Тасвирий санъат дарси материалларини бошқа фан материаллари билан боғликлиги - Tasviriy san'at - Referatlar

Тасвирий санъат дарси материалларини бошқа фан материаллари билан боғликлиги

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

167 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Тасвирий санъат дарси материалларини бошқа фан материаллари 2. Академик лицей ва касб ҳунар коллежларида тасвирий санъат дарсларини ўқитиш усуллари. 3. Академик лицей ва касб ҳунар коллежларида факультетив машғулотлардан ташқари маънавий-маърифий ишлар 4. Тасвирий санъат ва амалий санъат ўқитиш бўйича илғор рассом- педагогларнинг иш фаолияти билан таништириш 5. Мактабларда тасвирий санъат дарсларининг мазмуни 6. Асосида тасвир ишлаш методикаси 7. Тасвирий санъат асарларини олиб боришда ўқитувчининг олдига қўйиладиган талаблар

www.arxiv.uz Тасвирий санъат дарслигининг самарадорлигини ошириш йўлларидан бири ҳар бир дарс материалини мактабда ўтиладиган бошқа фан материалларига боғлаб ўтишдир. Расм дарсларининг геометрия, меҳнат, география фанлари боғланиши маълум. Кўп йиллик тажриба ва ўтказтлаётган дарслар шуни кўрсатдики, тасвирий санъат предмети дарслари юқоридаги фанлардан ташқари фанлардан мактабда ўқитиладиган жуда кўп табиий ва гуманитар ҳарактердаги ўқув предметлари билан ҳам бевосита боғланади. Мактабда ўқув педметларини ўзаро боғлаб тушунтириш ўқувчиларнинг бу фанларни ўзлаштиришни, албатта асослантиради. Расм ўқитувчиси ўз фанини назарий жиҳатдан пухта билиш билан бирга дарс олиб боришнинг методик принципларини ҳам чуқур билгандагина тасвирий санъат дарсини бошқа фанлар билан боғлаб ўта олади. Предметлараро боғланиш дарсининг самарадорлигини оширишда муҳим омил эканлигини жуда кўп педагог олимлар ўз асарларида таъкидлаб ўтган эдилар. Жумладан, улуғ чех педагоги Яг Амос Коменский: "Буюк дидактика" китобида "Ўзаро боғлиқ нарсаларнинг ҳаммасини доимо биргаликда ўрганиш лозим",- деган эди. Предметлараро боғланиш дарс материалини тушунарли қилиб изохлашда бошқа ўқув материалларидан ижодий фойдаланиш демакдир. Чунки мактабда ўқитилаётган барча ўқув предметлари объектив борлиқни ва унинг элементларини ўрганади. Химия нарсаларнинг химиявий холатини эса физика фани ўрганади ва ҳакозо. Барча фанлар бир бўлиб ўқувчида нарсалар-воқеалар ҳақида тўла бўлим ҳосил қилади. Шундай экан, фанлар бир-бирга қанчалик яқин бўлса ўқувчиларнинг тушуниши шунча осонлашади, улар баъзи фанлари эмас, балки барча фанларни бирдай ўзлаштиришга ҳаракат қилади. Масалан, тасвирий санъат программасида "Қуш туркумига қараб расмни чизиш темаси бўлиб, бу синфда ўқитиладиган ўқув предметлари ўқувчиларга қуш ва паррандлар ҳақида маълумот бермайди". Шунинг учун тасвирий санъат ўқитувчиси бу дарсга тайёрланаётганда мактабнинг зоология ва география

www.arxiv.uz ўқитувчиси билан сухбатлашиб ундан керакли маслаҳат материаллар олиши лозим. Шундан сўнг ўқитувчи биология кабинетидаги қушларнинг скелет ва тулумларидан, қушлар тасвирланган кўргазма плакатларидан фойдаланиб, дарс конспектини ёзади. Агар биология кабинетида қушлар тасвири туширилган диафильм, ёки слайдалар бўлса, уни ўқувчиларга намойиш қилиш керак. Тасвирий санъат дарсларида кўпинча мева ва сабзаводлар расмини чиздирилади. Бу дарсларда албатта албатта ёки натюрмортлардан фойдаланилади. Бу темаларнинг тахлил дарслари ботаника фанига боғлаб олиб борилади. Ҳар бир фан ўқитувчиси бир неча фан ўқув праграммасида бир нарса, бир объект, бир воқеани ўрганиш мумкин. Аммо улар асло бир-бирларини такрорламайдилар, чунки ҳар бир фан шу материални нарсаларни ёки объектни ўз нуқтаи назаридан текширади ва ўрганади. Демак, бирон бир асарни та ҳ лил қилиш дарсини мақсадга мувофиқ ўтиш учун ўқитувчи тарих, география, адабиёт музика каби ўқув предметлари билан алоқа боғлаши мақсадга мувофиқдир. Бунинг учун фан ўқитувчилари бир-бирларининг битта тема бўйича ўтиладиган материалларини яхши билишлари ва материалларига ўз материалларини боғлаш лозим. Агар ўқитувчи ўзи ўқитаётган теманинг бошқа ўқув предметида ҳам ўрганилишини билмаса ва унинг материаллари бўйича маълумотга эга бўлмаса, у ўз материалини атрофлича тушунтириб бера олмайдилар. Масалан: тасвирий санъат кабинетининг 8 мартга бағишланган деворий газетасини чиқариш учун ўқувчилар бу газетанинг безатилишига билиб қолмай, ер шарини "оналик" символини "тинчлик" символини хотин-қизлар куни ҳақидаги тарихий маълумотларни ҳам билиб оладилар. Чунки тасвирий санъат ўқитувчисичизилиши лозим бўлган нарса ёки ходисалар ҳақида сухбат ўтказиб, бу сухбатда тасвирланиши лозим бўлган барча элементларни, уларни тасвирлаш йўлларини, тасвирлашда асосан нималарга эътибор бериш кераклигини тушунтириб беради.

www.arxiv.uz Амалий машғулотларнинг асосий йўналишлари бўлажак тасвирий санъат ўқитувчиларининг дарс жараёнини ташкил қилиш, режалаштириш ва методик жиҳатдан мантиқий равишда амалга ошириш, синф тахтасид бўр билан тасвир ишлаш кўникма ва махоратларини ривожлантиришга қаратилган. Тасвирий санъатни ўқитиш методикаси фани дастури асосида қуйидаги амалий иш турлари назарда тутилган: I Умумтаълим мактабларида тасвирий санъат фанини ўтиш учун 1. Бир ўқув йили учун тасвирли-мавзули режа тузиш; 2. Тасвирий санъат дарс турлари бўйича дарс баёнларни ишлаш; 3. Тасвирий санъатдарс турларига кўрсатмали қуролларни тайёрлаш; 4. Тасвирий санъат дарсининг бирор турига намунавий дарс баёнини тузиш ва намойиш этиш; 5. Дарсларни тахлил этиш; Синф тахтасида бур билан тасвир ишлаш; 7.Тасвирий санъат дарсларидан сухбат дарсига "Реферат" ёзиш; 8. Курс иши; 9.Малакавий ишлар талабалар томонидан ўқитувчи рахбрлигида бажарилади. Академик лицей ва касб - ҳунар коллежларида тасвирий санъат фанини ўтиш учун Қаламтасвир – машғулотлари бўйича расм ишлашнинг асосий қоидалари, йўл-йўриқлари ва назарий, амалаий билимларга эга бўлиш; 2. Рангтасвир—машғулоти бўйича рангларни ишлатишда ўзига хос хусусиятларини, технологиясини, рангшунослик ҳақида назарий ва амалий билимларини ҳамда босқичма-босқич қоида қонунларини билиш. Амалий безак санъати – бўйича халқ амалий санъатининг турларини ўрганиш, ҳар бир тури бўйича керакли маълумотларга эга бўлиши лозим. Амалий санъат турларидан бирини мукаммал / тарихи, ишлаш усуллари, керакл асбоб- ускуналар ва материаллари/ ўрганиб сир усулларини эг а ллаш; Композиция - қаламтасвирда, рангтасвирда, ҳайкалтарошликда ва

www.arxiv.uz амалий санъатнинг ҳар бир турида ўзига хос йўсинлар ва ўзига мос мазмунини ташкил қилишни, ҳар бир санъатнинг турининг композиция усулларини эгаллаш бу ўша со ҳ а х арактерини ижодий танлай билиш; Санъат тарихи ва санъатшунослик асослари – бўйича илмий ва назарий асосларини, жаҳон санъати тарихига оид билимларни, ҳозирги замон ўзбек рассомларининг ҳаёти ва ижодини билишлик; Услубий асослари - қаламтасвир, рангтасвир, амалий санъат сирлари, ҳайкалтарошлик, санъат тарихи ва санъатшунослик асосиларида кўрсатилган билим ҳамда малакаларини услубий жиҳатдан ўргата олиш сирларини билиши керак. Машғулот ёки дарс ўтишнинг турли усул ҳамда услублари ва ўз ижодий ёндошишлари. Талабаларга ўқувчи ёшларга нисбатан мехрли, ҳамфикр бўла олиш ҳамда уларнинг психологиясини ўрганиб таълим беришда тўғри ёндаша билиш. Дарс – таълим тарбияни амалга оширишнинг энг қулай, энг самарали шаклидир. Жамиятимизнинг турли жабхаларида бўлаётган сиёсий- иқтисодий, ижтимоий-маърифий ўзгаришлар барча фанлар қатори тасвирий санъат дарсларида ва методикасига ҳам янги, замонавий талабаларни қўймоқда. Бу талабаларнинг асосийлари қуйидагилардан иборат: Дарсда таълимий-дидактик, тарбиявий ривожлантирувчи мақсадларни тўғри қў я билиш ва уларни амалга ошириш; Дарсда таълимнинг фаол усул ва услубларини қўллай билиш; Дарс жараёнида халқ педагогикаси анъаналарини, жаҳон педагогикаси, рухшунослик, санъатимиз буюк аждодларимиз ўгитлари ҳикматга тўла ходисаларимиз, ривоятларимиздан унумли фойдаланиб бориш мақсадга мувофиқдир. Маълумки кейинги йилларда тажрибали методист олимлар, психологлар ва дидактик шарт-шароитларга боғлиқ эканлиги кўрсатмоқда. Энг муҳим шарт-шароитлар қуйидагилардир:  яхши дарсликлар, дидактик ва методик ўқув кўрсатмали қуроллар ҳамда техник воситалар;

www.arxiv.uz  гуру ҳ да яхши психологик муҳит бўлиши;  ўқувчи билан ўқитувчи ўртасида ўзаро муносабатлар бўлиши. Умумий педагогик шарт-шароитларга амал қилиб, мавзунинг дидактик мақсадини тўғри ташкил қилинса дарснинг сифати юқори ва самарали бўлиши мумкин. Тасвирий санъатдан дарс баёнини тузишда педагогик, психологик, илмий методик ўқув адабиётларни чуқур ўрганиш асосида ва шу билан бирга академик лицей ва касб ҳунар коллежларининг тасвирий санъат дастурлари доирасида ҳамда ўқув қўлланмалари орқали бажарилади. Дарс баёнида қуйидагилар бўлиши шарт :  дарснинг мавзули /тури/ ;  дарснинг мақсади: илмий, тарбиявий, эстетик;  дарснинг мазмуни;  дарснинг типи;  дарснинг режаси /тузилиши/;  оғзаки такрорлаш учун саволлар;  ўқув материалларининг кетма-кетлиги ва унинг ҳажми;  ижодий ишларнинг сифати ва босқичлари;  мустақил ишларнинг мазмуни ва усуллари;  техника воситасива ўқув кўрсатмали қуроллардан фойдаланиш;  фойдаланган адабиётлар рўйхати;  синф тахтасидан унумли фойдаланиш ва педагогик расм ишлаш; Талабаларнинг амалий машғулот вақтида ўтказган дарслари ва ўқув тарбия машғулотлари гуру ҳ нинг барча талабалари, ўқитувчи иштирокида та ҳ лил ва му ҳ окама қилинади. Бу му ҳ окама ва т аҳ лиллар умумдидактик ва методик томонларини бирлаштириб амалга оширилади. Та ҳ лил жараёнида энг муҳими талаба ўзини дарс ўтказувчи ўқитувчи сифатида тасаввур қилиб, ўз ишини уддасидан қанчалик чиқа олишини тўғри баҳолай билишдир. Педагогика амалиётга чиқишдан олдин талаба ўз сафдошлари олдида тасвирий санъат дарсини машқ қилишини, бўлғуси

www.arxiv.uz ўқитувчиларнинг серунум профессионал ўсишига ёрдам беради. Талаблар томонидан ўтилган тасвирий санъат дарсининг ёки тарбиявий тадбирларининг гурух таҳлили одатда ўзини - ўзи баҳолашдан, ўзининг ҳисобатини та ҳ лил қилишдан, дарсдаги ҳолати ва педагогик тактикасини баҳолашдан бошланади. Бундан бўлажак педагог учун жуда зарур бўлган сифатлар шаклланади. Ўрта умумтаълим ва махсуз тасвирий санът ва мактаблари ҳамда турли лицейларда фаолият киритаётган тасвирий санъат ўқитувчиларига эстетик тарбияни олиб бориш ва ижодий тўгаракларни ташкил қилиши борасида бир қатор вазифалар юкланади. Ана шу вазифаларини бажара олишлари учун Сиз талабалик даврингизда етарли билим, малакага эга бўлишларингиз лозим. Албатта, ҳар бр мактабдаги ўқувчилар қобилият ва умумий қобилиятига эга бўлган хусусиятлари билан ажралиб туради. Махсус қобилиятли деган аниқ бир соҳа, шунингдек санъатнинг бирор-бир турига лоёқатли, иштиёқи, қизиқиши кучлироқ ва уни эплай олиш жиҳатларига эга ўқувчи, ўсмирлар тушинилади. Умумий қобилиятли ўқувчи ўсмирнинг ўзлаштириш хусусиятлари кўп қиррали бўлиши билан бирга у маълум бир сохани чуқурроқ ўрганишга бир мунча тоқатсизроқ ёки кўникмаси етарли даражада шаклланмаган бўлиши мумкин. Тасвирий санъат сирларини ўрганиш, унга қизиқиш ҳар бир ўқувчида ўзига хос бўлади. Ўқувчилардаги турли хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда тасвирий санъатга ўқув режалардаги соатлар билан тўлиқ мақсадга амалга ошириш мумкин эмас. Шунинг учун ҳам ҳар қандай умум мактаб, лицей, коллежларда тасвирий санъат ўқитувчилари ижодий тўгараклар тшкил қила олиш қобилиятига, имкониятига эга бўлишлари керак. Чунки махсус қобилиятли, шунингдек қизиқувчи ўқувчи ва ўсмирларга шароит яратиб бериш орқали уларни эҳтиёжи қондирилибгина қолмасдан, келажакда маълум бир мутахассис бўлиб шаклланишига ҳам катта ёрдам беради. Тасвирий санъатдан олиб бориладиган ишларнинг ҳажми ва турлари ниҳоятда хилм-хилдир. Ана шунинг учун бўлажак ўкитувчичидан тасвирий

www.arxiv.uz санъат сохасининг бирор бир турини чуқур билим ва савияга эга бўлиши талаб этилади. Тасвирий ва амалий санъатни бирор-бир турини мукаммал эгаллаган сохада ижодий тўгарак ташкил этиб, уни бошқара олиши мумкин. Тасвирий, амалий санъат тўгаракларининг ишларини режалаштиради. Синфдан ташқари ишларни тасвирий ўқитувчиси ўзининг иш жойининг шароитига қараб паст баландлигини ҳисобга олиб мактаб, лицей коллеж маъмурияти билан биргаликда келишилган, давлат томонидан белгиланган саволларсоатлр мажмуасида иш режалар тузилади. Ҳар бир тўгаранинг турига қараб, ўқувчи ўсмирларнинг ўзлштиришига қараб мавзулар осондан қийингача соддадан мураккабига қараб тузилади. Иш режалари асосида асбоб ускуналар, ҳар қандай тўгарак учун, танланган ёки ажратилган хонага жойлаштиради. Тўгаракка қобил қилиш танлов асосида уюштирилади. Тўгаракнинг мақсади танланган тасвирий, амалий санъатнинг бирор бир турини мукаммал сир асрорини ўргатиш ва келажакда ўқувчи ўсмирга тўғри касб ҳунарни эгаллашга йўлланма беришдан иборат бўлмоғи керак. Бундан ташқари тасвирий санъат ўқитувчиси синфдан, тўгаракдан тшқари ташкилий маънавий ишларни оиб бориш учун ҳам йиллик тадбирлар уюштириш керак. Булар саёхатга олиб чиқиш, музейларга олиб бориш, ҳар хил учрашувлар маърузалар ва мавзули кечалар уюштириш, синфлараро кўргазмалар тўгарак кўргазмаларни уюштириш, ўтказиш лозим. "... Стратегик мақсадларимиз – фарован, қудратли, демократик давлат,эркин фуқаролик жамияти барпо этишимизнинг асоси бўлмоғи зарур". Юртбошимиз И.А.Каримовнинг Олий Мажлиснинг XIV сессиясидаги маърузадаги сўзлаган нутқидан. Келажак авлод ҳақида қайғуриш, соғлом, баркамол наслни тарбиялаб етиштиришга интилиш бизнинг миллий хусусиятимиздир. Бу муқаддас заминда яшаётган ҳар бир инсон ўз фарзантининг бахту- соадати, фазлу - камолини кўриш учун ҳеч нарса аямайди. Талаба тўғилган кундан бошлаб оила муҳитида яшайди. Оилага хос

www.arxiv.uz анъаналар, қадриятлар, урф-одатлар талаба зуваласини шакллантради. Энг муҳими фарзандлар оилавий ҳаёт мактаби орқали жамият талабаларни англайди ҳис қилади. Маънавият ҳақида гап кетар экан, инсонни руҳий покланиш ва юксалишга даъват этдиган, инсон ички оламини бойитадиган, унин иймон иродасини, эътиқодини мустаҳкамлайдиган, виждонини уйғатадиган қудратли ботиний кучли тасаввур қилиши керак. Ҳаётимизнинг бошқа сохаларидаги ахвол, амалга оширилаётган ислохатларимизнинг бошқа сохаларидаги ахвол , амалга оширилаётган ислохатларимизнинг самарадорлигини аввало халқ маънавиятининг тикланиши ислохатларимиз самарадорлиги ахвол, амалга оширилаётган ислохатларимизнинг самарадорлигини аввало халқ манавиятининг тикланиши, бой тарихий меросимизнинг кенг ва чуқур ўрганилиши, анъаналаримизнинг сақланаши маданият ва санъат, фан ва таълим ривожи билан узвий боғликдир. Мамлакатимизда ҳар бир инсон жамиятдаги ўз ўрнини билиши, ўзини жамиятнинг ажралмас қисми деб ҳис этиш даркор. Ёшлар билан ишлаш масаласи алоҳида эътиборни талаб қилади. Биз ватанимизнинг истиқболи ёш авлодимиз қандай тарбия топишига, қандай маънавий фазилатлар эгаси бўлиб, вояга этишига, фарзандларимизнинг ҳаётга нечоғли фаол муносабатда бўлишига, қандай олий мақсадларга хизмат қилишга боғлиқ эканлигини ҳамиша ёда тутишимиз керак. Биз фарзандларимизнинг баркамол ру ҳ ий дунёси учун, уларнинг маънавий - ахлоқий жиҳатдан етук, жисмонан соғлом бўлиш учун доимо қайғуришимиз, курашмоғимиз зарур. Шундай экан тасвирий санъат ўқи т увчисининг ўз со ҳ асидаги саводхонлигини етарли даражада бўлмаса, у талабалар ва ўқувчи ёшларнинг – тасвирий санъат борасидаги эҳти ё ж и ни қондира олмайди. Тасвирий санъат дарсларини ҳозирги замон талаби билан ҳамоханг қилиб ўқувчи, ёшларга санъат сирларини ипидан игнасигача кетма-кет

www.arxiv.uz босқичларини илмий ва назарий тушунтириб, улар онгида маънавиятга бўлган интилишлари ни янада ортириб, қизиқтириб дарс ва машғулотлар олиб бораётган бир неча жонкуяр ўз касбининг фидойларидидан кўплаб мисоллар к е лтирсак бўлади. Бу борада олиб борган тажрибаларимиз асосида Низомий номидаги Тошкент Давлат Педагогика институтини тамомлаган бир қатор рассом-педагогларнинг фаолиятини кузатдик. Малик Набиев, Немат Ҳакимов, Абдурахмон Нур қ обилов, 26 мактб ўқитувчиси Феруза Жаббороваларнинг ўқитувчилик ва ижодий фаолиятлари фикримизнинг яққол далилидир. Немат Ҳакимов, Абдурахмон Нуркобиловла айни пайтда Алишер Навоий номидаги Республика нафис санъат мактабида таълим-тарбия бераётган рассом – педагоглардир. Улар дарс бериш билан биргаликда ўқувчи ёшларга ижод қилишнинг ўзига хос хусусиятларини елкама-елка туриб, тушунтириш ишларини олиб бормақда. Тажрибали бу рассом - ўқитувчилар машғулотлар олиб борилаётган синфхоналарида ўқувчи, ёшлар билан ёнма-ён ўтириб, ўзлари ҳам амалий намуна кўрсатадилар. Шунинг учун ҳам мураббий-рассомларнинг эгаллаган махорат сирларини амалий ишларида ўқувчилар кўзи билан кўриб рухан ҳис қилар экан, унда санъатнинг нозик сирларини тушуниш имкониятлари кенгаяди. Ҳар бир расмни ишлаётганда нарса ва буюмларнинг тасвирлаш йўл йўриқларини профессионаллик даражасида кўрсатишга эриша олган ўқитувчи ўқувчи, ёшлар қалбидан алоҳида ўрин топа олади. Устознинг дастгоҳи энг ишончли ва намунали восита, ундан ёшлар қувонч билан андоза олишади. Тасвирий санъат ўқитувчисининг маънавий қиёфаст унинг ижодий изланишлари, у яратган нафис, гўзал асарлар ўқувчи ва ёшларда Ватанга, санъатга, ҳаётга чин муҳаббатини уйғотмоғи лозим. Республикамизда ҳаётида янгича юксалиш амалга ошмоқда. Бу жараён жамиятининг барча жа бҳ аларда, тасвирий санъат таълими тизимида ҳам янги сифат босқичига кўтарилмоқда.

www.arxiv.uz Юқорида кўрсатиб ўтилган ўқув тарбиявий вазифаларни амалга оширишда мактаб программаси асосида ўқитиладиган тасвирй санъат машғулотлари нарсанинг аслига қараб расм чизиш; хотира ва тема асосида расм чизиш, декоратив амалий санъат, ҳайкалтарошлик ва санъатни фанининг турларини кўриб чиқамиз. Нарсанинг ўзига қараб расм чизиш. Расмнинг ўзига қараб расм чизиш мактабда ўтиладиган тасвирий санъат машғулотларининг асосий турларидан бири, ҳисобланади. Бу машғулот жараёнида ўқувчилар реалистик санъат асарларини чизиш, яратиш кўникмаларини эгаллайдилар, бу дарсларда уларнинг нарса ва ходисаларининг кузата билиш қобилиятлари ривожланади, хотирадан ва тафаккурдан расм чизиш малакалари ортади, нарсаларнинг фазодаги ҳолатларини аниқлай билиш, уларнинг ҳажми, формаси, рангини, ёруғ-сояси ёрдамида текисликда тасвирлаш тушунчаларини эгаллайдилар, буюмлар нисбатини ўзаро солиштирадилар, улар ўртасидаги фарқини таққослаш йўллари билан топадилар. Мактабда нарсанинг ўзига қараб расм чизиш дарслари икки босқичда олиб борилади. Биринчи босқич – бу ҳажмга эга бўлмаган переспектив қисқаришини ўз олдига мақсад қилиб қўймайдиган текис нарсалар, яъни дафтарлар, байроқча, папка, ўқувчилар портфели, болта, арра, ҳар хил дарахтлар барглари ва шунга ўхшаш бошқа нарсалар расмини олд томондан, фронтал ҳолатда чиздирилади. Иккинчи босқичда - ҳажмли нарсалар яъни мевалар, гул, ҳайвон, одам, уй, анжомлари, қисқаси 3 ўлчовга эга бўлади. (эни, бўйи ва кенглиги) геометрик шакллар ва нарсаларнинг чизлиришдан иборатдир. Биринчи-иккинчи босқич ўқитиладиган расм дарсларида ўқувчилар ёши ҳисобга олинибгина қолмасдан балки дарс жараёни чизиладиган нарсалар ўқувчиларни қизиқтирадиган бўлиши керак. Бу бошланғич даврда фақатгина

www.arxiv.uz эмоционал таъсир этибгина қолмай, эстетик идрок этишда ҳам муҳим роль ўйнайди. Ўқувчилар дарс жараёнида биринчидан расм чизишнинг асосини ўргансалар, иккинчидан ижодий қобилиятлари ўсиб, эстетик жиҳатдан табияланиб борадилар. I-II босқичларда ўзига қараб расм чизиладиган нарсаларни тўғри киришга асосий шакилга бўйининг энига нисбатини, қоғоз юзига композицион жиҳатдан тўғри жойлашишини, бўлакларнинг нисбий ўлчовини кўрсатиб уларнинг бир-бирига боғланишини, рангларини тўғри аниқлаш ва уларнинг ўзига хос хусусиятларига алоҳида аҳамият берилади. I- II босқичларда талабалар тасвирий санъат дарсларида тик, ётиқ , қия чизиқларни тўғри чиза олишни квадрат, тўғри бурчакли, тўртбурчак, учбурчак,доира ва бошқаларни тўғри чиза билиш ва тўғри айтилишига ҳамда чизиқларни кўз чамасида тенг бўлакларга тўлиш қобилиятларини ўстириб бермоқ керак. Чизилган расмни акварель, гуаш, бўёқлари билан бўяшдан олдин унинг рангни тўғри аниқлаб олиш ва шу ранг номини тўғри айтишга ўқувчиларни ўргатиб бориш талаб этилади. Бунинг учун ўқитувчи махсус тайёрланган ранглик пленка, ойна ёки полиэтилен (сариқ, қизил ва зангори асосий ранглар) материаллари орқали кўрсатмали қурол тайёрлаб ўқувчилар билан савол-жавоб ёрдамида танишилиб чиқилса яхши натижаларга эришади. I-II босқичларда чизиладиган нарсанинг махсус нусхаси катта ўлчовда бўлиб, яхши кўринадиган жойга ўрнатилади. Агар чиздириладиган нарса майда ўлчовда бўлса (ҳар хил барглар, гуллар, бошқалар) уларнинг ҳар бир партага биттадан тарқатиб чиқиш лозим бўлади. I-II босқичлари ўқувчилар нарсани ўзига қараб расм чизганларида чизиладиган предметлар улар олдида шундай қўйилмоғи керакки, яъни преспектив ходисаларни улар тасвир этмайдиган бўлишлари керак. I-II босқичларда кўз билан чамаланадиган переспектива ходисаларининг элементар қоидалари билан таништирилади. Шунингдек, ҳажмли нарсаларни қалам, акварель, гуаш бўёқлари билан ёриқ-соя ёрдамида қалам, акварель,

www.arxiv.uz гуаш бўёқлари билан ёруғ-соя ёрдамида қандай кўринса шундай тасвирлаш вазифаси қўйилади. 1-2 синф ўқувчилари нарсаларни фақат фронтал (олди кўриниш). ҳолатда чизган бўлсалар, III-IV ва юқори синфлар ўқувчилари нарсаларни фронталь ҳолатда, бурчак остида куз "кўриги" баландлигида ва ундан пастда, ёки куз кўригидан юқорида қўйиб расам чизадилар. I босқич ўқувчилари нарсалар шаклини, ёруғлик манбаини ҳисобга олган ҳолда, уларнинг сиртда ёруғ ва сояларнинг жойлашуви, нарса рангининг ёруғлик тушушига қараб ўзгариши тўғрисидаги маълумотларни оладилар. Шу мақсадда сабсавод ва меваларни алоҳида ва тўп ҳолдаги расмлари чиздирилади. Шунингдек, нарсаларнинг шакли ва нисбатлари пропорцияларини ўзгаришини тасвирлай олиш ва уларнинг малакаларини ўстириш мақсадида оддий геометрик шаклларини эслатадиган уй жиҳозларини ўзига қараб расмини чизадилар. I босқичда эса тўғри тўртбурчак билан чегараланган нарсаларни тузилишини ўрганиш, чизиқли переспектива ҳақида тушунчаларни кенгайтириш ва ўстириш, ҳажмли нарсаларни ёруғ соя ёрдамида тасвирлаб олишда ўргатиш мақсадид, ўқувчилар нисбатан бурчак остида столга қўйилагн китоб, яшик, коробка, қуш уяси ва геометрик шакллар расмини чиздирилади. I-II босқичларда нарсанинг ўзига қарабрасм чизиш дарслари тасвирий санъат предмети курсида якунловчибосқич ҳисобланади. Шунинг учун бу синфларда ўтиладиган дарслар ўкувчиларни фақатгина назарий машғулотларини бойитибгина қолмасдан, систематик равишда амалий машғулотларни ўтб уларнинг билим малакаларини такомиллаштириб бормоқ ҳам керак. I-II босқичлрда ўтиладиган дарслар ўқувчилрга оддийдан мураккабга бориш усулида назарий ва амалий билимлар берилади. Переспектива қоидаси ва уни қўллаш усулларини фақат нарсаларнинг ўзига қараб расмини чизиш дарсларидаги эмас, балки хаёлдан, тасаввурдан расм чизиш дарс жараёнида рассомлар ҳақида сухбат ўтказиш

www.arxiv.uz машғулотларида ҳам ўқўвчиларга ўрганиб, тушунтириб бориш катта аҳамият касб этади. I – босқич ўқувчилар чизиқли переспектива бўйича сурат текислиги, марказий кўриш нури, майдони ҳақида билимлар оладилар, ва бир ёки ундан ортиқ кесишиш нуқтасига эга бўлган уфқ чизиги ҳақида олган столга маълумотларини янада кенгайтирадилар. I-босқич ўқувчилар олдига қўйиладиган вазифалар орасида нарсалар шаклини назарий жиҳатдан тўғри куриш масаласи асосий ўринни эгаллайди. Лекин чизиқли перепетиванинг пухта ўзлаштирмасдан туриб мақсадга эришиш қийин. Нарсанинг ўзига қараб рсм чизиш жараёнида ўқувчиларга одам, ҳайвон шунингдек қушлар тулумининг ўлчов нисбатлари, умумий ўлчовлар: калла, қўл, оёқ, тоз ва бошқа пластик анатомия ҳақида тушунчалар берилади. Бундан ташқари фактура ҳақида маълумот бериб борилади, масалан, юзи ғадир-будур бўлган бир қаторда юзаси ялтироқ бўлган шишали, сирли нарсаларнинг шакли чизилади. Шунингдек, чизилаётган нарсани ўзига ўхшатиш, ҳарактерини топа билиш билан бирга унинг фактурасини ҳам ифода этиш талаб этилади. Нарсанинг ўзига қараб чизилган тасвирини эстетик томон ига а кўпроқ аҳамият берилади. Нарсанинг ўзига қараб чизиш дарси жараёнида ҳар бир ўқувчи темага оид тасвирий санъат асарларини келтириб унда рассом қандай тасвирий санъат асарларини келтириб унда рассом қандай тасвирий воситалардан фойдаланганлиги, унинг композицияси, асардаги рангларнинг мослашуви ҳақидаги чизилаётган нарсаларга таққослаб кўрсатса мақсадга мувофиқ бўлади. Бу орқали ўқувчилар фақат нарсанинг ўзига қараб расм чизишдаги малакалари ошиб бормасдан балки санът асарлари намояндалари (намуналари) билан ҳам танишиб борадилар. Масалан: бирор бир сабзаво т ва мевалардан ташкил топган натюрмортни ўқувчилр чизаётган бўлсалар шунга мос ёки шу темада бор нарсалардан чизилган Ўзбекистонлик рассомларнинг асарларидан рангли репродукцияни ўқувчиларга кўрсатиш самаралидир. Масалан: М.Набиев. З.М.Ковалевский,

www.arxiv.uz Н.К.К.ашина, З.Иноғомов, А.Абдуллаев рассомларнинг асарлари репродукциялар шунга қўл келиши мумкин. (репродукциялар вкладыши) Хаёлдан ва нарсанинг ўзига қараб расм ишлашда ўқувчилардан бевосита кузатишни, предметлар, экран воситалари (кинофильмлар, слайдалар), китобга ишланган иллюстрациялар, ҳу ж жатли материаллари талаб этади ва булар бадиий образни яртишда ўқувчиларга катта ёрдам беради. Мавзу асосида расм чизиш дарслари тасвирий санъат фанининг қизиқарли машғулотларидандир. Бу машғулотларда ўқувчилар ўзлари билган таъсирланган воқеа ва ходисаларни хаёлдан тасаввур қилиб тасвирини ишлайдилар. Айниқса ўқувчиларнинг коллеж, коллеждан ташқари ҳаётларидан олинган мавзулар, ҳайвонларнинг ҳаётига оид мавзулар, адабий асарлар (эртак, масал, ҳикоя, шеър) тематик расм дарсларининг манбаи бўлиб хизмат қилади. Тематик расм ишлаш дарсларида болаларнинг фантазияси ва тасаввури актив фаолиятга айланади. Мавзу асосида расм ишлаш машғулотларининг олдида турган мақсад ва вазифалари педагогиканинг дидактик принц и плар ва психологиясини илмий асослари билан белгиланади. Композиция яратишнинг тайёргарлик босқичида ўқувчилар нарсага қараб расм чизиш переспектива, рангшунослик юзасидан олган билимларидан кенг фойдаланишлари керак. Ўқитувчи вазифани тушунтиришда ўқувчиларга мавзу га нисбатан қизиқиш уйғотиш лозим. Биргина темани тур хил мазмунда, ҳар бирининг ўзига хос кўринишда талқин қилган ҳолда тасвирлаш мумкин. Масалан: "Бизнинг қурилишларимиз" мавзу сида ўқувчилар кузатишлар асосида турли бошланғич синфлар тематик расм чизиш болалар ёш хусусиятини эътиборга олган ҳолда энг содда бўлган темалар тавсия этилади. Бунда йил фаслларига мос келадиган темалар "Тоғда куз", "Кузги ишлар", "Янги йил арча байрами", "Қишки ўйинлар", "Мактаб боғида", "Навруз", "Мустақиллик куни", каби. Юқори босқичларда эса программа асосида қуйи босқичларига нисбатан

www.arxiv.uz анча мураккаб яъни " Ҳ осилни йиғиб- териб олиш", "Коллеж тажриба учаскасида", "Баҳор келмоқда", "Молхона", "Ҳайв о нат боғида" "Мустақиллик байрами", "Республикамиз ме ҳ монлари" ва бошқалари каби мавзу лар билан бир қаторда бадиий асарларга, эртак, ҳикоя, масалларига иллюстратив расмлар ҳам чизадилар. Конструкциядаги замонавий уйларни, ҳар хил машиналарни, турли ишларни бажараётган одамларни тасвирлашлари мумкин. Тажриба шуни кўрсатадики, ўқитувчи мавзу ни қанчалик кенг ва тўлиқ тушунтирса болалар расмлари шунчалик мазмундор ва сифатли чиқади. Ҳар бир мавзу ни чизишдан олдин ўқувчилар билан маъ су л вақтга экскурсиялар ўтказиш мавзу асосида ишлаган асарларни та ҳ лил қилиш ҳол мақсадга мувофиқдир. Расм чизиш жараёнида чизиш қийин бўлган образлар масалан, одам, ҳайвон, мураккаб техника ва х.кни чизиш йўллар ҳақида маълумот бериш, схематик тасвирини чизиб кўрсатадилар. Дек о ратив расм дарси. Декоратив расм дарсларида ўқувчиларни эстетик жиҳатдан тарбиялашни имкониятлари анча каттадир. Чунки бундай дарсларда ўқувчилар халқ амалий – декоратив санъатининг асл нусхалари билан танишадилар, унинг усталари каби болалар ҳам шу сохада ижод қиладилар. Амалий санъатдаги ритм, ранг симметрия каби ифодалилик воситалар ҳақида фикр юритадилар. Декоратив расм чизиш дарсларида болалар ҳар қандай машқнинг асосан теварак-атрофдаги нарса ва ходисалардан олинганлигини англашлари лозим. Ўқувчилар нақш намунасидан кўчириш дарсларида нақш чизишнинг ўзига хос хусусиятлари билан чамалашни ўрганадилар. Тасвирий санъат халқ амалий санъати ва бадиий ҳунармандчилик анъаналари билан ҳозирги замон техника эстетикаси ва бадиий безаш асослари билан боғланади. Нақш билан безатилган буюмларни ўқий олишга ўргатиш бошланғич синфларда амалга ошириладиган асосий вазифалардан биридир. Нақш намунасидан кўчирма ва

www.arxiv.uz мустақил нақш чизиш, халқ ижодий намуналаридан кўрсатиш, нақш санъати асарларидан кўчириш ва тахлил қилиш орқали ўқувчиларнинг бадиий диди ўстирилади. Мустақил нақш чизиш орқали болаларни ижодий қобилияти, фантазияси, тафаккури ривожлантирилади. Ўқувчиларга ўзбек халқ амалий – декоратив санъати ва унинг ўзига хос хусусиятлари тўғрисида тушунча бериш ва уларнинг эстетик идрок этиш қобилиятини ривожлантириш мақсадида сухбатлар ўтказиш мақсадида мувофиқдир. Сухбатда талабаларни эътибори турли идишлар, ҳар хил безатилган кийимлар ажойиб ишланган ўйинчоқлар ва бошқаларга қаратилади. Декаратив график ишларининг вазифаси ўқувчиларнинг ижодий қобилиятларини ўстириш дарс жараёнида олган билим ва малакасини ҳаётда амалий фаолият дпрслари тасвирий санъат предметининг текисликда тасвирлаш, пластилин билан ишлаш, санъатни идрок қилиш, композицион фаолият ва бошқаларга таянган ҳолда ўтилади. Ҳайкалтарошлик. Тасвирий санъатнинг яна бир турларидан бири ҳайкалтарошлик бўлиб, у ҳам бошқа тасвирий санъат турлари қатори реал акс эттиради, дунёни билишда инсонга ёрдам беради, уни ғоявий ва эстетик жиҳатдан тарбиялайди. Ҳайкалтарошлик, жумладан, думалоқ ҳайкал рассомлик санъатидан шуниси билан фарқ қиладики, ҳайкални ҳар тарафдн кўриш, ишлаш мумкин, бу унинг ифодалигини оширади. Ўқувчилар бу дарсда текисликда тасвирлаш ва декоратив амалий фаолият дарсларида олган билимлари асосида ишлашади. Болалар ёшлигиданоқ ҳайкалтарошлик сирлари билан танишадилар. Шунинг учун ҳам мактабларда тасвирий санъатнинг бу тури лепка (пластилин билан ишлаш) бўйича дарс ўтиш программалаштирилган. Бу ўқувчиларнинг бадиий дидларини санъатга бўлган қизиқишларини ортиради, табиатга инсонларда бўлган индивидуал хусусиятларини тезда

www.arxiv.uz англаб олишга катта ёрдам беради. Касб-ҳунар коллежларида, умумтаълим мактабларида ўқувчилар санъатнинг муҳим тури бўлган ҳайкалтарошликнинг элементлар асослари билан танишадилар. Бу дарсда ўқитувчи болаларга ҳайкалтарошликнинг моҳияти, аҳамияти ҳақида, ҳайкал ишлашнинг ўзига хос томонлари ҳақида маълумот беради. Мактабда ҳайкал ишлашда лой, пластилин, қисман ва табиий шакллардан фойдаланади. Масалан, ёнғоқ пўчоғи, дуб дарахтнинг меваси, турли хил шохчалар ва ҳакозо. Лой ва пластилиндан ҳайкаллар ясаш айниқса бошланғич синфда қўл келади. Болалар лой ёки пластилинда, ҳар бир буюмни конструктив тузилиши, ҳажмини чуқурроқ ҳис этади. Болалардан ташқари бу машғулотларда болаларнинг қўл бармоқлари мушаклари ривожланади, фантазициясини янада кенгайишига хизмат қилади. Санъатни идрок қилиш. Идрок этиш бўлими 1 босқичдан 4 босқичга аста-секин кенгайиб боради. Бу эса ўқувчиларнинг амалий ишларида борлиқдаги ва санъатдаги гўзалликни идрок этишга онгли равишда ёндошиш имконини беради. Санъатни идрок қилиш дарсларида тасвирий санъатнинг тур ва жанрлари ҳақида сухбат ўтказиш машҳур санъаткор ва уларнинг етук асарларини таҳлил этиш, болаларнинг бадиий дидини ўстиришга, гўзалликни севиш ва тушунишга ёрдам беради. Умумтаълим мактабларида тасвирий санъат бўйича суҳбат ўтказиш учун махсус соатлр ажратилмайди. Суҳбат дарслари тасвирий санъат турлари текисликда тасвирлаш, пластилин билан ишлаш, декаратив амалий фаолиятдарслари билан қўшиб ўтилади. Бу аудиторияда сухбат учун ажратилган вақт 45-минутдан ошмаслиги лозим. Сухбат дарсларининг темаси ҳар хил бўлиши мумкин. Рассомлар, ҳайкалтарошларнинг ижодлари, тасвирий санъатнинг тур ва жанрлари

www.arxiv.uz тўғрисида сухбатлар ўтказилиши мумкин. Сухбатда ўқувчилар рассомларнинг ҳайти ва ижодини асарларини тахлил қилишга ўрганадилар. Санъат асарларини идрок этиш бўлимида ўзбек, рус, жаҳон халқлари ҳаёти ва ижодини акс эттирувчи асарларга кўпроқ вақт ажратиш мақсадга мувофиқдир. Тасвирий санъатга асарлари билан ўқувчиларни таништиришда, уларга яқин ва теварак атрофдаги ҳаётдан олинган темалар асосида ўтказилади. Булар табиат манзарасини акс эттирган истеъдодли ўзбек рассомларининг Ўзбекистон табиатининг гўзал манзараси, кукупар тоглари, кенг қулоч ёйган ям-яшил далаларини қурилиш иншоатларини ранг-баранг ёрқин бўёқларда ифода этилган асарлар орқали таништириш мумкин. Дарс жараёнида ўзбек ва бошқа халқлар тасвирий санъатини таққослаш усулидан қўллаб кўрсатиш мақсадга мувофиқ. Агар биз Ўзбекистон манзарачи рассомлар У.Тансикбоев, Н.Корахон, Р.Темуровларнинг чизган расмлари билан танишаётганимизда рус манзарачи рассомлари И.Левитан, А.Саврасов ва И.Шишкинларнинг асарларини таққослаб кўрсатишимиз лозим. Болаларни суратларда табиатда гўзалигини, кишиларнинг қадимий ва ҳозирги ҳаётини келгуси порлоқ ҳаётга бўлган ишончини кўриб биладилар. Бадиий образлар болаларга ниҳоят кучли таъсир кўрсатади, уларда турли фикр ва ҳислар уйғотади. Санъатнинг идрок қилиш бўлимининг вазифаси болаларда бадиий маданияти идрок қилишни баҳолаш жамият ва кишилар орасида санъатнинг аҳамиятини тушунишдан иборат. Бадиий асарнинг ўргатиш санъатининг идрок қилиш кўникмаларини ҳосил қилишга хизмат қилади Тасвирий санъат ҳақидаги сухбатларни ўтказишда ўқитувчи асарларининг композицион тузилишига, ранглар гаммасига ўқувчилар диққатини тортиш лозим. Тасвирий санъат асари ҳақидаги су ҳ бат, савол- жавоб ва ҳикоя қилиб бериш тарзидаамалга оширилади. Берилган саволлар болаларни актив фикр юритишга, диққатини рассом асари мазмунининг муҳим томонини идрок қилишга мажбур этсин.

www.arxiv.uz Ўқувчиларда спортга, фантастикага оид зўр қизиқиш уйғотади. Су ҳ батнинг муваффақиятли чиқиши кўп жиҳатдан репродукциялар кўрсатишнинг тўғри йўлга қўйилишига боғлиқ. Суратлар рангли, сифатли, ҳамда ҳамма болаларга аниқ кўринадиган бўлиши керак. Су ҳ бат ўтказишда техника воситалари (фильмоскоп, эпидоскоп, видеомагитафон, дипроектор) катта ёрдам беради. Бу аппаратлар ёрдамида энг кичик ҳажмдаги репродукциялар ва диопразитивлари катталаштириб кўрсатиш мумкин. Санъат асарларини таҳлил қилиш болаларда бадиий идрок этиш масалаларини ривожлантиради, санъат тарихидан махсус термин ва тушунчаларни ўзлаштириш орқали амалга оширилади. Сухбат шундай ташкил этилиши керакки, у асар мазмунини очиб берибгина қолмай, рассом жонли образ яратишда қандай воситалардан фойдаланганлигини билиб олишларига имкон берсин. Борлиқ ҳақида сухбатлар баъзи бир ҳаёт ходисаларини кенгроқ билиб олишларига ёрдам беради, нарсаларнинг шакли, конструкциясини элементар таҳлил қилиш ва умумлаштириш қобилиятларини ҳамда кузатувчанлигини ўстириш имконини беради. Меъморчилик ва қуриш ишлари, шаҳар ва қишлоқ манзарасининг ўзига хослиги ва гўзаллиги, меъморчилик табиат билан боғликлигини, биноларни турлича образлар билан танишиш, ўқувчиларни бадиий, ижодий фаолиятларига самарали таъсир кўрсатади. Инсон санъатни идрок қилишни уни севишга ўргатиш унинг дунёқарашини маънавий эътиқодларини шакллантиришнинг ишончли воситасидир. Коллеж ва касб - ҳунар лицейларида расм чизишга ўргатиш, энг аввало боланинг ўқув шароитидаги рассомлик фаолияти шунчаки ўйин учун эмас, балки таълим сифатида бажарила бошлашини эсдан чиқармаслик керак. Илк сабокдан бошлаб ўқувчиларда реалистик тасвирга хос билим ва кўникмалар асосини тарбиялаш, уларни содда ва ибтидоий расмдан четлаштириш зарур. Ўқув жараёнида болаларга билим асосларини ўргата бошлайдилар, худди

www.arxiv.uz шундай тасвирий санъат сохасида ҳам шаклнинг текисликда тасвирланиши қоидалари ва қонунлари ҳақида уларда тўғри тушунча тарбияламоқ даркор. Шу боисдан, ўқув жараёнини тўғри ташкил қилиб, ўқувчининг эътиборини энг асосий масалага қарата олиб, ўқув материалини тез ўзлаштириш йўлларини кўрсатиш лозим бўлган ўқитувчининг асосий раҳбарлик ролига эга эканлиги ўз - ўзидан тушунарлидир. Бадиий маълумот, педагог томонидан қилинадиган мохирона раҳбарликнинг зарурлигини қайд қила туриб, болалар санъат билан юзаки танишиб қолмасдан, иложи борича чуққурроқ билим ва кўникмалар ўзлаштиришларига интиламиз. Инсон ўзи билмаган нарсани сеза олмайди, у ҳеч қачон шуғулланмаган бирон ишга қизиқа олмайди. Ёшликда болалар ҳар қандай иш билан шуғулланишига ҳам тайёрлар, улар бажонадил шахарлар қуришга киришадилар, расм соладилар, рақс тушадилар, ашула айтадилар ва х.к. аммо шу иш жараёнида такомиллашиши зарур бўлган паллада улар ёрдами ва рахбарликка мухтож бўладилар. Ана шу пайтда уларнинг олдига тажрибали рахбар келмас экан, улар олдин бутун вужуди билан қизиқиб бажарган машғулотларидан совиб қоладилар. Педагог тафаккурнинг ажойиб вакиллари расмдан дарс беришни тўғри йўлдан олиб бориш зарурлигини ҳар доим уқдириб келганлар. Ўқув даргоҳида расмдан беришни умумтаълим предмети сифатида баҳолаш билан бирга уни айни вақтда ўйин, эрмакка айлантириб юбормаслик зарур. Ҳар бир тасвирий санъат ўқитувчиси таълим ва тарбия учун маъсул бўлиб, ўқувчилар фаолиятини бошқаради ва изга солади, уларнинг машғулотларини ташкил қилади. Педагогнинг рахбарлиги ва йўл кўрсатувчи ролисиз, ҳар бир ўқувчини хормай-толмай диққат билан кузатиб бормай туриб ўқув даргоҳида таълим-тарбия ишини олиб бориш мумкин эмас. Тасвирий санъатни кўпдан-кўп мактабларда ўқитиш, айтиб ўтганимиздек, даставвал махсус мақсад эмас, балки умумтаълим мактаблар кўзлайди. У болаларнинг теварак-атрофдаги олам билан танишишларига

www.arxiv.uz кўмаклашади, кузатувчанлигиклари ривожлантиради, буюмларнинг шакли ва рангини фарқлашга, уларни ўзаро таққослашга, ўхшашлик томонлари ва фарқларини аниқлашга ўргатади. Ўқитувчи ўқувчилар олдида гўзаллик оламини очиб беради, уларнинг эстетик дидларини ривожлантиради, билим олишга, камолатга эришишда, уларни қуршаб турган ҳамма нарсани яхшироқ ва гўзалроқ қилишга бўлган интилишларини тарбиялайди. Педагог бунинг ҳаммасига ўқувчиларни катта санъат реалистик йўналишидаги санъат асарлари билан ихомлантирибгина эмас, балки тасвирий савод асосларини ўқитиш билан эришиш мумкин. Тасвирий санъат асарларини ўқувчи фақат ўқитувчи кўмагидагина ўзлаштириш мумкин. Таълимнинг дастлабки қадамлариданоқ унга устоз ва раҳбар даркор. Масалан, натурдан расм чизиш, ўқувчи унга қандай қилиб кирилмоғи кераклигини, ишини нимадан бошлаш зарурлигини, қандай қилиббир варақ оқ қоғоздаги ишнинг уддасидан чиқмоқ кераклигини билмайди. Тажрибали педагог унга ўзи ишини алоҳида бўлакларга қандай қилиб бўлиш ва уларни қандай изчилликда ҳал қилиш мумкинлигини кўрсатиб беради. Натурадан расм чизишни ўргатиш палласида педагог даставвал натурани кузатиш ва қабул қилиш масаласига эътибор беради. Тўғри кўра олиш қобилияти инсонда табиий бўлиб, у ривожланмоғи зарур. Бунинг учун болалик чоғдан нарсаларни-диққат-эътибор билан кўздан кечиришга, унинг шаклидаги, рангидаги, пропорциясидаги ўзига хос хусусиятларга эътибор беришга, буюмлар қурилишини тахлил қилишга ўргатмоқ керак. Натурани тахлилига киришмасдан туриб, ўқитувчи болаларнинг эътиборини мазкур буюмга қаратиб, қуйидагидай қатор саволлар беради: буюм шаклининг хусусияти қандай? Пропорциялар қандай, яъни буюмнинг баландлиги энидан зиёдми, ё аксинчами? Буюмга ёруғ қандай тушмоқда? Натура билан шу тариқа танишиш уни кейинчалик ўрганиб боришда йўлланма бўлади.

www.arxiv.uz Педагог аста-секин чуққурроқ кузатишларга ўтади: у натура кўрилишининг тақсимланиши қонуниятини, переспектив ходисалар қонуниятини тушунтиради. Ўрганилаётган объектни аниқ тасаввур этиш учун ўқувчи даставвал унинг шаклини бутунлигича қамраб олиши, сўнг мазкур буюмнинг барча белгиларини, унинг барча муҳим деталларини, хусусиятларини аниқ илғаб олмоги ва шу билан бирга мазкур элементларнинг ўзаро жойлашиши, яъни натуранинг қурилиш бирлигини ёрқин тасаввур қилмоғи зарур. Ўқитувчининг тушунтиришларини синф доскасида расмлар билан кўрсатмали қилиб изоҳлаб берилса ёки методик қўлланмаларда фойдаланиб тушунтирилса ҳамманинг англаб олиши осонлашади. Ўқувчи натура билан танишиб олгандан кейин расм чизишга ўтиши мумкин бўлади. Педагог унинг олдига ўқув вазифаларни қўяди, маълум системага кўра тасвирни чизиш жараёнида унинг кузатишларини ташкил қилади, натура кўрилишидаги энг муҳим хусусиятларга унинг эътиборини кузатади. Педагог ўқувчи фикрининг фаолиятини диққат билан кузатиб боради, доим уни тўғрилаб, қўллаб-қувватлаб туради. "Ўқувчи учун ўйлаш" керак эмас, айниқса унинг ўрнига расм чизишнинг ҳожати йўқ, у ўз фикри, кўникмаларини машқ қилдирсин, лекин унинг ишини ҳам назардан четлатиб бўлмайди. Ўқувчи мушкулларига дуч келганида унга ўз вақтида ишора, ёрдамчи савол билан кўмаклашиши керак. Бошланғич курсларда болалар натурани тасвирни бунёд этиш жараёнида тахлил қилишга ўрганмаган бўлиб, расмни дастлабки таассурот бўйича бажарадилар. Улар натурага камдан кам мурожат қиладилар, ўз расмларини натура билан таққосламайдилар ҳам деса бўлади. Уларнинг ўқувчилар болалар диққатини юзаки кузатишдан натурани қандай тахлил қилишга йўллаган ҳолда кўниктириб ўргата боради. Расм чизаётиб ўқувчилар шошмасдан, эхтиётлик билан бир қийинчиликдан иккинчисига ўтиб бормоқлари зарур.

www.arxiv.uz Агар ўқувчи натўғри чизса, педагог дарҳол унинг хотасини кўрсатиб, тузатишни маслаҳат беради. Ўқувчи тасвирни илгаригидай, қаламнинг учини қоғозга аста тегизган ҳолда, иложи борича ўчирғичдан фойдаланмасдан тузатади, расм жуда кирланган бўлса, уни тузатиб бўлмайдиган холдагина ўчирғич ишлатилади. Хатоларни тузатиш техникасини ўқитувчи шогирдининг ўзи чизган расмини кўрсатиб беради. Шу билан бирга хатони тузата туриб ўқувчига батафсил тушунтириш керак, токи у ўз хатосининг сабабини ва уни тузатиш методикасини яққол англаб олсин. Амалда бу қоидага кўпинча амал қилинмайди. Ўқитувчи "нотўғри" деб қўяқолади, хато нималигини ва уни қандай қилиб кузатмоқ кераклигини тушунтирмайди. Хатони ўз вақтида кўрсатиш ва ўз вақтида ёрдам бериш керак. Бу борада ўқитувчи кечикар экан, кейинчалик ўқувчига хатосини тузатишда кўмаклашиш анча мушкул бўлади. Ўқувчилар энди расм чиза бошлаганда ўқувчи синфда ўз ишини қандай қилиб яхшироқ уюштириш мумкин? Тушунтиргандан сўнг 2-3 минут ўтгач у хонани айланиб чиқади ва ўқувчиларнинг ишини кузатади. Шундай қилиб, ўқитувчининг биринчи айланиб чиқишида ҳар бир ўқувчи педагогдан ишини давом эттиришда тўғри кўрсатма олади. Аудиторияни айланиб чиққан ўқитувчи яна ўша энг олдин кўрсатма берган ўқувчининг ёнига қайтади. Педагог ҳамма болаларда типик хатони сезиб қолса, у ишни тўхтатиб, барча ўқувчиларнинг диққатини ана шу хотога жалб этади. Бундай ҳолларда тушунтиришни досканинг ёнида туриб олиб борган маъқул. Ўқитувчи дастлабки хатонинг сабабини батафсил тушунтиради, сўнг аудитория доскасида уни қандай тузатиш кераклигини кўрсатиб беради. Ўқув материалини баён қилиш жараёнида ўқитувчи олдида доим ўқувчилар уни тушуниб олишлари учун қилиш керак бўлган барча ишни бажариш вазифаси туради. Ўқитувчининг ҳар бир сўзини ўқувчилар англаб олмоқлари лозим. Ўқув материали шундай баён этилсинки, болалар уни қийналмасдан ўзлаштириб олсинлар. Бунинг учун эса ўқувчи

www.arxiv.uz тушунмайдиган, у биринчи бор эшитаётган сўзлар ва ибораларни ишлатмасликка ҳаракат қилиш керак. Агар ўқитувчи бундай сўзларни ишлатмасликка ҳаракат қилиш керак. Агар ўқитувчи бундай сўзларнинг ишлатмасликнинг иложи бўлмаса (масалан , тон, коларит, лессировка), у шу ердаёқ уларнинг маъносини ўқувчиларга тушунтириб, бу ҳақда аниқ ва ёрқин қилиб айтиб бериши лозим. Материал баёни қуруқ ва зерикарли бўлиб қолмаслиги ҳам аҳамиятлидир. Ўқувчиларни қизиқтириб, мафтун этмоқ керак. Ўқитувчи материални оддий ва марокли тарзда гапирар экан, уни одатда, бутун синф жиддий эътибор билан тинглайди. Ўқитувчи темани ноаниқ, чалкаштирган тусда айтиб берса, ўқувчи темани ноаниқ, чалкаштирган тусда айтиб берса, ўқувчилар аста-секин уни эшитмай қўядилар. Педагог практика даврида биз ўқувчилар ва ўқитувчини кўп кузатиб, шундай ходисаларнинг шохиди бўлишига тўғри келади. Ўқитувчи синфга кирар экан, дарҳол ҳамма болаларнинг диққатини ўзига тортади. Энди улар ўқитувчининг ихтиёрида ва бундан кейинги вазият муаллифнинг болалар диққатини шу ҳолатда сақлай олишга боғлиқ бўлади. Тажрибали ўқитувчи дарҳол болаларнинг эътиборини ўзига қаратади ва бир дақиқага ҳам вазиятни ўзгартирмасдан дарс темасига ўтади. Кам тажрибали ўқитувчи эса кўпинча ўз ўқувчиларнинг диққат эътиборини бўлиб қўяди, ё ўқувчиларга дарс темасини зерикарли тарзда эълон қилади, ёки материални шу қадар завқсиз айта бошлайдики, болалар унга қулоқ солмай қўядилар. Кўп холларда дарс болаларнинг эмас, балки ўқитувчининг айби билан ёмон ўтади. Масалан, ўқитувчи санъат ҳақида сухбат дарс ўтказар экан, кўплари тингламаётганини сезади. У дарсни бўлиб ҳаммани тартибга чақиради ва сўзида давом этади. Яна ўша натижа. Ўқитувчи бу болаларни ҳеч нарса билан қизиқтириб бўлмас экан деб ўйлай бошлайди. Лекин бунинг сабаби ўқитувчи болаларга нотаниш ибора ва терминларни ишлатишида эди.

www.arxiv.uz Бу терминларнинг мазмунини тушунтириб беришни хаёлига ҳам келтирмасди. Бу нарса, албатта, болаларни чарчатар, тушунарли бўлмаган гаплар уларни қизиқтирмасди. Юқорида айтилганидек, декоратив ва тематик расм чизиш дарсларида ўқув жараёнини уюштириш методикасига алоҳида эътибор билан қараш лозим. Кўпчилик ўқувчилар бу машғулотларни пассив тарзда ўқувчиларни ўз холларига ташлаб қўйган холда ўтказишади. Улар болаларнинг ана шу машғулотларда мустақил ижодий иш олиб бормоқлари зарур деган фикрга амал қиладилар. Масалан, агар ўқувчилар ўқитувчи берган схема бўйича нақшлар чизиб, асосан халқ ижодий намуналаридан нусха кўчирсалар, кейинги топшириқларни, баъзи бир ўқувчиларнинг фикрига кўра, улар мустақил равишда, педагогнинг ёрдамисиз бажаришлари лозим. Бу эса нотўғридир. Ўқитувчи ўзини четга олиб қолмасдан, доим ўқувчиларни бошқариб бориши, уларга мураккаб ижодий масалаларда ёрдам бериши керак . Мавзу асосида расм чизиш дарсларида айниқса композициядан дарс бериш методикаси масалаларига алоҳида эътибор бериш керак. Шуни айтиш керакки, баъзи расм ўқитувчилари кўпинча ўқувчиларни тематик расм чизиш дарсларида ўз ҳолатига ташлаб қўядилар. Бунда ўқитувчилар композиция учун тема бериш билан чегараланадилар. Болаларнинг ижодий фаолиятига аралашмай "эркин тарбия" принципида иш кўрадилар. Бундай ҳол болаларнинг ижодий ривожланишига, аввалги машғулотларда ўзлаштиргани график малакаларини мустаҳкамлашига, қолаверса умумий ривожланишига ҳам таъсир этмайди. Машғулот мазмуни самарали бўлади. Мавзу асосида расм ишлаш сюжет қидиришдан бошланиб, ўқувчининг вазифаси мазкур ёшдаги ўқувчилар учун тушунарли ва завқли бўлган сюжет топиб беришдан иборатдир. Қўйилган вазифани муваффақиятли ҳал қилишда даставвал болаларнинг олдиндан кўрган воқеалардан қолган таассуротлари, йўлларнинг теварак-атроф ҳақидаги тасаввурларидан

www.arxiv.uz фойдаланиш ёрдам беради. Фикр қилиш ва тасаввур этишда ўтган тажрибалардан фойдаланмасдан инсон янгилик ижод этиш, фикр қилиши мумкин эмас. Рассом ёки ёзувчи асар яратар экан, доим ҳаётдан олинган реал образлардан келиб чиқади. Ҳатто фантастик образларни яратиш жараёнида ижодкор инсонга яхши маълум бўлган образлар элементларига таянади. Мавзу асосида расм чизиш дарсларида ўқувчиларнинг ижодий хаёлларини ривожлантира туриб, ўқитувчи доим буни назарда тутиши ва ўқувчиларнинг тафаккурларини доим активлаштириши, уларга композицион тема қидиришларидан то уни расмда ниҳоясига етказгунларига қадар бўлган ишларида кўмаклшиб бормоғи керак. Айни вақтда ўқитувчи расм композициясини изохлар экан, расм чизувчига сюжетни аниқроқ, ифодалироқ тасвирлашга, мазкур воқеа ва ходисага нисбатан ўзининг муносабатини билдиришга ёрдамлашади. Ўқитувчи расм дарсларида, айниқса унинг турларидан бири мавзу асосида расм чизиш дарсларида ўқувчиларга копозиция асослари – симметрия ва ассиметрия, мувозанат ва сурат, динамика, иккинчи даражали ва расм композициясидаги асосий масалани аниқлаш зарурлигини тушунтириб беради. Симметрия қонуни композицияда унинг ўнг ва чап қисмлари ўзаро бир- бирининг ойнадаги акси бўлишини талаб қилади. Янги педагогик технология асосида тасвирий санъат методикаси назарияси фанидан ноанъанавий – дарсларни ташкил этиш методикаси (намуна) Ҳаммамизга маълумки сиз билан биз 1-паралик, 81 ни 90 минутлик дарсни ташкил этишга, ( муҳим дастурга суянган холда) ўрганиб келганмиз. Бу дарс анъанавий дарс тури. Энди тасвирий санъат методика назариясидан қизиқарли ноанъанавий дарс ўтишдан бир лавҳани сизга тақдим этмоқдамиз Бизлар тавсия этаётган дарсимиз намунавий. Шунинг учун ҳар бир тасвирий санъат ўқитувчиси методик томондан муккамалаштирилган, маҳаллий шароитни ҳисобга олган

www.arxiv.uz ҳолда ижодий ёндошиши мақсадга мувофиқдир. Сизга таклиф этаётган ўйин –дарсимиз қуйидагича Гуруҳдаги талабаларни думолок стол атрофига ўтказамиз. Ўқитувчи эса аудиторияни бир чеккасига туриб ўйин-дарсига раҳбарлик ва ташкилотчилик қилади. Талабаларни ёки ўқувчиларни 1.2...........10чи стулларига ўтказиб бўлгандан сўнг с инф тахтасига дарсни мақсадини ёзиб қўяди. Сўнг ҳар бир талаба ёки ўқувчи олдиларига 1 тадан оқ варақ олишади. 1-чи стулдаги ўқувчи, 2 чи стулдаги ўқувчига, ўзининг оқ варағига тасвирий санъат методика назариясидан савол ёзиб ўтказади. 2-чи ўқувчи, эса ўзининг тоза варағига савол ёзиб 3-чи ўқувчи ёки талабага ўтказади. Шундай тарзда охирги яъни 10-чи талабага ёки ўқувчига қадар савол варақалари айланиб беради. Энди 10 чи ўқувчи ёки талаба ёзган саволни тегига 1чи ўқувчи жавобини ёзиб, иккинчи талаба ёки ўқувчига ўтказади, 2- чи ўқувчи эса 9-чи талаба ёки ўқувчини саволига жавоб ёзиб 3-чи ўқувчи ёки талабага ўтказади. Шу тарзда, савол вароғлари айланиб-айланиб 1-чи ўқувчига ўзининг саволи ва жавоби етиб келади. Шу пайт ўйин тугайди. Натижада ҳар бир талаба ёки ўқувчи ўзининг саволини ва жавобини ўқиб эшитиради. Бу жавоблар гуруҳда муҳокама қилинади. Саволни нг мазмунига, жавобнинг қанчалик тўғрилигига ўқитувчи якун ясайди. Қизғин му ҳо камадан сўнг талабалар ёки ўқувчилар ўз ўртоқларининг билишини баҳолашади. Қайси жавоб ва савол энг мукаммал ва тўғри бўлса ўша талабага ёки ўқувчига энг юқори баҳо (бал) берилади. Бу жараёнда ўқитувчининг фикри билан албомда мос келиши ўта муҳимдир. Ўқитувчининг ўз мансабидан фойдаланиб яккаҳокимлик қилиши мумкин эмас. Бу ўйин-дарси эркин ҳолатда олиб борилиши ва ҳар бир талаба ёки ўқувчининг шахсий фикрини ва шахсини ҳурмат қилишига ўқитувчи мажбурдир. Изоҳ: (ўқувчи сўзини қўллашимиздан мақсад ушбу ўйин-

www.arxiv.uz дарсини талабалар ўзларининг педагогик амалиёти жараёнида қўллаш мумкин) Юқорида таклиф этган намунавий ўйин-дарсини ташкил этиш ўқувчининг педагогик маҳоратига боғлиқдир. Лайло Салимжонованинг хаёти ва ижоди. Хозирги замон Ўзбекистон тасвирий санъатининг портрет, натюрморт, манзара ва маиший жанрларида ижод қилаётган ўзбек расомларидан бири Лайло Салимжоновадир. Лайло Абубакировна Салимжонова 1936 йилда Самарқанд вилоятининг Ургут шахрида туғилган. Отаси прокурор бўлиб, онаси уй юмушлари билан банд бўлган. Ушбу оила 1941 йилда Тошкентга кўчиб келади. Оилада санъатга дахлдор киши бўлмаса ҳам Лайло ўрта мактабнинг 8-синфини тамомлаб, ўзининг қизиқиши туфайли П. П. Беньков номидаги Республика рассомлик билим юртининг Тасвирий санъат бўлимига ўқишга киради. Билим юртини 1957 йилда муваффақиятли битириб, шу йилнинг узида Н. Н. Островский номидаги театр ва рассомлик институтининг ”Тасвирий санъат” факультетига кириб, 1963 йилда тамомлайди. У ерда Неъмат Мирзабоевич Қўзибоев, Огонесов, Соседов, Рахим Ахмедов каби рассомлар қулида санъат сирларини ўрганади. Ёш рассомни марғилонлик каштачи қизларнинг қўл меҳнати билан яратадиган ажойиб ишлари қизиқтирар эди. Шу боис диплом ишини Рахим Ахмедов рахбарлигида “Марғилон каштачилари” мавзусида ҳимоя қилди. “Саодат” журналининг бош мухаррири шоира Зулфия Лайло Салимжоновани талабалик давридаёқ “Саодат” журналида ишлашга таклиф этади. Унинг ш рассомга диплом ишини бажариш учун ўз кабинетини бўшатиб бериши, шоиранинг Салимжоновага нисбатан ҳурмати чексизлигидан далолатдир. Шу тариқа Лайло Салимжонова “Саодат” журналида 30 йил мобайнида бош рассом булиб ишлайди. Кейинчалик “Гулистон” журналида ҳам бир неча йил ишлаб беради. Бу орада Ўзбекистон Рассомлар уюшмасининг аъзоси, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими каби унвонларга сазовор булган. Лайло Салимжонова 60-70 йиллардаги кўргазмаларда асосан портрет

www.arxiv.uz жанридаги асарлари билан қатнашар эди. Бунда “Жамила Жумаева”, “Керемика”, “Баҳри Ғуломова”, “Зулфия” каби портретлари диққатга сазовордир. Кейинчалик Салимжонова ижодида аллар образи мукаммалшиб борди. Буни “Ҳалима Худойбердиева”, “Оналик”, “Яшнахон портрети”, “Синглим портрети”, “Маъмура Бобоева”, “Тўқувчи қизлар”, “Фарида портрети”, “Архитектор М. Худойназарова”, “Дилором Қамбарова”, “Замира Ҳидоятова”, “Хамро Раҳимова” каби портретларида кўриш мумкин. Биргина “Хамро Раҳимова” портретининг яратилиш тарихи назар ташласак, қизиқ ҳикоянинг гувоҳи бўламиз. Рассом асар яратишга материал тўплаш мақсадида халқ ўйинчоқлари устаси Хамро Раҳимова уйларига бориб, уларнинг хонадонларида бир неча кун меҳмон бўлади. Салимжоновани бетакрор ўйинчоқларнинг яратилиш босқичлари қизиқтирар эди. Бу жараённи ўз кўзи билан кўрган рассом шу ондаёқ яратилажак асарининг композиция ечимини топган эди. Лайло Салимжонова устанинг меҳнат жараёнидан эскизлар олар, баъзида уни саволларга кўмиб ташлар эди. Шу тариқа “Хамро Раҳимова” портрети яратилган. Бироқ бу асардаги нотаниш образлар-турли ёшдаги болалар тасвири томошабинни ажаблантиради. “Хамро Раҳимова махсулотлари асосан болалар учун. Бу бетакрор ўйинчоқларни болалар билан бирга тасаввур қилишимиз керак. Устининг ховлисида бу қувноқ болаларни кўрмаган бўлсамда, ўзимда бу образларни ҳам асарга киритиш истаги пайдо бўлган”,-дейди асар муаллифи. Салимжонова табиатни тасвирлашда ҳам ўз йўналишига эга. Бунга “Сой бўйида”, “Оқтош”, “Варрак”, “Ҳовлида”, “Қоратош”, “Тоғда куз” каби ёрқин асарлари мисол бўла олади. Айниқса, “Тоғда куз” асарининг мазмуни композиция жиҳатидан чуқурроқдир. Асарда илгари сурилган ғоя деб, куз фаслининг гўзаллиги, мусаффолик, сокинлик каби тушунчаларни эътироф этиш мумкин. савлатли тоғлар, барглари сарғайган дарахтлар, қирғоғи тошлар билан ўралган зилол сув ва бошқа манзара унсурлари юқори тасвирий саводхонлик даражасида ишланган. Лайло Салимжонова гулларни жуда севади. Унинг “Хризонтама натюрморти”, “Оқ гуллар”, “Зангор

www.arxiv.uz фондаги гуллар”, “Хризонтемалар” каби асарларини кузатиб, гуллардаги гўзаллик-рассом ижодининг асосий мавзуси дейиш мумкин. Хусусан, 1991 йилда яратилган “Хризонтемалар” номли натюрморти алоҳида эътиборга молик. Бу гулларнинг вазада тартибсиз жойлашуви, уларнинг иссиқ рангли фонда жилоланиши ҳамда қисман кўринган столнинг перспектив ҳолати асар композициясини яҳлит намоён этади. Салимжонава мўйқаламига мансуб гўзал асарлар Англия, Иордания, Исроил, Ҳиндистон каби кўплаб давлатларгача етиб борган. “Қора кофе” номли натюрморти эса Англияда шахсий коллекционер томонидансақланиб келинмоқда. Рассом устозларини ёд этар экан, Раҳим Аҳмедов қўлида олти йил таълим олганлигини фахр билан тилга олади. Рассом ижодига Ковалевская ижоди ҳам катта таъсир ўтказган. Салимжонова 70-ёшга кирган бўлишига қарамай, ҳалигачабу рассом ижодидан кўп нарса ўрганиб боради. З. Иноғомов, М. Саидов асарларини севади. Жахон санъати намоёндаларидан Ван Гог ижодига ўзгача ҳурмат билан қарайди. Бир неча йилдирки рассом қарилик гаштини сурмоқда. Шу билан биргаликда барча кўргазмаларда қатнашиб келади. Шу кунларда Салимжонова портрет, натюрморт жанрларида кичик хажмдарасмлар ишлаб туради. “Катта композициялар ишлашга бугунги кунда имкониятим, соғлиғим ҳам йўқ. Мателиал топиш ҳам муаммо бўлиб қолди. Шунинг учун кичик расмлар ишлаб тураман”-дейди Лайлохон опа. Рассомнинг устахонаси Оқтепада жойлашган бўлиб, у ерда хозир ўғиллари ижод қилади. Лайло Салимжонованинг ижоди оиласига ҳам таъсир қилган. Буни рассомнинг ўғиллари Ахмад Бобоев ижодида яққол кўриш мумкин. Ўғиллари кўпроқ кинофольмларда рассом бўлиб ишлайди. Қизлари Лола Бобоева ҳам оналарикасбини ҳурматлаб, дизайнерлик санъатини эгаллаган. Унинг ишлари АҚШ ҳамда Париж кўргазмаларида намойиш қилинган. Салимжонованинг Санжар исмли набираси ушбу рассомлар сулоласининг давомчиси бўлиш ниятида Республика Рассомлик коллежида тахсил олмоқда. Оила бошлиғи Бахтиёр Бобоев эса Машҳур ззбек рассомларидандир.

www.arxiv.uz “Бугунги ёшларда имконият катта. Улар ишласин-да. Бизда бундай имкониятлар йўқ эди. Бугун эса хатто чет элларга чиқишга ҳам ёшларнинг йўли очиқ. Бироқ ёшлар ижодида ғалати йўналишларни кузатиш мумкин: гўёки улар нима ҳаёлларига келса, шуларни ишлайверишаётгандек. Музейларда ёшларни учратиш қийин. Кўргазманинг очилишида келишади, иккинчи кундан бошлаб уларни кўрмайсиз. Ёшлигимизда музейларга бориб, ранг суртмалари қандай қўйилганлигини хатто ҳидлаб ҳам кўрар эдик. Биз Рўзи Чориевлар билан бирга ўқиб, Раҳим Аҳмедов, Неъмат Қўзибоев каби рассомларга суянар эдик. Ижодий масалаларда улар билан маслахатлашар, санъат борасида кўп суҳбатлар қилар эдик. Биз бир гуруҳ эдик. Ҳозирчи, миллий рассомлар, ҳаётни кўра оладиган ижодкорлар йўқ. Ёшлар эса санъатдан кўра кўпроқ компютер каби техникаларга берилиб кетган. Нафақат ёшларда, умуман бизнинг халқимизда тасвирий санъатга қишиқиш суст. Ахир тасвирий санъат-инсониятнинг катта бахти, у ҳаммага ҳам берилмайди”,-дейди рассом куюнчаклик билан. “Келажакда қанча умр қолган бўлса, кўзим кўрганича чизаман. Рассом бўлганимга минг шукрлар қиламан. Ҳаёт қисқа экан, имконият борида ижод қилиб қолиш керак. Рассомдан фақат ишлари қолади. Бу ишлар неча йиллар ўтса ҳам, қачондир ўз баҳосини топади. Ҳозир Уста Мўмин, Уфимцев асарларинитопа олмайсиз. Бу каби қўлда ишланган асарлар юракдан чиқади. Уларнинг баҳоси ошса-ошадики, асло камайди. Ван Гог ҳаётлигида ўз асарларини деярли бирортасини ҳам сота олмаган экан. Бироқ, бугунги кунга келиб унинг биргина асари 47 млн. долларга баҳоланиши юқоридаги гапимнинг исботидир. Рассомнинг баҳоси у ўлганидан кейин ошар экан. Лекин уни тириклигида ҳам сақлаш, ҳурмат қилиш керак”-дея рассомнинг айтган фикр-мулохозалари ҳар қандай киши кўнглини санъатга яқинлаштиради. Айниқса, рассомнинг қуйидаги фикри ёшларга ибрат бўлиши муқаррар: “Бугунги ёшлар музейларга боришга интилсинлар. Бу ҳам катта тарбия, ҳаётни очадиган нарса.”

www.arxiv.uz Ҳозирги кунда Лайло Салимжонова фарзандлари, келини, набиралари қуршовида тинч, тотув ҳамда ижодий ҳаёт кечирмоқда. Асарлари эса дунё бўйлаб ўзбек санъати ва маданиятини тарғиб қилиш билан банд.

O'xshashlar

Тасвирий санъат тарихи

Тасвирий санъат атамалари

Тасвирий санъат ўқитиш методикаси

Чет эллар тасвирий санъат ўқитиш методлари

Тасвирий санъат ва чизмачилик таълимининг мақсад-вазифалари, аҳамияти