Текис параллел ҳаракатдаги жисм ихтиёрий нуқтаси тезланишини қутб ва тезланишлар оний маркази усуллари ёрдамида аниқлаш - Texnika va texnologiya - Referatlar

Текис параллел ҳаракатдаги жисм ихтиёрий нуқтаси тезланишини қутб ва тезланишлар оний маркази усуллари ёрдамида аниқлаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

112.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Қаттиқ жисмнинг текис параллел ҳаракати. 2. Тезликлар оний маркази 3. Текис параллел ҳаракатдаги жисм ихтиёрий нуқтаси тезлигини қутб ва тезликлар оний маркази усуллари ёрдамида аниқлаш

www.arxiv.uz Тезликлар оний маркази (ТОМ) Берилган онда тезлиги нолга тенг б ў лган текис шакл ну қ таси тезликлар оний маркази дейилади. Бундай ну қ та текис шаклда мавжуд эканини к ў рсатамиз. 9-расм 10-расм Фараз қ илайлик, текис шакл бирор О ну қ таси тезлиги V  0 ҳ амда О ну қ та атрофидаги айланма ҳ аракат бурчак тезлиги  берилган б ў лсин (9- расм). О ну қ тани қ утб деб танлаб, мазкур ну қ тадан айланма ҳ аракат йў налишида V  0 га перпендикуляр қ илиб OP =  oV чизи қ ни ў тказамиз. ( 2 .2) га к ў ра: V V V PO O P      бу ерда OP VPO   б ў либ, o V га қ арама– қ арши йў налади ва o o po V V OP V       бўлади. Натижада V V O PO     , 0  V P  келиб чиқади. Демак, текис шакл нуқталари тезликлар йўналишига ўтказилган перпендикуляр чизиқларнинг кесишган нуқтаси ТОМ бўлади (10-расм). Энди агар, шу қаттиқ жисмнинг бурчакли тезлигини аниқлаш зарур бўлса, бундай масалани қуйидагича ечилади. Тезликларнинг оний маркази деб шундай нуқтага айтиладики, бу

www.arxiv.uz нуқтанинг шу ондаги тезлиги нолга тенг бўлади. Шунинг учун агар шундай нуқтани топаолсак ва уни P ҳарфи билан белгилаб, қутб деб қабул қилсак вектор тенглама соддалашади. P нуқтани қутб деб олсак, А ва B нуқталар тезликлари қуйидагича бўлади:V V V AP P A      , V V V BP P B      0  V P  бўлгани учун: , V V AP A    , AP V A   , V V BP B    BP V B   Бундан: BP V AP V AP V B A A   ,  Юқоридагилардан қуйидаги хулосалар келиб чиқади: 1)Текис шакл икки нуқтасининг тезликлар йўналиши маълум бўлганда ТОМ аниқланади. 2)Текис шакл битта нуқтаси тезлигининг миқдори ва мазкур нуқтадан ТОМ гача бўлган масофа берилганда текис шакл бурчак тезлиги топилади. 3)Текис шакл ихтиёрий нуқтаси тезлигини аниқлаш учун унинг битта нуқтаси тезлигининг миқдори ва икки нуқтаси тезликларининг йўналиши маълум бўлиши керак. Амалда бундай нуқтани лотинча - Pv , ҳарфи билан белгиланади, сабаби P -полюс ( роlyus - юнонча айланиш ўқи деган маънони англатади, ўзбек тилида қутб деб аташ қабул қилинган ) сўзининг бош ҳарфи, индексидаги v-ҳарфи тезликни билдиради, яъни тезликларнинг полюси-қутби

www.arxiv.uz деган маънони англатади. Шу сабабли биз ҳам бундан буён шундай белгилашдан фойдаланамиз. Энди биз шу нуқтани, яъни тезликларнинг оний марказини аниқладик ва уни Pv - ҳарфи билан белгиладик дейлик, у ҳолда ихтиёрий B, C ва D нуқталарнинг тезликлари қуйидагича аниқланади, v BP v CP v DP B v C v D v          , . Ушбу тенгламалардан бирортасидаги нуқтанинг тезлиги маълум бўлса, масалан B нуқтанинг тезлиги бизга маълум бўлса, бу орқали қаттиқ жисмнинг бурчакли тезлигини аниқлаймиз, яъни       v BP v CP v DP B v C v D v , , , ёки Охирги тенгламаларнинг чап томонлари бир хил бўлганликлари учун ўнг томонларини ҳам тенгласак, қуйидаги пропорция келиб чиқади, улар орқали бир нуқтанинг тезлиги маълум бўлса бошқа нуқтанинг тезлигини аниқлаш учун формулалар келтирилиб чиқарилади,     v BP v CP v DP B v C v D v , 2) A ва B нуқтанинг тезлик векторларига перпендикуляр чизиқлар ўтказиб, АВ звенонинг оний тезликлар маркази бўлган P нуқтани аниқлаймиз. АВ шатуннинг тезлиги энг кичик бўлган нуқтасини аниқлаш учун, P нуқтадан АВ шатунга перпендикуляр ўтказамиз ва уни М нуқта деб белгилаймиз, бу нуқтанинг тезлиги, v v r M A OA     cos sin( )     3) АВ шатуннинг бурчакли тезлиги ( 2.8 ) формула орқали қуйидагича аниқланади,

www.arxiv.uz  AB A AB B v PA v PB   ёки РА ва РВ кесмаларнинг узунлигини шаклдан олинади. 4) b=0 бўлган ҳолда АВ шатуннинг барча нуқталарининг тезлик векторлари шу АВ чизиққа перпендикуляр равишда йўналадилар ва АВ шатуннинг оний тезликлар маркази B нуқтада ётади. Қаттиқ жисмнинг тезликларини оний тезликларп маркази орқали аниқлаш. Энди агар, шу қаттиқ жисмнинг бурчакли тезлигини аниқлаш зарур бўлса, бундай масалани қуйидагича ечилади. Тезликларнинг оний маркази деб шундай нуқтага айтиладики, бу нуқтанинг шу ондаги тезлиги нолга тенг бўлади. Шунинг учун агар шундай нуқтани топаолсак ва уни P ҳарфи билан белгилаб, қутб деб қабул қилсак вектор тенглама соддалашади. Масалан шундай нуқтани аниқладик дейлик ва бу нуқта A нуқта бўлсин, у ҳолда v А =0 бўлганлиги учун, ( 9 .4) формула қуйидаги кўринишга келади, яъни B vB А    Ушбу тенгламанинг кўриниши, қаттиқ жисмнинг қўзғалмас ўқ атрофидаги айланма ҳаракатидаги чизиқли тезликни аниқлаш формуласига жуда ўхшаб кетади, лекин унинг фарқи шундаки, қисқа яъни - dt вақт ўтиши билан, A нуқтанинг, яъни қутбнинг тезлиги ўзгариб, нолдан катта бўлади ва (13.6) тенглама ўринсиз бўлиб қолади. Сўнгра уни ўрнида бошқа бирорта нуқтанинг тезлиги нолга тенг бўлади ва ҳоказо. Шунинг учун 13. 6 шакл.

www.arxiv.uz бу нуқтани оний айланиш маркази дейилади, яъни шу ондагина марказ бўлиб хизмат қилаолади холос. Энди шу нуқтани қандай аниқлашни кўриб чиқайлик. Векторлар алгебрасидан маълумки PB ) PB ω(   , шунинг учун PB B  v , бўлгани учун A нуқта, яъни оний тезликлар маркази B нуқтанинг тезлик векторига перпендикуляр чизиқда ётиши шарт. Фараз қилайлик биз бошқа A нуқтанинг тезлигини P нуқта (қутб) орқали аниқламоқчи бўлсак, (10.1) га асосан, PА А    v A нуқтанинг тезлик вектори ҳам РС чизиққа перпендикуляр бўлиши шарт, шунинг учун оний тезликлар маркази, албатта B ва A нуқталарнинг тезлик векторларига ўтказилган перендикуляр чизиқларнинг кесишган нуқтасида ётади. Демак, оний тезликлар маркази, қаттиқ жисмнинг ихтиёрий икки нуқтасининг тезликларини йўналишлари маълум бўлиши керак, сўнгра шу нуқталардан уларнинг тезликларини йўналишларига ўтказилган перпендикуляларнинг кесишган нуқтасида жойлашган бўлар экан (шакл 13.6). Амалда бундай нуқтани лотинча - Pv , ҳарфи билан белгиланади, сабаби P -полюс ( роlyus - юнонча айланиш ўқи деган маънони англатади, ўзбек тилида қутб деб аташ қабул қилинган ) сўзининг бош ҳарфи, индексидаги v- ҳарфи тезликни билдиради, яъни тезликларнинг полюси-қутби деган маънони англатади. Шу сабабли биз ҳам бундан буён шундай белгилашдан фойдаланамиз. Энди биз шу нуқтани, яъни тезликларнинг оний марказини аниқладик ва уни Pv - ҳарфи билан белгиладик дейлик, у ҳолда ихтиёрий B, C ва D нуқталарнинг тезликлари қуйидагича аниқланади,

www.arxiv.uzv BP v CP v DP B v C v D v          , . Ушбу тенгламалардан бирортасидаги нуқтанинг тезлиги маълум бўлса, масалан B нуқтанинг тезлиги бизга маълум бўлса, бу орқали қаттиқ жисмнинг бурчакли тезлигини аниқлаймиз, яъни       v BP v CP v DP B v C v D v , , , ёки Охирги тенгламаларнинг чап томонлари бир хил бўлганликлари учун ўнг томонларини ҳам тенгласак, қуйидаги пропорция келиб чиқади, улар орқали бир нуқтанинг тезлиги маълум бўлса бошқа нуқтанинг тезлигини аниқлаш учун формулалар келтирилиб чиқарилади,     v BP v CP v DP B v C v D v , Бундан кейин қаттиқ жисмнинг текисликка параллел ҳаракатида унинг нуқталарининг тезликларини аниқлаш бўйича турли хил масалалар ечиб кўрсатилади. Масала . Шаклда тасвирланган кривошип-шатунли механизмнинг, кривошип ОА= r , шатун АВ= l , г а тенг бўлиб, кривошип ОА ўзгармас w ОА - бурчакли тезлик билан айланма ҳаракат қилмоқда. Кривошипнинг бурилиш бурчаги j - га боғлиқ равишда қуйидаги қийматлар аниқлансин: 1) B ползуннинг чизиқли тезлиги, 2) АВ шатуннинг энг кичкина қийматга эга бўлган М нуқтасини ўрни, 3) АВ шатуннинг бурчакли тезлиги, 4) 13. 7 шакл.

www.arxiv.uz кривошипнинг ҳамда b=0 ва j=90 о ҳолатларидаги нуқталарнинг тезлик йўналишлари аниқлансин. Е ч и ш : 1) Масаланинг шартига кўра (13. 7 шакл) A нуқтанинг тезлиги v A =w ОА × r , йўналиши эса ОА кривошипга перпендикуляр равишда бўлади, B нуқтанинг тезлик вектори эса горизонтал равишда бўлади. Қаттиқ жисмнинг ихтиёрий икки нуқтасининг тезликларининг проекциялари ҳақидаги теоремага асосан, v A × c о sa = v B × sinb . Шаклдан маълумки ОА D бурчаги ОАВ учбурчакнинг ташқи бурчаги ҳисобланиб, (j+b) га тенг бўлади. Бундан a =90 о -(j+b) ва v r r tg B OA OA                sin( ) cos (sin cos ). Охирги тенгламадан номаълум бўлган b - ни йўқотиш учун, ОАВ учбурчакдан қуйидаги тенгликни ёзамиз, rsinj = l sinb ва tg      sin sin 1 2 Буларни юқоридаги формулага қўйсак, v r r r B OA        ( cos sin )sin 1 2 2 2  2) A ва B нуқтанинг тезлик векторларига перпендикуляр чизиқлар ўтказиб, АВ звенонинг оний тезликлар маркази бўлган P нуқтани аниқлаймиз. АВ шатуннинг тезлиги энг кичик бўлган нуқтасини аниқлаш учун, P нуқтадан АВ шатунга перпендикуляр ўтказамиз ва уни М нуқта деб белгилаймиз, бу нуқтанинг тезлиги, v v r M A OA   cos sin( )   

www.arxiv.uz 3) АВ шатуннинг бурчакли тезлиги (13.10) формула орқали қуйидагича аниқланади,  AB A AB B v PA v PB   ёки РА ва РВ кесмаларнинг узунлигини шаклдан олинади. 4) b=0 бўлган ҳолда АВ шатуннинг барча нуқталарининг тезлик векторлари шу АВ чизиққа перпендикуляр равишда йўналадилар ва АВ шатуннинг оний тезликлар маркази B нуқтада ётади.

O'xshashlar

Нуқтанинг тезлик ва тезланиши

Механик системанинг кинетик энергияси

Қаттиқ жисмнинг илгариланма ва қўзғалмас ўқ атрофидаги айланма ҳаракати

Нуктанинг мураккаб харакати

Параллел кучлар ва жуфтлар системаси