Loyihalash jarayonini avtomatlashtirishning matematik modellashtirish va optimallashtirish asoslari - Texnika va texnologiya - Referatlar

Loyihalash jarayonini avtomatlashtirishning matematik modellashtirish va optimallashtirish asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

96.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Loyihalash jarayonini avtomatlashtirishning matematik modellashtirish va optimallashtirish asoslari Loyihalash jarayonini avtomatlashtirish loyihalanadigan ob’ektning matematik modelini tuzishdan boshlanadi. Ifoda qilinishi kerak bo’lgan xususiyatlari nuqtai-nazaridan loyihalanadigan ob’ektni morfologik va funktsional tavsiflash mumkin (12-rasm). 12-rasm. Loyihalanadigan ob’ektining matematik modellariga doir Morfologik tavsif loyihalanadigan ob’ektining strukturaviy va geometrik modellarini tuzish orqali bajariladi va umuman olganda quyidagi to’plamlardan tashkil topadi: S = {E, A, S} (11) Bunda E-elementlar to’plami, A-aloqalar to’plami, S-ierarxik satihlarga taqsimlangan strukturalar to’plami. Strukturaviy m o delь elementlarning fazoda joyla sh ishini va o’zaro aloqalarini aks ettiradi. Strukturaviy modellar grafiklar, matritsalar, vektorlarda ifodalanadi. Shu sababdan bu modellarda loyiha ob’ektida sodir bo’ladigan fizik Loyiha ob’ekti morfologik tavsif funk ts ional tavsif strukturaviy geometrik nazariy tajribaviy

www.arxiv.uz jarayonlar hisobga olinmaydi. Geometrik modellarda loyiha ob’ekti va uning qismlarini shakllari tavsiflanadi. Loyiha obektining funktsional modellari ularning chiqish va tashqi parametrlari o’rtasidagi munosabatlarni tavsiflab beradi va umuman olganda quyidagicha yoziladi: U = F (t,s,x,q) (12) Bunda U -chiqish parametrining vektor funktsiyasi, X-ichki parametrlarning vektor funktsiyasi, Q-tashqi parametlarning vektor funktsiyasi, Ғ-operator vektor funktsiyasi. Umuman olganda U,X,Q lar vaqt t v a fazoviy koordinata S =(x,u, z ) lar n ing funktsiyalaridir. Tu z ish usullari asosida funktsional modellar nazariy va eks p rim ental (tajribaviy) modellarga a jra ti l a di. N azariy mod e ll a r asosida fun damental fizik qonunlar yotadi. Agar modellashtirila yo tgan jarayonning fizik tomonlari noma’lum yoki etarli o’rganilmagan bo’lsa, tajribaviy modellar tuzishga o’tiladi. Bu modellar ko’pincha regression analiz munosabatlarida ifodalanadi. Funktsional model (12) ning tahlili maqsadga erishish uchun oldindan qo’yilgan optimallash mezonlari J=K( U , F) max (min) (13) Parametr va resurslarga қo’yilgan chegara va cheklashlar orqali bajariladi U   y ; X   x ;

www.arxiv.uz Q   q ; t   t ; (14) Bunda  y ,  x ,  q ,  t parametrlarning ro’xsat etilgan oblastlari. 13 ko’rinishdagi optimallik mezonlari ko’pincha maqsadli funktsiyalar deb ham ataladi. Yuqorida aytib o’tilgan "parametr", "maqsadli funktsiya", "chegara" va "chegaraviy funktsiya" atamalarning ma’nosini tushunib olish uchun misol tariqasida turar joy devorlarining harorat izolyatsiyasi masalasini ko’rib chiqamiz. Aytaylik bizga izolyatsiya materialining qalinligi haqidagi loyihaviy echim qabul qilish kerak bo’lsin. Maqsad oz pul sarflab harorat izolyatsiyasini kuchaytirish bo’lganligi sababli loyihalovchi umumiy xarajatning minimum bo’lishiga intiladi. Bu masalada ikki xil xarajat mavjud: isitish yonilg’isi va izolyatsiya materiali xarajatlari. Demak , umumiy xaraj a t maqsadli funktsiya (optimal l ash mezoni) bo’ladi , va uni S bilan belgilay miz . Agar izolyatsiya materialining turlari bittagina bo’lsa loyihaviy echimni qabul qilishda ob’ektning bitta parametri, ya’ni izolyatsiya materialining qalinligi X, o’zgartirish mumkin bo’lgan ichki parametr bo’lib qoladi. Demak loyihalovchining oldiga X ning qiymati qanday bo’lganda umumiy xarajat S minimal bo’ladi degan masala qo’yiladi. Buning uchun S ni albatta X bilan funktsional bog’lab olish kerak bo’ladi. Mantiqan qaraganda masaladagi izolyatsiya materiali xarajati X ga to’g’ri proportsional, yonilg’i xarajatiga esa - teskari proportsional bo’ladi, ya’ni: S=K 1 x 1 + K 2 X bunda К 1 va К2 yonilg’i va izolyatsiya materiali xarajatlari koeffitsienti. Izolyatsi ya material i qalinligi X ga amalda chegara qo’yil gan bo’ladi. 13-

www.arxiv.uz rasmda ko’rsatilganidek X L bo’lishi mumkin, bunda L ikki devor orasidagi kenglik. Hozirgi zamon ko’p etajli turar joylarda bu orali q , L =90 mm ga te ng . Yana bir chegara qalinligi 25 mm dan kam bo’lgan izolyatsi ya materiallar i mavjud emas . Amalda moddiy etishmovchilik sababli, dastlabki xarajatning umumiy summasiga ham chegara qo’yiladi. Кo’rib chiqilgan barcha chegaralar oblast turidagi chegaralar bo’lib ularni quyidagicha ifodalasa bo’ladi: 2 5mm  X  90mm ; К 2 X  M bunda M- mavjud bo’lgan maksimal pullar summasi. Optimallashning keltirilgan xususiy masa l a siga muvofiq, amalda optimallash masalalari umumiy holda q uyidagicha qo’yiladi : X 1 , X 2 , X 3 ,…,X n loyihalash parametrlarining shunday qiymatlari topilsinki bu qiymatlarda maqsadli funktsiya I 1 =I (X 1 , X 2 , X 3 ,…,X n ) (15) maksimal yoki minimal (ekstr e mal) qiymatlarga ega bo’lsin va bunda : funktsional chegaralar (tengliklar)              0 ) ,..., , , ( ..... .......... .......... .......... .......... 0 ) ,..., , , ( 0 ) ,..., , , ( 3 2 1 3 2 1 2 2 3 2 1 1 1 n m m nn x x x x x x x x x x x x (16) hamda oblast l i chegaralar (tengsizliklar)        p n p p nn L x x x x l l L x x x x l l L x x x x l l ) ,..., , , ( .... .......... .......... .......... .......... ) ,..., , , ( ) ,..., , , ( 3 2 1 2 3 2 1 2 2 1 3 2 1 1 1 (17) albat t a bajarilsin. Bunda y optimallash masalalarini echishning ko’pgina usullari mavjud bo’lib

www.arxiv.uz ulardan eng keng tarqalganlari : differentsiallash usuli, Lagranjning ko’paytuvchilar usuli , variatsion hisoblash usuli va h.k. Optimallash masalalarini echish usullaridan keng tarqalganlaridan beshtasining qo’llanishini misollarda ko’rib chiqamiz . Optimallashtirishning differentsiallash usuli Oddiy loyihalash protseduralariga ko’pincha (16) turidagi funktsional chegaralar qo’yilmagan bo’ladi. Bunday hollarda ba’zida vaqtincha oblastli chegaralarni ham (17-turidagi) hisobga olmasa bo’ladi. B u nday t ur dagi ma s alalar n i shart s iz optimal lashtirish ma s alalari deb at aladi . Maqsadli funktsiya (15) ni differentsiallanuvchi funktsiya deb qarab, ekstremal nuqtani undan hosila olish orqali(har bir xususiy hosilani nolga tenglashtirib) aniqlasa bo’ladi, ya’ni:             ; 0 ; 0 ; 0 3 2 1 X I X I XI (18) Oddiy misol sifatida oldingi mavzuda qo’yilgan masalani davom ettiraylik: ; 1 2 1 X K x K C I     ;0 1 2 2       K x K x c ; 1 2 K K Xonm  Bu optimal qiymat oblastli chegarani hisobga olmasdan topildi. Tekshirib ko’rilganda, agar topi l gan X opt , L ning o’zgarish chegarasi ichida yotsa (ya’ni 25) masala to’liq echilgan bo’ladi. Agar X opt >90 chiqsa X opt =90 mm olinadi, X opt <25 chiqsa X opt =25 mm olinadi, ya’ni optimal nuqta sifatida chegaraviy qiymatlar olinadi. Buning asosiy sababi chegaradan chiqa olmasligimizdadir. Masalada funktsional chegara qo’yilgan bo’lsa, masaladagi parametrlar sonini kamaytirish uchun ularni maqsadli funktsiyaga uni differentsiallamasdan oldin kiritib olgan ma’qul.

www.arxiv.uz Misol uchun, ma’lum qalinlikdagi tunukadan yasalgan, hajmi 10 m 3 bo’lgan, tunuka sarfi eng kam bo’lgan tsilindrik idishning o’lchamlari topilishi kerak bo’lsin. Masalaning qo’yilishiga asosan, maqsadli funktsiya sifatida sarflanadigan tunuka yuzning RL R S     2 2 2 (bunda К, L tsilindr radiusi va balandligi), funktsional chegara sifatida esa uning hajmi V=  R 2 L=10 m 3 ni olamiz. Funktsional chegaradan L ni V orqali topib      2R V L  , bu parametrlarni maqsadli funktsiyaga qo’ysak, quyidagilar kelib chiqadi: ; 2 2 2 R V R S    0 2 4 2      R V R R S yoki 3 3 2 10 2     V R =1,167m va 2R V L   dan 340  L =2,334 m Echim natijasining qiziqarli joyi shundaki, har qanday berilgan hajm uchun, tunuka sarfi minimalligi L/R=2 yoki L/D=1 nisbatda, ya’ni tsilindr balandligi L=2R nisbatida bajarilar ekan.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Основы автоматизированного проектирования. М.: Издательство МГТУ имени Н.Э Баумана, 2002. 333 с. 2. Норенков И.П. Введение в автоматизированное проектирование технических устройств и систем. М.: Высш. шк., 1986. 304 с. 3. Курейчик В.Н. и др. Математическое обеспечение конструкторско- технологического проектирования с применением САПР. М.: Машиностроение, 1990. 4. Baydullaev A. Texnologik tizim elementlarini matematik modellashtirish asoslari. O ’quv q o ’llanma. Toshkent, 1996. 5. Норенков И.П. Принципы построения и структуры САПР. М.: Машинострение, 1987. 6. Корячко В.П. и др. Теоретические основы САПР. Учебник для вузов. М.: Машиностроение, 1987.

O'xshashlar

Loyihalash jarayonini avtomatlashtirishning graflar nazariyasi asoslari

Loyihalash protseduralarining tipik ketma ketligi

Optimallashtirishning Latranj ko’paytuvchilari usuli

Fazoviy sirt va yopilmalarni loyihalash

Loyihalash ob’ektlari va jarayonlarini tavsiflash masalalari