Нақш ва уларнинг турлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

114.5 KB

Ko'chirib olish

Нақш ва уларнинг турлари Режа: 1. Нақш элементлари ва уларнинг турлари . 2. С тилизация ва унинг ўзига хос томонлари. 3. Наққошликда ритм, симметрия, жойлаштириш, тақси. 4. Нақш тузиш усуллари. 5. Ўсимликсимон ва геометрик нақшлар.

Стилизация - ўсимлик ва хайвонот дунёси буталар, новдалар, шохлар, барглар, гуллар, мева шаклларини қайта ишлашдир . На қ қ о шлик санъатининг илдизи жуда қ адим ў тмиши миз га бориб та қ алади. Инсоният ў зи учун зарур б ў лган жамики буюмларни бадиий безаб, такомиллаштириб келган. Оддий р ў з Қ ор буюмларидан тортиб, кийим-кечак, китоб, бино безаклари ҳамма-ҳаммаси на қ ш элементлари ё рдамида безатилад и . Хал қ амалий санъатидаги безак элементлари табиатда учровчи ў симлик дун ё си, гул, новда , барг ва ҳ айвонлар тасвирини энг сода к ў риниш и даги аксидир. Нақшни чизишда, асосан икки манбадан – табиий ва геометрик шакллардан фойдаланилади. Ўсимликлар, хайвонлар ва қушлар нақш санъатининг тасвир объектидир. Маълумки, ҳар бир на қ ш намунаси ў зига хос на қ ш элементларининг йи Қ индисидан иборат. Стилизация ў симлик ва ҳ айвонот дун ё сидан олинган турли шакллар масалан, буталар, новдалар, шохлар, барглар, гуллар, мевалар ва шу кабиларнинг табиий шаклларини қ айта ишла ш демакдир. Бунда танланган шаклни на қ ш композицияси таркибига қ ў ш иш мумкин б ў лган безак шаклига келтирилади. Бунда ў қ у вчи бутун бир яхлит предметнинг таш қ и кў ринишларини бир нечта бадиий чизи қ лар ё рдамид а ани қ л ў нда қ илиб тасвирлаш н и ў рганади. Х ал қ усталари қ адимдан қ ў л лаб кела ё тган жами на қ шлар табиат ҳамда во қ еликнинг шартли тасвири б ў лишига қ арамасдан ў зига хос қ онун- қ оидаларга эга. Бу қ онун- қ оидалар табиатнинг ў зидан олинган. Ўсимликлар фа қ ат бир томонга қ араб ў садилар. Масалан, мажнунтол худди пастга қ араб тескари ў са ё тгандек туюлади, лекин новдадан барг б ў либ, бир томонлама й ў налишда давом этиб келади. Табиатнинг бу қ онуни на қ шда ў з аксини топган. Уста чизадиган на қ ш шунчаки қ о Қ оз бетини т ў лдириш учун эмас, балки, онгли равишда табиат ва бадиийлик қ онун- қ оидаларига амал қ илган ҳолда манзара тасвирини чизишдан иборатдир. Бадиий на қ ш ишлаш жара ё нида ў қ у вчилар қ уйидагиларни пухта ў злаштириб олишлари зарур :

- атроф муҳитдаги, табиатда мавжуд б ў лган табиий шаклларни қ айта ишлаш, яъни стилизациялаш й ў лларини билишлари , ундан самарали фойдалана олишлари; - берилган на қ ш элементлари ё ки намуна асосида янги на қ ш композициясини туза олишлари; - муста қ ил равишда янги на қ ш композициясини туза оладиган б ў лишлари керак. На қ ш элементлари билан таништирув маш Қ улотларида ў қ и тувчи ў қ у вчиларни табиат қ ў й нига са ё ҳатга олиб чи қ ади ва улар маш Қ улотларда ў рганган назарий ҳамда амалий билим малакалари асосида, ў симликлар , ҳ айвонот дун ё сини кузатадилар ва “ стилизациялаштириш ” ор қ али уларнинг бадиий тасвирларини , шаклларини ҳосил қ илиш билан бевосита шу Қ улланадилар. Ў қ увчиларга махсус кетма-кетлик асосида тузилган рангли ё ки о қ - қо ра фото-суратлардан ва кўргазмали қуроллардан фойдаланиш ор қ али тушунчалар бериш ҳам яхши натижа беради. Стилизация табиатда учрайдиган ў симликлар, ҳайвонот дун ё сини, уй- р ў з Қ ор буюмларини табиий к ў ринишдан анча соддалаштириб, энг ихчам к ў ринишларда тасвирлаш демакдир. Н а қ ш чизишни ў рган увчилар ана шу усулни батафсил тушунган ҳолда эгаллаб олишлари лозим. Чунки к ў пгина на қ ш композициялари ана шу тарзда қ айта ишланган турли - туман шакллар , тасвирлар ё рдамида ҳосил қ илинади. На ққо шлик маш Қ улотлари жара ё нида на қ ш элементларини чизиш ва уларни ҳосил қ илиш тартиблари й ў л лари ва усуллари ў злаштириб борилади. Дастлабки маш Қ улотларда қуйидаги на қ ш элементлари чизиб ў рганилади: - барглар (барг элементларини чизиш). - гуллар (гул элементларини чизиш). - новдалар (новда элементларини чизиш). - бо Қ лам ва сиртмо қ (уларни элементларини чизиш). - таноб (таноб элементларини чизиш). - мар Қ ула ва куртак (унинг элементларини чизиш).

- мадоҳил элементларини чизиш. - гажак ва жингалак элементларини чизиш. - бофта ва шкуфта элементларини чизиш. Одатда бадиий на қ шлар чизишда к ў про қ барг тасвирларидан фойдаланилади. Бунда барг ислимий на қ ш элементлари сирасига кирганлиги сабабли нозик, нафис к ў ринишларда тасвирланади. На ққо шлар тол, анор, хурмо, бодом, самби т , хина, атиргул, узумлар ва шу кабилар баргларини стилизациялаштириб, на қ ш композициясини тузишда қ адимдан фойдаланиб келганлар. Гуллар - ислимий на қ ш элементи б ў либ, на қ шларга тар Қ ил пардоз берилганидан с ў нг янада к ў рк ва ҳусн ба Қ ишлайди. Гул элементлари асосан на қ ш шаклларининг марказий қ исмларига жойлаштирилади. Гулларнинг ҳам беҳисоб турлари мавжуд б ў либ, ў зига хос номлар билан аталади. Гул турларига оддий ва мураккаб к ў ринишдаги ойгул, лола, пахтагул, чиннигул, пистагул, кувачагул, карнайгул, сафсаргул, атиргул, наргизагул ва бош қ а гул турлари киради. Новда - ў симликсимон на қ ш элементи сирасига киради. Гул, барг, мевабарг ва бош қ а элементларини ў заро бо Қ лаб бириктириб т ў лдиради. Намо ё н рута, морпеч, мунаббат, турунж ва турли мураккаб на қ ш композицияларида новда элементлари якка ва қ ў ш бандларда учрайди. Таноб - на қ ш намуналаридаги асосий шакл й ў лларини ясайди. Бундай шакл номлари меҳроб, медоҳил қ алампир, гардиш ва шу кабилар билан аталади. М а доҳил – ислимий на қ ш элементи. М а доҳил лола, тумор, учбурчак к ў ринишини эслатувчи шакллар мисолида учрайди. Шкуфта – ислимий на қ ш элементи. Ј ис қ ача шкуфт деб ҳам аталади. Шкуфта асосий шакл ясовчи элементларни куртак – гажак к ў ринишларида ў заро бо Қ лайди. Рамзий на қ шлар – кабутар, шер, бали қ , давлат герби ва бош қ аларнинг стиллаштириб тасвирланган элементларидан ташкил топади.

Ота-боболаримизнинг қ адимий обидаларини нафис на қ шлар билан безар эканлар зав қ билан бир қ аторда улар ор қ али ў з орзу умидларини, муҳаббатларини , тилакларини куйлаганлар. На ққо ш, ота-боболаримиз инсон руҳиятини жуда чу қ ур ва ҳар тарафлама ў рганиб уларни ажойиб на қ ш у нигорлар билан бойитганлар. На қ шланган уйда кишилар ҳотиржам, осойишталик о Қ ушида б ў лиши, узо қ умр к ўр ишни донишманд боболар ас р лар давомида ҳа ё тий тажрибалар асосида ил Қ аганлар. На ққо шлик санъати тилини билиш учун на қ шнинг ҳар бир элементи ва рангларининг рамзий алифбосини билмо қ керак б ў лган. Ислими на қ ш композицияларини тузиш (Йўл, квадрат, айлана, учбурчак ва турли шакл юзаларига) Халқ а малий санъатининг қ айси бир тури б ў лмасин, унинг заминида на қ ш элементларидан тузилган композиция ё тади. На қ ш композициясининг безак элементлари эса табиатда учровчи гул, новда , б арг , п арранд а ва ҳайвонот дунёсини соддалаштириб тасвирлаш натижасида ҳосил қ илинади. Ў а р бир воҳа ва шаҳарларнинг на қ ш композициялари бир-биридан ў заро ажралиб туради. Тошкент, Хоразм, Фар Қ она, Самарқанд, Бухоро на ққо шлик мактабларини нг ў з о рнамент ва ранг к о ллоритлари мавжуд . Муста қ ил на қ ш т узиш жара ё нида стилизация ор қ али на қ ш элементлари ў заро бириктирилади. На қ ш бўлаклари нинг вазифалари ва равон чизилишига эътибор берилади. Гул, барг, новда, б о ф т а ва қ ў ш бандлик на қ ш элементларидан нақш композицияси тузилади. Талаба ларнинг фантазиялари, мавжуд на қ ш элементларини маълум қ онун- қо идаларга амал қ илган ҳолда жойлаштиришда улар маълум билим ва малакага эга б ў лишлари лозимлигини та қ озо этади. Биргина “ Бодом ” , “Ј алампир ” нусҳалари шаклидан на ққо шлик, заргарлик, к улолчилик, каштачилик, зард ў злик каби хал қ ам а лий санъатида турли-туман ў зига хос на қ ш намуналарини яратиш мумкин. Композиция тузиш й ў ллари ва уларнинг ҳомаки намуналарини тай ё рлаш на ққо шлик, ганчкорлик, ё Қ о ч

ў ймакорлик ва бош қ а ам а лий санъат турлари учун умумийдек к ў ринсада, аслида қ ў л ланилад и ган хом аш ё си, ижро пардоз турлари билан фар қ ланади. Композиция с ў зи лотинча б ў либ “ жойлаштириш, қ уриш, тузиш ” деган маънони англатади. Бунда танланган на қ ш композициясига к ў ра унинг элементлари қ о Қ оз юзасида бир-бирига бо Қ ли қ ҳолда жойлашиб, яхлит композицияни ҳосил қ илади. Танланган мавзу мазмунига мос келадиган на қ ш композициясини тузиш учун бир қ анча ҳомаки эскизлар ишланади ва улардан талабга жавоб берадиганлари танлаб олиниб, композиция тузишда қ ў л ланилади. На қ ш композициялар тузишда бўлак ларнинг ў рнини алмаштириш, қ ў ш имча деталлар киритиш ор қ али унинг мавзусини янада бойитиш кабилар ҳам м у ҳ им а ҳ амиятга эгадир. На қ ш мавзусининг ифодалашда композициянинг асосий қ онуниятларига риоя қ илиш лозим. Композицияда на қ ш яратиш муайян қ оидасини симметрия, асси м етрия, мувозанат, деталларнинг ў лчови, шакли, ранги кабиларга риоя қ илиш ташкил этади ва бунга қ атьий амал қ илинади. Муста қ ил на қ ш т ў қ и ш жараёнида ўқ у вчилар стилизация ор қ али тузилган элементларини ў заро бириктирадиган на қ ш элементларининг вазифаларига ва уларнинг равон чизилишига эьтибор берадилар. Муста қ ил на қ ш композициясини тузишда қ уйидагиларга э ъ тибор бериш лозим: - Чизилажак на қ ш композициясини шакл, ў лчам ва та қ симларини м ў лжалга олиш. - Композициянинг якка ёки қ ў ш банддан иборат б ў лишлиги назарда тутилган ҳолда таноб (ясовчи) элементи шаклларини жойлаштириш. - Композицияга новда, барг, гул ва бош қ а на қ ш элементларини киритиб мукаммаллаштириш. - Даврий такрорланиш. - На қ ш бандини бофта, шкуфта элементлари билан бо Қ лаб бойитиш. - Композициянинг асосий шаклини умумлаштириб на қ шни номлаш.

- Композициянинг ма ъ но ва ма қ садини ҳисобга олган ҳолда ранг тусларини ани қ лаш. - Симметрик жойлашув ва ранглар мутаносиблигини са қ лаш . Й ў л, айлана, квадрат шакллари учун чизиладиган на қ ш композициялари ҳам ихтиёрий равишда мавжуд на қ ш элементлари бирикмаларидан тузилади. Муста қ ил на қ ш т ў қ и шни бошлашда ўқувчи икки, уч ва ундан орти қ элементлар ёрдамида энг содда на қ ш композициялариниларини тузиши мумкин. Бунда ихтиёрий таноб шакли чизилади ва гул, новда, барг элементлари ёрдамида т ў лдирилади. Мавжуд композиция ни шакл ёки гул элементлари номлари ёрдамида номлаш мумкин. Й ў л, айлана, квадратга чизиладиган на қ ш композицияларини ҳам ихтиёрий равишда мавжуд на қ ш элементлари бирикмасида н тузилади. Ў ар қ а ндай на қ ш композициялари пиши қ ва чиройли чизилишига аҳамият берилиши керак. Элементларнинг ў заро тартибли жойлашуви на қ шнинг жозибасини янада оширади. Муста қ ил на қ ш композициясини тузишда ҳам халқ усталари ижодини кузатиш, хал қ амалий санъати музейига бориш ва нусҳа к ў чириш яхши самара беради. Ўқувчи қанча кўп нақш элементларини ёддан чиза олса, композиция тузиш шунчалик осон кечади. Содда на қ ш композициясини тузиш. Бошлан Қ ич содда на қ ш композицияларини тузиш одатда талаба ларда бу борада айрим назарий ва амалий тушунчалар, иш тажрибалари ҳосил б ў л г а нид ан с ў нг муста қ ил топшири қ сифатида берилиши мумкин. Дастлаб талаба лар буюм ёки юза сиртини, унинг ў зига хос ў лчамларини диқ қа т билан к ў здан кечириб, б ў лажак на қ ш композициясининг шакл ва элементларини “ хаёлан ” танлаб оладилар. Албатта , бу на қ ш элементлари талаба лар томонидан қ ачонлардир ў злаштириб олинган ёки кузатилган на қ ш б ў лакларидан иборат б ў лади. Бунда талаба ларнинг таса в вурлари, иш

$тажрибалари, фикр юритишлари қ анчалик яхши ривожланган б ў лса, шунингдек, хотиралари заҳирасида қ анчалик к ў п на қ ш элементлари мавжуд б ў лса , улар ажойиб на қ ш композицияларини тузишлари мумкин б ў лади. Тузилажак на қ ш композициялари б ў лаклар асосида тузилиб, унинг нусҳаси ма х сус усулда керакли жойларга к ў чирилиб туширилади. Бу усулдан фойдаланиш узо қ ва қ тлар мобайнида на ққо шлар меҳнатини анча енгиллаштириб келмо қ да. Шу к ў рсатмаларга мувофи қ шакл ясовчи режа- қ олип 4\1 нисбатда чизиб олинади. Рамка чизи қ лари якка, қ ў ш ва бир неча қ ў ш имча чизи қ лардан иборат б ў лиши мумкин. Патн и с к ў ринишидаги бу шаклга бофта ва гажак элементлари уланади. Навбатдаги бос қ ич якка ёки қ ў ш бандли таноб ясовчисини топишдир. Таноб шакли ме ҳ роб ва юрак шаклидан иборат б ў лиши ҳам мумкин. Маш қ лар давомида чизи қ лар ҳаракатининг равонлигига шакл чизи қ ларининг қ ийши қ ёки сини қ ҳолатда чизилиб қ олмаслигига эътибор қ аратилади. Якка банд й ў лидан иборат таноб айриси шкуфта элементи билан бо Қ ланади. Энди юза б ў шли қ ларига гул, новда, барг ва бош қ а элементларни бир-бирига бо Қ лаган ҳолда жойлаштириш режалаштирилади. Новда шакллар б ў йича ҳаракатлантирилиб чизиб борилади. Композиция таркибидаги новданинг чизилиши гул ва бош қ а на қ ш элементларининг бир-бирлари билан яхлит, узвий бо Қ ланиб кетишини таъминлайди. На қ ш намунасига новда, гул ва барг элементларини жойлаштириш, яъни улаш натижасида композиция мазмуни тугал ечимини топади, мавжуд на қ ш композицияси патн и с к ў ринишидаги на қ шлар турига хос б ў лганлиги сабабли “ Патн и с ислими ” деб аталади. Композиция режасини тузиш ва чизиш жараёнида шакл ва замин б ў йича тар қ алувчи ранглар ва элементларнинг ў заро мутаносиблиги ҳисобга олиниши шарт. Бунинг учун дастлаб на қ ш композициясининг қ оралама нусхаси чизиб олинади. С ў нг, ана шу қ оралама асосида ҳар бир бўлакка ишлов берилган ҳолда унинг нусҳаси керакли жойларга к ў чирилади ва яхлит на қ ш композицияси тузилади.$

На қ шлар мазмунига к ў ра ў симликсимон , гирих, гулли гирих, рамзий ва бош қ а турларга б ў л и нади. Ўсимликсимон на қ ш табиатдаги барг, банд, дарахт, бута Қ унча ва бош қ а нарсаларни на ққо ш томонидан стиллаштириб олинган шаклини маълум қ онуниятлар асосида такрорланишидан ҳосил қ илинган. Гирих- геометрик шакллардан тузилган б ў либ , чигал , тугун маъно си ни англатади. Хандасий на қ ш - мураккаб на қ ш тури. У геометрик на қ ш турларидан бири б ў либ, т ў ртбурчак, учбурчак, айлана ва ёйлардан ҳамда к ў пбурчаклардан иборат б ў лади. Геометрик на қ ш узлуксиз раппортлардан ташкил топган б ў либ, ҳар бир раппорт ў з тузилишига эга б ў лади. Рута - икки томонга уланувчи на қ ш та қ сими, яъни ҳошия на қ ш. Унинг ў лчами к ў пинча 14-20 см атрофида б ў лади. Ў ошия на қ ш турли хил б ў либ, унинг мехробга, хонага ишланишига қ араб л ў ла ҳошия, ишком ва бош қ а турлари б ў лади. Мунаббат - арабча ў стирмо қ деган маънони англатади. Асоси квадрат ёки т ў ртбурчакдан ташкил топиб, т ў рт томонга такрорланадиган на қ ш та қ сими. Катта юзаларни безашда мунаббатдан фойдаланилади. Мунаббатнинг ў симликсимон, геометрик ва бош қ а композицион турлари бор. Унинг мунаббати ме ҳ роб, мунаббати бофта, мунаббати ислими, мунаббати гирих ва бош қ а атамалари мавжуд. Турунж - арабча “ лимон ” деган маънони билдиради. Русча медальон. На қ шларда композициянинг марказига чизиладиган на қ ш тури. Турунж ҳеч қ андай нақ ш га уланмай муалла қ турадиган композиция б ў либ, унинг шакли асрлар давомида ривожланиб, бойи ти лган. Намоён - форсча к ў риниш, манзара демакдир. Намоён ҳеч нимага уланмайдиган муста қ ил композиция б ў либ, мураккаб на қ ш турига киради. Унинг ў симликсимон, геометрик, гулли гирих, рамзий ва бош қ а турлари мавжуд. Намоёнлар симметрик ва ассимметрик тузилишга эга б ў лади. Гирих нақш композициялари тузиш . Ўрта Осиё хал қ амалий санъати қ адимдан машҳур. Ота-боболаримиз яратган нодир санъат асарлари, улар

қ урган муҳташам бинолар , архитектура ёдгорликлари ҳозирги кунгача ў з мафтункорлигини й ў қ о тмаган. Ў атто чет эллик сайёҳлар ҳам қ адимий ёдгорликларни к ў риб лол қ олмо қ далар. Булар жумласига Бухородаги Исмоил Сомоний ма қ бараси, Калон мин ораси, Самар қ анддаги Шоҳи-зинда ма қ бараси, Г ў ри Амир ма қ бараси, Улу Қ бек, Шердор, Тилла қ ори мадрасалари киради. Юзлаб хал қ меъморларининг қў ллари билан ярат ил ган жонли на қ шлар кишилар га к ў таринки ру ҳ ба Қ ишлайди. Чунончи, Улу Қ бек мадрасасини томоша қ илар эканмиз , унинг таълим-тарбия ма қ садида бунёд этилганлиги на ққо шлар безаги ор қ али сезилиб турибди. Мадраса безагидаги бир-бирини кесиб ў тган беҳисоб чизи қ лардан ташкил топган на қ шлар чара қ лаб турган юлдузларни эслатади. Ана шу к ў п бурчакли ва қ иррали юлдузлардан ташкил топган геометрик на қ шлар гирих деб юритилади. Ўрта Осиё ва яқин Шарқ мамлакатлари безак санъатида гирих IX - XX асрларда равнақ топган. Археология фанининг маълумотларига қараганда Ўрта Осиё безакларида гирих нақшини вужудга келиши VIII асрнинг бошларига бориб тақалади (Варахша ганч ўймакорлик намуналари, Муғ тоғидаги топилмалар - Сўғд қалъаси). Зарафшон водийси, Хива (IX-XII асрлар)даги археологик топилмалар, XIV- XVII ўрта асрларга оид Бухоро, Самарқанд, Хива шаҳарларда масжид, мақбара ва саройларини безашда гирих кенг қўлланилган. Аниқ фанлар ва қурилиш ишларидаги мувафаққиятлар ушбу безак санъатидаги мавҳум геометрик шакллар учун йўл очиб берди. Гирих – форсча чигал, тугун деган маънони англатади. Гирих мураккаб на қ ш турига киради. Геометрик на қ ш муайян та қ симларга эга б ў лади. Ў ар бир та қ симнинг ў з тузулиши мавжуд б ў лади. Гирих қатъий қонуниятга эга мураккаб шакллар асосида такрорланади. Демак, ҳар бир гирих ҳандасавий (геометрик) қонуниятлар асосида вужудга келади. Гирих ўзининг мураккаблиги, аниқ қонуниятга эга бўлганлиги ҳамда кўркамлиги билан бошқа нақш турларидан ажралиб туради.

Гирих қатъий қонуниятга эга мураккаб нақшдир. Уста ислимий нусха чизишда истаган томонга навдаларни йўналтириши мумкин. Агар маъқул бўлмаса ўчириб бошқа ёққа йўналтириб бўш ўринларни гул, ғунча ёки барглар билан тўлдириш мумкин. Лекин гирих нақшини чизишда уста чизаётган гирихга тобеъ бўлиб қолади. Чунки ҳар бир гирих ҳандасий (геометрик) қонуниятлар асосида вужудга келади. Хандасий нақшлар Ўрта Осиё ва яқин шарқ мамлакатларида жуда кенг тарқалган. У ўзини мураккаблиги ва аниқ қонуниятга эга бўлмаганлиги, кўркам ва вазминлиги билан совлат тўкиб туради. Бирон иншоатни безашда гирих билан ислимий биргаликда қўлланган бўлса, биринчи бўлиб кўзимизга гирих ташланади. Композицияда гирих етакчи ўринни, ислимий эса тўлдирувчи ўринни тутади. Шу сабабли гирих билан ислимий биргаликда қўлланган композицияда ислимий гирих чизиғини кесиб ўтмайди. Гирих биринчи, ислимий иккинчи планда туради. ¥ар бир халқни ислимий ёки оддий ўсимликсимон нақшларини кўрсак улар бир-биридан ажралиб туради. Чунки, ҳар ерни ўзига хос манзараси ва ўсимлик дунёси нақшида акс этиб туради. Бундан маълум бўладики, ислимий нақшлар географик характерга эга бўларкан. Гирихнинг Яна бир афзаллиги шундаки, у байналминал, географик характерга эга эмас: шу боис у ватан танламай ер юзининг ҳамма қитъасида ўз-ўрнини топа олади. Гирих Ўрта Осиёда ва Я қ ин Шар қ да кенг тар қ алган мураккаб на қ ш тури б ў либ , XII-XYI асрларда айни қ са, Ўрта Осиёда жуда кенг тар қ алган, тара ққи й этган. Гирих яна Покистонда, Туркия, Испания, Япония каби мамлакатларда ҳам яхши ривожланган. Дунёда гирихнинг энг к ў п тар қ алган жойи Ўрта Осиёдир. Биз гирих композициялари билан архитектура ёдгорликларидан тортиб , китоб му қ оваларигача безатилганлигини гувоҳи б ў ламиз. Ўша давр учун гирихни чизмачилик асбоблари , математика формалари асосида ишланиши катта илмий кашфиёт эди.

Шар қ нинг машҳур олимларидан Абдулвафо ал Бузжоний (940-998) ў зининг китобларида 20 га я қ ин геометрик на қ шлар ечими т ў Қ р исида ёзиб қ олдирган. Бу китобларда гирихлар ечимининг баъзи осон й ў ллари тушунтириб ў тилган. Бу китоб ҳозирда Париждаги музейларнинг бирида са қ ланмо қ да. Абдулвафо ал Буз ж оний асарларида гирихлар ҳа қ ида маълумот берилган б ў лсада , уларнинг к ў пчилигини ечими ҳ али ҳам жумбо қ лигича қ ол ган . XYII асрга келиб гир и х санъати жуда кам ишлатиладиган б ў лди. Гирихчи усталар ни ҳ оятда кам қ олган, уни чизиш қ ийин б ў лганлиги туфайли ҳамма усталар ҳам чиза олмаганлар. Ўша даврларда гирих на қ шини яхши билган усталар етук усталар б ў либ ҳисобланган. Шундай усталардан бири Уста Ширин Муродовдир. У янги гирихларни осонлик билан чиза олган ҳ амда ў з ў рнида усталик билан қ ў л лай билган. У ў з даврида гирихни пири ҳ исобланган. Санъатшунос олимлар Л.Ремпельнинг “ Панжара ” ва “ Архитектурний о рнамент Узбекистана ” . М.Булатовнинг “ Геометрическая гармонизация Средней Азии IX - XY веков ” каби асарларида гирих ҳа қ ида батафсил ёзиб ў тганлар. Замонамизнинг гирихкор усталаридан бири З.Боситхоновдир. Уста педагог, Ўзбекистон Бадиий Академияси Санъатшунослик илмий-тадқиқот институти фаҳрий доктори Зокирхон Боситхонов гирихга оид нақш сирларини асосан меъморий бинолар қурилишида чуқур эгаллади. Унинг 1974 йилда Ойбек номидаги Ўзбекистон тарихи музейи, 1975 йилда Москва шаҳридаги ВДНХ, 1976 йилда Амалий безак санъати музейи учун ишланган гирих намуналари юксак моҳорати ва бадиий иқтидори билан намоён бўлади. Зокир Боситхонов 1945 йилдан буён гирихлар тўғрисида изланишлар олиб бориб, уларнинг хилма-хил қонуниятларини кашф этиб келмоқда. У гирих санъати сир-асрорларига бағишланган қатор мақолалар муаллифи ва илмий анжуманлар қатнашчиси. Зокир Боситхонов гирих бўйича ҳозирги даврда ягона мутахассисдир. Уста 2001 йилнинг январь ойида шахсий кўргазма ташкил этди. Унинг кўргазмасидан ўрин олган 85 дан ортиқ ҳилма-

ҳил гирих композициялари санъат ихлосмандларида катта таъсурот қолдирди. Уста 400га яқин гирих намуналарини яратган. Айниқса, устанинг айланага гирих чизиш борасида олиб борган изланишлари тахсинга лойиқдир. Ў озир республикамизда талантли амалий санъат усталари Маҳмуд Усмонов, Махмуд Тўраев, Анвар Илҳомов, Комил Каримов, Умар Тохиров, Зиёвиддин Юсупов, Ў аётилла Абдуллаев ва бош қ алар замонавий муҳташам биноларни безатишда қ ў л ланган гирихлари ў зининг соддалиги ва г ў заллиги, ечимининг оригиналлиги ва мукаммаллиги билан ажралиб тур а ди.

O'xshashlar

Нақш шаклларининг тавсифи

Нақш элементларини чизишда фойдаланиладиган материаллар ва асбоблар

Гирих ва унинг турлари

Занжира ва унинг турлари

Накш ва унинг турлари