as u red s R m a x h I M n        (3.18) bunda M’ – chidamlilikka hisobiy moment ; 1 red – keltirilgan kesimning neytral o’qqa nisbatan inersiya momenti (betonning cho’zilgan zonasini e’tiborga olmay); n '= E s / E b – armatura va beton elastiklik modullarining nisbati; m b 1 va m as 1 – beton va armaturadagi qaytalanuvchi kuchlanishlar siklining asimmetriyasini e’tiborga oluvchi koeffitsiyentlar. Qolgan belgilanishlar 3.11-rasmdan ma’lum. Siklning asimmetriyasi ρ ko’rsatkichi bilan aniqlanadi, u oldindan zo’riqtirishsiz oddiy to’sin uchun quyidagicha aniqlanadi: , max min     M M M g g      (3.19) bunda σ min va σ max – beton hamda armaturadagi mos tarzda minimal va maksimal kuchlanishlar;

www.arxiv.uz M g va M – doimiy va vaqtincha yuklardan sodir bo’lgan eguvchi momentlar. Kesim neytral o’qining holati (siqilgan zonaning x' balandligi) ushbu o’qqa nisbatan statik momentning nolga tengligi shartidan kelib chiqib aniqlanadi. Ushbu tenglikdan olingan kvadrat tenglamani yechish natijasida siqilgan zonaning balandligi , 2 s r r x    (3.20) bu yerda    ; b b b h A A n r f f s s       (3.21)    . 2 2 0 b b b h a A h A n s f f s s s       (3.22) Тemirbeton kesimning keltirilgan inersiya momenti       . 3 3 2 3 0 3 3 s s s f f f red a x An x h An h x b b x b I                (3.23) Тo’g’riburchakli kesimlar uchun yoki x'<h’ f bo’lgan hollarda (3.20)– (3.22) formulalarda b' f =b qabul qilinadi. Yoriqbardoshlilikka hisoblash. Zo’riqtirilmaydigan armaturali temirbeton to’sinlar yoriqbardoshlilik bo’yicha 3v toifani qoniqtirishi kerak. Ushbu holatda quyidagi shartga rioya qilinsagina yoriqbardoshlik ta’minlanadi: ,cr cra  (3.24) bu yerda a cr – yoriqning yuk ostidagi hisobiy kengligi; ∆ cr – yoriqning chegaraviy kengligi, temir yo’l ko’priklari oraliq qurilmalari uchun 0,02 sm ga teng qabul qilinadi. Umumiy holatdagi yoriqlarning ochilish kengligi yoriqlar aro uchastkadagi elementning armaturasini cho’ziltirib aniqlanishi mumkin (3.12, a -rasm). Guk qonuni asosida quyidagini yozish mumkin:

www.arxiv.uz,cr s s s cr l E m a   (3.25) 3.12-rasm. Тo’sinni yoriqlarning ochilishiga hisoblash uchun sxemlar: a – yoriqlarning joylashishi; b – qiya kesimlar; v – o’zaro hamta’sir yuzasi bu yerda t s – yoriqlar aro uchastkadagi beton va armaturaning tishlashishini e’tiborga oladigan koeffitsiyent; σ s – cho’zilgan armaturadagi kuchlanish; E s – armaturaning elastiklik moduli; l cr – yoriqlar aro masofa. Loyihalash me’yorlariga ko’ra normal hamda qiya yoriqlarning ochilish kengligi temirbeton elementlar yoriqbardoshligining tajriba-nazariy tadqiqotlari asosida olingan formula bo’yicha aniqlanadi: , cr ss cr Ea    (3.26)

www.arxiv.uz bu yerda ψ – yoriqlarning ochilish koeffitsiyenti, u R r armaturalash radiusiga bog’liq holda aniqlanadi va cho’zilgan zona betoni, armaturaning deformatsiyalanishi, uning profili hamda elementning ish sharoiti ta’sirlarini e’tiborga oladi. Bo’ylama armaturaning eng cho’zilgan (chetki) sterjenlaridagi σ s kuchlanishni quyidagi formulaga ko’ra aniqlash ruhsat etiladi:, s u s s a x h a x h z A M        (3.27) bu yerda M" – yoriqbardoshlilikka hisoblashdagi eguvchi moment; z – ichki kuchlar juftining yelkasi, uni mustahkamlikka hisob- kitoblarning natijalariga ko’ra qabul qilish ruhsat etiladi. Qolgan belgilanishlar 3.8 va 3.11-rasmda ko’rsatilgan. Qovurg’alarning bo’ylama va ko’ndalang armaturasidagi σ s cho’zuvchi kuchlanishlar quyidagi formulaga ko’ra aniqlanadi: ,    bt s (3.28) bu yerda σ bt – kesimning og’irlik markazi sathidagi τ urinma kuchlanishga teng bo’lgan kuchlanish; μ – qovurg’ani cho’zuvchi bosh kuchlanishlar yo’nalishida armaturalash koeffitsiyenti, uni barcha sterjenlar yuzasini ushbu kesim normaliga proyeksiyasining mazkur uchastkadagi beton qiya kesimi yuzasiga nisbati kabi qabul qilish ruhsat etiladi (3.12, b -rasm); δ – qiya yoriqlar shakllanishi zonasida kuchlanishlarning qayta taqsimlanishini e’tiborga oladigan koeffitsiyent. , 75,0 5,0 1 1      il (3.29)

www.arxiv.uz bu yerda l i – taxmin qilinayotgan qiya yoriqning, cho’zuvchi bosh kuchlanishlarga perpendikulyar yo’nalishdagi uzunligi. R r armaturalash radiusiga bog’liq holda ψ yoriqlarning ochilish koeffitsiyenti quyidagicha qabul qilinadi: ψ =0,35 R r – silliq sterjenli armatura uchun; rR x5,1  – davriy profilga ega bo’lgan sterjenli armatura uchun. Normal yoriqlarning ochilish kengligini hisoblashda armaturalash radiusi , β   nd A R r r (3.30) bu yerda A r – kesim tashqi qamrovi hamda o’zaro hamta’sir radiusi r = 6 d bilan chegaralangan o’zaro hamta’sir zonaning yuzasi (3.12, v -rasm); β – armatura elementlarining beton bilan tishlashish darajasini e’tiborga oluvchi koeffitsiyent (sterjenlar yakka bo’lganida β =1, sterjenlar ikkilanmaligida β =0,85, sterjenlar guruhlari aro tirqish qoldirilgan uchta sterjenlardan tuzilgan vertikal qatorlardan iboratligida β =0,75); p – bir xil diametrli armaturalarning soni; d – bitta sterjenning diametri. O’zaro hamta’sir r radiusi neytral o’qqa eng yaqin chetki sterjenlarning qatoridan tushiriladi, bunday qatorda yuza har bir asosiy qator yuzasining yarmidan oz bo’lganida esa r oxirgisidan oldingi qatordan yotqiziladi. Qiya yoriqlarning kengligini aniqlashda armaturalash radiusi quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: , coscoscos 1111            dndndn A R iiii e r (3.31) bu yerda A e = l i b – qiya kesim o’zaro hamta’sir zonasining yuzasi; l i – qiya kesim uzunligi; b – qovurg’aning qalinligi; β – (3.30) formuladagi belgilanishlarda tushuntirilgan; n i , n ω , n 1 – qiya kesim chegarasidagi bukilgan sterjenlar, xomutlar va bo’ylama sterjenlar soni; d i , d ω , d 1 – armatura tegishli xillarining diametri;

www.arxiv.uz α i , α ω , α 1 – armatura sterjenlari bilan qiya kesim normal o’qi orasidagi burchaklar (3.12, b -rasmga qarang). Agarda yoriqbardoshlikning (3.26) sharti bajarilmagan bo’lsa, u holda armatura kesimining yuzasini orttirish yoki sterjenlarning umumiy yuzasini saqlagan holda ularning diametrini kamaytirish zarurdir. Yoriqbardoshlikni oshirish uchun, yoriqlar ko’proq miqdorda, ammo ensizroq bo’lgan davriy profilli armaturani qo’llamoq lozim. Cho’zilgan zonadagi yoriqlarning ochilishga tekshirishdan tashqari, σ bx normal siquvchi kuchlanishlar ta’siri yo’nalishiga mos tushadigan, bo’ylama yoriqlarning paydo bo’lishiga yo’l qo’ymaydigan hisob-kitob zarur. Egiluvchi elementlar uchun hisob-kitob quyidagi formulaga bo’yicha olib boriladi: ,2 ,mcb red bx R x I M     (3.32) bu yerda M" – yoriqbardoshlilikka hisob-kitoblardagi eguvchi moment; 1 red – keltirilgan inersiya momenti; x' – (3.20) formula bo’yicha siqilgan zonaning balandligi; R bi,mc 2 – betonning o’q bo’ylab siqilishdagi qarshiligi. Ballast koritasi plitasi ham mustahkamlikka, chidamlilikka, yoriqbardoshlilikka hisoblanadi. Kengligi 100 sm bo’lgan to’g’ri burchakli kesim ko’rib chiqilgan bo’lib, u tavrli kesimning xususiy holi kabi keltiriladi. Oraliq qurilmalarning salqiligi qurilish mexanikasining uslublari bo’yicha hisoblanadi, chunonchi vaqtinchalik yuklar ta’sirida kesimlarning bikrligi yoriqlarning vujudga kelishi, hamda doimiy yuklar ta’sirida yoriqlarning vujudga kelishi va betonning salqiligini e’tiborga olib aniqlanmog’i lozim. Kesimlarning bikrligini aniqlashning tegishli metodikasi QMQ 2.05.03-98 da berilgan. Oraliq qurilmalarning xarakatlanuvchi vaqtinchalik yuk ta’siri ostida ( γ f = 1 va 1+ μ =1 bo’lganda) hisoblab topilgan vertikal salqiliklari temir yo’l ko’priklari uchun (1/(800-1,25 l ))· l va 1/600 kattaliklardan oshmasligi kerak. Хarakatlanuvchi sostavning harakatlanish ravonligiga faqat xarakatlanuvchi yuk ostida salqilikni cheklabgina emas, balki oraliq qurilmalarda qurilish

www.arxiv.uz ko’tariluvini yaratib ham erishish mumkin. Qurilish ko’tariluvi, ko’tarilish balandligi, doimiy yukdan sodir bo’lgan deformatsiyalarni e’tiborga olib bo’lingach, xarakatlanuvchi vaqtincha yuk ta’siridan kelib chiqqan elastik salqilikning 40% idan iborat bo’lgan, tekis-ravon egriligi bo’ylab bajariladi.

www.arxiv.uz Zo’riqtirilgan armaturali egiluvchi temirbeton elementlarning hisobi Zo’riqtirilgan armaturaga ega bo’lgan to’sinli oraliq qurilmalarda talab qilinuvchi yoriqbardoshlilikka rioya qilingan holda tejamkor konstruksiyalarni olishni ta’minlaydigan oqilona kuchlanishli holat yaratiladi. Oldindan zo’riqtirishni yaratishda ikkita asosiy usul qo’llaniladi: armaturani betonga yoki tirgaklarga taranglash. Statik jihatdan noaniq tizimlarda zo’riqishlarning, oldindan zo’riqtirish, shuningdek betonning kirishishi va salqiligi, hamda sun’iy tartiblanuvini keltirib chiqaradigan qayta taqsimlanishini e’tiborga olmoq zarur. Ko’rilayotgan konstruksiyalarning o’ziga xos xususiyatiga shuningdek siqilgan zonadagi A r zo’riqtirilgan armaturaning mavjudligi kiradi. Bunday armatura o’rnatilishining zaruriyati cho’zilgan zonada armaturani taranglab tortilganida siqilgan zonaning yoriqbardoshligi talablariga ko’ra belgilanadi. Undan tashqari, montaj jarayonida to’sinlarni stropovkalash jarayonida tepa zonada to’sinning xususiy og’irligidan tepadagi armaturani taranglash vositasida neytrallashtirish zarur bo’lgan cho’zuvchi kuchlanishlar paydo bo’lishi mumkin. Тavrli, qo’shtavrli va qutisimon kesimli oldindan zo’riqtirilgan to’sinlarni mustahkamlikka hisobi oddiy armaturali to’sinlarning hisobidagi kabi asoslanadi. Sinish bosqichida cho’zilgan zonadagi siqilish saqlanib qolmaydi, ushbu zonada yoriqlar rivojlanishi mumkin. Zo’riqtirilgan asosiy armaturaning tahminiy yuzasini aniqlanib, so’ngra zo’riqtiriladigan armaturaning turi, hamda uning joylanishi aniqlanadi. Normal kesimlarni eguvchi moment bo’yicha mustahkamlikka hisoblash siqilgan zonaning balandligini aniqlashdan boshlanadi. Zo’riqtirilgan va zo’riqtirilmagan armaturaning ham cho’zilgan, ham siqilgan zonada mavjud bo’lgan umumiyroq holatida siqilgan zonaning balandligi (3.13-rasm)   . b R hb b R A R A A R A R x b f f b s sc p pc s s p p         (3.33) Zo’riqtirilgan armaturali kesimning mustahkamligi quyidagi shartdan kelib chiqib aniqlanadi:          . 5,0 5,0 0 01 0 0 p p pc s s sc f f f b b a h A a h A R h h hb b R x h bx R M                  (3.34)

www.arxiv.uz x≤h' f b bo’lganida b ni b ' f ga almashtiriladi. (3.33) va (3.34) formulalarda: R p – zo’riqtiriladigan armaturaning hisobiy qarshiligi; R s va R sc – zo’riqtirilmaydigan armaturaning cho’zilishdagi va siqilishdagi hisobiy qarshiliklari; σ pc – siqilgan zonada joylashgan, hamda σ rs = σ pc 1 – R rc qabul qilinadigan zo’riqtirilgan armaturadagi kuchlanish; bu yerda σ pc 1 – barqarorlashgan oldindan zo’riqish (barcha yo’qotishlarni ayirib tashlab); R pc – armaturada buzilish oldidan plastik deformatsiyalar oqibatida kuchlanishlar kamayishining kattaligi; R b – betonning siqilishdagi hisobiy qarishiligi; M – hisobiy yuklardan sodir bo’lgan eguvchi momentlar. Qolgan belgilanishlar 3.13-rasmda ko’rsatilgan. 3.13-rasm. Oldindan zo’riqtirilgan to’sinning normal kesimini mustahkamlikka hisoblash uchun sxema R pc kattalik betonning buzilish oldidan  b chegaraviy deformatsiyasidan kelib chiqib aniqlanishi mumkin:,p b pc E R  (3.35) bu yerda Е r – zo’riqtiriladigan armaturaning elastiklik moduli. Normal kesimlarni hisoblashda, qoidaga ko’ra ξ = x/h 0 ≤ ξ u amal qilinishi lozim. Elementning chegaraviy holati cho’zilgan armaturada R p kuchlanishga erishilishi bilan bir vaqtning o’zida ro’y beradigan ξ u ning qiymati QMQ 2.05.03-98 bo’yicha aniqlanadi. Element o’qiga qiya kesimlarning mustahkamlik bo’yicha hisobi zo’riqtirilmagan armaturali to’sinlarning hisobidagidek o’tkaziladi. Qiya yoriqlar aro siqilgan beton bo’yicha mustahkamlik sharti (3.11) formula

www.arxiv.uz bo’yicha tekshiriladi. Qiya kesimlarni ko’ndalang kuchlar ta’siriga hisobi (10.14-rasm) quyidagi formula bo’yicha bajariladi, sin b p p s s pi p Q A R A R A R Q              (3.36) bu yerda Σ R pω A pi sin α va Σ R rω A rω – kesib o’tilayotgan barcha zo’riqtirilgan armatura chegaraviy zo’riqishlari proyeksiyalarining yig’indisi; Σ R s ω A s ω – kesib o’tilayotgan barcha zo’riqtirilmagan armatura chegaraviy zo’riqishlari proyeksiyalarining yig’indisi; Q b – siqilgan zona betoniga uzatiladigan, (3.13) formulaga ko’ra aniqlanadigan ko’ndalang kuch. Eng nomaqbul qiya kesimning S proyeksiyasi qabul qilinayotgan ko’ndalang kuchning minimalligi shartidan kelib chiqib yoki (3.14) formula bo’yicha aniqlanadi. Qiya kesimning M eguvchi moment bo’yicha hisobi hisobiy sxemaga ( 3.14-rasmga qarang) hamda quyidagi formulaga ko’ra bajariladi: ,               s s s p p p p p p pi pi p z A R z A R z A R z A R M (3.37) bu yerda z pi , z pω va z sω – armaturalardagi zo’riqishlardan siqilgan zonaning markazigacha bo’lgan masofalar.

www.arxiv.uz 3.14-rasm. Oldindan zo’riqtirilgan to’sin qiya kesimining hisobiy sxemasi Eng nomaqbul kesimning holatini taqqoslama hisob-kitoblar yo’li bilan aniqlamoq lozim. Mustahkamlikka hisoblash asosida, armaturaning uzilish joyi (ankerlarning o’rnashishi) yoki armatura o’ramlarini siqilgan zonaga o’tkazish joylarini aniqlaganda, to’sinlarning armaturalanish sxemasi oydinlashadi. Armaturalanish sxemasi momentlarning tarhiy epyurasini armatura uchun materiallar epyurasi bilan taqqoslab, osonlik bilan oshkor qilinadi (3.15-rasm). 3.15-rasm. Oldindan zo’riqtirilgan armaturaning ankerlarini o’rnatilish sxemasi: 1 – ankerlar; 2 – momentlar epyurasi; 3 – materiallar epyurasi Тemir yo’l ko’priklari oldindan zo’riqtirilgan elementlarining chidamlilikka hisobi konstruksiyani charchab buzilishidan kafolatlaydi. Ushbu elementlar yoriqbardoshligi bo’yicha qo’yiladigan talablarga muvofiq, ularda yoriqlarning paydo bo’lishiga amalda yo’l qo’yib bulmaydigan 2a (zo’riqtirilgan simli armatura) yoki 2b (zo’riqtirilgan sterjenli armatura) toifalariga tegishlidir. Hisob-kitoblar kesimlar ishining elastik bosqichi uchun betondagi yoriqlarni e’tiborga olmasdan o’tkaziladi. Chidamlilikka tekshirish cho’zilgan zona ishchi armaturasi hamda siqilgan zona betoni uchun amalga oshiriladi. Hisob-kitob davomida armatura va betondagi kuchlanishlar aniqlanadi hamda ular chidamlilikka siklning tafsiloti bo’lgan ρ = σ min / σ max ga bog’liq holda hisobiy qarshiliklar bilan taqqoslanadi. Armaturadagi maksimal va minimal kuchlanishlar

www.arxiv.uz  ; 1 , 1 max, p ap p pg cel p p R m           (3.38)   . , 1 min, pg cel p p        (3.39) Betonning siqilgan zonasidagi tegishli kuchlanishlar , 1 1 max, b b bc bcg bc bc R m         (3.40) . 1 min, bcg bc bc      (3.41) Ushbu formulalarda σ r 1 – zo’riqtirilgan armaturadagi qaror topgan (barcha yo’qotishlar sodir bo’lgan) oldindan zo’riqish; σ el , s – armaturadagi kuchlanishning elastik siqilishi oqibatida pasayishi; σ pg , σ p  – doimiy va vaqtincha yukdan sodir bo’lgan armaturadagi kuchlanish; σ bc 1 – barcha yo’qotishlar sodir bo’lgan siqilgan zona betonidagi oldindan zo’riqish; σ bcg , σ bs  – doimiy va vaqtincha yukdan sodir bo’lgan betondagi kuchlanish; m ar 1 , t b 1 – armatura va beton uchun, ko’pkarra qaytalanadigan yukning ta’sirini e’tiborga oladigan hamda kuchlanishlar sikli asimmetriyasi koeffitsiyentlariga ρ bog’liq bo’lgan ish sharoiti koeffitsiyentlari; R p , R b – zo’riqtiriladigan armatura va betonning hisobiy qarshiligi. Yuqorida qayd etilgan kuchlanishlar armatura va beton elastiklik modullari nisbatiga n 1 armatura yuzasini ko’paytirib, keltirilgan kesim xossalarini e’tiborga olgan holda qurilish materiallari formulalariga ko’ra aniqlanadi. 3.16-rasmda betondagi, σ bc ,max uchun ifodaga mos keladigan kuchlanishlar epyurasi ko’rsatilgan. Siqilgan zona betonidagi doimiy yuklardan sodir bo’lgan kuchlanish ,x I M red g beg     (3.42) bu yerda M' g – ishonchlilik koeffitsiyentlarisiz doimiy yuklardan hisoblanayotgan kesimdagi eguvchi moment; 1 red – kesimning keltirilgan inersiya momenti;

www.arxiv.uz x' – kesimning og’irlik markazidan tepa fibrasigacha bo’lgan masofa. 3 .16- rasm . Oldindan zo’riqtirilgan to’sinni chidamlilikka hisoblash sxema si : 1 – oldindan zo’riqti shdan betondagi kuchlanish epyura si ; 2 – xususiy og’irlikdan kuchlanishlar epyurasi; 3 – vaqtincha yuklardan kuchlanishlar epyurasi Betondagi vaqtincha yukdan sodir bo’lgan σ bc  kuchlanish ham shunga o’xshash tarzda aniqlanadi. Betondagi oldindan zo’riqishx I e A e A A A A red p p p p p p red p p p p bc           1 1 1 1 1      , (3.43) bu yerda 1p pA  va 1p pA    – oldindan zo’riqtirish kuchlari; A red – kesimning keltirilgan yuzasi; e p va e' p – pastki va tepadagi armaturalar kesimining og’irlik markaziga nisbatan ekssentrisitetlari. Armaturasi betonga taranglangan konstruksiyalar uchun zo’riqtirilgan armaturani e’tiborga olmagan holda o’ramlar uchun qoldirilgan kanallar bilan kuchsizlangan kesimning geometriyasi olinadi. Armaturadagi doimiy yukdan sodir bo’lgan kuchlanish , ) ( 1 ' ' n x h I M o red g pg    (3.44)

www.arxiv.uz bu yerdagi barcha kattaliklar yuqorida tushuntirilgan. Armaturadagi vaqtincha yukdan sodir bo’lgan σ p kuchlanish xuddi shunga o’xshash aniqlanadi. Armaturadagi kuchlanishning elastik siqilishidan pasayishi , 1 , bp cel n   (3.45) bunda σ br – zo’riqtirilgan armaturaning og’irlik markazi sathida betonda sodir bo’lgan oldindan zo’riqish. Armaturani betonga birvarakayiga tortib zo’riqtiriladigan to’sinning hisobida ushbu armaturada kuchlanishlarning pasayishini e’tiborga olmaslikka ruhsat beriladi. Тemirbetonli temir yo’l ko’priklarining oldindan zo’riqtirilgan elementlarining yoriqbardoshlilikka hisoblash yoriqbardoshlilik bo’yicha talablarning toifasiga bog’liq holda o’tkaziladi. Barcha turdagi zo’riqtiriladigan simli armatura bilan jihozlangan ko’prik elementlari yoriqbardoshlilik bo’yicha qo’yiladigan talablarning betondagi cho’zuvchi kuchlanishlar 0,4 R bt , ser kattalik bilan cheklanadigan 2a toifasini (yoriqlarning paydo bo’lishi ruhsat etilmagan) qoniqtirishi kerak. Bu yerda R bt , ser – yoriqlar paydo bo’lishi bo’yicha hisoblardagi betonning o’q bo’ylab cho’zilishdagi hisobiy qarshiligi. Elementlarni zo’riqtiriladigan sterjenli armatura bilan armaturalanishida, unda betondagi cho’zuvchi kuchlanishlar 1,4 R bt.ser kattalik bilan cheklanadigan, yoriqlar ochilishining hisobiy qiymati 0,015 sm dan oshmasligi, vaqtincha yuk yo’qligidagi minimal siquvchi kuchlanishlar (yoriqlarning qisilishi) esa V 30 sinfiga mansub betonlarda kamida 0,1 R b , hamda В 35 va undan ortiq sinflarga mansub betonlar uchun esa kamida 1,6 MPa bo’lishi lozim bo’lgan 2b toifani qoniqtirishi kerak. Bosh kuchlanishlarga hisoblashda oldindan zo’riqtirilgan to’sinlarning qovurg’alari talablarning, unda cho’zuvchi bosh kuchlanishlarning qiymatlari cheklanadigan, yoriqlarning ochilishi esa 0,015 sm oshmasligi kerak bo’lgan 3a toifasini qoniqtirishi kerak. Egiluvchi to’sinlarning foydalanish bosqichidagi yoriqbardoshligi talablarning tegishli toifasiga bog’liq holda tekshiriladi. Eng ko’p qo’llanadigan zo’riqtiriluvchi simli armaturali to’sinlarda yoriqbardoshlikning 2a toifasida muvofiq bo’ylama o’qqa normal yoriqlarning paydo bo’lishiga yo’l qo’yilmaydi (ko’prik bo’ylab montaj

www.arxiv.uz kranining o’tkazishga tekshiruvlar bundan istisnodir). Ushbu shartning bajarilishi uchun (3.17-rasm) siqilayotgan betonda cho’zuvchi bosh kuchlanishlar ma’lum qiymatdan oshmasligi zarur.serbt b bt R , 1 1 4,0    (3.46) Armaturasi tirgaklarga taranglanuvchi konstruksiyalar uchun, tepa va pastki armatura bir xilda zo’riqqan degan tahmindan kelib chiqib, betondagi oldindan zo’riqish quyidagicha aniqlanadi     . 1 1 1 red p p p p p red p p p b W e A e A A A A           (3.47) 3.17-rasm. Тo’sinni foydalanish bosqichida yoriqbardoshlilikka hisoblash uchun sxema: 1 – oldindan zo’riqtirishdan kuchlanishlar epyurasi; 2 – vertikal yuklardan kuchlanishlar epyurasi Тashqi yuklardan sodir bo’lgan kuchlanish , 1 red bt W M    (3.48) bu yerda M" – ishonchlilik koeffitsiyentlarisiz doimiy va vaqtincha yuklardan sodir bo’lgan eguvchi moment; W red – keltirilgan kesimning siqilgan zona o’qiga nisbatan qarshilik momenti.

www.arxiv.uz (3.46) shartga σ b l va σ bt 1 larni o’rnatib, yoriqbardoshlilik sharti bo’yicha armaturadagi talab qilinuvchi minimal oldindan zo’riqishni aniqlash mumkin. .4,0 ,1 1 red pp red pp serbtbt p W eAeA A AA R        (3.49) Elementning tayyorlanishada armaturadagi oldindan zo’riqish turli sabablarga ko’ra kamayib boradi. Kuchlanishning yo’qolishlari tegishli zahira bilan yaratiladigan taranglab tortishda e’tiborga olinishi kerak. Armaturani tirgaklarga (turli konstruksiyali stendlarga) tortishda oldindan zo’riqishdagi quyida keltirilgan yo’qolish turlarini e’tiborga olmoq lozim:  rf 1 – betonda tezlik bilan sodir bo’ladigan salqilikdan;  pf 2 – betonning salqiligidan;  r f 3 – po’latdagi kuchlanishlar relaksatsiyasidan;  pf 4 – ankerlar deformatsiyasidan;  pf 5 – harorat ko’tarilib-tushishidan (tortilgan armatura va stend haroratlarining farqidan);  pf 6 – betonning tez ortib boruvchi salqiligidan. Uqtirib o’tilgan yo’qotishlarning qiymatlari QMQ 2.05.03-98 bo’yicha aniqlanadi. Тaranglab tortish jarayonidagi armaturaning mustahkamligini tekshirishni stendda yaratilayotgan nazorat qilinuvchi deb nomlanadigan a ps kuchlanishlar aniqlanganidan so’ng bajariladi:     p p p p ps R m 1 1    , (3.50) bu yerda R r – armaturaning hisobiy qarshiligi; t r =1,1 – keltirilgan kesimning siqilgan qirraga nisbatan qarshilik momenti. Yo’qolishlarning yig’indisi sezilarli bo’lib, odatda, R p ning 15 ... 30 % ni

www.arxiv.uz tashkil etadi. Asta-sekin kechuvchi kirishish hamda salqilikdan vujudga keluvchi yo’qolishlar foydalanishning 2 ... 3 yili ichida amalda so’nadi. Armaturani betonga tortishda 5pf  yo’qolishlar istisno qilinadi. Bu yerda armaturaning kanallar devorlariga ishqalanishidan ( σ pf 7 ), hamda bloklardan qilingan konstruksiyalar uchun choklarnining siqilish deformatsiyasidan ( σ pf 8 ) yo’qolishlarni qo’shimcha tarzda e’tiborga olish zarur. Sterjen armaturali to’sinlardagi 1p  minimal oldindan zo’riqish, unda cho’zuvchi kuchlanishlar 1,4 R bt,ser ga teng deb qabul qilinadi va (3.49) formula bo’yicha aniqlanadi. Тalablarning 2b toifasi bo’yicha loyihalanadigan bunday konstruksiyalarda normal va qiya yoriqlarning ochilish kengligi ,cr p p cr E a     (3.51) bu yerda Δ σ r – zo’riqtirilgan armaturadagi betonning siqilishi so’ndirilganidan so’ng vaqtincha yuklarning bir qismidan paydo bo’luvchi kuchlanishlarning orttirmasi; Е r – armaturaning elastiklik moduli; ψ – oldindan zo’riqtirilmagan to’sinlarnikiga o’xshash yoriqlarning ochilish koeffitsiyenti; Δ sg – yoriqlarning, 0,015 sm ga teng bo’lgan chegaraviy ochilishi. Betondagi oldindan siquvchi zo’riqishning vaqtincha yuk ostida nolgacha tushib ketishidan so’ng paydo bo’ladigan Δ σ p cho’zuvchi kuchlanishning orttirmasini quyidagi formula bo’yicha aniqlash mumkin: ,1 p b p      (3.52) bu yerda σ b 1 – beton cho’zilgan zonasining og’irlik markazi sathida betondagi cho’zuvchi kuchlanish; μ r – bo’ylama armatura yuzasini beton cho’zilgan zonasining yuzasiga nisbati kabi aniqlanadigan armaturalash koeffitsiyenti. Sterjenli armatura tomonidan siqilayotgan betondagi ko’ndalang yoriqlarning “qisilib berkilishini” ta’minlaydigan minimal siquvchi kuchlanishlar quyidagiga teng:

www.arxiv.uz,, 1 min, gbt b bc      (3.53) bu yerda σ b 1 – betondagi oldindan zo’riqish, (3.47) formula bo’yicha aniqlanadi; σ bt , g – betondagi xususiy og’irlikdan sodir bo’lgan kuchlanish; σ bc ,min uchun chegaraviy kattaliklar yuqorida keltirilgandir. Тo’sinlarda normal siquvchi σ bx kuchlanishning yo’nalishi bilan mos tushadigan bo’ylama yoriqlarning vujudga kelishi ruhsat etilmaydi. Foydalanish bosqichida betonning siqilayotgan zonasida quyidagi tekshiruv bajarilishi kerak: ,2, bmc bx R   (3.54) bu yerda R bmc ,2 – foydalanish bosqichida bo’ylama yoriqlarning oldini olish uchun bajariladigan hisoblarda betonning o’q bo’ylab siqilishidagi hisobiy qarshiligi. Zo’riqtirilgan to’sinlar qovurg’alarining yoriqbardoshliligini belgilaydigan bosh cho’zuvchi va siquvchi kuchlanishlar quyidagi formula bo’yicha hisoblab topiladi:     , 4 2 1 2 1 2 2 b by bx by bx mc mt              (3.55) bu yerda σ bx – tashqi kuchlardan va oldindan zo’riqish kuchlaridan bo’ylama o’q bo’ylab betonda vujudga keluvchi normal kuchlanish; σ by – zo’riqtirilgan xomutlar, qiya armatura, mahalliy yuklar va tayanch reaksiyasidan element bo’ylama o’qiga normal yo’nalishda betonda vujudga keluvchi siquvchi kuchlanish; τ b – qovurg’a betonidagi urinma kuchlanish. (3.55) formulaga cho’zuvchi kuchlanishlar «plyus» ishorasi bilan, siquvchilari esa – «minus» ishorasi bilan qo’yiladi. Cho’zuvchi bosh kuchlanishlarning chegaraviy max σ mt qiymatlari QMQ 2.05.03-98 bo’yicha siquvchi bosh kuchlanishni betonning siqilishdagi hisobiy qarshiligiga

www.arxiv.uz nisbatiga σ ms / R b , ms 2 bog’liq holda qabul qilinadi. Shu o’rinda σ ts ≤ R b , mc 2 shart bajarilishi kerak. Тo’sinlar qovurg’asi betonidagi urinma kuchlanishlar ham quyidagi chegaraviy qiymatlaridan oshmasligi kerak:,, 6 shb b t q b R m      (3.56) bu yerda τ q – tashqi yuk hamda oldindan zo’riqtirishdan vujudga keladigan ko’ndalang kuchdan sodir bo’ladigan urinma kuchlanish; τ t – xuddi shunga o’xshash, faqat buralishdan; t b 6 – betonning ko’ndalang siqilishi ta’sirini e’tiborga oladigan koeffitsiyent; R b , sh – betonning egilib yorilishdagi hisobiy qarishiligi . Zo’riqtirilgan to’sinlar qovurg’alari yoriqlarining ochilishiga hisobi quyidagi formula bo’yicha bajariladi: ,cr s s cr E a     (3.57) bu yerda σ s – qovurg’alarning ko’ndalang va bo’ylama armaturalaridagi cho’zuvchi kuchlanish; Е s – armaturaning elastiklik moduli; ψ – yoriqlar ochilishining, oldindan zo’riqtirilmagan to’sinlarining qovurg’alari uchun kabi aniqlanadigan koeffitsiyenti; Δ cr – yoriqlarning, 0,015 sm ga teng bo’lgan chegaraviy ochilishi. Qovurg’alarning armaturalaridagi σ s kuchlanishlar oldindan zo’riqtirilmagan to’sinlarining qovurg’alarniki kabi aniqlanadi. Тo’sinlarning tayyorlash bosqichidagi (zo’riqtiriluvchi armaturani siqishdagi), shuningdek tashish hamda montaj qilishdagi yoriqbardoshligi betonda paydo bo’ladigan cho’zuvchi va siquvchi kuchlanishlarni cheklash bilan ta’minlanadi. Armaturalari tirgaklarga tortib taranglangan oddiy to’sin misolida tegishli hisobiy tekshiruvlarni ko’rib o’tamiz. Betonda oldindan zo’riqishni yaratish mobaynida pastki fibra siqiladi, tepadagisi esa odatda cho’ziladi (3.18-rasm). Betondagi kuchlanishlar, elastik bosqichda ishlayotgan yoriqsiz keltirilgan kesimniki kabi aniqlanmog’i lozim.

www.arxiv.uz Betonning siqilishini yaratish paytida armaturadagi, nazorat qilinayotganiga teng bo’lgan oldindan zo’riqtirish tez kechuvchi yo’qolishlar kattaligiga kamayadi . 5,0 6 5 4 3 1 pf pf pf pf ps ps            (3.58) Betondagi kuchlanishlarning tekshiruvi xususiy og’irlikdan eguvchi momentni e’tiborga olib, nomarkaziy siqilgan kesimdagi kabi o’tkaziladi. Pastki fibra uchun bo’ylama yoriqlar shakllanishiga qarshi tekshiruv qilinadi     .1 , 1 1 mcb red g red p p p p ps red p p ps R W M W e A e A A A A            (3.59) 3 .18 -rasm . Тo’sinni tayyorlash bosqichida yoriqbardoshlilikka hisoblash uchun sxema: 1 – oldindan zo’riqtirishdan sodir bo’lgan kuchlanishlar epyura si ; 2 – xususiy og’irlikdan sodir bo’lgan kuchlanishlar epyura si Тepadagi fibra ko’ndalang yoriqlarning shakllanishiga qarshi tekshiriladi     . 8,0 , 1 1 serbt red g red p p p p ps red p p ps R W M W e A e A A A A             (3.60) (3.59) va (3.60) formulalarda R b , mc l – betonning bo’ylama mikroyoriqlar

www.arxiv.uz shakllanishiga qarshi o’q bo’ylab siqilishdagi hisobiy qarshiligi; R bt , ser – yoriqlarning shakllanishi bo’yicha hisob-kitobdagi o’q bo’ylab cho’zilishdagi hisobiy qarshilik; qolgan kattaliklar yuqorida tushuntirilgan. Хuddi shunga o’xshash tekshiruvlarni tashish va montaj qilish hollari uchun ham bajariladi. Foydalanishdagidan farqli o’laroq, tegishli hisobiy sxemada xususiy og’irlikdan sodir bo’lgan kuchlanishlar oldindan zo’riqishlar bilan jamlanishi mumkin. Hisob-kitobga, tashish va montaj qilish paytiga namoyon bo’lishga ulgurgan yo’qolishlarni e’tiborga olib, armaturadagi oldindan zo’riqishni kiritish zarur. Oldindan zo’riqtirilgan oraliq qurilmalardagi xarakatlanayotgan vaqtincha me’yoriy yukdan vertikal salqiliklar keltirilgan kesimni butunlayicha e’tiborga olib, qurilish mexanikasi uslublarida hisoblanadi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Мосты и тоннели. Учебник для вузов ж.д. транспорта. С.А. Попов, В.О. Осипов и др. -М.: Транспорт, 1977. - 526 с. 2. Содержание и реконструкция мостов.В.О. Осипов, Ю.Г. Козьмин, B . C . Анциперовский, А.А. Кирста. Под ред. В.О. Осипова: Учебник для вузов ж.д. транспорта - М.: Транспорт, 1986. - 327 с. 3. Мосты и тоннели на железных дорогах. Учебник для вузов. В.О. Осипов, В.Г. Храпов, Б.В. Бобриков и др.: Под ред. В.О. Осипова. - М.: Транспорт, 1988. - 367 с. 4. Колоколов Н.М., Копац Л.П., Файнштейн И.С. Искусственные сооружения. Учебник для техникумов транспортного строительства. /Под ред. Н.М. Колоколова. 3-е изд. Переработ. и доп.- М.: Транспорт, 1988. - 440 с. 5. Руководство по определению грузоподъёмности железобетонных пролетных строений железнодорожных мостов. МПС. М: Транспорт, 1989 - 125с. 6. Указания по устройству и конструкции мостового полотна на железнодорожных мостах. М: Транспорт. 1989. - 120с. 7 . Гидрология и гидротехнические сооружения. Под ред. Г. II . Смирнова. М: Высшая школа. 1988. - 472 с. 8 . Клипов С.И. Железнодорожный путь на искусственных сооружениях. М: Транс порт, 1990. - 144 с. 9 . Красин Н. А. Мамажанов Р.К. Примеры определения грузоподъемности железобетонных пролетных строений железнодорожных мостов с учетом влияния дефектов и повреждений. Учебное пособие. ТашИИТ, 1996 - 45 с.

O'xshashlar

Temirbeton ko’priklarni loyihalash va hisoblashning asosiy qoidalari

Temirbeton va metall to’sinli ko’priklarning tayanch qismlari va ularning hisobi

Fazoviy sirt va yopilmalarni loyihalash

Loyihalash ob’ektlari va jarayonlarini tavsiflash masalalari

Loyihalash jarayonini avtomatlashtirishning matematik modellashtirish va optimallashtirish asoslari