Ўзбекистон наққошлари ва наққошлик касби тўғрисида - Tasviriy san'at - Referatlar

Ўзбекистон наққошлари ва наққошлик касби тўғрисида

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

32.5 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистон наққошлари ва наққошлик касби тўғрисида Таниқли наққош Саидмаҳмуд Норқўзиев саксон йил-дан бери Қўқонда яшаб ижод қилмоқда. Норқўзиевнинг ота-боболари ҳам наққошлик билан шуғулланганлар. Тошкентдаги Алишер Навоий номидаги катта опера ва балет театрининг Фарғона залини безашда Норқўзиев иштирок этган. Хивалик Абдулла Болтаев ҳақли равишда Хива мусаввир-наққошлар мактабининг отахони ҳисобланади. Наққош ижодий услуби ва ишининг ўзига хослиги жиҳа-тидан бинокор наққош ҳисобланади. Тошкентлик усталар ўзлари яратган композиция-ларида поргори ясси ўймадан ва геометрик шакллардан фойдаланганлар. Поргори услубида ижод қилган ўймакор усталардан Тошпўлат Аюбхўжаев яратган нақшлар ёғоч ва чинор ёғочларидан ясалган кўп қиррали стол, курси, қути-чаларда ўз ифодасини топган. XIX аср иккинчи яримидаги ўзбек наққошлиги безак- дорлиги, нақшларининг хилма-хиллйги, ранг-баранглиги билан ўзига хосдир. Амалий санъатнинг энг кўп тарқалган турлари нақ-қошликдир. Нақш - бу безак, муаллиф ижод қилган, рит-мик равишда такрорланадиган қатор тасвирлардир. Уй анжомлари ва жиҳозларига, деворлари ва шипларига чи- зиб бўялган нақшлар уларнинг бадиий қимматини оши-ради, кишиларнинг эстетик дидини бойитади. Нақшлан-ган ўзбек буюмлари жаҳонга машҳур. Узбек миллий нақ-қошлигининг анъаналарини сақлаб, уларни янги мазмун билан бойитган ажойиб халқ устаси Олимжон Қосимов (1878-1952) Тошкент наққошлик мактабининг энг йирик намояндасидир. Бу ҳунарга уни тутунган отаси, ўша давр-нинг таниқли мусаввири Шерхўжа Ҳасанов ўргатган. XX асрнинг 20-йилларидан сўнг Олимжон ака ёш усталарни ўргатишга кўп куч ва меҳнат сарфлади. Унинг энг таниқли шогирдларидан Жалил Ҳакимов, Тоир Тўхтахўжаевларни кўрсатиш мумкин.

Узбекистон халқ мусаввири уста Ёқубжон Рауфов ёгочга нақш чизиш санъатини ўз отасидан ўрганди. Мусав- вир мураккаб композицияларда кундалик ҳаёт мавзусини ёритади. Ҳалқ амалий санъати XIII асргача маълум тараққиёт йўлини босиб ўтган бўлсада, кўпгина сабабларга кўра, XII-XIII асрларда инқирозга юз тутди. Унинг кўпгина қисми вайрон қилинди ёки бутунлай йўқотилди. Эндиликда боболаримизнинг асрлар давомида яратган санъати эъзоз- ланиб, қайта тикланмоқда ва ёш усталар томонидан муваф- фақиятли давом эттирилмоқда. Маълумки, Х1У-ХУ1 асрларда Самарқанд сарой де-ворлари монументал нақш билан безатиларди. Девордаги нақшлар темурийлар ғалабаларини таърифлар эди. Бу даврда йирик масштабли геометрик нақшлар кўп ишла-тилар эди. Рангли гаммалар асосини қизил ва кўк бўёқлар ташкил этар эди. Сарғиш-кўкимтир, пушти ранг XIX асрда Самарқандда сақланиб қолган нақшга хос гаммалардир. Бухоро ёдгорликлари XVI асрга оид деворга расм чизиш санъати ҳақида тасаввур ҳосил қилишга ёрдам бе-ради. Мачит, мадрасаларнинг интерьерлари марказий кўп қиррали юлдузсимон нақшлар билан безатилган. Нақш тўқ ҳаво ранг бўёқ билан, фон эса олтин аралаш жигар ранг бўёқ билан бўялган. XIX асрнинг охиригача архитектура нақши Тошкент-да шипларни, устун капителларни, жамоат бинолари де-ворларини, маҳалла мачитларини ва бойларнинг уйларини безашда ишлатилиб келинди. Бу даврда архитектура ўз қо-нун услубига эга бўлди. Деворлар уч қисмга: ойнабанд ва фризга бўлинган. Девор билан шип ораси "шарафа" типи-даги карнизлар билан безатилар эди. Тарихий ёдгорликлари бўлган шаҳарлар жуда кўп. Шулардан энг нодир ёдгорликларга бой бўлган жой Узбекистон Республикаси. Узбекистон ўз меъморчилик, наққошлик санъати билан бутун дунёга машҳурдир.

Ёдгорликларнинг бизгача етиб келишининг сабаби халқнинг ўз санъатини ниҳоятда севиб, эъзозлаши натижа-сидир. Ўзбекистон мустақилликка эришгандан кейин жуда кўп бинолар, хотира майдонлари, саройлар, Туркистон саройи. Тошкент цирки каби иншоотлар қурилди. Рассомлар уйи замонавий архитектура ва нақшлар билан безатилди. Тошкент вокзали, Тошкент метро станцияла-рининг безатилиши, Темурийлар тарихий давлат музейи, ундаги нозик дид билан ишланган нақшлар XIX асрда яратилган нақшлардан ҳам ўзиб кетди. Наққошлик санъатининг бундай ривож топиши ҳалқ-нинг ижодкорлиги, гўзалликка интилиш ва яратувчилик салоҳияти натижасидир. Асосий омил бу эмас, ижодкор-лик, гўзалликка ошноликдир.

Фойдаланилган адабиётлар : 1. С.Булатов. Ўзбек халқ амалий безак санъати. Тошкент-1991 йил. 2. М. Прица «Тошкент ганчкорлиги» Бадиий адабиётлар нашриёти. 1960 йил. 3. С.Булатов. Ўзбекистон санъати тарихи. Тошкент 1991 йил. 4. Т.Абдуллаев XIX - XX асрларда Ўзбекистон кандакорлик санъати. Тошкент 1994 йил. 5. Р.Хасанов. Амалий безак санъати методикаси. Тошкент 2003 йил.

O'xshashlar

Ўрта асрлар наққошлик санъати тарихи

Нақш шаклларининг тавсифи

Амалий безак санъати

Ўрта Осиё миллий нақшларидан нусҳа олиш

Мускуллар тўғрисида таълимот