Қаттиқ жисмнинг илгариланма ва қўзғалмас ўқ атрофидаги айланма ҳаракати - Texnika va texnologiya - Referatlar

Қаттиқ жисмнинг илгариланма ва қўзғалмас ўқ атрофидаги айланма ҳаракати

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5293.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1.Қаттиқ жисмнинг илгариланма харакати 2.Қаттиқ жисмнинг қўзғалмас ўқ атрофидаги айланма ҳаракати. 3.Бурчак тезлик ва берчак тезланишлар 4.Қўзғалмас ўқ атрофидаги текис тезланувчан айланма ҳаракат. 5. Уринма ва марказга интилма тезланишлар.

www.arxiv.uz Илгариилама ҳаракат Илгарилама ҳаракат деб шундай ҳаракатга айтиладики, ҳаракат давомида қаттиқ жисмда ихтиёрий олинган тўғри чизиқ ҳар доим ўз - ўзига параллел ҳолатда кўчади. Илгарилама ҳаракатдаги қаттиқ жисмнинг нуқталарининг траекториялари тўғри ёки эгри чизиқлардан иборат бўлишлари мумкин. Масалан илгарилама ҳаракатланувчи поезд вагонининг нуқталарининг траекториялари тўғри чизиқлардан иборат бўлади, лекин велосипед педалининг нуқталарининг траекториялари эгри чизиқлардан иборат бўлади ва хоказо. Энди қаттиқ жисмнинг илгарилама ҳаракатида унинг нуқталарининг тезлик ва тезланишларини аниқлашни кўриб чиқамиз. Бунинг учун қаттиқ жисмда ихтиёрий иккита A ва B нуқталар танлаб олайлик, уларнинг радиус векторлари тегишлича r A ва r B бўлсин. A нуқтанинг ҳаракати орқали B нуқтанинг ҳаракатини аниқлаш учун қуйидаги вектор тенгламани ёзайлик, яъни AB r r A B   (8.1) бўлади. B нуқтанинг тезлигини аниқлаш учун (8.1) вектор тенгламадан вақт бўйича бир марта ҳосила оламиз, dt ) AB(d dt rd dt rd AB   (8.2) Лекин абсолют қаттиқ жисмда олинган ҳарқандай АВ кесма, ўзининг узунлигини ( модулини ) ўзгартирмаслиги ва ҳаракат илгарилама бўлганлиги сабабли AB const  , яъни 8.1 шаклдан кўриниб тургандек АВ кесма доимо ўз-ўзига параллеллигини сақлаб қолишини эътиборга олсак, охирги йиғинди

www.arxiv.uz нолга тенг бўлади, яъни d AB dt( )  0 бўлади, шу сабабли (8.2) тенгламадан қуйидагини оламиз,A B v v  (8.3) (8.3) формуладан кўриниб турибдики, илгарилама ҳаракатдаги ҳарқандай жисмнинг барча нуқталарининг тезлик векторлари бирхил бўлар экан. Тезланишни аниқлаш учун (8.3) тенгликдан вақт бўйича бир марта ҳосила оламиз, A B ёки v v a a dt d dt d A B   (8.4) Демак илгарилама ҳаракатдаги қаттиқ жисмнинг барча нуқталарининг тезланиш векторлари ҳам бир хил бўлар экан. Ушбу икки қоида орқали, шуни аниқладдикки, илгарилама ҳаракатдаги қаттиқ жисмнинг бирорта нуқтасини тезлигини билиш барча нуқталарнинг тезлигини билишга тенг экан. Худди шундай қоида тезланишлар учун ҳам ўринлидир. Жисм ҳаракати даврида ундаги икки нуқта қўзғалмасдан қолса, бу ҳаракат айланма ҳаракат дейилади (81-рaсм). Қўзғалмас О ва А нуқталардан ўтувчи ўқ жисмнинг айланиш ўқи деб аталади. Жисм айланма ҳаракатини текшириш учун қўзғалмас P o ва жисм билан биргаликда ҳаракатланувчи P текисликни оламиз. Улар орасидаги бурчак P o ^P= φ бўлсин. Жисм ҳаракатланганда P o ва P текисликлар

www.arxiv.uz орасидаги бурчак ўзгара боради. Натижада мазкур бурчак вақтнинг функцияси бўлади:  = ) (t  (8.5) (8.5) жисмнинг бурилиш ёки айланиш бурчаги дейилади ва у радиан билан ўлчанади. (8.5) тенглама қаттиқ жисмнинг қўзғалмас ўқ атрофидаги 81 – расм айланма ҳаракат қонуни ёки айланма ҳаракат тенгламаси дейилади. Айланма ҳаракатдаги жисм бурчак тезлиги ва бурчак тезланиши Фараз қилайлик, 0t t да жисмнинг бурилиш бурчаги φ o , 1t t да эса φ 1 бўлсин. Бу ҳолда вақт ўзгариши Δ t=t 1 -t o , бурилиш бурчаги ўзгариши Δ φ = φ 1 - φ о бўлади. . Бурилиш бурчаги ўзгаришини вақт ўзгаришига нисбати жисмнинг ўртача бурчак тезлиги дейилади ва ω ўр билан белгиланади. ўр  = t  (8.6) Жисмнинг бурилган моментдаги бурчак тезлигини топиш учун (8.5) дан Δt нолга интилганда лимит оламиз: lim 0  t t  = dt d ёки ω = dt d = .  (8.7) Демак, жисмнинг бурчак тезлиги унинг бурилиш бурчагидан вақт бўйича олинган биринчи тартибли ҳосилага тенг. Унинг ўлчов бирлиги с рад ёки c 1 дан иборат.Жисмнинг бурчак тезлиги бурилиш бурчагининг қанчалик тез ўзгаришини ва бу ўзгариш йўналишини аниқлайди. Шунинг

www.arxiv.uz учун бурчак тезлигини вектор сифатида ифодаланади. Мазкур векторни жисм айланиш ўқининг ихтиёрий нуқтасига қўямиз ва йўналишини шундай танлаймизки, унинг учидан туриб қаралганда жисм доимо соат стрелкасига қарши томонга айлансин (82-расм). a б 82- расм О z ўқ ни жисм айланиш ўқ ида олсак, бурчак тезлик вектори бундай ёзилади:  =  k (8.8) бу ерда k - Oz ўқ ининг бирлик вектори. Умумий ҳ олда жисмнинг бурчак тезлиги ва қ т ў тиши билан ў згаради. t = t o да бурчак тезлик  o , 1t t да эса  1 б ў лсин. Бурчак тезлиги ў згариши (  =  1 -  o ) ни ва қ т ў згариши (  t = t 1 - t 0 ) га нисбати жисмнинг ў ртача бурчак тезланиши деб аталади: ўр = t  (8.9) бу ердан t ни нолга интилтириб лимитга ў тамиз: dt d t t       0 lim

www.arxiv.uz ёки 2 2 dt d dt d      (8.10) (8.10) дан к ў рамизки, жисмнинг бурчак тезланиши бурчак тезлигидан ва қ т б ў йича биринчи ёки бурилиш бурчагидан иккинчи тартибли ҳ осилага тенг. Жисм бурчак тезланишининг вектори (  ) ни айланиш ўқ и б ў йлаб тасвирлаш мумкин (83-расм): а б с д 83-расм  = dt d  = dt d k  ёки k k         (8.11) Жисм бурчак тезланишининг ўлчов бирлиги 2с рад ёки 2 1 с бўлади. Жисм айланма ҳаракатининг хусусий ҳоллари қуйидагилардан иборат: Агар бурчак тезлиги ( ω =const) ўзгармас бўлса, жисм ҳаракати текис айланма ҳаракатдан иборат бўлади.

www.arxiv.uz Бу ҳолда: dt d = ω =const бундан φ = ω t+ φ o (8.12) келиб чиқади. (8.12)тенглама текис айланма ҳаракат қонунини ифодалайди. Агар φ o =0 бўлса, φ = ω t , ω = t  (8.13) бўлади. Техник масалаларни ечишда кўпинча жисмнинг 1 минутдаги айланиш сони n берилган бўлади. Бу ҳолда φ =2 π n, t=60с бўлиб , ω = 60 2 n  = 30 n  (8.14) бўлади. Баъзи бир масалаларда ихтиёрий t 1 вақтдаги айланиш сонини топиш талаб этилади. Бу ҳолда айланиш сони N билан белгиланиб, у қуйидаги формула ёрдамида аниқланади: φ =2 π N,   2  N (8.15) 2. Агар бурчак тезланиши ( ε =const) ўзгармас бўлса, жисм ҳаракати текис ўзгарувчан ҳаракатдан иборат бўлади. Бу ҳолда: const dt d    

www.arxiv.uz бундан 0     t , 0 0 2 2        t t (8.16) келиб чиқади. (8.16)нинг иккинчи тенгламаси текис ўзгарувчан айланма ҳаракат қонунини ифодалайди. Агар ҳаракат текис тезланувчан бўлса, масалани ҳал этишда  олдидаги ишора мусбат; текис секинланувчи бўлса,  олдидаги ишора манфий деб олинади (83-расм; б, д). Жисм ҳ аракати текис тезланувчи б ў лганда бурчак тезлиги ва бурчак тезланишининг ишораси бир хил б ў лади (83-расм; а, с ).

O'xshashlar

Текис параллел ҳаракатдаги жисм ихтиёрий нуқтаси тезланишини қутб ва тезланишлар оний маркази усуллари ёрдамида аниқлаш

Механик системанинг кинетик энергияси

Нуктанинг мураккаб харакати

Нуқтанинг тезлик ва тезланиши

Металларга ишлов бериш технологияси