logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Tasviriy san'at
  4. Sharq miniatura maktablari

Sharq miniatura maktablari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

189 KB
Ko'chirib olish
Sharq miniatura maktablari Reja:  Arab miniatura maktabi  Eron miniatura maktabi  Hind miniatura maktabi Arab miniatura maktabi jahon madaniyati taraqqiyoti tarixida Sharqiy Arabiston xalqlari san&#39;atining ham muhim o&#39;rni bo&#39;lib, ular keyingi avlodlarga qadim yunon- rim madaniyatining ko&#39;pgina yutuqlarini saqlab qolib, uni rivojlantirgan holda yetkazib keldilar. IX-XIII asrlar davomida Yaqin va O&#39;rta Sharq mamlakatlari, Eron, Ozarbayjon va O&#39;rta Osiyo xalqlari bir-birlari bilan uzviy aloqada bo&#39;lib kelgan. Bog&#39;dod, Sheroz, Tabriz, Samarqand kabi shaharlar madaniyat va taraqqiyotning markazi bo&#39;lib, o&#39;zlarining ko&#39;zga ko&#39;ringan olimlari, shoirlari hamda fan va madaniyat o&#39;choqlari bilan butun dunyoga tanilgan edi. Bu shaharlarda matematika va astronomiya, falsafa va tibbiyot, geografiya va badiiy adabiyot, me&#39;morchilik va hunarmandchilik o&#39;zining yuqori rivojlanish bosqichiga erishgan. Uning o&#39;rnini esa qo&#39;lyozma kitoblarga ishlangan bezaklar - miniatura san&#39;ati egalladi. Miniaturaning yuzaga kelishi va rivojlanishi, arab tilida badiiy adabiyotning ravnaqi, kitobning qadimda Sharqda ilmu ma&#39;rifat manbai sifatida yuksak qadrlanganidan dalolat beradi. Miniatura - kalligrafiya, sahifalarni ziynatlash, muqova bezagi bilan bir qatorda qo&#39;lyozmaning eng asosiy murakkab dekorativ belgilaridan birini tashkil qiladi, Miniaturaning asosiy ahamiyati matn mazmunini tushuntirish va umuman olganda, dunyoviy xarakterga ega bo&#39;lgan asarlarni bezashdan iborat bo&#39;lgan. Asosan, proza, poeziya, ilmiy traktatlar, tarixiy xronikalar aks etgan asarlarga miniatura ishlangan. Ular orasida «Kalila va Dimna» hikoyalari, yunon vrachi Dioskoridning «Farmakologiya», Rashididdinning «Jam&#39;iut tavorix» asarlari bor edi. O&#39;rta asr qo&#39;lyozmalari faqat guash bo&#39;yoqlari bilan ishlangan. Bu bo&#39;yoqlarni tayyorlash usuli Yaqin Sharqqa VIII asrda Markaziy Osiyo orqali Xitoydan o&#39;tgan. Madaniyat markazlarini vayron qilgan, tez-tez sodir bo&#39;lib turgan bosqinchilik urushlari tufayli ilk arab miniaturalari deyarli saqlanib qolmagan. Bizgacha yetib kelgan arab miniaturachilarining asarlari ham asosan XIII asrga taalluqlidir. Hozirgi vaqtga kelib arab miniaturalarini o&#39;rganuvchi mutaxassislar qo&#39;lyozmalarni bezashning 3 ta davri va hududiy, badiiy markazi mavjud ekanligini e&#39;tirof etadi. Bular fotimiylar sulolasi davri (X-XI asrlar), Suriya (XIII asrning birinchi yarmi) va Iroq (XIII asr) miniatura maktablaridir. Bularning markazlari Mosul, Bog&#39;dod va Vosit shaharlarida bo&#39;lgan. Shartlilik va dekorativlik prinsiplari asosida qurilgan, o&#39;ziga xos ko&#39;rinishi bo&#39;lgan arab miniaturalari o&#39;rta asr Sharq rangtasviri sifatida o&#39;zining takrorlanmas obrazli badiiy tiliga egadir. Miniaturalarning o&#39;ziga xos xususiyatlaridan bin, tasvirining sathi yuzidaligidir. Bu xususiyat qo&#39;lyozmaning dekorativ uslubi, serhasham ziynatlar, shams, lavhalar, zarvaraq va boshqa bezaklari kabi kitobning ziynatlari, uning tuzilishi xarakteridan kelib chiqqan. Bizga ma&#39;lum bo&#39;lgan ilk arab miniaturalari fotimiylar sulolasi davrida ishlangan bo&#39;lib, XI asrga taalluqlidir. Ohorlangan qog&#39;ozga ishlangan odamlar qiyofasi, xatti-harakatlari sodda va yaxlit holda tasvirlangan. Suriya qo&#39;lyozmalari bo&#39;lmish Dioskoridning «Farmakologiya»si, «Kalila va Dimna» asarlariga ishlangan bezaklar XIII asrning boshlari va o&#39;rtalarida arab miniaturasida Vizantiya va sosoniylar (qadimgi Eron) san&#39;atining kuchli ta&#39;siriga qaramasdan yangi bir bosqichni boshlab beradi. Ba&#39;zi qo&#39;lyozmalarda XIII asrning birinchi yarmidagi «Muxtor al-hakim va Muhassin al-Kalim» (Al-Muboshirning «Tanlab olingan dono fikrlar va so&#39;zlovchining go&#39;zalligi») asari qo&#39;lyozmasidagi rasmlar manzara tasviri yoki me&#39;morchilik ko&#39;rinishlari bilan boyitilgan. Kishilar qiyofasining tasvirida tabiiylikka intilgan. Kiyimlarning buklanganligi tasvirlangan. Arab kitob bezakchiligining ravnaq topish davrini Iroq miniatura maktabi boshlab berdi. 1224-yilda Bog&#39;dodda Abdul loh ibn Fadl t om onidan ko&#39;chi ri b olingan Dioskor idni ng «Far makologi ya» asar i qo&#39;lyozmasi ana shu maktabga taalluqlidir. Bu qo&#39;lyozmaning bezagini ham Abdulloh ibn Fadl ishlagan deb tan olingan. «Farmakologiya» asaridagi miniaturalar ham boshqa asarlardagi kabi matnni tushuntirib beradigan uslubda lo&#39;nda qilib tasvirlangan. Mana shu ma&#39;noda t ozal agichl ar ni ng qur il ishi ni tushunti rayotgan Dioskor idni tasvirlovchi miniatura diqqatga sazovordir. Miniatura aniq chiziqlar orqali ko&#39;rsatilgan va yorqin ranglarda ishlangan, katta qomat va buyumlar ko&#39;rinib turgan matnlar orasidagi sahifalarning sariq fonida aks etgan. Iroq miniatura maktabining eng ajoyib asarlaridan biri Al-Haririyning Abu Zayd as-Sarudjining (o&#39;rta asrlardagi Nasriddin Afandining prototipi) boshidan kechirganlarini tasvirlab beruvchi «Maqom» asariga ishlangan illustratsiyalardir. «Maqom» asar ining i kki ta aj oyib qo&#39;lyozmasi Sankt- Peterburgdagi Sharqshunoslik institutida (S-23,1230-y.) va Parijdagi Milliy kutubxonada (1237-y. Achave NO 5847) saqlanmoqda. Parijda saqlanayotgan asarning miniaturalarini Vositli Yahyo ibn Mahmud ishlagan. Al-Haririyning «Maqom» asariga ishlangan miniaturalar sujetning ko&#39;pligi va xilma-xilligi bilan kishini lol qoldiradi. Bular, bozordagi masjid, qozixonadagi ko&#39;rinishlar, shodiyona ziyofatlar, qabul qilish marosimi, afsonaviy voqealar, hayvonlarning ajoyib tasvirlari bo&#39;lib, hayotiy voqeaning butun mavjud boyliklarini ikkala rassom ham turli harakatlar orqali chizishgan. Rassomlar asardagi me&#39;morchilik tasviriga alohida e&#39;tibor beradilar. Bu rasmdagi shiftdan pastga osilib tushgan ulkan chiroqlari bor masjid ko&#39;rinishi va u bilan yonma-yon turgan minora tasvirida ko&#39;zga yaqqol tashlanadi. O&#39;ziga xos ko&#39;rinishga ega bo&#39;lgan hovlilar, go&#39;yo bu hovlining devori olib tashlanganu, tomoshabin uning ichini ko&#39;rib turgandek. Umumiy ko&#39;rinish odati bir yoki ikki xil bo&#39;lgan arkni tutib turgan nozik ustunlar orqali bo&#39;lingan. Shu bo&#39;linmalarning birida ikkinchi qavatga olib boradigan zinapoya tasviri ham uchraydi. Uning yonida esa, yo&#39;lakda ulkan minora joylashgan. Bu minora binoning oldi ko&#39;rinishini ifodalaydi. Bir bo&#39;shliqda ikkita har xil yo&#39;nalish (ichki va tashqi)ni uyg&#39;unlashtirgan miniaturachi me&#39;morchilik qurilishini tasvirlashda katta yutuqqa erishgan. Manzarani tasvirlashda esa, Al-Haririyning asarlarini bezovchilar ramziy ifoda vositalaridan keng foydalanganlar. Bunga miniaturaning pastki qismidagi ko&#39;m-ko&#39;k yashnab turgan o&#39;tloq tasviri tushirilgan torgina yo&#39;l yoki ekzotika o&#39;simliklar va daraxtlar tasviri tushirilgan uncha baland bo&#39;lmagan tepaliklar misol bo&#39;ladi. «Maqom» asarida hayvonlar, tuyalar juda jonli qilib tasvirlangan. Parijda saqlanayotgan Yahyo ibn Mahmud asaridagi «Tuyalar karvoni» miniaturasida o&#39;tlayotgan poda ifoda etilgan. Hayvonlardan biri uzun bo&#39;ynini cho&#39;zib o&#39;tayotgan bo&#39;lsa, boshqalari boshlarini tik ko&#39;targan holda turishibdi. Bir-birlarining orqasidan ketma-ket joylashgan bu hayvonlar rang jihatdan ham bir-biridan farq qiladi. Bu esa rasmdagi ranglar uyg&#39;unligini alohida bo&#39;rttirib ko&#39;rsatadi. Ba&#39;zi miniaturalarda biz arab rassomlarining bitta kenglikda rang- barang kiyim-kechak va bosh kiyimlari bilan ajralib turgan personajlarni katta bir guruh sifatida tasvirlashga uringanliklarini ko&#39;rish mumkin. Bunga misol qilib, Yahyo ibn Mahmudning «Bayram sayli» miniaturasini ko&#39;rishimiz mumkin. Bu miniaturalarda bayroqlar ko&#39;tarib olgan otliqlarning do&#39;mbira, karnay chalib bayram shodiyonasi boshlanganligidan xabar berishayotganliklari aks ettirilgan. Ular barvasta gavdali, qirraburun, ko&#39;zlari hamyirik kishilar qiyofasida tasvirlangan. Ularning ichki dunyosi, harakatlari bir qarashdayoq ko&#39;zga tashlangan holatlari va kiyimlari orqali aks ettirishga harakat qilgan. Ba&#39;zi bir kishilar boshini oltin olov tasviri o&#39;rab turibdi. XII-XIII asrlar arab miniaturalarning obrazli qurilishini «Ming bir kecha» ertaklaridagi mavjud va fantastik, yorqin va ta&#39;sirchan rang-barang lavhalar bilan ham tenglashtiriladi. Arab miniaturalari feodalizm davrining Sharq tarixida kitob bezakchiligining bizgacha ilk ma&#39;lum bo&#39;lgan bir bosqichidir. ERON MINIATURA MAKTABI Osiyoda eng yirik davlatlardan hisoblangan Eron insoniyat taraqqiyotning eng qadimgi markazlaridan biridir. Bu yerda necha ming yillar davomida me&#39;morchilik, ulkan qurilishlar va qoyalarga ishlangan monumental relyeflardan tortib, nozik toshdan o&#39;yib ishlangan buyumlar, sopol idishlar va ajoyib miniaturalargacha yaratildi. Eron miniaturasini ko&#39;zdan kechirib chiqishdan avval, qisqa bo&#39;lsa-da, tarixga nazar tashlash joizdir. VII asrning o&#39;rtalarida Eron arablar tomonidan bosib olinib, arab xalifaligiga qaram bo&#39;lib qoldi. Eron bu qaramlikdan IX-X asrlardagina ozod bo&#39;ldi. Arablar o&#39;zlari bilan yangi islom dinini olib kelishdi. Islom dini mahalliy badiiy an&#39;analarning yo&#39;nalishiga katta ta&#39;sir qiladi: binolarning yangi tipi bo&#39;l mi sh m asji dl ar ni qur ish shar t bo&#39;ladi , tasvir iy san&#39;at ni rivojlantirishni cheklaydi (inson qiyofasini tasvirlashni man qiladi); bezakli naqsh san&#39;atining rivojlanish surati tezlashadi. X asrning boshlarida Eronning sharqiy viloyatlari markaziy osiyoliklar hokimiyati tepasida turgan somoniylarga yon bosadi. Buning oqibatida Markaziy Osiyo va Eron xalqlarining madaniy aloqalari yo&#39;lga qo&#39;yiladi. X-XIII asrlarda feodalizmning rivojlangan davri - Eron san&#39;atining rivojlanishida eng muhim bosqich bo&#39;ldi. Chunki bu davrda me&#39;morchilikning asosiy shakli, tasviriy san&#39;at, badiiy hunarmandchilik ravnaq topadi. Bu o&#39;zgarishlarning hammasi Eron shu vaqt ichida ikki marta - XI asrda saljuqiy turklari va XIII asrda mo&#39;g&#39;illar tomonidan ayovsiz bosqinchilik yurishiga uchragan og&#39;ir tarixiy davrlarda yuz beradi. Ammo mamlakat uchun eng og&#39;ir bo&#39;lgan paytda ham xalqchil, hayotbaxsh manbalar chinakam san&#39;at asarlarining yuzaga kelishiga sabab bo&#39;ldi. San&#39;atlar ichida, eng avvalo, Eronning ajoyib she&#39;riyati barq urib rivojlandi. Eron adabiyotidagi mashhur «Shohnoma» dostonining muallifi Abulqosim Firdavsiyning bu borada tutgan o&#39;rnini alohida ta&#39;kidlash lozim. XI- XII asrlar mobaynida faylasuf shoir Umar Xayyomning o&#39;sha davr uchun yangilik bo&#39;lgan chuqur mazmunli ruboiylari dunyoga keladi. XIII-XIV asrlar esa «Guliston» va «Bo&#39;ston» nomli o&#39;lmas asarlar muallifi shayx Sa&#39;diyning nomi bilan mashhur. Ularning asarlari eng mohir xattotlar tomonidan mehr-muhabbat bilan ko&#39;chirib kitob qilingan, ajoyib miniaturalar bilan bezatilgan, qimmatbaho m uqoval ar ga o&#39;r al gan. E ron m i ni at ur a san&#39;at i dunyovi y rangtasvirning eng yorqin tarixiy sahifalaridan biridir. Bu san&#39;atning bizgacha yetib kelgan birinchi yodgorliklari XI asr boshlariga taalluqlidir, ammo miniatura janrining sosoniylar davridayoq (III- VII asrlar) mavjud bo&#39;lganligi haqida ham ma&#39;lumotlar bor. Fors miniaturasi kitob illustratsiyasi shaklida yuzaga kelib, to XVI asrgacha ham kitob va qo&#39;lyozma varag&#39;i bilan uzviy bog&#39;liq holda rivojlanadi. Katta shaharlarda, hukmdorlarning saroylarida, mansabdor shaxslarda kitoblarni ko&#39;chirish va bezatish bilan shug&#39;ullanadigan katta-katta ustaxonalar bo&#39;lgan. Qadimgi Eron qo&#39;lyozmalari, muqovasining rang-barangligi, nafis yaltiroq qog&#39;ozga yozilgan nasta&#39;liq husnixatining nafisligi, miniaturalarning yorqin bo&#39;yoqlari va naqshin bezaklari hamon kishi diqqatini o&#39;ziga tortib keladi. Shuni ham aytib o&#39;tish lozimki, Eron miniaturasi va undagi matn parchasi orasida o&#39;ziga xos uyg&#39;unlik mavjud. Mineral bo&#39;yoqlar tuxumning oqida yoki o&#39;simlik mumida eritilib ishlatilgan, rasmning ba&#39;zi bir joylariga tilla va kumush suvi yugurtirilgan. Qog&#39;oz va tayyor surat tog&#39; billuri yoki qimmatbaho qizil tosh, aqiq bilan jilolangan. Qo&#39;lyozma kitobning zarvarag&#39;i rang-barang ornamental naqshlar bilan o&#39;ralgan. Sahifalarning hoshiyasi o&#39;simliklarni tasvirlovchi naqshlar va hayvonlar shakli bilan to&#39;ldirilgan bo&#39;lib, oqish rang tilla suvi yoki zarhal bilan qoplangan. Teridan qilingan muqovalar esa tilla qo&#39;shilgan naqshlar bilan zarb qilingan. Eron miniatura janrining turli davrlardagi rivojlanish jarayonida alohida maktablar tashkil topib, ular har bir davrda eng asosiy yetakchi dargohga aylangan. Masalan, XIV asr oxirida Eron miniatura san&#39;atida Sheroz maktabi yuzaga keladi. Janubiy Eronning bu shahri, mashhur shoirlar Sa&#39;diy va Hofizning vatani bo&#39;lmish Sheroz bir necha asrlar davomida madaniyat va san&#39;at markazi bo&#39;lib kelgan. Mahalliy hukmdorlar homiyligida adabiyot, she&#39;riyat va rangtasvir san&#39;ati barq urib rivojlandi. 1370-yilda «Shohnoma» asariga ishlangan illustratsiya (Istambul, To&#39;pqopu muzeyi) Sheroz miniaturasining ilk namunasidir. Bu asar kompozitsiyasining juda ham soddaligi bir oz primitivlik, manzara fonlarining rivojlanmaganligi, bo&#39;yoqlar uyg&#39;unligining sustligidan dalolat beradi. Shunga qaramasdan, Sheroz maktabining ilk miniaturalarida biz aniq, lo&#39;nda va ayni paytda o&#39;ta soddalikni ko&#39;ramiz. Toshkentdagi Sharqshunoslik institutida XIV asrning ikkinchi yarmiga tegishli Amir Xusrav Dehlaviyning «Xamsa» asari qo&#39;lyozmasi saqlanmoqda. Bu asardagi illustratsiyalarda lirik sujetlar asosiy o&#39;rinda turadi. Yuqorida aytib o&#39;tilgan «Shohnoma» miniaturalariga yaqin bo&#39;lishiga qaramasdan, bu yerda uslubning ancha yetukligi ko&#39;zga tashlanadi. Kam figurali kompozitsiyalar rang jihatdan juda go&#39;zal bo&#39;lib, chiziqlar va ranglar mutanosiblikda ritmik uyg&#39;unlikka ega, nafislik bilan soddalik uzviy bog&#39;lanib ketgan. Boshlang&#39;ich Sheroz maktabi uchun xos yana bir xususiyat ko&#39;zga yaqqol tashlanib turadi: bu manzara asar yaratishga kuchli qiziqishdir. Bu yerda manzara tasviriga birinchi marta katta e&#39;tibor berilganini, uning aniqlashtirilganini ko&#39;rish mumkin. XV asrning birinchi yarmida Sherozda kitob san&#39;ati yuksak darajada rivojlangan edi. Miniaturaning badiiy till boyib, yetuklikka erisha boshlagandi. XIV asrning boshlaridagi asarlar ichida 1410 va 1420-yillardagi «Fors she&#39;riyati majmuasi» (Gulbenkan majmuasi, Lissabon) va 1425-yildagi «Shohnoma» (Bodlee kutubxonasi, Oksford) qo&#39;lyozmalari birmuncha qiziqarlidir. Sheroz hokimi Iskandar Sulton uchun yaratilgan «Majmua» miniaturalarda Nizomiy dostonidagi bosh qahramon Xusravning murakkab obrazi ikki jihatda yorqin tasvirlangan. Xusrav - botir va jasur qahramon, shu bilan birga ayshu ishratga, kayfu safoga berilgan beg&#39;am hokim. Ammo, afsuski, noma&#39;lum rassom tomonidan yaratilgan bu asarda obrazning hamma qirralari to&#39;la ochib berilmagan bo&#39;lsada, dostonning hissiy ruhiga birmuncha yaqinlashgan. Bu davrning Sheroz miniaturasiga xos xususiyatlari, ayniqsa, «Shohnoma» illustratsiyalarida yorqin o&#39;z ifodasini topgan. Predmetlarning tasviri lo&#39;nda va sodda berilgan. Chizgilar odamlar va hayvonlar harakatini juda aniq aks ettirgan. Manzara, odamlar, hayvonlar, predmetlar juda tabiiy joylashgan zarur muhit tasviriga aylangan. XV asr o&#39;rtalariga kelib Sheroz maktabi o&#39;zining rivojlanishi jihatidan boshqa miniatura maktablaridan, ayniqsa, Hirot maktabidan sezilarli darajada orqada qola boshladi. O&#39;sha davrda fan va san&#39;at ixlosmandlariga homiylik qila boshlagan Sulton Husayn va shu yerda yashab, ijod qilayotgan shoir Alisher Navoiy Eronning eng yaxshi san&#39;at namoyandalarini Hirotga jalb etadilar. 1519-yil Hirotda Jomiyning «Oltin zanjir» dostoni xattot Mir Ali al-Husayn tomonidan ko&#39;chirilgan. Ammo asarni bezab turgan ikki miniatura esa, keyinroq XVI asrning 50-60-yillarida o&#39;sha paytlarda Ibrohim Mirza (Safaviy) saroyida ochilgan ustaxonada mashhadlik rassom tomonidan ishlangan. XVI asrdan boshlab miniaturalar kitob bilan bog&#39;lanmagan holda, alohida-alohida varaqlarga, «Muraqqa» kabi maxsus albomlarga ishlana boshladi. Moskvadagi Sharq xalqlari san&#39;ati Davlat muzeyining fondida XVI asrda qozi Ahmad ibn Mir Munishi al- Husayn tomonidan yozilgan «Gulistoni hunar», ya&#39;ni, xattot va rassomlar haqida risola asari saqlanmoqda. Qozi Ahmadning bu risolasi XVI asr Eron rangtasviri tarixining juda qiziqarli manbalaridan biridir. Bu asar muallifning zamondoshlari bo&#39;lmish o&#39;ttiz ikki nafar xattot va rassomlar haqida qiziqarli ma&#39;lumot beradi. Ushbu risolaning qo&#39;lyozmasida sakkizta miniatura berilgan. Bu miniaturalar Eron rangtasvirining yangi badiiy davrini o&#39;zida aks ettirgan bo&#39;lib, ular kompozitsiya jihatdan sodda, personajlar, tasviriga alohida e&#39;tibor berilgan. XVII asrda Eron rangtasviri, eng avvalo, XVI asr oxirlarida safaviylar poytaxtiga aylangan Isfahon shahri bilan bog&#39;liqdir. Miniaturaning Isfahon maktabi mahalliy maktablarni o&#39;zida birlashtirib, shu davrning yangi badiiy g&#39;oyalarini ifodalab beradi. Isfahon maktabi rassomlarini insonning ichki dunyosini ifodalash qiziqtira boshladi. Manzara belgilari bilan to&#39;ldirilgan portret janri rivojlandi. Miniaturada yorqinlik va ko&#39;pranglilik yo&#39;qola boshladi. Yengil rang berilgan chiziqlar muhim ahamiyat kasb etdi. Bu davrda Eron miniaturasida birinchi marta Yevropa rangtasviriga xos nur va soya, janrga xos ko&#39;rinishlar, yevropacha libosdagi personajlar yuzaga keldi. Isfahon maktabining asoschilari va yaratuvchilari Og&#39;a Rizo va uning mashhur shogirdi, izdoshi Rizo Abbosiydir. XVII asrning ikkinchi yarmida rassom Ali Quli Jabbor Italiyada ta&#39;lim olgan Muhammad Zamon yetishib chiqdi. Rizo Abbosiy shoh Abbosiy shoh Abbos I saroyida saroy rassorni edi. O&#39;zining zamondoshlari bo&#39;lmish ko&#39;pgina rassomlar singari Rizo Abbosiy ham miniaturalarini alohida varaqlarda ishlagan. Nafis chizgilar, go&#39;zal, tiniq rangtasvir asarlarining mohirona ustasi bo&#39;lgan rassom o&#39;z zamondoshlarining individuallashtirilgan portretlarini yaratishga intilgan. Bu maqsadga erishish uchun rassom naturaga qarab ishlagan, degan fikrda jon bor. Chunki uning inson gavdasi harakatlarini, imo-ishoralari va holatlarini tasvirlaydigan hayotiy lavhalar, eskizlar saqlanib qolgan. Sharq xalqlari san&#39;ati Davlat muzeyida uning 1614-yil deb yozilgan «Chol portreti» asari saqlanrnoqda. Ushbu portretda rassom tasvirining yangi tomonlarini izlaydi, obrazning ichki dinamikasini yaqqol gavdalantiradi. Choi obrazi juda xarakterlidir: yelkalarining birmuncha qisilganligi, cho&#39;zinchoq yuzi, ko&#39;z burchaklarida ajinlarning keskin chiziqlari, qalin, qora qoshlar ostidan diqqat bilan qarab turgan ko&#39;zlar... Rassom chol boshidagi sallaning yengil chiziqlarini, silliq taralgan soqol va mo&#39;ylovlarni aniq tasvirlagan, ifodali chiziqlar vositasida g&#39;oyat hayotiy bir obrazni yaratgan. Sankt-Peterburgdagi Saltikov-Shchedrin nomidagi kutubxonasida saqlanayotgan Rizo Abbosiyning «Cho&#39;pon» asari ham juda ajoyibdir. Uzoqlarga ziyraklik bilan qarab turgan cho&#39;ponning ma&#39;lum bir ruhiy holatini berishni rassom o&#39;z oldiga maqsad qilib qo&#39;ygan. Tayoqqa suyanib turgan cho&#39;pon gavdasining tasviri soddagina bo&#39;lsa ham, ammo diqqat bilan qarashlari uning obrazini kuchaytirib ko&#39;rsatishga xizmat qiladi. Oldingi oyoqlariga yopishib olgan kuchukcha ko&#39;rinishi ham aniq tasvirlangan. Bu yerda ham Rizo Abbosiyning boshqa ishlaridagi kabi, naturani izchil kuzatishi yaqqol seziladi. Toshkentdagi O&#39;zbekiston Davlat san&#39;at muzeyida Rizo Abbosiy mo&#39;yqalamiga mansub deb topilgan «Yigit portreti» saqlanmoqda. Manzara fonida loqayd yigitning beso&#39;naqay gavdasi tasvirlangan. Ayrim qismlar Yevropa san&#39;ati ruhi bilan sug&#39;orilgan bu miniatura janrining eski an&#39;anaviy sistemasini yangilash yo&#39;llarini izlash natijasi bo&#39;lib tuyuladi. Isfahon miniatura maktabi asarlarida hayotiy taassurotlarni asar orqali berish, miniatura janrining an&#39;anaviy obrazli sistemasini yangi mazmun bilan boyitishga intilish kabi xarakterli xususiyatlari mavjud edi. Bu miniaturaning dasgohli rangtasvir san&#39;atiga ta&#39;siri yana ham chuqurroq sezila boshladi. Bunga misol qilib, Sharq san&#39;atining dekorativligi va ta&#39;sirchanligini o&#39;zida mujassamlashtirgan, XIX asrning mashhur rassomi Mirza Abul Hasanxon G&#39;afforiy ijodini ko&#39;rsatish mumkin. Bu rassomning taxallusi Soniy ul-Mulk bo&#39;lib, saroyning bosh rassomini «naqqoshboshi» deb atashgan. Soniy ul-Mulk Italiyada ta&#39;lim olgan bo&#39;lib, bu shak-shubhasiz, uning ijodida ham yaqqol ko&#39;zga tashlanib turadi. Yevropa portret rangtasvirining prinsiplariga amal qilgan holda, rassom chuqur psixologik xarakterlar yaratishga intilgan. Ammo rang masalasida u an&#39;anaviy milliy xususiyatlarni saqlab qolgan. XIX asr oxirlari XX asr boshlarida rassom Kamol ul-Mulk Eron san&#39;atining shunchalik o&#39;ziga xos va yorqin bir ko&#39;rinishi ediki, uning an&#39;analari, ta&#39;siri hozirgi zamon Eron rassomlarining ijodida ham sezilib turadi. Miniatura, faqat miniaturagina o&#39;z davrining eng jo&#39;shqin g&#39;oyalarini badiiy tasvirlashga intilganligi natijasida amaliy san&#39;atning kulolchilik, to&#39;qimachilik, gilamdo&#39;zlik kabi ko&#39;pgina turlariga ijobiy ta&#39;sir qildi. Hind miniatura maktabi. XVIII asrlarda Shimoliy Hindistonning poytaxt shaharlari Agra, Dehli, Lohurda rivoj topgan hind miniatura maktabi o&#39;ziga xosligi va yuksak badiiy xususiyatlari bilan Sharq miniatura rassomchiligi tarixida muhim o&#39;rin tutadi. Bu miniatura rassomchiligining shakllanishi va taraqqiyotida qadimgi mahalliy hind tasviriy san&#39;atining boy an&#39;analari bilan bir qatorda qo&#39;shni va chet mamlakatlar bilan Hindistonning faol madaniy munosabatda bo&#39;lganligi alohida ahamiyatga ega. Bu Movarounnahr (Samarqand, Buxoro), Xuroson (Hirot), Janubiy Ozarbayjon (Tabriz), Eron (Sheroz) va G&#39;arbiy Yevropa rassomchiligining hind miniaturasidagi ta&#39;sirida seziladi. Jumladan, qo&#39;shni mamlakatlardan ko&#39;pchilik olimlar, shoirlar, mohir rassomlar, xattotlar va boshqa san&#39;at namoyandalari Hindistonga kelib yashab, hind madaniyati taraqqiyotiga o&#39;ziga xos hissa qo&#39;shganlar. Mana shunday shaxslardan tarixchi G&#39;iyosiddin Xondamir, tabib Yusuf Yusufiy, shoir Qosim Kuhiy Samarqandiy, rassomlardan Mir Said Ali, Abdusamad Sheroziy, Farruxbek kabi ko&#39;plab aql-zakovat egalarini sanab o&#39;tish mumkin. Hind miniatura rassomchiligi o&#39;ziga xos maktab sifatida XVI asrning ikkinchi yarmida shakllangan bo&#39;lsa-da, hind tasviriy san&#39;ati, xususan rassomchiligi juda ko&#39;p asrlik boy an&#39;analarga ega edi. Hindiston hududida joylashgan buddistlarning qadimgi Ajanta (er.avv. II asr - er. VII asrlari), Bagha (IV-VIII asrlar) tog&#39;lariga o&#39;yilgan ibodatxonalarning devoriy rasmlari bizgacha yetib kelgan. Bu qadimgi devoriy rasmlarning aksariyati buddizm adabiyoti yodgorligi «Jatak»larga, ya&#39;ni buddizm asoschisi shahzoda Goutimaning afsonaviy hayotidan olingan masallar va naqllar to&#39;plamlariga ilova tarzida yaratilgandir. Bu rasmlar yuksak san&#39;at asari sifatida dunyoga mashhur Pompey devoriy rasmlari qatorida turadi. XI- XV asrlar davomida yaratilgan, palma barglariga bitilgan qator diniy kitoblarni ham rasmlar bilan ziynatlash odat bo&#39;lgan. Qadimgi hind adabiyoti yodgorliklarida ham rassomlar, ularning ishlari to&#39;g&#39;risida ayrim ma&#39;lumotlar berilgan. Hatto boburiylar imperiyasi bunyod etilgunga qadar Dehli, Gujorat va Bengaliyada yaratilgan turli rasmli qo&#39;lyozmalarning bir nechtasi saqlanib qolgan. Ammo bu miniatura rasmlar asosan kichik madaniy markazlarda yaratilgan bo&#39;lib, o&#39;zining soddaligi, kompozitsiyasining ko&#39;proq shartliligi, kam ranglardan foydalanganligi va chiziqlarning nisbatan dag&#39;alligi bilan xarakterlanadi. XVI asrning ikkinchi yarmida boburiylar saroyi qoshida maxsus rassomchilik ustaxonasining ochilishi, chetdan kelgan rassomlar bilan bir qatorda mahalliy diniy markazlarda yashab ijod etib kelgan san&#39;atkorlarning qobiliyatini keng namoyish etishga sharoit yaratdi. Hind miniatura rassomchiligi XVI asrning ikkinchi yarmida Jaloliddin Muhammad Akbar (1556-1605) davri san&#39;at voqeligi sifatida ma&#39;lum bo&#39;lib, aslida bu rassomchilik maktabiga Bobur va Humoyun asos solgan. Hindistondagi yangi sulola asoschisi Zahiriddin Muhammad Bobur (1525-1530) shoir, xattot, olim bo&#39;lishi bilan bir qatorda rassomchilikka juda qiziqqan. Uning shoh asari «Boburnoma»dan ma&#39;lumki, u tabiat manzaralarini, odamlar qiyofasini usta rassomlardek tasvirlaganki, ular kitobxon diqqatini darhol o&#39;ziga tortadi. Mana shu xususiyat uchun bo&#39;lsa kerak, hind rassomlari bu kitobning forscha tarjimasi qo&#39;lyozma nusxalarini bir necha marta ko&#39;plab nafis rasmlar bilan ziynatlaganlar. Bundan tashqari, «Boburnoma»da to&#39;rtta hirotlik va samarqandlik rassomlar - mashhur ustod Kamoliddin Behzod, Shoh Muzaffar, Boysunqur (Sulton Mahmud Mirzo o&#39;g&#39;li), Haydar Mirzolarning nomlari tilga olingan. Bobur o&#39;zining Movarounnahrdagi sarguzashtlarga boy va tahlikali hayoti davomida ancha yosh bo&#39;lishiga qaramasdan, ota- bobol ari t em uri yl ar kutubxonal ar idan qol gan har bir nodir qo&#39;lyozmani, hatto uning varaqlarini yig&#39;ib, jamlab, hammasini keyinchalik Hindistonga olib ketgan. Bobur vatanidan Hindistonga olib ketilgan bu nodir qo&#39;lyozmalar hind miniatura rassomchiligining shakllanishida juda katta rol o&#39;ynaganini alohida ta&#39;kidlash o&#39;rinlidir. Chunki hind rassomlari o&#39;z mahoratini oshirish maqsadida saroy kutubxonasidagi Markaziy Osiyodan keltirilgan rasmlardan nusxa ko&#39;chi r i b r assom l i k si r l ar i ni o&#39;r ganganl ar . O&#39;r ni kel sa, o&#39;z ustozlaridan o&#39;tishga harakat qilganlar va eng mohir san&#39;atkorlar bunga erishganlar. Boburning o&#39;g&#39;li Nasriddin Muhammad Humoyun (1530-1542, 1555- 1556) hind rassomchiligi tarixida saroy qoshidagi rassomchilik ustaxonasining asoschisi sifatida tanilgan. Tarixchi Abulfazl Allomiyning guvohlik berishicha, u nodir rasmli qo&#39;lyozmalarni shu qadar qadrlaganki, hatto harbiy yurishlar vaqtida ham ularni o&#39;zi bilan birga olib yurgan. Lekin ayrim tadqiqotchilar Humoyunning hokimiyatdan chetlatilgan paytida Shoh Tahmosib huzurida ma&#39;lum vaqt (1543- 1544-yillar) bo&#39;lganligini nazarda tutib, unda rassomchilik san&#39;atiga havas safaviylar bilan birga bo&#39;lgan davrda uyg&#39;ongan deb o&#39;rinsiz da&#39;vo qiladilar. Humoyunning Shoh Chingiz Axmarov shogirdlari bilan G.Karimov, T. Boltaboyev va X. Nazirov Chingiz Axmarov. «Raqs». 1977-y. J. Umarbekov. «Navoiy va Boyqaro», Tashkent, 1968-y. Bahodir Jalolov. «Umar Xayyo&#39;mning tushlari». Tashkent, 1986-y. Temuriylar tarixi Davlat muzeyining ichki qismi. Uchlikning markaziy qismi. <Buyuk yaratuvchi». Tashkent, Tahmosib mehmoni bo&#39;lgunga qadar ham rassomchilikka qiziqqanini tarixiy manbalar tasdiqlaydi. Chunonchi, Gulbadanbegimning «Humoyunnoma» asarida uning kitoblarga qiziqishi qayd etilgan. Humoyun Shoh Tahmosib mehmoni bo&#39;lib turgan vaqtda unga asli termizlik rassom Mir Mansur Musavvirni tanishtiradilar. Uning rasmlarini ko&#39;rib Humoyun juda zavqlanadi: «Agar mening xizmatimga shu rassom berilsa, uning uchun Hindistondan ming tuman pul jo&#39;natishga roziman», deydi. Shu voqeadan so&#39;ng Humoyun Mir Mansur Musavvir, uning o&#39;g&#39;li Mir Said Ali, Abdusamad Sheroziyga, agar u Qobul taxtini egallasa, o&#39;z xizmatiga qabul etishga va&#39;da bergan bo&#39;lsa kerak. Humoyun Qobul taxtini egallagandan so&#39;ng, saroy qoshida rassomlik ustaxonasini tashkil qilib, unga yuqorida nomlari tilga olingan san&#39;atkorlardan tashqari yana Mavlono Do&#39;st Muhammad, Mavlono Darvish Muhammad, Mavlono Yusuf kabi ustod Kamoliddin Behzodning shogirdlari va safdoshlarini ham o&#39;z xizmatiga olganligini tarixchi Boyazid Bayot o&#39;z xotiralarida yozib qoldirgan. Noma&#39;lum muallif tomonidan bitilgan, hozirgi kunda Hindistonning Patna shahridagi Xudo Baxsh nomli Sharq qo&#39;lyozmalari kutubxonasida saqlanayotgan forscha «Tarix-i xonadon-i Timuriya» nomli asar qo&#39;lyozmasida qayd etilganidek, Humoyun va uning o&#39;g&#39;li Akbar rassom Abdusamad Sheroziydan rassomchilik sirlarini o&#39;rganganlar. Xattotlar va rassomlar haqidagi qimmatli manba «Gulistoni hunar» asarining muallifi Qozi Ahmad Qumiyning yozishicha, ustod Kamoliddin Behzodning mahoratda tengsiz shogirdlaridan bo&#39;lmish Do&#39;st Devona ismli rassom ham Hindistonga ketib, shu yerda shuhrat orttirgan ekan. Bu mohir rassomning mashhur Mahmud Muzahhib bilan hamkorlikda yaratgan rasmlari bilan ziynatlangan nodir qo&#39;lyozma asarlaridan bid hozirgi kunda Hindistonning Haydarobod shahridagi Salorjang muzeyi fondida saqlanmoqda. Bu nodir rasmlarning yuksak badiiy saviyasi haqiqatan ham ularning muallifi Do&#39;st Devonaning yorqin iste&#39;dod egasi ekanligidan dalolat beradi, Boburiylar saroyi qoshidagi maxsus rassomchilik ustaxonasiga Humoyun tomonidan asos solingan bo&#39;lsa-da, yuqorida zikr etilganidek, hind miniatura rassomchilik maktabining taraqqiy etishi, yangi rassomchilik uslubining shakllanishi Boburning nabirasi Akbarning taxminan yarim asrlik hukmronlik davriga to&#39;g&#39;ri keladi. U yoshligidanoq xattotlik va rassomlik taraqqiyotiga juda katta e&#39;tibor berib, saroy qoshidagi ustaxona rassomlarini jalb etishda shaxsan o&#39;zi bosh-qosh bo&#39;ladi. Haftaning ma&#39;lum kunida musawirlar ishlarini nazoratdan o&#39;tkazib, muvaffaqiyatga erishgan san&#39;atkorlarga in&#39;omlar tuhfa etgan yoki ularning oylik maoshini ko&#39;paytirib turgan. Chunki Akbar, kishilar bilim doirasini kengaytirishdagi rassomchilik va xattotlikning rolini juda muhim va zavq olish manbai deb hisoblab, rassomchilikni ta&#39;qib etuvchi o&#39;ta mutaassib ruhoniylardan dadil himoya qilgan. «Nafois ul-Muasir» nomli tazkiraning muallifi Mir Alaudavla Qazviniyning yozishicha, XVI asrning yetmishinchi yillariga kelib Saroy qoshidagi rassomchilik ustaxonasida turli madaniyat markazlaridan jalb qilingan, musawirlikda ustod Behzodday mohir, afsonaviy moniysifat san&#39;atkorlar «Nodir ul- Mulki Humoyun» unvoniga sazovor bo&#39;lgan Mir Said Ali rahbarligida «Qissai Amir Hamza» nomli romantik afsonaga nisbatan kattagina bichimdagi (52x68 sm) matoga rasm ishlash bilan mashg&#39;ul bo&#39;lganlar. Ular 1570-yilgacha, ya&#39;ni Mir Said Alining haj qilish bahonasi bilan saroy korxonasidan ketganga qadar, uning bevosita rahbarligida «Qissai Amir Hamza»ning har biri yuz rasmdan iborat to&#39;rt jildigina tayyor bo&#39;lgan edi. Bu rasmlarning yuksak badiiy xususiyatini tan olib, tazkiranavis: «Bunday ajoyib rasmlarni tabiatu osmon yaratilib, u yulduzlarga to&#39;lgandan buyon hech kim ko&#39;rgan emas», deb hayratlangan. «Qissai Amir Hamza» afsonalarini rasmga ko&#39;chirish keyinchalik «Shirin qalam» unvoniga sazovor bo&#39;lgan Abdusamad Sheroziy rahbarligida davom ettirilib, mutaxassislarning yozishicha, rasmlarning umumiy soni 2800 taga yetkazilgan ekan. Ammo kamida yigirma yil davomida ko&#39;plab hind rassomlarining hamkorligida yaratilgan bu noyob san&#39;at namunalaridan bor-yo&#39;g&#39;i yuzdan ortiq rasm bizgacha yetib kelgan, ularning ko&#39;pchiligi Avstriya poytaxti Vena shahri muzeyida, qolganlari esa dunyoning turli fondlariga tarqab ketgan. «Qissai Amir Hamza» rasmlari hind miniatura rassomchiligi tarixida alohida davrni tashkil qiladi. Akbarning vaziri va tarixchisi Abulfazl Allomiy «Oini Akbari» asarida rassomchilik to&#39;g&#39;risida alohida to&#39;xtalib, to&#39;rtta ustod rassomlar Mir Said Ali, Abdusamad Sheroziy, Dasvanth va Basovanning nomlarini katta ehtirom bilan qayd etadi. «Bu san&#39;at sohasida, - deb davom etadi tarixchi, - yana Kesu, La&#39;l, Mukund, Miskina, Farrux Qalmoq, Madhu, Jagan, Mahesh, Khemkaran, Haribans, Sanvala,Tara va Ram ham katta muvaffaqiyatga erishib mashhur bo&#39;lgan edilar». Hind miniatura san&#39;atining taraqqiyotida chetdan kelib Hindistonda yashab ijod etgan san&#39;atkorlarning xizmatini haqli ravishda tan olgan Abulfazl Allomiy mahalliy musavvirlarning ham rolini aslo inkor etmaydi. Yuqorida nomlari alohida qayd etilgan o&#39;n yetti rassomning faqatgina uchtasi hind rassomlaridir. Shuning uchun bo&#39;lsa kerak, Abulfazl hind san&#39;atkorlarining rassomlikdagi qobiliyatini juda yuqori baholab: «Ularga bu sohada teng keladiganlar dunyoda juda kam topiladi. Hind rassomlarining asarlari inson mushohadasini lol qoldiradigan darajada ajoyibdur», - deydi. Shuni alohida qayd etish zarurki, bu davrda hind rassomlari faqatgina saroy rassomchilik ustaxonasidagina yig&#39;ilgan bo&#39;lmay, ayrim nufuzli shaxslar huzurida ham yashab ijod etganlar. Tarixchilar atoqli sarkarda, shoir, tarjimon va homiy Abdurahimxon Xon-i Xonon, shoir Bayramxon o&#39;g&#39;li («Boburnoma»ni forschaga tarjima qilgan), shaxsiy kutubxonasida ham bir guruh rassomlar va xattotlar ijod etganini yozib qoldirganlar. Umuman, XVI asrning ikkinchi yarmi hind miniatura rassomchiligi tarixiga asosan nodir qo&#39;lyozmalarga rasm ishlash davri bo&#39;lib kirdi. Akbar hukmdorlik qilgan davrining oxirida uning kutubxonasini ko&#39;zdan kechirgan yevropalik sayyoh u yerda 24000 jild qo&#39;lyozma kitob jamlanganligini yozib qoldirgan. Albatta, bu kitoblarning ko&#39;pchiligi hind rassomlari tomonidan rasmlar bilan ziynatlangan edi. Hozir bu noyob san&#39;at durdonalari dunyoning turli qo&#39;lyozma fondlariga tarqalib ketgan. Akbar hukmdorligidan keyin ham qo&#39;lyozmalami rasm bilan ziynatlash davom etgan bo&#39;lsa-da, keyin bu davrdagidek ko&#39;p rasmli nodir qo&#39;lyozmalar yaratilgani ma&#39;lum emas. Akbarning o&#39;g&#39;li Nuriddin Muhammad Jahongir (1605-1627) davrida alohida qog&#39;ozlarga, mustaqil mavzuga bag&#39;ishlangan rasm ishlash keng odat tusiga kiradi. Jahongir o&#39;zi haqida yozishicha, u hamkorlikda yaratilgan rasmlarda har bir rassom qaysi detalni chizganini ajrata olgan. Bu uning rassomlik san&#39;atini chuqur tushunganidan dalolat beradi. Darhaqiqat, u rassomlikka juda qiziqib, shahzodalik paytidayoq, o&#39;z homiyligiga Hirotdan kelib qolgan Oqo Rizo ismli rassom va uning o&#39;g&#39;li Abulhasanni olgani ma&#39;lum. Jahongir rasm to&#39;plashga shunchalik qiziqqanki, maxsus odamlarni Movarounnahr, Xuroson va Erondan rasmli qo&#39;lyozmalami sotib olish uchun yuborib turgan. U saroyda maxsus nigorxona tashkil qilib, eng mo&#39;tabar mehmonlarga rasmlarni shaxsan o&#39;zi olib yurib ko&#39;rsatgan. Shuningdek, Jahongir G&#39;arbiy Yevropadan keltirilgan yaxshi rasmlarni juda qadrlab, ulardan hind rassomlariga nusxa ko&#39;chirishlarini topshirganligini Angliyaning Hindistonga yuborgan elchisi ser Tomas Roy yozib qoldirgan. Rassomlar orasida ustod Mansur hayvonot va nabotot tasvirida benazir bo&#39;lib, «Nodir ul-asr» faxriy unvoniga sazovor bo&#39;lgan. Bu davrda ijod etgan rassomlardan yana Manohar, Vishnu Daslar ham yuksak mahorat cho&#39;qqisiga erishadilar. Vishnu Das ismli rassomning portret chizishdagi mahoratini yuqori baholagan Jahongir uni elchilar bilan Erongajo&#39;natib Shoh Abbosning rasmini chizib kelishni topshirgan. Hind rassomlarining portret sohasidagi muvaffaqiyatini mashhur ingliz portretchisi ser Joshua Reynolds ham Britaniya muzeyidagi portretlar jamlangan muraqqani ko&#39;rib, hayratlanib tan olgan edi. Jahongir davridagi rasmlar alohida muraqqalarga jamlangan bo&#39;lib, bular hozirgi kunda Angliya, Eron, Hindiston, Sankt-Peterburg, Moskva muzeylarida saqlanmoqda. Jahongirning o&#39;g&#39;li Shahobiddin Muhammad Shohi-Jahon (1628- 1658) san&#39;at sohasidagi asosiy e&#39;tiborini me&#39;morchilik taraqqiyotiga qaratsa-da, bo&#39;sh vaqtlarini Saroy kutubxonasidagi nodir qo&#39;lyozmalarni mutolaa qilish bilan o&#39;tkazgan. Shuning uchun bo&#39;lsa kerak, bir paytlar boburiylar kutubxonasining faxri hisoblangan, hozirda dunyoning turli fondlariga tarqab ketgan nodir qo&#39;lyozmalarda Shohi-Jahonning dastxat eslatmalarini uchratish mumkin. Shohi- Jahon davrida ham alohida rasmlar yaratish davom etdi. Lekin bu davrda yaratilgan rasmlarda podshoh va a&#39;yonlarning haddan tashqari boylikka va dabdabaga berilganligi o&#39;zining badiiy aksini topgan. Rassomlardan Govardhan, Bichitr, Chitarman ismli mahalliy san&#39;atkorlar bilan bir qatorda Muhammad Nodir va Muhammad Murod ismli samarqandlik rassomlar ham yuksak badiiy asarlar yaratganlar. Rassomlarning asarlarida Sharq miniatura xususiyatlari G&#39;arbiy Yevropa rassomchiligi an&#39;analari bilan uyg&#39;unlashib, perspektiva, yorug&#39;lik va soya ko&#39;p uchraydi. Avrangzeb Olamgir (1658-1707) davrida Saroy rassomchiligi san&#39;ati o&#39;z holiga tashlab qo&#39;yildi. Shu davrda Hindistonda bo&#39;lgan fransuz sayyohi va vrachi Fransua Bernening yozishicha, Saroy rassomlarining mahorati juda yuksak bo&#39;lib, moddiy ta&#39;minoti ham yaxshi bo&#39;lgan. Ammo oddiy rassomlarning ahvoli juda ayanchli bo&#39;lgan. Zodagonlar rassomlarni yollab, rasm bitganidan so&#39;ng istaganicha haq to&#39;lab, gohida haq to&#39;lamay quvib yuborganlar. XVIII asr davomida yuz bergan boburiylar saltanatidagi tushkunlik miniatura san&#39;atining ham tanazzuliga bo&#39;lgan asosiy sabablardan biridir. Bu davrdagi rasmlarda o&#39;tmishdagi mashhur san&#39;atkorlar asarlariga taqlid kuchaydi. Hukmronlar homiyligi susayganligi sababli rassomlar oddiy xalq hayotini ko&#39;proq aks ettirdi. Hind miniatura rassomchiligi bu davrda juda ko&#39;p mahalliy rassomchilik maktablarining shakllanishiga ijobiy ta&#39;sir ko&#39;rsatdi.

O'xshashlar

Turk va Ozarbayjon miniatura maktablari haqida
Lakli miniatura san'ati
Aylana va boshqa ko'p burchak yuzalariga naqsh yoki miniatura kompozitsiyasi ishlash
Qutichaga tabiat, hayvonot olami va inson qomati aks etgan kompozitsiyalar ishlash
Liboslar tarixi va ularni badiiylashtirish. Kompozitsiyalar ishlash