logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Tasviriy san'at
  4. Naqsh elementlarini chizishda foydalaniladigan materiallar va asboblar

Naqsh elementlarini chizishda foydalaniladigan materiallar va asboblar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2914 KB
Ko'chirib olish
Naqsh elementlarini chizishda foydalaniladigan materiallar va asboblar Reja: BUYUMGA ISHLOV BERISH QORISHMA TAYYORLASH HAL QORISH NAQSH ELEMENTLARI a) Barg elementlari b) Gul elementlari v) Elementlarni qo‘shib chizish г) Bofta va shkiftilar ODDIY NAQSH NAMUNALARINI TARTIBI BILAN QOG‘OZGA TUSHIRISH 1 Naqsh elementlarini chizishda quyidagilar kerak bo‘ladi: yarim vatman qog‘ozdan tayyorlangan chizmachilik uchun tutiladigan albom, guash bo‘yogi, sariq va kumush rang kukunlar, guash bo‘yogi surtish uchun loklar. Loklar har xil bo‘ladi. 4 "S" markali moyli lokning tusi quyuq ko‘k choy yoki paxta yog‘iga o‘xshash bo‘lib, ishlatganda bo‘yoqlarning rangini o‘zgartirmaydi.Ayrim moyli loklarga maxsus markalar qo‘yilmaydi. Bu loklarning rangi toza, tiniq bo‘lsa, kichkina narsaga surib ko‘rish kerak. Loklar 18-23°S haroratda 48 soatda yaxshi quriydi. Naqqoshlikda moyli lokdan boshqasi ishlatilmaydi. Spirtli loklar ishqorli. politura loklar buyumga berilgan bo‘yoqning ran-gini o‘zgartiradi va rang jilva bermay-di. Naqsh elementini ishlashda kerakli as-boblardan "M" mar-kali qora qalam, yum-shoq o‘chirgich, qalam uchini ochish uchun moslama, har xil uchburchakli chizgichlar, bo‘rsiq mo‘yli uchi yumaloqlangan mo‘y qalam (1-10 gacha raqamli). Katta-kichik belchalar (qorishma tayyorlash uchun) kerak bo‘ladi (1-rasm). BUYUMGA ISHLOV BERISH Buyumga ishlov berishdan oldin kerakli materiallar-jilvir qogoz, alif, maydalangan bo‘r, hal tayyorlab qo‘yiladi. Buyum sirti tekislab, jilvirlangandan so‘ng unga bir marta aksol alifi surib chiqiladi. Aksol alifi sof alifga qaraganda tez quriydi. Lekin har ikkala alifni ham ishlatish mumkin. QORISHMA TAYYORLASH Qorishma yog‘och yelimi, maydalangan bo‘r va alifdan tayyorlanadi. Yelimni eritish tartibi: yog‘och yelimi maydalanib, yelim idishga yoki oddiy paqirga solinadi. 1 kilogramm yelimga 3 litr issiq suv srlinadi. Yelim 100 darajagacha issiqlikda qaynatiladi. O‘tga, olovga qo‘yil-gan yelimni uning donachalari eriguncha yogoch 2 bilan kavlab turish lozim. Shunday qilinmasa, yelimning erimagan qismi idish tagiga yopishib, kuya boshlaydi. Yelimni yana boshqa usulda ham eritish mumkin: yelim maydalanmasdan, kattaroq paqirga solinadi, paqir iliq suv bilan to‘ldiriladi. Bir sutkadan keyin u yumshoq holga keladi. So‘ngra boshqa idishga solinadi va suvsiz qayna-tib eritiladi. Yelim uzun-uzun bo‘lib cho‘ziluvchan holga kelsa, tayyor bo‘lgan hisoblanadi. Qaynatilgan yelimga elakdan o‘tkazilgan bo‘r solinadi va tayoqcha bilan aralashtiriladi. So‘ngra 1 kg yelim hisobiga 0,3 litr aksol yoki sof alif solinadi. Alif ustidan yana bo‘r qo‘shiladi, alif tez singib ketadi. Qorishmaning tayyor bo‘lganini bilish uchun uni belchada olib ko‘riladi; qorishma belchada sirgalib ketmasa,tayyor bo‘lgan hisoblanadi. Alif ko‘p qo‘shib yuborilgan bo‘lsa mo‘ljallab eri-tilgan yelim va bo‘r solib aralashtiriladi. Qorishma bu-yumning hamma tomonlariga, ayniqsa choklariga silliq qilib suriladi. So‘ngra qorishma qotgach, mayda donalik jilvir qogoz bilan sath silliqlanadi, qorishma ustidan issiq bo‘lmagan yelim (100 gr bo‘rga 0,5 litr suv qo‘shib eri-tiladi) suvi suriladi. Qorishma ishlatib bo‘lingach, idishda qotib qolmas-ligi uchun, uning ustiga suv solib qo‘yish kerak. Ishlatish zarur bo‘lganda, suv to‘kib tashlanadi. Biz badiiy naqqoshlik san’atimizning qadimdan da-vom etib kelayotgan boy an’analariga amal qilib, ulardan mumkin qadar ko‘proq foydalanishimiz kerak. Shu bilan birga o‘z ishimizda zamonaviy va xalqimizning talablari-ga muvofiq yangiliklar yaratishimiz, chunonchi, o‘zbek xalqi-ning iftixori bo‘lgan qishloq xo‘jalik mahsulotlari, chorvachilik, texnika yangiliklari, sport va hokazolarga oid yangi naqshlar tuzishimiz va ularni bezatiladigan buyum-larga kiritishimiz lozimdir. H AL QORISH 3 Uncha issiq bo‘lmagan yelim toza idishga solinib, hal bilan aralashtiriladi. U o‘rtacha suyuqlikda bo‘lishi ke-rak, agar quyuq bo‘lsa, mo‘yqalam bilan surish qiyinlashadi. Agar yelim ko‘p bo‘lsa, hal darrov ko‘kimtir tusga kiradi. Buyumga surilgan hal 5-10 minutdan keyin selgiydi, so‘ngra hal surilgan buyum quruq toza mo‘yqalam bilan ishqa-lanadi. Natijada, hal juda silliq bo‘-lib jilva beradi. Havaskor yosh naqqoshlar bo‘rsiq mo‘yli mo‘yqalamlardan foydalanish-larini tavsiya qilamiz (2-rasm). Mo‘y-qalamlarning uchi yumaloqlangan bo‘-lib, 1 dan 10 gacha raqamga egadir . 1 va 2 raqamli mo‘yqalamlar gul tushirilgandan so‘ng siyoh qalam va таргил qilish, 3 va 4 raqamli mo‘yqalamlar band va margullarga bo‘yoq surish, 5 va 6 raqamli mo‘yqalamlar zamin bo‘yogini berish, 7 va 8 raqamli mo‘yqalamlar obi tortish, 9 va 10 raqamli mo‘yqalamlar buyumning ichki tomonini bo‘yash, 20 raqamli yassi mo‘yqalam buyumga lok berish uchun ishlatiladi. Mo‘yqalamlarni issiq suv bilan sovunlab yuvish shart. NAQQOSHLIK USTAXONASINING TUZILISHI Naqqoshlik ustaxonasi doim yorug‘, quruq va o‘rta dara-jada issiq bo‘lishi kerak. Ustaxonada har bir o‘quvchining ishlashi uchun 2,5 kv metrdan joy ajratilishi, asbob va bo‘yoqlarni qo‘yish uchun shkaf bo‘lishi shart. Ustaxona keng oynali bo‘lib, unga tabiiy yorug‘ to‘la tu-shib turishi zarur. Elektr nuridan imkoniyati boricha foy-dalanmaslik kerak, chunki elektr nurida bo‘yoqlarning ran-gi boshqacha ko‘rinib, ko‘zni aldaydi, ularni farqlab olish qiyin bo‘ladi. Xususan, ko‘k rang bilan havo rangni ajratish qiyindir (3-rasm). NAQSH ELEMENTLARINI BOSQICHLAR BO‘YICHA QOG‘OZGA QALAMDA CHIZISH 4 Naqsh chizishni o‘rganish asosan naqsh elementlaridan eng oddiy nusxa ko‘chirishdan boshlanadi. Yosh musavvir ma’lum malakaga ega bo‘lmog‘i uchun naqqoshlik kitobining "Boshlang‘ich badiiy naqsh ishlash uslubiyati" bilan ta-nishib chiqishi zarur. Shundagina, qog‘ozda to‘g‘ri va chi-royli chiziq o‘tkazishni o‘rganishi, chizilgan chiziqlar aniq va ravon bo‘lishi mumkin. NAQSH ELEMENTLARI Dekorativ rasm chizishni o‘rganish naqsh chizishdan boshlanadi. Naqsh chizish namunaga qarab yoki ijod qilib chiziladi. Badiiy naqsh chizish 2- sinfda o‘rik bargini yo‘l ichiga har xil shaklda joylashtirib chizishdan boshlanadi. Shakllar asosan to‘rtburchak, uchburchak shaklida joylashti-riladi. Chizilgan bargni to‘lqinsimon chiziq ichiga joylashtirib naqsh hosil qilish mumkin. Keyinroq esa, kvadrat ichiga 2-3 elementdan tuzilgan naqshlarni chizish o‘rgatiladi. Lola tasviridan turlicha naqsh chizish uch xil qilib chizilgan oxirigi nusxasi "madoxili" naqshiga o‘xshab ke-tadi. Biz naqsh chizishni naqqoshlikda ishlatiladigan naqsh elementlaridan boshlaymiz. a) Barg elementlari 1-mashq. Chizmachilikda foydalaniladigan albom olib, birinchi varag‘iga oraligi 5-6 sm kenglikda uzun yo‘l chiziq chiziladi. Chizilgan yo‘lni kvadratlarga bo‘lib chi-qiladi. Kvadratlarning diagonallarini o‘tqazib, diago-nal bo‘yicha bargning yuqori chetini qabariqroq qilib, pastki chetini botiqroq qilib chiziladi. Shu tartibda hamma kvadratlarga barg chizib chiqiladi. Tasvir etilgan element oddiy barglar turiga kiradi (4-a rasm). Barg chizish ko‘nikmasi hosil qilingach, murakkabroq barglar chiziladi. Quyidagi bargning chetini kungira ga-jak qilib chizamiz, bu ham diagonal yordamida chiziladi (4-6- rasm). Bu turli variantlarga ega bo‘lgan elementlar-dir. Endi bargning ikkala chetini gajak shaklida chizamiz (4-v rasm). Bu barg "gajakbarg" deb ataladi. Gajakbargni kvadrat ichiga diagonal yordamida chizish kerak (5- rasm). Barglar bir-birini kesib o‘tishi, ayqashib tushishi mumkin. Bunda bargning ikkala diagonalidan foydalani-ladi (6-rasm). Barglar ichida eng kattasi, chiroyliligi bilan ajralib turadigan barglar sultonini "shobarg" deb a taladi. 5 U katta kvadrat ichiga chiziladi. Shobarg-ning gajaklari xuddi bur-gut tumshug‘iga o‘xshab qay-rilgan bo‘lsa, pastga qarab egilib turishi salom bera-yotgan majnuntolga o‘xshay-di. Shobargda yaproqlar ko‘p bo‘lib, har bir yaproq har xil rangga bo‘yaladi. Har bir yaproq elementini qo‘l o‘rganguncha takror chizish maqsadga muvofiqdir (7- rasm). Oddiy barglardan (3 bargli va 4, 8 bargli) naqshlar tuzish mumkin (8- rasm). Paxta shonasining oddiy barglari ham naqqoshlikda ko‘pdan beri ishlatiladi. Shona bargdan naqsh tuzish 9-rasmda ko‘rsatilgan. b) Gul elementlari 2-mashq. Naqsh gullari ichida eng oddiysi kichik du-maloq gul "kichik oygul" deb ataladi.(10-a, b rasm). Bu ki 6 10-rasm. chik oygulning har bir dumalogi besh olti bo‘lakka bo‘li-nishi lozim. Bu gulni kvadrat ichiga olib, bosqichlar bi-lan chizilganda osongina ishlanadi (11-rasm). Bu gulning chetini kungura qilib, katta o‘lchamda chizish mumkin. Bunday chizilgan gul "katta oygul" deb ataladi. Katta oygul ichiga kichik oygulni chizib, gulning ko‘rinishini yanada o‘zgartirib alohida chiroy berish mumkin (12-rasm). в) Elementlarni qo‘shib chizish 3-mashq. Barg elementlari bilan gul elementlarini qo‘shib chizishda ikki yaproqning orasiga gul elementi chi-ziladi. Yaproqlarning uchini pastga yoki yuqoriga qaratib chizish mumkin (13-rasm). Bargli oygulni chizish to‘rtta barg yoki oltita barg orasiga gul chizish bilan bajariladi (13- a, b, v rasm). Kesishgan barglar, ko‘p qavatli barglar orasiga ham gul elementlaridan chizish mumkin. Bunda gul va barg ele-mentlari chiroyli ko‘rinishga ega bo‘ladi (14- a, b, v rasm). г) Bofta va shkiftilar 4-mashq. Bofta va shkiftilar naqsh yo‘llarini bir-biri bilan boglashda ishlatiladi. Boftalarni aylana 7 11-a rasm. 8 13-rasm. 9 11-12-rasm. 10 11 13-a, b, v, rasm. 12 14-v rasm. 13 14-6 rasm. 14 15 16-6 rasm. 16 16-a rasm. 17 15-6 rasm. 18 15-а rasm. 19 17-rasm. 20 21 22 29-расм. 23 24 30-расм. 15-расм. shaklida va to‘gri chiziq ichiga chizish mumkin (15-rasm). Bofta simmetrik naqshlar turiga kiradi. Boftalar naqsh shakliga qarab uchlik, aylanasimon, siniq 25 chiziqli bo‘ladi. Shkiftilar asosiy naqsh yo‘llarini bir-biri bilan boglaydi. Shkiftilar naqsh elementlari ichida, ko‘zacha is- 16-расм. limi chetida 2, 3 qator qilib chiziladi. Shkiftilar naqsh tuzilishini va naqsh yo‘llarini ulug‘vor qilib ko‘rsatadi. Shkifti yoki bofta qatnashmagan naqshlar ko‘rimsiz bo‘lib, kishini o‘ziga jalb qilmaydi (16-rasm). ODDIY NAQSH NAMUNALARINI TARTIBI BILAN QOG‘OZGA TUSHIRISH O‘quv ustaxonada naqsh ishlash badiiy naqshlarni va uning elementlarini chizishdan boshlanadi. 5-mashq. Naqqoshlikda "zanjira" oddiy gul bo‘lgani uchun o‘quvchilar ishni shu guldan boshlaydilar. "Zanjira" gulini bosqichlarga bo‘lib va element-larga ajratib ishlansa, uni o‘rganish osonlashadi. Bu "zan-jira" gulni qalam bilan ishlash to‘rt bosqichga bo‘linadi (17-rangli rasm). "Zanjira" gulini puxta o‘rganish uchun uni 5-6 marta qaytadan chizish lozim. Buning uchun avvalo qalamni to‘gri ushlashni mashq qilish zarur. Qalam bosh barmoq va ko‘rsatkich barmoq bilan gorizontaliga tik ra- vishda ushlanadi. Bu ma’lum darajada malaka talab qiladi. 1-bosqich. Oraligi 3-4 sm bo‘lgan uzun ikki to‘g‘ri chiziq chiziladi va bu chiziqlar teng bo‘laklarga bo‘linib, kvadratlar hosil qilinadi. 2-bosqich. Ikkita kvadratni qo‘shib (qavariq holda), yarim aylana chiziladi. Bu xuddi ishkomga o‘xshash bo‘ladi. 3-bosqich. Ishkomning eng yuqori tomonidan pastga qarab (botiq holda) yarim aylana chiziladi. Shunda tolning bargiga o‘xshash gul hosil bo‘ladi. 26 4-bosqich. Harikki bargning yuqorisidanva pasti-dan kurtakcha chiqariladi. Kurtakchaning kengligi barg-ning kengligiga barobar bo‘ladi. "Zanjira" gulni buyash bosqichma-bosqich amalga oshi-riladi. 1-bosqich. Gulning yuqori zamini havo rang bo‘yoq bilan bo‘yaladi. 2-bosqich. Gulning pastki zaminiga barg rang bo‘yoq suriladi. 3-bosqich. Gul pushti bo‘yoq bilan bo‘yaladi. 4-bosqich. Kurtakchalarga oq yoki sariq bo‘yoq beriladi. 5-bosqich. Har bir barg va kurtakchaning chetidan qirmizi bo‘yoq bilan chizib chiqiladi. O‘rtalarini chetidan ajratgan holda targil qilina-di."3anjira" gul ko‘pincha eni 4 sm dan ortiq bo‘lmagan karnizlarga, stol ustining chetlariga ishlatiladi. O‘quvchilar "zanjira" gul naqshini o‘rganishgach, pechak islimi naqshini ishlashga kirishadilar. 6-mashq. Pechak islimi kvadrat ichiga ishlanmasdan, to‘g‘ri to‘rtburchak ichiga ishlanadi. Uning o‘lcham nisbatla-ri ixtiyoriy ravishda tanlanadi. Lekin enining kengligi 4-5 sm dan oshmasligi kerak. Pechak islimining bosqichla-ri bilan ishlash tartibi 18-rasmda ko‘rsatilgan. Pechak islimi 4 bosqichda chiziladi. Bo‘yoq berish 5 bosqichda ba-jariladi. Islimi gullar, o‘z navbatida, ikki tomonga ulanadi-gan, to‘rt tomonga ulanadigan va hech qayoqqa ulanmaydigan ko‘rinishda bo‘ladi. Bundan tashqari, islimi gullar yo‘llari va tuzilishiga qarab yakraftori, duraftori, seraftori deb nomlanadi. Islimi gul elementlaridan tuzilgan bo‘lsa, gullik raftori, barg elementlaridan tuzilgan bo‘lsa, bargli raftori deb ataladi. Uquvchilar naqsh gullarini tuzishda 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10-rasmlarda ko‘rsatilgandek gul element-lari, 11, 12, 13, 14- rasmlardagidek barg elementlari, 15, 16-rasmdagidek bofta va shkiftilardan, boglanmalardan, margulalardan foydalanishlari kerak. Ana shu element-lardan foydalanilmasa, tuzilgan naqsh chala hisoblanadi. Islimi gullar yakka band va qo‘sh band bo‘ladi. Yakka band islimi ustidan oq bo‘yoq beriladi, qo‘sh band islimi o‘z fo-ni holicha qolaveradi. 27 7-mashq. Bargli oygul naqshi: 1-bosqich. Bu gulni chizish uchun kvadrat chizilib, kvadratdan diagonal chiziq o‘tqaziladi. 2-bosqich. Diagonal bo‘yicha ketma-ket barg _>lementi ulanib chiziladi. 3-bosqich. Ketma-ket chizilgan barglaroralariga bargli oygul elementi chiziladi. 4-bosqich. Gullar novda bilan boglanadi, natijada bir butun bargli oygul naqsh hosil bo‘ladi. Bu naqsh ram-kalar uchun ishlatiladi (19-rasm). 8-mashq. Navbatdagi gul quyidagicha chiziladi: 1-bosqich. To‘g‘ri to‘rtburchakni cho‘ziqroq holda chi-zib, diagonal chiziq o‘tkaziladi. 2-bosqich. To‘gri to‘rtburchakning ikki chetiga yarim-ta, o‘rtasiga butun oygul chiziladi. 3-bosqich. Oygullarni birlashtiradigan ikki to-moni kungirali barg elementi diagonal chiziq bo‘yicha chiziladi. 4-bosqich. Oygul bilan barglarning orasini to‘ldi-rish va bir-biri bilan boglash uchun marg‘ulali novdalar diagonal bo‘yicha chiziladi. Hosil bo‘lgan naqsh qo‘shbargli oygul naqshi deb ataladi (20-rasm). 28 Foydalanilgan adabiyotlar:  S.Bulatov. O‘zbek xalq amaliy bezak san’ati. Toshkent-1991 yil.  M. Pritsa «Toshkent ganchkorligi»  Badiiy adabiyotlar nashriyoti. 1960 yil.  3. S.Bulatov. O‘zbekiston san’ati tarixi. Toshkent 1991 yil.  4. T.Abdullayev XIX-XX asrlarda O‘zbekiston kandakorlik san’ati. Toshkent 1994 yil.  5. R.Xasanov. Amaliy bezak san’ati metodikasi. Toshkent 2003 yil. 29

O'xshashlar

Naqsh va uning turlari
Naqsh va ularning turlari
O`rta Osiyo milliy naqshlaridan nusha olish
Naqsh kompozitsiyalari tuzish
Girix naqsh kompozitsiyalari tuzish